Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Berlin (alm. Berlin [bɛɐ̯ˈliːn], ) — Almaniyanın paytaxtı və ən böyük şəhəridir. Berlin həm də Almaniyanın 16 federal əyalətindən biridir. Əhalisi təqribən 3400000 nəfər, ərazisi isə 891,85 km²-dir. Şəhərin şimalındandan cənubuna doğru olan məsafə 38 km-ə, şərqindən qərbinə qədər olan məsafə isə 45 km-ə bərabərdir.
| Berlin | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Berlin | |||||
 | |||||
| |||||
| Ölkə | |||||
| Başçı | Kai Wegner[d] | ||||
| Tarixi və coğrafiyası | |||||
| Əsası qoyulub | 1244 | ||||
| İlk məlumat | 1237, 1244 | ||||
| Sahəsi |
| ||||
| Mərkəzin hündürlüyü | 34 ± 1 m | ||||
| Saat qurşağı |
| ||||
| Əhalisi | |||||
| Əhalisi |
| ||||
| Rəsmi dili | |||||
| Rəqəmsal identifikatorlar | |||||
| Telefon kodu | +49 30 | ||||
| Poçt indeksi | 10115–14199 | ||||
| Nəqliyyat kodu | B | ||||
| Digər | |||||
| berlin.de/politik-verwal… | |||||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||||
Öz tarixi dövründə Berlin bir neçə dəfə alman dövlətlərinin (, Prussiya krallığı, Almaniya İmperiyası, Veymar Respublikası, Üçüncü reyx) paytaxtı olmuşdur. 1990-cı ildən, Almaniyanın birləşməsindən sonra Berlin AFR-in paytaxıdır.
Ümumi məlumat
Berlin Avropada ən mühüm siyasət, media, mədəniyyət və elm mərkəzidir. Metropol Avropada ən mühüm nəqliyyat düyümü sayılır və qitənin ən çox səyyah gələn şəhərdir. Burada yerləşən ali məktəblər, elmi idarələr, teatr və muzeylər beynəlxalq aləmdə tanınmışdılar. Bütün dünyadan incəsənət və mədəniyyət sahəsi ilə məşğul olanlar üçün Berlin çox cazibədardır. Berlinin tarixi, gecə həyatı və çoxsaylı arxitektur tikililəri hər yanda məşhurdur.
Təxminən 1200-cü ildən indiki Berlinin ərazisində Köln və Berlin adlanan iki ticarət mərkəzi mövcud idi. Onların şəhər ststusu almalarının dəqiq tarixi məlum deyil. Kölnün şəhər olması ilk dəfə 1237-ci ildə, Berlininki isə 1244-cü ildə qeyd edilmişdir. 1307-ci ildə hər iki şəhər birləşir və ümumi şəhər idarəsini təşkil edir. 1400-cü ildə birləşmiş Berlinin əhalisi 8000 nəfər idi.
Berlin Prussiyanın paytaxtı idi və Almaniya imperiyasının yaranmasından sonra da onun paytaxtı olur.
İkinci dünya müharibəsindən sonra qərarına əsasən Berlinin SSRİ-nin zəbt etdiyi ərazidə yerləşməsinə baxmayaraq dörd qalib ölkə arasında dörd sektora bölündü. Sonralar üç sektor birləşərək Qərbi Berlini təşkil edərək ona xüsusi dövlət statusu verildi. Qərbi Berlin vaxtilə AFR ilə sıx əlaqədə olmuşdu. Berlinin sektorları arasında gediş-gəliş ilk vaxtlarda sərbəst olsa da, sonralar Almaniya Demokratik Respublikasının qərarı ilə əhali axınının qarşısını almaq məqəsədilə 13 avqust 1961-ci ildə Berlin divarı tikildi. Soyuq müharibənin rəmzi olan Berlin divarı 1989-cu ilə qədər mövcud olub. Divar dağıdıldıqdan sonra Şərqi və Qərbi Almaniya birləşərək vahid dövləti əmələ gətirir.
