Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Seksizm (ing. sexism lat. sexus "cins") — insanlara qarşı qərəz və qərəzlərin məcmusu və ya insanlara cinsinə görə ayrı-seçkilik; müəyyən cinsdən olan insanlara qarşı qərəz, mənfi münasibət və ya antipatiya.
Baxmayaraq ki, kişilərə qarşı da seksizm var, amma ən çox bu termin qadınlara qarşı ayrı-seçkilik mənasında işlənir.
Seksist xurafat bütün dünyada, o cümlədən nisbətən demokratik və eqalitarist hesab edilən müasir cəmiyyətlərdə belə rast gəlinir . O, ailə, təhsil, səhiyyə, din kimi müxtəlif sosial institutların bir hissəsidir və siyasət, iqtisadiyyat, media, incəsənət və dil kimi müxtəlif sahələrdə mövcuddur.
Seksizm ideologiyası kişi və qadını bir-birinə qarşı qoyur, onlara əks xüsusiyyətlər aid edir. Bəzi formalarda kişilərin üstünlüyünə, qadınların tabeliyinə haqq qazandırır, bu bərabərsizliyin təbii mənşəyini irəli sürür. Həmçinin müasir cəmiyyətlərdə qadınlara qarşı ayrı-seçkiliyin keçmişin problemi olduğu, gender bərabərsizliyi və ya qadınların öz hüquqlarını müdafiə etmək cəhdləri ilə bağlı məlumatlara mənfi reaksiyalar olduğu qənaəti də geniş yayılmışdır.
Konsepsiya və tərifin tarixi
"Seksizm" sözü ABŞ- da " ikinci dalğa " feminist hərəkatının üzvləri tərəfindən istifadəyə daxil edilmiş və onu " rasizm ", yəni irqçilik sözü ilə bənzətmə yolu ilə formalaşdırmışdılar. Feminist nəzəriyyə və gender tədqiqatları çərçivəsində inkişaf etdirilən cinsiyyətçilik anlayışı zamanla sosial və humanitar elmlərdə geniş yayıldı. Sosial elmlərdə seksizm adətən patriarxat və ya kişi hökmranlığını təşviq edən və bütün sosial institutlara və sosial təşkilat səviyyələrinə nüfuz edən mürəkkəb ideologiya və təcrübələr sistemi kimi başa düşülür .
"Seksizm" anlayışının digər şərhləri, onu qərəzlər, stereotiplər və ya fərdlərin ayrı-seçkilik davranışı kimi təyin etmək kimi psixoloji ədəbiyyat üçün xarakterikdir . Belə təriflər onunla bağlıdır ki, psixologiyanın predmeti, ilk növbədə, fərdi və şəxsiyyətlərarası səviyyədə baş verən hadisə və proseslərdir. Seksizmin bu cür tərifləri onların müəlliflərinin seksizmin sistemli mahiyyətini inkar etmələri demək deyil — əksinə, onlar bu cəhəti tez-tez qeyd edir və hətta vurğulayırlar .
"Seksizm"in tərifi beynəlxalq səviyyədə də müzakirə mövzusudur. 2019-cu ildə Avropa İttifaqı seksizmin aşağıdakı tərifini qəbul etdi: "bir şəxsin və ya bir qrup şəxsin cinsinə görə aşağı olması fikrinə əsaslanan hər hansı hərəkət, jest, vizual təsvir, şifahi və ya yazılı söz, praktika və ya davranış". Bu terminin tərifinə dair rəsmi beynəlxalq razılaşmanın ilk halıdır.
Ümumi mülahizələr
Əgər patriarxat kişilərin qadınlar üzərində hakimiyyətə malik olduğu cəmiyyətin təşkili üsulu kimi başa düşülürsə , o zaman seksizm də patriarxatın nəticəsidir. Dünyadakı cəmiyyətlərin böyük əksəriyyəti — həm tarixdə, həm də müasir dövrdə — patriarxal olduğundan, seksizm tarixən bütün dünyada geniş yayılmışdır.
Bəzən "seksizm" ifadəsi bəziləri tərəfindən " mizoginiya " mənasında da işlənə bilər. Digər müəlliflər qeyd edirlər ki, bu anlayışlar sinonim deyil: mizoginiya qadınlara qarşı ümumi nifrətdir, seksizm isə kişilərlə müqayisədə qadınların dəyərsizləşdirilməsinin bütün formalarını əhatə edir.
Seksizm müxtəlif sosial institutlar səviyyəsində özünü göstərir: ailədən tutmuş dövlət siyasətinə qədər və müxtəlif sosial praktikalarda ifadə olunur: valideynlərin qızlara səs-küylü oyunlar oynamağı qadağan etdiyi, lakin oğlanlara bunu etməyə icazə verdiyi vəziyyətlərdən , təcavüzkarların cinayətlərinə "Madonna/fahişədir" ideologiyası ilə bəraət qazandırdıqları vəziyyətlərə qədər.
