Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Dərman bitkiləri — qədim dövrlərdən bəri kəşf edilmiş və xalq təbabətində istifadə edilmişdir. Bitkilər həşəratlara, göbələklərə, xəstəliklərə və ot yeyən məməlilərə qarşı müdafiə və qorunma da daxil olmaqla, müxtəlif funksiyalar üçün yüzlərlə kimyəvi birləşmə sintez edir. Dərman bitkiləri haqqında ən erkən tarixi qeydlərə Şumer sivilizasiyasına məxsus olan e.ə. 3000-ci ilə aid gil lövhələrdə rast gəlinir. Bu qeydlərdə tiryək də daxil olmaqla yüzlərlə dərman bitkisi yer alır. Qədim Misirə məxsus olan e.ə. təxminən 1550-ci ilə aid isə 850-dən çox dərman bitkisi təsvir edilmişdir. Roma ordusunda işləmiş yunan həkimi e.ə. təxminən 60-cı ildə adlı əsərində 600-dən çox dərman bitkisinin istifadə edildiyi 1 000-dən çox dərmanın reseptini sənədləşdirmişdir. Bu əsər təxminən 1 500 il ərzində digər əsasını təşkil etmişdir. Dərman axtarışları bəzən farmakoloji cəhətdən aktiv maddələrin axtarışı üçün istifadə edir və bu yanaşma nəticəsində yüzlərlə faydalı birləşmə əldə edilmişdir. Bunlara adi dərmanlar olan aspirin, , və tiryək daxildir. Bitkilərdə tapılan birləşmələr müxtəlif olsa da, onların əksəriyyəti dörd əsas biokimyəvi sinifə aiddir: alkaloidlər, qlikozitlər, polifenollar və terpenlər.
Dərman bitkiləri sənayeləşməmiş cəmiyyətlərdə geniş istifadə olunur, çünki onlar asanlıqla əldə edilə bilər və müasir dərmanlardan daha ucuzdur. Müalicəvi xüsusiyyətlərə malik minlərlə bitki növünün illik qlobal ixrac dəyərinin ildə 60 milyard ABŞ dolları olduğu təxmin edilir və bu, ildə 6% artır. Bir çox ölkələrdə xalq təbabətinin tənzimlənməsi zəif olsa da, Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı təhlükəsiz və rasional istifadəni təşviq etmək üçün şəbəkə koordinasiya edir. Dərman bitkilərinin satış bazarı zəif tənzimləndiyinə və tibbi iddiaları dəstəkləmək üçün heç bir elmi tədqiqat aparılmayan plasebo psevdo-elmi məhsulları ehtiva etdiyinə görə tənqid edilmişdir. Dərman bitkiləri həm iqlim dəyişikliyi və yaşayış mühitinin məhv edilməsi kimi ümumi təhlükələrlə, həm də bazar tələbatını ödəmək üçün həddindən artıq yığılma təhlükəsi ilə qarşı-qarşıyadır.
Tarix
Tarixdən əvvəlki dövr
Bu gün mətbəxdə qida və ədviyyat kimi istifadə edilənlər də daxil olmaqla bir çox bitki tarixdən əvvəlki dövrlərdən dərman kimi istifadə edilmişdir. Ədviyyatlar xüsusilə də isti iqlimlərdə və əsas da daha tez xarab olan ət yeməklərində qidanı bakteriyalardan qorumaq və xarab olmasının qarşısını almaq üçün istifadə olunurdu. Çiçəkli bitkilər əksər bitki dərmanlarının əsas mənbəyi idi. İnsan məskənləri çox vaxt gicitkan, zəəncirotu və cincilim kimi dərman məqsədi ilə istifadə olunan alaq otları ilə əhatə olunur. İnsanlar müalicə məqsədi ilə otlardan istifadə etməkdə tək deyildilər: primatlar, monarx kəpənəklər və qoyunlar kimi bəzi heyvanlar da xəstələndikdə dərman bitkiləri qəbul edirlər. Tarixdən əvvəlki dəfn yerlərindən alınan bitki nümunələri Paleolit xalqlarının bitki mənşəli təbabətlə bağlı biliklərinin olduğunu sübut edən dəlillər sırasındadır. Məsələn, İraqın şimalında yerləşən 60 000 illik Neandertal məzarlığı "IV Şanidar"-da səkkiz bitki növünə aid çoxlu miqdarda tozcuq aşkarlanmış və onlardan yeddisi hazırda bitki mənşəli dərman olaraq istifadə olunur. Həmçinin, bədəni 5 000 ildən çox donmuş vəziyyətdə qalmış Ötzinin şəxsi əşyaları arasında bir göbələk tapılmışdır. Göbələyin tükbaş qurda qarşı istifadə olunduğu güman olunur.