Coğrafiya
İqlim
| Berlin (1991-2020) iqlimi | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Göstərici | Yan | Fev | Mar | Apr | May | İyn | İyl | Avq | Sen | Okt | Noy | Dek | İl |
| Mütləq maksimum, °C | 15,5 | 18,7 | 24,8 | 31,3 | 32,6 | 38,5 | 38,1 | 38,0 | 32,7 | 28,1 | 21,0 | 16,0 | 38,5 |
| Maksimum orta, °C | 3,6 | 5,1 | 9,0 | 15,1 | 19,6 | 23,1 | 25,2 | 24,9 | 19,9 | 14,0 | 8,0 | 4,4 | 14,3 |
| Orta temperatur, °C | 1,2 | 2,1 | 5,2 | 10,3 | 14,7 | 18,0 | 20,2 | 19,7 | 15,2 | 10,2 | 5,4 | 2,3 | 10,4 |
| Minimum orta, °C | −1,4 | −0,8 | 1,4 | 5,2 | 9,3 | 12,8 | 15,1 | 14,7 | 10,9 | 6,6 | 2,7 | −0,1 | 6,4 |
| Mütləq minimum, °C | −20,7 | −22,5 | −14,4 | −8,1 | −1,6 | 3,0 | 6,9 | 6,4 | 1,8 | −4,9 | −16 | −20,5 | −22,5 |
| Yağıntı norması, mm | 48,0 | 36,0 | 40,0 | 29,0 | 51,0 | 58,0 | 72,0 | 58,0 | 47,0 | 44,0 | 42,0 | 44,0 | 569,0 |
| Mənbə: Berlin Wetter und Klima / wetterlabs.de | |||||||||||||
Tarixi haqqında
İlk məskunlaşma
Berlinin ərazisində ilk insan tayfaları 9 min il əvvəl mövcud olmuşdur. Germanofil nəzəriyyəsinə görə bizim eradan 700 il əvvəlburada qədim German tayfaları məskunlaşıblar. VI–VII əsrlərdə germanlar bu ərazini tərk etdidən sonra burada qərbi slavyan əhalisi meydana gəlib. Ancaq başqa mənbələrə görə Berlin və Polb əyalətlərində slavyanlar indoavropa xalqlarından formalaşıb və həmin torpaqların çevik insanlarından sayılıblar.
Berlin şəhəri Berlin-Köln şəhərlərinin birləşməsindən yaranmışdır. Köln Şpree çayınında yerləşən adada mövcud idi. Onun əks tərəfində isə şərq sahilində Berlin dururdu. 1307-ci ildə hər iki şəhər birləşirlər. Berlin adı almanca Bär-yəni ayı sözündən əmələ gəlmişdir.
1415-ci ildə kürfürst I Fridrix Barndenburq kürfürstlüyünü yaratdı və onu 1440-cı ilə qədər idarə etdi. Bu vaxtdan etibarən Hogenzollerlər sülaləsi 1918-ci ilə qədər, əvvəlcə Brandenburq kürfürstü, sonra isə Prussiya kralı və imperatoru kimi Berlinin idarəsini əllərində saxlaya biliblər.
Berlin şəhərinin əhalisi hakimiyyət dəyişiklərini heç də həmişə alqışlamamışlar. Məsələn 1448-ci ildə İİ Fridrix tərəfindən qəsrin tikilməsinə qarşı şəhərdə həyacanlanma baş verdi. Bu hərəkat uğurla nəticələnmədi. Şəhər əhalisi bir çox iqtisadi və siyasi azadlıqdan məhrum oldu. 1451-ci ildə Berlin Brandenburq markqraflarının, kürfürstlərinin paytaxtına çevrildi və sərbəst ticarət şəhəri statusunu itirdi.
1618–1648-ci illərdə gedən otuz illik müharibə şəhərə ciddi ziyan vurdu. Evlərin üçdə biri uçmuş, əhalinin yarısı məhv olmuşdur. 1640-cı ildə Brandenburqun kürfürstu olan Fridrix Vilhelm şəhərin idarəsini atasından vərəsəliyi ilə əldə etdi. Onun siyasəti imiqrasiyanın stimullaşdırlması və yüksək dərəcədə dini tolerantlılıqla səciyyələnirdi. Hakimiyyətinin ikinci ili o artıq Fridrixsverder, Doroteştadt və Fridrixştadtı yaratmış idi(Ştadt alman dilində orfoqrafiyası "stadt" kimi yazılır ki, mənası "şəhər" deməkdir).
1671-ci ildə Fridrix Vilhelm 50 yəhudi ailəsinə sığınacaq verdi. ediktası əsasında o 1685-ci ildə Brandenburqa fransız qubernatorlarını dəvət etdi. Həmin vaxt Berlinə gələn 15000 fransızdan 6000-i Berlində qaldı və orada məskunlaşdılar. 1700-cü ildə şəhər əhalisinin 20 faizini fransızlar təşkil edirdilər və Fransanın bu şəhərə mədəni təsiri böyük idi. Həmçinin şəhərdə Boqem, Polşa, Avstriya və gələn immiqrantlar çox idi.
1701-ci ildə I Fridrixin hökmranlığı ələ alması ilə Berlin Prussiyanın paytaxtına çevrildi. 1790-cı ildə Berlin ərazisində yerləşən Köln, Fridrixsver Doroteştadt və Fridrixştadt şəhərlərin birləşməsi baş verdi.
9 oktyabr 1760-cı ildə general Çernışevin komandanlığı altında ruslara qarşı aparılan yeddi illik müharibədən Berlin məğlubiyyətlə çıxdı. 4500 əsgər əsir düşdü. Ruslar qənimət kimi 143 top, 18000 tüfəng və 2 milyon talerə qədər pul ələ keçirdilər. Rəmzi olaraq rus generalına verilən şəhərin açarı hal-hazırda Sankt Peterburqda yerləşən Kazan kilsəsində saxlanılır. Dörd gün şəhərdə olduqdan sonra xaricdən gələn güclü qoşun xəbərini eşidən general Çernişev qoşunları qış otaqlarına çəkdi.