Seksizmin ideologiyası
Seksizm ideologiyası insanları sadəcə olaraq kişi və qadına bölmür, onları bir-birinə qarşı qoyur və bir cinsin nümayəndələrinin digərindən üstünlüyünü birbaşa və ya dolayısı ilə təsdiqləyir. Bu ideologiya onlar arasındakı iqtisadi, sosial və siyasi bərabərsizliyi bioloji fərqlərlə izah edir.
Gender stereotipləri seksist ideologiyanın saxlanmasında əsas rol oynayır . Gender stereotipləri qadın və kişilərə zidd keyfiyyətlər aid edir, bu qruplar arasındakı fərqləri təsdiq edir və vurğulayır. Eyni zamanda, güc, fəaliyyət və hökmranlıqla bağlı keyfiyyətlər kişilərə, tabelik, zəiflik və passivliklə bağlı keyfiyyətlər isə qadınlara aid edilir. Beləliklə, gender stereotipləri ənənəvi gender rollarını və onlara xas bərabərsizliyi izah edir və gücləndirir.
İstinadlar
- "ПРЕДРАССУДОК • Большая российская энциклопедия - электронная версия". old.bigenc.ru. 2023-07-16 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-07-16.
- Newman, 2009
- Kosut, 2012
- The Greenwood Encyclopedia of Love, Courtship, and Sexuality through History, 2007
- Masequesmay, 2008
- Andersen and Taylor, 2007
- Lind, 2010
- Encyclopaedia Britannica
- Glick and Rudman, 2010
- Ku, 2009
- Becker and Sibley, 2015
- Breckler et al., 2005
- Barreto and Ellemers, 2013
- Jaijee S. K. et al. Sexism experienced by consultant cardiologists in the United Kingdom // Heart. — 2021. — Т. 107. — №. 11. — С. 895–901.
- Tisdell, 2008
- Cudd and Jones, 2008
- Baker, 2001
- Trammell and Oselin, 2011
- Saul J. Racist and Sexist Figleaves 1 // The Routledge Handbook of Social and Political Philosophy of Language. — Routledge, 2021. — С. 161—178.
- Употребление сторонниками идеологии сексизма по отношению к себе термина «сексисты» не является популярным, подобно тому, как большинство современных расистов предпочитают не называть свои взгляды расистскими. Вместо этого сексисты могут определять себя, как «придерживающиеся традиционных вглядов на гендер».
- Ferrante, 2005
- Bem, 2008
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Seksizm ing sexism lat sexus cins insanlara qarsi qerez ve qerezlerin mecmusu ve ya insanlara cinsine gore ayri seckilik mueyyen cinsden olan insanlara qarsi qerez menfi munasibet ve ya antipatiya Qadinlarin Secki Huquqlarina Qarsi Milli Assosiasiya nin qerargahi ucun lovhe ing National Association Against Woman Suffrage ABS 20 ci esrin evvelleri Baxmayaraq ki kisilere qarsi da seksizm var amma en cox bu termin qadinlara qarsi ayri seckilik menasinda islenir Seksist xurafat butun dunyada o cumleden nisbeten demokratik ve eqalitarist hesab edilen muasir cemiyyetlerde bele rast gelinir O aile tehsil sehiyye din kimi muxtelif sosial institutlarin bir hissesidir ve siyaset iqtisadiyyat media incesenet ve dil kimi muxtelif sahelerde movcuddur Seksizm ideologiyasi kisi ve qadini bir birine qarsi qoyur onlara eks xususiyyetler aid edir Bezi formalarda kisilerin ustunluyune qadinlarin tabeliyine haqq qazandirir bu berabersizliyin tebii menseyini ireli surur Hemcinin muasir cemiyyetlerde qadinlara qarsi ayri seckiliyin kecmisin problemi oldugu gender berabersizliyi ve ya qadinlarin oz huquqlarini mudafie etmek cehdleri ile bagli melumatlara menfi reaksiyalar oldugu qenaeti de genis yayilmisdir Konsepsiya ve terifin tarixi Seksizm sozu ABS da ikinci dalga feminist herekatinin uzvleri terefinden istifadeye daxil edilmis ve onu rasizm yeni irqcilik sozu ile benzetme yolu ile formalasdirmisdilar Feminist nezeriyye ve gender tedqiqatlari cercivesinde inkisaf etdirilen cinsiyyetcilik anlayisi zamanla sosial ve humanitar elmlerde genis yayildi Sosial elmlerde seksizm adeten patriarxat ve ya kisi hokmranligini tesviq eden ve butun sosial institutlara ve sosial teskilat seviyyelerine nufuz