Qədim dövrlər
Təxminən e.ə. 3000-ci illərdən etibarən Qədim Şumerə aid gil lövhələrdə tiryək də daxil olmaqla yüzlərlə dərman bitkisi qeyd edilmişdir. Qədim Misirə aid aloe, çətənə, gənəgərçək, sarımsaq, ardıc və mandraqora kimi 800-dən çox dərman bitkisi var.
, Riqveda və sənədləşdirilmiş Ayurveda təbabəti qədim dövrlərdən bu günə qədər tərkibində maddəsi olan sarıkök kimi yüzlərlə farmakoloji cəhətdən aktiv ot və ədviyyatlardan istifadə etmişdir.
İstinadlar
- Gershenzon J, Ullah C. "Plants protect themselves from herbivores by optimizing the distribution of chemical defenses". Proc Natl Acad Sci USA. 119 (4). January 2022. doi:10.1073/pnas.2120277119. PMC 8794845 (#bad_pmc). PMID 35084361 (#bad_pmid).
- Ahn, K. "The worldwide trend of using botanical drugs and strategies for developing global drugs". BMB Reports. 50 (3). 2017: 111–116. doi:10.5483/BMBRep.2017.50.3.221. PMC 5422022. PMID 27998396.
- Tapsell, L. C.; Hemphill, I.; Cobiac, L.; və b. "Health benefits of herbs and spices: the past, the present, the future". Med. J. Aust. 185 (4 Suppl). August 2006: S4–24. doi:10.5694/j.1326-5377.2006.tb00548.x. PMID 17022438. 2020-10-31 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-12-17.
- Billing, Jennifer; Sherman, P. W. "Antimicrobial functions of spices: why some like it hot". . 73 (1). March 1998: 3–49. doi:10.1086/420058. PMID 9586227. 2023-07-08 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-12-17.
- Sherman, P. W.; Hash, G. A. "Why vegetable recipes are not very spicy". Evolution and Human Behavior. 22 (3). May 2001: 147–163. doi:10.1016/S1090-5138(00)00068-4. PMID 11384883.
- Angiosperms: Division Magnoliophyta: General Features // Encyclopædia Britannica (volume 13, 15th edition). 1993. səh. 609.
- Stepp, John R. "The role of weeds as sources of pharmaceuticals". . 92 (2–3). June 2004: 163–166. doi:10.1016/j.jep.2004.03.002. PMID 15137997.
- Stepp, John R.; Moerman, Daniel E. "The importance of weeds in ethnopharmacology". . 75 (1). April 2001: 19–23. doi:10.1016/S0378-8741(00)00385-8. PMID 11282438.
- (#empty_citation)
- (#empty_citation)
- Capasso, L. "5300 years ago, the Ice Man used natural laxatives and antibiotics". Lancet. 352 (9143). December 1998: 1864. doi:10.1016/S0140-6736(05)79939-6. PMID 9851424.
- Sumner, Judith. The Natural History of Medicinal Plants. . 2000. səh. 17. ISBN .