1806-cı ilin 14 oktyabrında Yena və Auerştadt ətrafında Napoleonun qoşunlarına qarşı döyüşlərdə Prussiya məşlubiyyətə düçar oldu. Bu Prussiya dövlətinin gələciyini müəyyənləşdirən reformaların aparılmasının başlanmasına səbəb oldu. Ölkədə həyat keçirilən reformlar iqtisadiyyata və elmin inkişafına güclü təkan verdi. 1806-cı ilin noyabrında fransız əsgərləri Berlinə daxil oldular. 21 noyabr 1806-cı ildə Napoleon Berlində İngiltərənin mühasirəsini elan etdi. 1813-cü ildə rus əsgərləri Berlini yenidən zəbt etdilər.
1861-ci ildə Berlinə daha bir neçə şəhər, o cümlədən Veddinq, Moabit, Tempelhof, Şöneberq də daxil oldular.
İmperiyanın paytaxtı
1871-ci ildə Berlin yeni yaradılmış Almaniya imperiyasının paytaxtı oldu.
Birinci dünya müharibəsi qurtardıqdan sonra 1918-ci ildə Berlində Almaniya(Veymar) Respublikası yaradıldı. 1920-ci ildə ətrafdakı şəhərləri özündə cəmləşdirən Böyük Berlinin yaradılması haqqında qərar qəbul edildi. Bundan sonra Berlinin əhalisinin sayı 4 milyona çatdı.
1933-cü ildə hakimiyyətə "nasional sosialistlər" gəldikdən sonra Berlin Üçüncü reyxin paytaxtına çevrildi. 1936-cı ildə Berlində Beynəlxalq olimpiyada oyunları keçirildi. Şpeerin rəhbərliyi altında "Miniilik reyxin" paytaxtı Berlinin yenidən qurulması planı işləndi. Ancaq bu plan İkinci dünya müharibəsi nəticəsində darmadağın edildi.
Berlinin parçalanması və birləşməsi
İkinci dünya müharibəsi və ondan sonra Berlinin böyük hissəsi bombardmanlar və küçə döyüşləri nəticəsində dağıdılmışdı. Şəhərin Qırmızı ordu tərəfindən tutulmasından sonra və Almaniyanın şərtsiz təslimindən sonra bütün Almaniya kimi Berlində öncə 4 hissəyə bölünərək xarici dövlətlərin idarəsinə verildi. Qərb müttəfiqlərinin (ABŞ, Fransa və İngiltərə) ərazilərində sonra qərbi Berlin təşkil olundu. Sovet hissəsində isə şərqi Berlin fəaliyyət göstərməyə başladı.
Qərb dövlətləri və Sovet ölkəsi arasında yaranan qarşıdurma ona gətirib çıxartmışdı ki, 1948–1949-cu illərdə Qərbi Berlinin blokadası baş verdi. Bunun üçün qərb dövlətləri tərəfindən Berlinə "hava körpüsü" təşkil olundu. Bu qarşıdurma eyni zamanda işğal olunmuş ərazilərdə 1949-cu ildə iki dövlətin yaranmasına səbəb oldu: əvvəlcə AFR sonra ADR.
Qərb və Şərq arasında güclənən konflikt 1961-ci ildə yüksək həddə çatır və bu şəhəri iki hissəsə ayıran Berlin divarının tikilməsi ilə nəticələndi. Vətəndaşların bir ərazidən digərinə keçid xüsusi buraxılış vərəqələrinin köməyi ilə aparılırdı.
Berlin divarı yalnız 1989-cu ildə ADR əhalisinin təzyiqi nəticəsində uçuruldu, bu SSRİ-nin zəifləməsi fonunda baş verirdi. 3 oktyabr 1990-cı ildə ADR AFR-in əsas qanunlarının fəaliyyət göstərdiyi zonaya daxil oldu. Almaniya bundan sonra vahid dövlət olur. 1991-ci ildə Bundestaq Berlinin paytaxt olması haqqında qərar qəbul etdi. 1 sentyabr 1998-ci ildə hökumət və parlament Berlinə köçür.
Berlində 147 dövlətin, o cümlədən Azərbaycanın səfirliyi yerləşir.
Əhalisi
- Berlinin əhalisi
- 1650–6 500
- 1750–90 000
- 1800–172 000
- 1850–420 000
- 1900–1 890 000
- 1950–3 340 000
- 1987–3 250 000
- 1997–3 425 000
- 2007–3 370 000
Berlin metropoliyasında 3950887 adam yaşayır. Bir kvadrata metrə düşən əhalinin sıxlığı 736-dır. Orta yaş həddi 2004-cü ildə 41,7 idi.
2004-cü ilin dekabrında Berlində 185 ölkədən gəlmiş 450900 xarici vətəndaş yaşayırdı. Bu əhalinin 14%-ni təşkil edir. Bunlardan 36000-i Polşa, 119000-i isə Türkiyə vətəndaşıdır. Türkiyədən sonra Avropada ən böyük türk icması Berlində yerləşir.