eden murekkeb ideologiya ve tecrubeler sistemi kimi basa dusulur Seksizm anlayisinin diger serhleri onu qerezler stereotipler ve ya ferdlerin ayri seckilik davranisi kimi teyin etmek kimi psixoloji edebiyyat ucun xarakterikdir Bele terifler onunla baglidir ki psixologiyanin predmeti ilk novbede ferdi ve sexsiyyetlerarasi seviyyede bas veren hadise ve proseslerdir Seksizmin bu cur terifleri onlarin muelliflerinin seksizmin sistemli mahiyyetini inkar etmeleri demek deyil eksine onlar bu ceheti tez tez qeyd edir ve hetta vurgulayirlar Seksizm in terifi beynelxalq seviyyede de muzakire movzusudur 2019 cu ilde Avropa Ittifaqi seksizmin asagidaki terifini qebul etdi bir sexsin ve ya bir qrup sexsin cinsine gore asagi olmasi fikrine esaslanan her hansi hereket jest vizual tesvir sifahi ve ya yazili soz praktika ve ya davranis Bu terminin terifine dair resmi beynelxalq razilasmanin ilk halidir Umumi mulahizelerEger patriarxat kisilerin qadinlar uzerinde hakimiyyete malik oldugu cemiyyetin teskili usulu kimi basa dusulurse o zaman seksizm de patriarxatin neticesidir Dunyadaki cemiyyetlerin boyuk ekseriyyeti hem tarixde hem de muasir dovrde patriarxal oldugundan seksizm tarixen butun dunyada genis yayilmisdir Bezen seksizm ifadesi bezileri terefinden mizoginiya menasinda da islene biler Diger muellifler qeyd edirler ki bu anlayislar sinonim deyil mizoginiya qadinlara qarsi umumi nifretdir seksizm ise kisilerle muqayisede qadinlarin deyersizlesdirilmesinin butun formalarini ehate edir Seksizm muxtelif sosial institutlar seviyyesinde ozunu gosterir aileden tutmus dovlet siyasetine qeder ve muxtelif sosial praktikalarda ifade olunur valideynlerin qizlara ses kuylu oyunlar oynamagi qadagan etdiyi lakin oglanlara bunu etmeye icaze verdiyi veziyyetlerden tecavuzkarlarin cinayetlerine Madonna fahisedir ideologiyasi ile beraet qazandirdiqlari veziyyetlere qeder Seksizmin ideologiyasiSeksizm ideologiyasi insanlari sadece olaraq kisi ve qadina bolmur onlari bir birine qarsi qoyur ve bir cinsin numayendelerinin digerinden ustunluyunu birbasa ve ya dolayisi ile tesdiqleyir Bu ideologiya onlar arasindaki iqtisadi sosial ve siyasi berabersizliyi bioloji ferqlerle izah edir Gender stereotipleri seksist ideologiyanin saxlanmasinda esas rol oynayir Gender stereotipleri qadin ve kisilere zidd keyfiyyetler aid edir bu qruplar arasindaki ferqleri tesdiq edir ve vurgulayir Eyni zamanda guc fealiyyet ve hokmranliqla bagli keyfiyyetler kisilere tabelik zeiflik ve passivlikle bagli keyfiyyetler ise qadinlara aid edilir Belelikle gender stereotipleri enenevi gender rollarini ve onlara xas berabersizliyi izah edir ve guclendirir Istinadlar PREDRASSUDOK Bolshaya rossijskaya enciklopediya elektronnaya versiya old bigenc ru 2023 07 16 tarixinde Istifade tarixi 2023 07 16 Newman 2009 Kosut 2012 The Greenwood Encyclopedia of Love Courtship and Sexuality through History 2007 Masequesmay 2008 Andersen and Taylor 2007 Lind 2010 Encyclopaedia Britannica Glick and Rudman 2010 Ku 2009 Becker and Sibley 2015 Breckler et al 2005 Barreto and Ellemers 2013 Jaijee S K et al Sexism experienced by consultant cardiologists in the United Kingdom Heart 2021 T 107 11 S 895 901 Tisdell 2008 Cudd and Jones 2008 Baker 2001 Trammell and Oselin 2011 Saul J Racist and Sexist Figleaves 1 The Routledge Handbook of Social and Political Philosophy of Language Routledge 2021 S 161 178 Upotreblenie storonnikami ideologii seksizma po otnosheniyu k sebe termina seksisty ne yavlyaetsya populyarnym podobno tomu kak bolshinstvo sovremennyh rasistov predpochitayut ne nazyvat svoi vzglyady rasistskimi Vmesto etogo seksisty mogut opredelyat sebya kak priderzhivayushiesya tradicionnyh vglyadov na gender Ferrante 2005 Bem 2008Xarici kecidler