- Petrovska, 2012. səh. 1–5
- Aggarwal, B. B.; Sundaram, C.; Malani, N.; Ichikawa, H. Curcumin: the Indian solid gold. Advances in Experimental Medicine and Biology. 595. 2007. 1–75. doi:10.1007/978-0-387-46401-5_1. ISBN . PMID 17569205.
- Dwivedi, Girish; Dwivedi, Shridhar. (PDF). . 2007. 10 October 2008 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 October 2008.
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Derman bitkileri qedim dovrlerden beri kesf edilmis ve xalq tebabetinde istifade edilmisdir Bitkiler heseratlara gobeleklere xesteliklere ve ot yeyen memelilere qarsi mudafie ve qorunma da daxil olmaqla muxtelif funksiyalar ucun yuzlerle kimyevi birlesme sintez edir Derman bitkileri haqqinda en erken tarixi qeydlere Sumer sivilizasiyasina mexsus olan e e 3000 ci ile aid gil lovhelerde rast gelinir Bu qeydlerde tiryek de daxil olmaqla yuzlerle derman bitkisi yer alir Qedim Misire mexsus olan e e texminen 1550 ci ile aid ise 850 den cox derman bitkisi tesvir edilmisdir Roma ordusunda islemis yunan hekimi e e texminen 60 ci ilde adli eserinde 600 den cox derman bitkisinin istifade edildiyi 1 000 den cox dermanin reseptini senedlesdirmisdir Bu eser texminen 1 500 il erzinde diger esasini teskil etmisdir Derman axtarislari bezen farmakoloji cehetden aktiv maddelerin axtarisi ucun istifade edir ve bu yanasma neticesinde yuzlerle faydali birlesme elde edilmisdir Bunlara adi dermanlar olan aspirin ve tiryek daxildir Bitkilerde tapilan birlesmeler muxtelif olsa da onlarin ekseriyyeti dord esas biokimyevi sinife aiddir alkaloidler qlikozitler polifenollar ve terpenler Derman bitkileri senayelesmemis cemiyyetlerde genis istifade olunur cunki onlar asanliqla elde edile biler ve muasir dermanlardan daha ucuzdur Mualicevi xususiyyetlere malik minlerle bitki novunun illik qlobal ixrac deyerinin ilde 60 milyard ABS dollari oldugu texmin edilir ve bu ilde 6 artir Bir cox olkelerde xalq tebabetinin tenzimlenmesi zeif olsa da Umumdunya Sehiyye Teskilati tehlukesiz ve rasional istifadeni tesviq etmek ucun sebeke koordinasiya edir Derman bitkilerinin satis bazari zeif tenzimlendiyine ve tibbi iddialari desteklemek ucun hec bir elmi tedqiqat aparilmayan plasebo psevdo elmi mehsullari ehtiva etdiyine gore tenqid edilmisdir Derman bitkileri hem iqlim deyisikliyi ve yasayis muhitinin mehv edilmesi kimi umumi tehlukelerle hem de bazar telebatini odemek ucun heddinden artiq yigilma tehlukesi ile qarsi qarsiyadir TarixTarixden evvelki dovr Bu gun metbexde qida ve edviyyat kimi istifade edilenler de daxil olmaqla bir cox bitki tarixden evvelki dovrlerden derman kimi istifade edilmisdir Edviyyatlar xususile de isti iqlimlerde ve esas da daha tez xarab olan et yemeklerinde qidani bakteriyalardan qorumaq ve xarab olmasinin qarsisini almaq ucun istifade olunurdu Cicekli bitkiler ekser bitki dermanlarinin esas menbeyi idi Insan meskenleri cox vaxt gicitkan zeencirotu ve cincilim kimi derman meqsedi ile istifade olunan alaq otlari ile ehate olunur Insanlar mualice meqsedi ile otlardan istifade etmekde tek deyildiler primatlar monarx kepenekler ve qoyunlar kimi bezi heyvanlar da xestelendikde