Statistik idarənin məlumatına görə Berlinin əhalisinin 60%-i heç bir dini icmaya daxil deyillər. Onlardan 22%-i evangeliya, 9%-i katolik və 6%-i islam dininə itaət eidirlər.
| Vətəndaşlığına görə Rezidentlər (31.12.2018) | |
| Ölkə | Əhali |
|---|---|
| Cəmi | 3,748,148 |
 Almaniya | 2,999,676 |
 Türkiyə | 98,502 |
 Polşa | 58,020 |
 Suriya | 36,225 |
 İtaliya | 30,846 |
 Bolqarıstan | 30,282 |
 Rusiya | 25,035 |
 Rumıniya | 23,291 |
 ABŞ | 21,499 |
 Fransa | 20,281 |
 Serbiya | 19,868 |
 Vyetnam | 17,834 |
 Birləşmiş Krallıq | 16,210 |
 İspaniya | 14,994 |
 Yunanıstan | 14,656 |
 Xorvatiya | 13,784 |
 Ukrayna | 12,686 |
 Əfqanıstan | 12,478 |
 ÇXR | 12,232 |
 Avstriya | 11,926 |
 Bosniya və Herseqovina | 11,883 |
| Digər Yaxın Şərq və Asiya | 80,604 |
| Digər Avropa | 78,613 |
| Afrika | 33,362 |
| Digər Amerika | 24,696 |
| Okeania və Antarktida | 5,326 |
| Vətəndaşlığı olmayan | 23,399 |
İqtisadiyyatı
2006-cı ildə Berlin əyaləti nin Ümumi daxili məhsulu 80,62 milyard Avrodur. Brandenburg əyalətində isə bu rəqəm 49,49 milyard Avrodur. Bu Berlin əyaləti üçün 2,2 faiz artım qeyd edir, amma bunu Almaniyanın ümumi göstəricisi ilə müqayisə edilərsə, Federal Respublikanın inkişafı üç faizdir. Berlin əyalət iqtisadiyyatının 80 faizi xidmət sənayesində var. Xidmət sektoru şəhər üçün ən əhəmiyyətli xidmətlərdən biridir, çünki əhalinin 41 faizi (591.000 işləyənlər) bu sektorda çalışır. Berlinin gələcəyi üçün elm, texniki, texnoloji və kompüter kimi sahələrin inkişafı üçün çalışılacaq. Əyalətin o biri Almaniyanın əyalətlərinə görə çox yüksək bir işsizlik sayı var. 2008-ci ilin avqust ayında işsizlik dərəcəsi faizi 13,7 idi. 2007 ilinə nəzərən bu rəqəm 2 faiz düşdü bu amma yenə də Berlin əyaləti üçün çox yüksəkdir.
Berlin ayıları
Qədim zamanlardan Berlində ayılara müsbət münasibət göstərilir. Ayı şəhərin bayraq və gerbindədir. Berlin ayıları həmçinin 5 qitələrində keçirilmiş United Buddy Bears sərgilərinə görə də məhşuluq qazanmışdılar. Lakin söhbət səbir, xalqlar və mədəniyyətlər arasında dostluq və sülh təbliğ edən sərgidən gedir.
Görməli yerləri
- Berlin zooparkı;
- İmperator Vilhelmin memorial kilsəsi;;
- potsdam meydanı;
- Reyxstaq;
- Brandeburq qapıları;
- Unter den Linden;
- Aleksandr meydanı;
- Berlin soboru;
- Kansler idarəsi;
- Qırmısı sovetlər evi;
- Holoksot qurbanalarına xatirə abidəsi;
- Qələbə sütunu;
- Şarllotenbuqr qəsri;
- Berlin Dövlət konsert zalı;
- Qərbi Kaufhaus univermağı;
- Olimpiya stadionu;
- Şapandau qəsri;.
Şəhərin tanınmış muzeyləri
- Perqamon;
- Bode muzeyi;
- Eqipet muzeyi;
- Qədim muzey;
- Qədim milli qalereya;
- Yeni milli qalereya;
- Berlin rəsm qalereyası;
- Dalem muzey mərkəzi;
- Yəhudi muzeyi;
- Alman tarix muzeyi;
- Rus-Alman muzeyi;
- Alman texniki muzeyi;
- Təbiətşünaslıq muzeyi;
- Kino muzeyi;
- Qənd muzeyi;
- Etnoqrafiya muzeyi.
- Çekpoyn-Çrli muzeyi.
Hər həftənin dördüncü günləri, saat 16.00–20.00 arasında dövlət muzeylərinə giriş pulsuzdur.
Ali məktəblər
Berlində 4 universitet və 17 ali məktəb yerləşir.
Berlin universitetləri bunlardır:
Berlində təhsil alan tələbələrin ümumi sayı 140 mindir.
Hazırda
Son zamanlarda Almaniyada çoxlu gənc rəssam yetişib, burada yeni-yeni cərayanlar formalaşır. O cümlədən, Almaniya bir çoxlarını müasir incəsənət ölkələrindən biri kimi özünə cəlb edir. Rəqəmlərin özü hər şeyi deyir: Berlində 3 opera teatrı, 150-dən çox teatr, 175-dən çox muzey və kolleksiya mərkəzi, 300 qalareya, 250-dən çox ictimai kitabxana, 130 kinoteatr və başqa mədəniyyət mərkəzləri fəaliyyət göstərir.
