Cavad — əsası 9-cu əsrdə qoyulan Kür və Arazın qovuşduğu yerdə yerləşmiş orta əsrlərə aid Şirvan qala şəhəri.
Qədim şəhər | |
Cavad | |
---|---|
Cavaz/Cəvz | |
Ölkə | Şirvanşahlar dövləti, Səfəvilər dövləti, Cavad xanlığı, Şirvan xanlığı |
Salınma tarixi | IX əsr |
Banisi | Heysəm ibn Xalid |
Digər adı | Cəvz |
Dağılma tarixi | 1778-ci il |
Müasir yeri | , Cavad kəndi |
"Cavad" adı ərəbcə cəvz sözündən götürülüb "keçid" deməkdir. Toponim ərəbcə olduğu üçün şəhərin 9-cu əsrdə Şirvanşahlar dövləti zamanında yarandığı qənaətinə gəlmək olar. Cavad şəhərinin adı mənbələrdə XVI əsrdə çəkilir.
- Cavad (Tsawat). Müəllif Adam Oleari (1599-1671). Xəritə 18-ci əsrin birinci rübündə tərtib olunub.
Qədim Cavad Avropa-Şərq ölkələri arasındakı ticarət yolunun üstündəki əsas məntəqələrdən biri sayılırdı. Yazıları bizə gəlib çatmış bir sıra Avropa və rus səyyah və diplomatları – ingilis Antoni Cenkinson (6 oktyabr 1561), rus Artemi Suxanov (1551–1552-ci illər), Fyodor Kotov (avqust, sentyabr 1623), alman Adam Oleari (31 mart 1637), hollandiyalı Yan Streys (1671–1672-ci illər), şotlandiyalı Bel (7 dekabr 1716) Cavadda olmuş, buradakı zəncirlərlə bir-birinə bağlanmış gəmilərin üstündən salınmış körpüdən keçərək İrana getmişlər. Onların bəziləri burada şəhəri xatırladan qəsəbə olduğunu, kərpicdən, qamışdan tikilib palçıqla suvanmış evlər, bağ-bağat, xalça və müxtəlif ipək parçalar istehsal edən çox məşhur sənətkarların yaşadığını, hətta toxucu dəzgahlarını da gördüklərini yazmışlar. "Moskva kompaniyası"nın agenti olan tacir-səyahətçi Antoni Cenkinson bildirir: "Yenə də həmin 1562-ci il oktyabrın 6-da mən öz yoldaşlarımla Şamaxıdan çıxdım və 60 mil getdikdən sonra kralın (Şirvan bəylərbəyisi Abdulla xan Ustaclı nəzərdə tutulur) hər cür növlü meyvələrlə bol bağları olan gozəl sarayının yerləşdiyi Cavad şəhərinə çatdım". Səyyah Adam Olearinin fikrinə görə "cavaz" sözündən qaynaqlanır, keçid-bərə mənasını verir. O, 1563-cü ildə İrandan geri qayıdarkən aprelin 6-da Cavadda Şirvan bəylərbəyisi Abdulla xan Ustaclı ilə Cavadda onun sarayında görüşür. O, bəylərbəyidən sərbəst ticarət icazə verən bir sənəd də alır. A. Cenkinsonun xatirələrində surəti saxlanılan bu sənəddə bəylərbəyi onun Cavad şəhərindəki sarayında yazıldığını, hakimiyyətdə olduğunun 12-ci ilində möhürlə təsdiq edildiyini bildirir və özünü "Şirvan və Girganın hakimiyyət başında olan padşahı" adlandırır. Cavad XVII–XVIII əsrlərdə də böyük qəsəbə olmuşdur. ildə tarixi Şirvan torpağının digər bölgələri kimi Cavadı və onun ətrafında olan kəndləri də dağıtmışdılar. 1726-cı ilin payızında general — leytenant Ştof başda olmaqla rus qoşunları Kür çayı üzərindəki Cavad qəsəbəsinə daxil oldular. Qəsəbə Kür üzərində yerləşirdi və qiyamçılar tərəfindən həddindən artıq dağıdılmışdı. Sərhəd Kür çayı ilə Araz çayları ətrafındakı tut bağlarından keçirdi.
- Cavad (Tzawat). 1730-cu ildə tərtib olunub. Müəllif Matthaus Seutterdir (1678-1757).
1778-ci ildə Gilan hakimi Hidayət xan Kərim xan Zəndin göstərişi ilə Cavada hücum edib Həsən xanı əsir aldı. Aprelin 6-da Gilan xanı Salyanı tutduqdan sonra Cavada hücum eydi.7 dəfə topdan şəhərə atəş açıldı. Şəhər camaatı təşviş içindəydi. Müdafiə oluna bilmirdi. Bundan sonra Həsən xan qardaşı və oğluyla şəhərdən çıxıb Gilan xanının hüzuruna gəldi və əfv dilədi. Tarixi mənbələrə görə Cavaddan 900–7500 nəfər arası əhali əsir olaraq Rəştə köçürüldü.