derman bitkileri qebul edirler Tarixden evvelki defn yerlerinden alinan bitki numuneleri Paleolit xalqlarinin bitki menseli tebabetle bagli biliklerinin oldugunu subut eden deliller sirasindadir Meselen Iraqin simalinda yerlesen 60 000 illik Neandertal mezarligi IV Sanidar da sekkiz bitki novune aid coxlu miqdarda tozcuq askarlanmis ve onlardan yeddisi hazirda bitki menseli derman olaraq istifade olunur Hemcinin bedeni 5 000 ilden cox donmus veziyyetde qalmis Otzinin sexsi esyalari arasinda bir gobelek tapilmisdir Gobeleyin tukbas qurda qarsi istifade olundugu guman olunur Qedim dovrler Texminen e e 3000 ci illerden etibaren Qedim Sumere aid gil lovhelerde tiryek de daxil olmaqla yuzlerle derman bitkisi qeyd edilmisdir Qedim Misire aid aloe cetene genegercek sarimsaq ardic ve mandraqora kimi 800 den cox derman bitkisi var Riqveda ve senedlesdirilmis Ayurveda tebabeti qedim dovrlerden bu gune qeder terkibinde maddesi olan sarikok kimi yuzlerle farmakoloji cehetden aktiv ot ve edviyyatlardan istifade etmisdir IstinadlarGershenzon J Ullah C Plants protect themselves from herbivores by optimizing the distribution of chemical defenses Proc Natl Acad Sci USA 119 4 January 2022 doi 10 1073 pnas 2120277119 PMC 8794845 bad pmc PMID 35084361 bad pmid Ahn K The worldwide trend of using botanical drugs and strategies for developing global drugs BMB Reports 50 3 2017 111 116 doi 10 5483 BMBRep 2017 50 3 221 PMC 5422022 PMID 27998396 Tapsell L C Hemphill I Cobiac L ve b Health benefits of herbs and spices the past the present the future Med J Aust 185 4 Suppl August 2006 S4 24 doi 10 5694 j 1326 5377 2006 tb00548 x PMID 17022438 2020 10 31 tarixinde Istifade tarixi 2022 12 17 Billing Jennifer Sherman P W Antimicrobial functions of spices why some like it hot 73 1 March 1998 3 49 doi 10 1086 420058 PMID 9586227 2023 07 08 tarixinde Istifade tarixi 2022 12 17 Sherman P W Hash G A Why vegetable recipes are not very spicy Evolution and Human Behavior 22 3 May 2001 147 163 doi 10 1016 S1090 5138 00 00068 4 PMID 11384883 Angiosperms Division Magnoliophyta General Features Encyclopaedia Britannica volume 13 15th edition 1993 seh 609 Stepp John R The role of weeds as sources of pharmaceuticals 92 2 3 June 2004 163 166 doi 10 1016 j jep 2004 03 002 PMID 15137997 Stepp John R Moerman Daniel E The importance of weeds in ethnopharmacology 75 1 April 2001 19 23 doi 10 1016 S0378 8741 00 00385 8 PMID 11282438 empty citation empty citation Capasso L 5300 years ago the Ice Man used natural laxatives and antibiotics Lancet 352 9143 December 1998 1864 doi 10 1016 S0140 6736 05 79939 6 PMID 9851424 Sumner Judith The Natural History of Medicinal Plants 2000 seh 17 ISBN 978 0 88192 483 1 Petrovska 2012 seh 1 5 Aggarwal B B Sundaram C Malani N Ichikawa H Curcumin the Indian solid gold Advances in Experimental Medicine and Biology 595 2007 1 75 doi 10 1007 978 0 387 46401 5 1 ISBN 978 0 387 46400 8 PMID 17569205 Dwivedi Girish Dwivedi Shridhar PDF 2007 10 October 2008 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 8 October 2008 Hemcinin baxDerman bitkilerinin siyahisi Adaptogenler AngioprotektorlarXarici kecidler