Həmçinin bax
İstinadlar
- https://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/geschichte/die-mittelalterliche-handelsstadt/.
- archINFORM (alm.). 1994.
- https://www.destatis.de/DE/ZahlenFakten/LaenderRegionen/Regionales/Gemeindeverzeichnis/Administrativ/Aktuell/05Staedte.html.
- . Federal Statistical Office.
- Alle politisch selbständigen Gemeinden mit ausgewählten Merkmalen am 31.12.2022 (alm.). DESTATIS, 2023.
- http://www.europeanplates.com/information/german-city-codes.html.
- "Arxivlənmiş surət". 2007-10-01 tarixində . İstifadə tarixi: 2007-10-01.
- "Statistischer Bericht: Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31. Dezember 2018" [Statistical Report: Residents in the state of Berlin on 31 December 2018] (PDF). (German). 4, 13, 18–22. 23 February 2019 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 23 February 2019.
- "Ən məşhur mədəniyyət mərkəzləri. ann.az". 2011-04-05 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-04-09.
Xarici keçidlər
- Berlin əyalətinin rəsmi səhifəsi
- Berlinin 3D-Modeli
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Berlin alm Berlin bɛɐ ˈliːn Almaniyanin paytaxti ve en boyuk seheridir Berlin hem de Almaniyanin 16 federal eyaletinden biridir Ehalisi teqriben 3400000 nefer erazisi ise 891 85 km dir Seherin simalindandan cenubuna dogru olan mesafe 38 km e serqinden qerbine qeder olan mesafe ise 45 km e beraberdir BerlinBerlinBayraq d Gerb d 52 31 sm e 13 23 s u Olke Almaniya Federativ RespublikasiBasci Kai Wegner d Tarixi ve cografiyasiEsasi qoyulub 1244Ilk melumat 1237 1244Sahesi 891 12 km 2016 31 dekabr 2017 Merkezin hundurluyu 34 1 mSaat qursagi Merkezi Avropa Standart Vaxti GMT 1 d EhalisiEhalisi 3 755 251 nef 31 dekabr 2022 Resmi dili alman diliReqemsal identifikatorlarTelefon kodu 49 30Poct indeksi 10115 14199Neqliyyat kodu BDigerberlin de politik verwal Berlin Vikianbarda elaqeli mediafayllar Oz tarixi dovrunde Berlin bir nece defe alman dovletlerinin Prussiya kralligi Almaniya Imperiyasi Veymar Respublikasi Ucuncu reyx paytaxti olmusdur 1990 ci ilden Almaniyanin birlesmesinden sonra Berlin AFR in paytaxidir Umumi melumatBerlin Avropada en muhum siyaset media medeniyyet ve elm merkezidir Metropol Avropada en muhum neqliyyat duyumu sayilir ve qitenin en cox seyyah gelen seherdir Burada yerlesen ali mektebler elmi idareler teatr ve muzeyler beynelxalq alemde taninmisdilar Butun dunyadan incesenet ve medeniyyet sahesi ile mesgul olanlar ucun Berlin cox cazibedardir Berlinin tarixi gece heyati ve coxsayli arxitektur tikilileri her yanda meshurdur Texminen 1200 cu ilden indiki Berlinin erazisinde Koln ve Berlin adlanan iki ticaret merkezi movcud idi Onlarin seher ststusu almalarinin deqiq tarixi melum deyil Kolnun seher olmasi ilk defe 1237 ci ilde Berlininki ise 1244 cu ilde qeyd edilmisdir 1307 ci ilde her iki seher birlesir ve umumi seher idaresini teskil edir 1400 cu ilde birlesmis Berlinin ehalisi 8000 nefer idi Berlin Prussiyanin paytaxti idi ve Almaniya imperiyasinin yaranmasindan sonra da onun paytaxti olur Ikinci dunya muharibesinden sonra qerarina esasen Berlinin SSRI nin zebt etdiyi erazide yerlesmesine baxmayaraq dord qalib olke arasinda dord sektora bolundu Sonralar uc sektor birleserek Qerbi Berlini teskil ederek ona xususi dovlet statusu verildi Qerbi Berlin vaxtile AFR ile six elaqede olmusdu Berlinin sektorlari arasinda gedis gelis ilk vaxtlarda serbest olsa da sonralar Almaniya Demokratik Respublikasinin qerari ile ehali axininin qarsisini almaq meqesedile 13 avqust 1961 ci ilde Berlin divari tikildi Soyuq muharibenin remzi olan Berlin divari 1989 cu ile qeder movcud olub Divar dagidildiqdan sonra Serqi ve Qerbi Almaniya birleserek vahid dovleti emele getirir CografiyaIqlim Berlin 1991 