- Gilanlı Hidayət xanın Cavad xanlığına hücumu
Onları ağır torpaq işlərində, qala tikintilərində və kənd təsərrüfatı işlərində istifadə üçün Rəşt və Ənzəli istiqamətində apardılar. Bu hadisə Cavad xanlığı əhalisinin tarixi demoqrafik durumuna mənfi təsir göstərdi. Cavad şəhəri dağıdıldı və bir daha əvvəlki vəziyyətinə dönmədi.
Mənbə
- Г.Б. Абдуллаев. Азербайджан в XVIII веке и взаимоотношения его с Россией. Баку: Изд-во Академии наук Азербайджанской ССР. 1965. 620.
- Абдуллаев Г.Б. Иранские происки против кубин- ского ханства и Картли - Кахетинского царства в 1776 и 1778 гг. Известия АН Азербайджанской ССР (серия общественных наук). 1960, №4. 13–25.
İstinadlar
- https://www.researchgate.net/publication/361207956_Aran_iqtisadi_rayonunun_mdni-tarixi_rekreasiya_potensiali
- "Arxivlənmiş surət". 2024-09-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-09-03.
- Dilavər Əzimli-AMEA-nın A.A. Bakıxanov adına Tarix İnstitutunun “Azərbaycanın orta əsrlər tarixi” şöbəsinin aparıcı elmi işçisi, tarix üzrə fəlsəfə doktoru. Beynəlxalq ticarət əlaqələrində Xəzər ticarətinin rolu. Bakı. 2018.Orijinal mətn (az.)
Moskva tacirləri Qərbi Avropaya xam ipək, ipək parçalar, Hindistandan daxil olan ədviyyatı daşıyır, ölkədən Azərbaycan neftini də aparırdılar. XVI əsrə dair «Ticarət kitabları» nda bu barədə məlumatlar vardır. Həmin kitablara əsasən belə bir nəticəyə gəlmək olar ki, neft Moskva tacirləri vasitə silə Şirvandan Qərbi Avropaya daşınırdı. Şamaxıya Xəzər dənizi vasitəsilə gələn Moskva tacirləri Muğan düzünü keçib Cavad şəhərinə daxil olur, oradan da Ərdəbilə gedirdilər. Onlar Ərdəbildən iki istiqamətdə hərəkət edirdilər. Bu yollardan biri Təbrizə yönəlirdi. Digər yol isə Cənub-Şərq istiqamətində - Qəzvinə və Kaşana gedirdi. Həmin dövrdə bu şəhərlərdə qızğın ticarət gedirdi
- "Arxivlənmiş surət". 2024-09-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-09-03.
- Гербер И.Г., 1958. səh. 100
- Абдуллаев Г. Б., 1965
- Абдуллаев Г.Б., 1960. səh. 22
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Cavad esasi 9 cu esrde qoyulan Kur ve Arazin qovusdugu yerde yerlesmis orta esrlere aid Sirvan qala seheri Qedim seherCavadCavaz CevzOlke Sirvansahlar dovleti Sefeviler dovleti Cavad xanligi Sirvan xanligiSalinma tarixi IX esrBanisi Heysem ibn XalidDiger adi CevzDagilma tarixi 1778 ci ilMuasir yeri Cavad sehergahi Cavad kendi Cavad adi erebce cevz sozunden goturulub kecid demekdir Toponim erebce oldugu ucun seherin 9 cu esrde Sirvansahlar dovleti zamaninda yarandigi qenaetine gelmek olar Cavad seherinin adi menbelerde XVI esrde cekilir Cavad Tsawat Muellif Adam Oleari 1599 1671 Xerite 18 ci esrin birinci rubunde tertib olunub Qedim Cavad Avropa Serq olkeleri arasindaki ticaret yolunun ustundeki esas menteqelerden biri sayilirdi Yazilari bize gelib catmis bir sira Avropa ve rus seyyah ve diplomatlari ingilis Antoni Cenkinson 6 oktyabr 1561 rus Artemi Suxanov 1551 1552 ci iller Fyodor Kotov avqust sentyabr 1623 alman Adam Oleari 31 mart 1637 hollandiyali Yan Streys 1671 1672 ci iller sotlandiyali Bel 7 dekabr 1716 Cavadda olmus buradaki zencirlerle bir birine baglanmis gemilerin ustunden salinmis korpuden kecerek Irana getmisler Onlarin bezileri burada seheri xatirladan qesebe oldugunu kerpicden qamisdan tikilib palciqla suvanmis evler bag bagat xalca ve muxtelif ipek parcalar istehsal eden cox meshur senetkarlarin yasadigini hetta toxucu dezgahlarini da gorduklerini yazmislar Moskva kompaniyasi nin agenti olan tacir seyahetci Antoni Cenkinson bildirir Yene de hemin 1562 ci il oktyabrin 6 da men oz yoldaslarimla Samaxidan cixdim ve 