Bayatı-Şiraz

Bayatı-Şiraz – Azərbaycan musiqisində 1) yeddi ladlardan (məqamlardan) biri, 2) yeddi əsas muğam dəstgahlarından biri.

Etimologiya

Bayatı türk ədəbiyyatında lirik şeir, mahnı janrıdır. Bayat həm də qədim türk tayfalarının birinin adı olub. Dahi şair Məhəmməd Füzuli də bu tayfadan olub.

Tarixçəsi

Bəhram Mansurov “Bayatı-Şiraz” muğamının müstəqil muğam kimi yalnız XIX əsrin axırlarından mövcud olduğunu və əvvəllər isə “Bayatı - İsfahan” dəstgahı kimi tanındığını söyləyir. "Bayatı-İsfahan" klassik Şərq musiqisində ”İsfahan” adlanaraq 12 əsas muğamdan biri olub . Hazırda Bayatı-İsfahan şöbəsi Bayatı–Şiraz dəstgahının əsas şöbələrindən biri.

Bayatı-Şiraz muğam dəstgahı kimi

Məcmusu: “Bərdaşt”, “Mayeyi-Bayatı-Şiraz”, “Nişibi–fəraz”, “Bayatı–İsfahan”, “Zil Bayatı-Şiraz”, “Xavəran”, “Üzzal”, “Dilrüba” və “Bayatı-Şiraza ayaq (kadensiya)” kimi şöbə və guşələrdən ibarətdir.

Bu muğam dəstgah “sol” bayatı-şiraz məqam kökündə (tonallığında) ifa olunur. “Bayatı-Şiraz” muğamı öz gözəl, axıcı melodikasına və dərin təsir qüvvəsinə görə musiqiçilər tərəfindən çox zaman “ərusi – musiqi” (“musiqinin gəlini”) adlandırılır. Ü. Hacıbəyov “Bayatı-Şiraz”ı emosional baxımdan qəmli əhvali-ruhiyyə daşıyan muğam kimi xarakterizə etmişdir.

Üzeyir Hacıbəyov Bayatı–Şiraz haqqında yazır: "Bədii – ruhi təsir cəhətdən... Bayatı – Şiraz dinləyicidə qəmginlik hissi oyadır." Mirzə Fərəcin tərtib etdiyi muğam dəstgahları içərisində Bayatı – Şiraz dəstgahı 17 şöbə və guşədən ibarətdir:

“Bayatı-Şiraz” muğamını instrumental şəkildə Nəriman Məmmədov tarzən Əhməd Bakıxanovun ifasından (1962), Arif Əsədullayev tarzən ifasından (2003) nota yazmışdır. Bu dəstgah əsasında yazılmış simfonik bəstələr:

• Fikrət Əmirov - simfonik muğam "Gülüstan-Bayatı-Şiraz"
• Süleyman Ələsgərov - simfonik muğam "Bayatı–Şiraz"
• Nazim Əliverdibəyov - a kapella (müşayiətsiz) xor üçün "Bayatı–Şiraz"
• Polad Bülbüloğlu - “Bayatı-Şiraz” simfoniyası.

Muğam şöbələri arasında ifa olunan də əsas muğamın adını daşıyır.

• Əhsən Dadaşov adına "Xatirə" xalq çalğı alətləri ansamblı - "Bayatı-İsfahan" rəngi

Bayatı-Şiraz musiqi məqamı (ladı) kimi

Quruluşu: 1-1-1/2 ton formullu iki tetraxordun k.3 intervalı məsafəsində birləşməsindən ibarətdir; səssırası 9 pilləlidir, IV pillə mayə (tonika) pilləsidir. Məqamın səssırasının II, IV, VI, VIII pillələri istinad-dayaq pilləsi kimi “Bayatı-Şiraz” muğamının şöbələrinin əsasını təşkil edir; bu məqamda qurulan musiqi nümunələri həmin pillələrə əsaslanır.

Bayatı-Şiraz ladında bəstələr

• Xalq mahnıları
  • Küçələrə su səpmişəm
  • Laçın
• Aşıq havaları
  • Mansırı
• Bəstəkar mahnıları
  • Tofiq Quliyev - "Bakı" mahnısı Rəşid Behbudovun ifasında
  • Əfrasiyab Bədəlbəyli - "Qız qalası" baletindən Gülyanaq ilə Poladın adajiosu
• Rəqslər
  • Nəlbəki

Qaynaqlar

1. "Əfrasiyab Bədəlbəylinin "İzahlı monoqrafik musiqi lüğəti - Bayatı-Şiraz". 2021-10-15 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-05-11.
2. "Muğam Ensiklopediyası - Bayatı-Şiraz". 2020-01-31 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-05-11.
3. "Üzeyir Hacıbəyov. Azərbaycan xalq musiqisinin əsasları - Tarixi məlumat". 2022-03-25 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-05-11.
4. "Əfrasiyab Bədəlbəylinin "İzahlı monoqrafik musiqi lüğəti" - Bayatı-İsfahan". 2021-10-15 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-05-11.
5. "Muğam Ensiklopediyası - Bayatı-Şiraz muğamı". 2021-10-17 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-05-11.
6. "Muğam Ensiklopediyası - Bayatı-Şiraz muğamının not yazıları". 2021-10-17 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-05-11.
7. "Muğam Ensiklopediyası - Rəng". 2021-06-24 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-05-11.
8. "Muğam Ensiklopediyası - Bayatı-Şiraz məqamı". 2021-10-17 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-05-11.
9. "Üzeyir Hacıbəyov. Azərbaycan xalq musiqisi əsasları. - Didaktik material. Bayatı-Şiraz". 2022-03-31 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-05-11.
10. "Əfrasiyab Bədəlbəylinin rəsmi saytı - "Qız qalası" baleti". 2020-08-09 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-05-11.
11. "Эльнара Дадашева. Некоторые особенности мелодических отклонений в азербайджанских народных танцах. Международный музыкальный культурологический журнал "Harmony"". 2021-07-29 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-05-11.

Fimoqrafiya

Xarici keçidlər

• "Ustad dərsi" verilişi - Bayatı Şiraz (Video)
• Muğam festivalı 2016-03-13 at the Wayback Machine
• Bayatı Şiraz - Tacir Şahmalıoğlu (Uşaqlığı) (Bayati Siraz)[1]

Həmçinin bax

• Azərbaycan musiqisi
• Muğam
• Simfonik muğam