2020 iqlimiGosterici Yan Fev Mar Apr May Iyn Iyl Avq Sen Okt Noy Dek IlMutleq maksimum C 15 5 18 7 24 8 31 3 32 6 38 5 38 1 38 0 32 7 28 1 21 0 16 0 38 5Maksimum orta C 3 6 5 1 9 0 15 1 19 6 23 1 25 2 24 9 19 9 14 0 8 0 4 4 14 3Orta temperatur C 1 2 2 1 5 2 10 3 14 7 18 0 20 2 19 7 15 2 10 2 5 4 2 3 10 4Minimum orta C 1 4 0 8 1 4 5 2 9 3 12 8 15 1 14 7 10 9 6 6 2 7 0 1 6 4Mutleq minimum C 20 7 22 5 14 4 8 1 1 6 3 0 6 9 6 4 1 8 4 9 16 20 5 22 5Yaginti normasi mm 48 0 36 0 40 0 29 0 51 0 58 0 72 0 58 0 47 0 44 0 42 0 44 0 569 0Menbe Berlin Wetter und Klima wetterlabs deTarixi haqqindaIlk meskunlasma Berlinin erazisinde ilk insan tayfalari 9 min il evvel movcud olmusdur Germanofil nezeriyyesine gore bizim eradan 700 il evvelburada qedim German tayfalari meskunlasiblar VI VII esrlerde germanlar bu erazini terk etdiden sonra burada qerbi slavyan ehalisi meydana gelib Ancaq basqa menbelere gore Berlin ve Polb eyaletlerinde slavyanlar indoavropa xalqlarindan formalasib ve hemin torpaqlarin cevik insanlarindan sayiliblar Berlin seheri Berlin Koln seherlerinin birlesmesinden yaranmisdir Koln Spree cayininda yerlesen adada movcud idi Onun eks terefinde ise serq sahilinde Berlin dururdu 1307 ci ilde her iki seher birlesirler Berlin adi almanca Bar yeni ayi sozunden emele gelmisdir 1415 ci ilde kurfurst I Fridrix Barndenburq kurfurstluyunu yaratdi ve onu 1440 ci ile qeder idare etdi Bu vaxtdan etibaren Hogenzollerler sulalesi 1918 ci ile qeder evvelce Brandenburq kurfurstu sonra ise Prussiya krali ve imperatoru kimi Berlinin idaresini ellerinde saxlaya bilibler Berlin seherinin ehalisi hakimiyyet deyisiklerini hec de hemise alqislamamislar Meselen 1448 ci ilde II Fridrix terefinden qesrin tikilmesine qarsi seherde heyacanlanma bas verdi Bu herekat ugurla neticelenmedi Seher ehalisi bir cox iqtisadi ve siyasi azadliqdan mehrum oldu 1451 ci ilde Berlin Brandenburq markqraflarinin kurfurstlerinin paytaxtina cevrildi ve serbest ticaret seheri statusunu itirdi Berlin seher sarayi 1618 1648 ci illerde geden otuz illik muharibe sehere ciddi ziyan vurdu Evlerin ucde biri ucmus ehalinin yarisi mehv olmusdur 1640 ci ilde Brandenburqun kurfurstu olan Fridrix Vilhelm seherin idaresini atasindan vereseliyi ile elde etdi Onun siyaseti imiqrasiyanin stimullasdirlmasi ve yuksek derecede dini tolerantliliqla seciyyelenirdi Hakimiyyetinin ikinci ili o artiq Fridrixsverder Dorotestadt ve Fridrixstadti yaratmis idi Stadt alman dilinde orfoqrafiyasi stadt kimi yazilir ki menasi seher demekdir 1671 ci ilde Fridrix Vilhelm 50 yehudi ailesine siginacaq verdi ediktasi esasinda o 1685 ci ilde Brandenburqa fransiz qubernatorlarini devet etdi Hemin vaxt Berline gelen 15000 fransizdan 6000 i Berlinde qaldi ve orada meskunlasdilar 1700 cu ilde seher ehalisinin 20 faizini fransizlar teskil edirdiler ve Fransanin bu sehere medeni tesiri boyuk idi Hemcinin seherde Boqem Polsa Avstriya ve gelen immiqrantlar cox idi 1701 ci ilde I Fridrixin hokmranligi ele almasi ile Berlin Prussiyanin paytaxtina cevrildi 1790 ci ilde Berlin erazisinde yerlesen Koln Fridrixsver Dorotestadt ve Fridrixstadt seherlerin birlesmesi bas verdi 9 oktyabr 1760 ci ilde general Cernisevin komandanligi altinda ruslara qarsi aparilan yeddi illik muharibeden Berlin meglubiyyetle cixdi 4500 esger esir dusdu Ruslar qenimet kimi 143 top 18000 tufeng ve 2 milyon talere qeder pul ele kecirdiler Remzi olaraq rus generalina verilen seherin acari hal hazirda Sankt Peterburqda yerlesen Kazan kilsesinde saxlanilir Dord gun seherde olduqdan sonra xaricden gelen guclu qosun xeberini esiden general Cernisev qosunlari qis otaqlarina cekdi 1806 ci ilin 14 oktyabrinda Yena ve Auerstadt etrafinda Napoleonun qosunlarina qarsi doyuslerde Prussiya meslubiyyete ducar