60 mil getdikden sonra kralin Sirvan beylerbeyisi Abdulla xan Ustacli nezerde tutulur her cur novlu meyvelerle bol baglari olan gozel sarayinin yerlesdiyi Cavad seherine catdim Seyyah Adam Olearinin fikrine gore cavaz sozunden qaynaqlanir kecid bere menasini verir O 1563 cu ilde Irandan geri qayidarken aprelin 6 da Cavadda Sirvan beylerbeyisi Abdulla xan Ustacli ile Cavadda onun sarayinda gorusur O beylerbeyiden serbest ticaret icaze veren bir sened de alir A Cenkinsonun xatirelerinde sureti saxlanilan bu senedde beylerbeyi onun Cavad seherindeki sarayinda yazildigini hakimiyyetde oldugunun 12 ci ilinde mohurle tesdiq edildiyini bildirir ve ozunu Sirvan ve Girganin hakimiyyet basinda olan padsahi adlandirir Cavad XVII XVIII esrlerde de boyuk qesebe olmusdur ilde tarixi Sirvan torpaginin diger bolgeleri kimi Cavadi ve onun etrafinda olan kendleri de dagitmisdilar 1726 ci ilin payizinda general leytenant Stof basda olmaqla rus qosunlari Kur cayi uzerindeki Cavad qesebesine daxil oldular Qesebe Kur uzerinde yerlesirdi ve qiyamcilar terefinden heddinden artiq dagidilmisdi Serhed Kur cayi ile Araz caylari etrafindaki tut baglarindan kecirdi Cavad Tzawat 1730 cu ilde tertib olunub Muellif Matthaus Seutterdir 1678 1757 1778 ci ilde Gilan hakimi Hidayet xan Kerim xan Zendin gosterisi ile Cavada hucum edib Hesen xani esir aldi Aprelin 6 da Gilan xani Salyani tutduqdan sonra Cavada hucum eydi 7 defe topdan sehere ates acildi Seher camaati tesvis icindeydi Mudafie oluna bilmirdi Bundan sonra Hesen xan qardasi ve ogluyla seherden cixib Gilan xaninin huzuruna geldi ve efv diledi Tarixi menbelere gore Cavaddan 900 7500 nefer arasi ehali esir olaraq Reste kocuruldu Gilanli Hidayet xanin Cavad xanligina hucumu Onlari agir torpaq islerinde qala tikintilerinde ve kend teserrufati islerinde istifade ucun Rest ve Enzeli istiqametinde apardilar Bu hadise Cavad xanligi ehalisinin tarixi demoqrafik durumuna menfi tesir gosterdi Cavad seheri dagidildi ve bir daha evvelki veziyyetine donmedi MenbeG B Abdullaev Azerbajdzhan v XVIII veke i vzaimootnosheniya ego s Rossiej Baku Izd vo Akademii nauk Azerbajdzhanskoj SSR 1965 620 Abdullaev G B Iranskie proiski protiv kubin skogo hanstva i Kartli Kahetinskogo carstva v 1776 i 1778 gg Izvestiya AN Azerbajdzhanskoj SSR seriya obshestvennyh nauk 1960 4 13 25 Istinadlarhttps www researchgate net publication 361207956 Aran iqtisadi rayonunun mdni tarixi rekreasiya potensiali Arxivlenmis suret 2024 09 03 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2024 09 03 Dilaver Ezimli AMEA nin A A Bakixanov adina Tarix Institutunun Azerbaycanin orta esrler tarixi sobesinin aparici elmi iscisi tarix uzre felsefe doktoru Beynelxalq ticaret elaqelerinde Xezer ticaretinin rolu Baki 2018 Orijinal metn az Moskva tacirleri Qerbi Avropaya xam ipek ipek parcalar Hindistandan daxil olan edviyyati dasiyir olkeden Azerbaycan neftini de aparirdilar XVI esre dair Ticaret kitablari nda bu barede melumatlar vardir Hemin kitablara esasen bele bir neticeye gelmek olar ki neft Moskva tacirleri vasite sile Sirvandan Qerbi Avropaya dasinirdi Samaxiya Xezer denizi vasitesile gelen Moskva tacirleri Mugan duzunu kecib Cavad seherine daxil olur oradan da Erdebile gedirdiler Onlar Erdebilden iki istiqametde hereket edirdiler Bu yollardan biri Tebrize yonelirdi Diger yol ise Cenub Serq istiqametinde Qezvine ve Kasana gedirdi Hemin dovrde bu seherlerde qizgin ticaret gedirdi Arxivlenmis suret 2024 09 03 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2024 09 03 Gerber I G 1958 seh 100 Abdullaev G B 1965 Abdullaev G B 1960 seh 22