oldu Bu Prussiya dovletinin geleciyini mueyyenlesdiren reformalarin aparilmasinin baslanmasina sebeb oldu Olkede heyat kecirilen reformlar iqtisadiyyata ve elmin inkisafina guclu tekan verdi 1806 ci ilin noyabrinda fransiz esgerleri Berline daxil oldular 21 noyabr 1806 ci ilde Napoleon Berlinde Ingilterenin muhasiresini elan etdi 1813 cu ilde rus esgerleri Berlini yeniden zebt etdiler 1861 ci ilde Berline daha bir nece seher o cumleden Veddinq Moabit Tempelhof Soneberq de daxil oldular Imperiyanin paytaxti 1871 ci ilde Berlin yeni yaradilmis Almaniya imperiyasinin paytaxti oldu Birinci dunya muharibesi qurtardiqdan sonra 1918 ci ilde Berlinde Almaniya Veymar Respublikasi yaradildi 1920 ci ilde etrafdaki seherleri ozunde cemlesdiren Boyuk Berlinin yaradilmasi haqqinda qerar qebul edildi Bundan sonra Berlinin ehalisinin sayi 4 milyona catdi 1933 cu ilde hakimiyyete nasional sosialistler geldikden sonra Berlin Ucuncu reyxin paytaxtina cevrildi 1936 ci ilde Berlinde Beynelxalq olimpiyada oyunlari kecirildi Speerin rehberliyi altinda Miniilik reyxin paytaxti Berlinin yeniden qurulmasi plani islendi Ancaq bu plan Ikinci dunya muharibesi neticesinde darmadagin edildi Berlinin parcalanmasi ve birlesmesi Berlinin isgal zonalari Ikinci dunya muharibesi ve ondan sonra Berlinin boyuk hissesi bombardmanlar ve kuce doyusleri neticesinde dagidilmisdi Seherin Qirmizi ordu terefinden tutulmasindan sonra ve Almaniyanin sertsiz tesliminden sonra butun Almaniya kimi Berlinde once 4 hisseye bolunerek xarici dovletlerin idaresine verildi Qerb muttefiqlerinin ABS Fransa ve Ingiltere erazilerinde sonra qerbi Berlin teskil olundu Sovet hissesinde ise serqi Berlin fealiyyet gostermeye basladi Qerb dovletleri ve Sovet olkesi arasinda yaranan qarsidurma ona getirib cixartmisdi ki 1948 1949 cu illerde Qerbi Berlinin blokadasi bas verdi Bunun ucun qerb dovletleri terefinden Berline hava korpusu teskil olundu Bu qarsidurma eyni zamanda isgal olunmus erazilerde 1949 cu ilde iki dovletin yaranmasina sebeb oldu evvelce AFR sonra ADR Qerb ve Serq arasinda guclenen konflikt 1961 ci ilde yuksek hedde catir ve bu seheri iki hissese ayiran Berlin divarinin tikilmesi ile neticelendi Vetendaslarin bir eraziden digerine kecid xususi buraxilis vereqelerinin komeyi ile aparilirdi Berlin divari yalniz 1989 cu ilde ADR ehalisinin tezyiqi neticesinde ucuruldu bu SSRI nin zeiflemesi fonunda bas verirdi 3 oktyabr 1990 ci ilde ADR AFR in esas qanunlarinin fealiyyet gosterdiyi zonaya daxil oldu Almaniya bundan sonra vahid dovlet olur 1991 ci ilde Bundestaq Berlinin paytaxt olmasi haqqinda qerar qebul etdi 1 sentyabr 1998 ci ilde hokumet ve parlament Berline kocur Berlinde 147 dovletin o cumleden Azerbaycanin sefirliyi yerlesir EhalisiSony CenterBerlinin ehalisi1650 6 500 1750 90 000 1800 172 000 1850 420 000 1900 1 890 000 1950 3 340 000 1987 3 250 000 1997 3 425 000 2007 3 370 000Buddy Bear Berlin metropoliyasinda 3950887 adam yasayir Bir kvadrata metre dusen ehalinin sixligi 736 dir Orta yas heddi 2004 cu ilde 41 7 idi 2004 cu ilin dekabrinda Berlinde 185 olkeden gelmis 450900 xarici vetendas yasayirdi Bu ehalinin 14 ni teskil edir Bunlardan 36000 i Polsa 119000 i ise Turkiye vetendasidir Turkiyeden sonra Avropada en boyuk turk icmasi Berlinde yerlesir Statistik idarenin melumatina gore Berlinin ehalisinin 60 i hec bir dini icmaya daxil deyiller Onlardan 22 i evangeliya 9 i katolik ve 6 i islam dinine itaet eidirler Vetendasligina gore Rezidentler 31 12 2018 Olke EhaliCemi 3 748 148Almaniya 2 999 676Turkiye 98 502Polsa 58 020Suriya 36 225Italiya 30 846Bolqaristan 30 282Rusiya 25 035Ruminiya 23 291ABS 21 499Fransa 20 281Serbiya 19 868Vyetnam 17 834Birlesmis Kralliq 16 210Ispaniya 14 994Yunanistan 14 656Xorvatiya 13 784Ukrayna 12 686Efqanistan 12 478CXR 12 232Avstriya 11 926Bosniya ve Herseqovina 11 883Diger Yaxin Serq ve Asiya 80 604Diger Avropa 78 613Afrika 33 362Diger Amerika 24 696Okeania ve Antarktida 5 326Vetendasligi olmayan 23 399Iqtisadiyyati2006 ci ilde Berlin eyaleti nin Umumi daxili mehsulu 80 62 milyard Avrodur Brandenburg eyaletinde ise bu reqem 49 49 milyard Avrodur Bu Berlin eyaleti ucun 2 2 faiz artim qeyd edir amma bunu Almaniyanin umumi gostericisi ile muqayise edilerse Federal Respublikanin inkisafi uc faizdir Berlin eyalet iqtisadiyyatinin 80 faizi xidmet senayesinde var Xidmet sektoru seher ucun en ehemiyyetli xidmetlerden biridir cunki ehalinin 41 faizi 591 000 isleyenler bu sektorda calisir Berlinin geleceyi ucun elm texniki texnoloji ve komputer kimi sahelerin inkisafi ucun calisilacaq Eyaletin o biri Almaniyanin eyaletlerine gore cox yuksek bir issizlik sayi var 2008 ci ilin avqust ayinda issizlik derecesi faizi 13 7 idi 2007 iline nezeren bu reqem 2 faiz dusdu bu amma yene de Berlin eyaleti ucun cox yuksekdir Berlin ayilariQedim zamanlardan Berlinde ayilara musbet munasibet gosterilir Ayi seherin bayraq ve gerbindedir Berlin ayilari hemcinin 5 qitelerinde kecirilmis United Buddy Bears sergilerine gore de mehsuluq qazanmisdilar Lakin sohbet sebir xalqlar ve medeniyyetler arasinda dostluq ve sulh teblig eden sergiden gedir Gormeli yerleriBrandenburq qapilariQedim milli qalereyaBerlin soboruBerlin gece gorunusuTheThe Berlin zooparki Imperator Vilhelmin memorial kilsesi potsdam meydani Reyxstaq Brandeburq qapilari Unter den Linden Aleksandr meydani Berlin soboru Kansler idaresi Qirmisi sovetler evi Holoksot qurbanalarina xatire abidesi Qelebe sutunu Sarllotenbuqr qesri Berlin Dovlet konsert zali Qerbi Kaufhaus univermagi Olimpiya stadionu Sapandau qesri Seherin taninmis muzeyleriPerqamon Bode muzeyi Eqipet muzeyi Qedim muzey Qedim milli qalereya Yeni milli qalereya Berlin resm qalereyasi Dalem muzey merkezi Yehudi muzeyi Alman tarix muzeyi Rus Alman muzeyi Alman texniki muzeyi Tebietsunasliq muzeyi Kino muzeyi Qend muzeyi Etnoqrafiya muzeyi Cekpoyn Crli muzeyi Her heftenin dorduncu gunleri saat 16 00 20 00 arasinda dovlet muzeylerine giris pulsuzdur Ali mekteblerHumbolt adina Universitet Berlinde 4 universitet ve 17 ali mekteb yerlesir Berlin universitetleri bunlardir Berlin Texniki Universiteti Berlin Humboldt Universiteti Berlinde tehsil alan telebelerin umumi sayi 140 mindir HazirdaSon zamanlarda Almaniyada coxlu genc ressam yetisib burada yeni yeni cerayanlar formalasir O cumleden Almaniya bir coxlarini muasir incesenet olkelerinden biri kimi ozune celb edir Reqemlerin ozu her seyi deyir Berlinde 3 opera teatri 150 den cox teatr 175 den cox muzey ve kolleksiya merkezi 300 qalareya 250 den cox ictimai kitabxana 130 kinoteatr ve basqa medeniyyet merkezleri fealiyyet gosterir Hemcinin bax36 BoysIstinadlarhttps www berlin de berlin im ueberblick geschichte die mittelalterliche handelsstadt archINFORM alm 1994 https www destatis de DE ZahlenFakten LaenderRegionen Regionales Gemeindeverzeichnis Administrativ Aktuell 05Staedte html Federal Statistical Office Alle politisch selbstandigen Gemeinden mit ausgewahlten Merkmalen am 31 12 2022 alm DESTATIS 2023 http www europeanplates com information german city codes html Arxivlenmis suret 2007 10 01 tarixinde Istifade tarixi 2007 10 01 Statistischer Bericht Einwohnerinnen und Einwohner im Land Berlin am 31 Dezember 2018 Statistical Report Residents in the state of Berlin on 31 December 2018 PDF German 4 13 18 22 23 February 2019 tarixinde PDF Istifade tarixi 23 February 2019 En meshur medeniyyet merkezleri ann az 2011 04 05 tarixinde Istifade tarixi 2011 04 09 Xarici kecidlerBerlin eyaletinin resmi sehifesi Berlinin 3D Modeli