Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Başmaqçızadə Abdullah Əfəndi (1680, Konstantinopol – 1732, Konya) — Osmanlı dövlət xadimi, müdərris, qazı və şeyxülislam. Atası Başmaqçızadə Əli Əfəndi də II Mustafa və III Əhməd səltənətlərində şeyxülislamlığa gətirilmişdir. Bundan başqa kürəkəni olan Dürrizadə Mustafa Əfəndi də fərqli zamanlarda 3 dəfə şeyxülislamlığa gətirilmişdir.
| Başmaqçızadə Abdullah Əfəndi | |
|---|---|
| Əvvəlki | Mirzəzadə Şeyx Mehmed Əfəndi |
| Sonrakı | Kürəkənzadə Əhməd Əfəndi |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 1680 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | |
| Vəfat yeri | |
| Dəfn yeri | Mövlana türbəsi, Konya |
| Atası | Başmaqçızadə Əli Əfəndi |
| Uşağı | Şərifə Safiyə xanım |
Həyatı
1680-ci ildə dünyaya gəlmişdir. Atası Ədirnə hadisələri əsnasında və daha sonra III Əhməd səltənətində şeyxülislam olan Başmaqçızadə Əli Əfəndi idi. Dini təhsilini atasından və dönəmin məşhur alimlərindən alan Abdullah Əfəndi atasının səyləriylə, müxtəlif mədrəsələrdə müdərris olaraq fəaliyyət göstərməyə başladı. Ardından yenə asanlıqla qazılıq rütbəsinə yüksəldi və ilk vəzifəsi də diqqət çəkəcək dərəcədə fərqlənən Misir qazılığı oldu. Ancaq bu təyinatı atasının vəfatının ardından baş tutdu. 4 avqust 1712-ci ildə təyin edildiyi Məkkə və Misir qazılığı vəzifəsini tamamlamasının ardından 1714-cü ildə İstanbul qazılığına gətirildi. Daha sonra 1718-ci ildə naqibüləşraf, 1720-ci ilin martında isə Anadolu başqazısı təyin edildi. Ancaq bu vəzifəsində çox qalmadı və 1721-ci ildə başqazılıqdan, 1722-ci ilin martında isə naqibüləşraflıqdan azad olundu. 13 iyun 1725-ci ildə Rumeli başqazısı seçildi. Bu vəzifəsində ikən yüksək üləma vəzifələrini düzgün seçmədiyi və bəzi vəzifə gözləyənlərə qarşı haqsızlıq etməsi səbəbilə üləma zümrəsi ilə münasibəti pisləşdi. Xüsusilə Nevşəhərli İbrahim Paşanın sədarətinin son illərində bu məsələ olduqca qabarmışdı.
1730-cu ildə baş tutan Patrona Xəlil üsyanı ərəfəsində çağırılan məşvərət məclisində iştirak etdi. Əvvəlcə Nevşəhərli İbrahim Paşanın, ardından Sultan Əhmədin rəhbərlik etdiyi Xədicə Sultan sarayında baş tutan məclis çox mübahisəli keçdi. Ordunun başına keçib üsyana qarışan hər kəsi qılıncdan keçirmək istəyən sədrəzəmə qarşı çıxdı və bunun dini cəhətdən düzgün olmadığını, üstəlik üsyanın daha da böyüyə biləcəyini bildirdi. Yaranan bu anlaşmazlığın ardından Sultan Əhməd məclisi tərk etdi. Üsyanın yüksəldiyi anlarda sədrəzəmin və digər ocaq ağalarını sultanla görüşünə mane oldu və sədrəzəmin vəzifədən dərhal alınmasını məsləhət gördü. Üsyanın ardından Rumeli başqazılığından çəkilməyə məcbur qalan Abdullah Əfəndi çox keçmədən Mirzəzadə Şeyx Mehmed Əfəndidən boşalan şeyxülislamlığa gətirildi (17 may 1731).Sultan Mahmudun ilk səltənət ilində siyasi həyatda fəal rol oynadı və bir çox məşvərət məclislərində iştirak etdi. Buna baxmayaraq 24 fevral 1732-ci ildə vəzifədən alındı. Bunun səbəbi olaraq sərtliyi, inadkarlığı və sultana belə küsəcək dərəcədə kəskin xarakteri göstərilir. Bir müddət sonra həccə getmək üzrə xüsusi icazə aldı və geri dönüşdə bir neçə ay Dəməşqdə qaldı. Ardından paytaxtdan gələn əmrlə Konyaya köçdü və burada vəfat etdi. Cənazəsi Mövlana türbəsinin həyətinə dəfn edildi. Adı bilinən yeganə övladı Şərifə Safiyə xanımdır (ö. 1773) ki, o da şeyxülislam Dürrizadə Mustafa Əfəndi ilə evlənmiş, dünyaya gələn 5 nəvəsindən ikisi – Ataullah Əfəndi və Arif Əfəndi şeyxülislam, biri Rumeli qazəsgəri, digərləri isə qazı və müdərris olmuşdur.
Mənbə
- Murâdî, Silkü’d-dürer, III, 90;
- Ahmed Rifat, Osmanlı Toplumunda Sâdât-ı Kirâm ve Nakibüleşrâflar: Devhatü’n-nukabâ (haz. Hasan Yüksel – M. Fatih Köksal), Sivas 1998, s. 93;
- Devhatü’l-meşâyih, s. 89;
- Sicill-i Osmânî, III, 375;
- İlmiyye Salnâmesi, s. 511–512;
- Uzunçarşılı, Osmanlı Tarihi, IV/2, s. 468–469;
- Danişmend, Kronoloji2, V, 138;
- Abdülkadir Altunsu, Osmanlı Şeyhülislâmları, Ankara 1972, s. 120.
İstinadlar
- Şeyhî, Vekāyiu’l-fuzalâ, II, 584, 653
- Münir Aktepe, Patrona İsyanı 1730, İstanbul 1958, s. 119–120, 139, 144, 148, 158, 170;
- Destârî Sâlih Tarihi: Patrona Halil Ayaklanması Hakkında Bir Kaynak (nşr. Bekir Sıtkı Baykal), Ankara 1962, s. 14, 19, 46;
- Şem‘dânîzâde, Müri’t-tevârîh (Aktepe), I, 21, 23, 26–27;
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Basmaqcizade Abdullah Efendi 1680 Konstantinopol 1732 Konya Osmanli dovlet xadimi muderris qazi ve seyxulislam Atasi Basmaqcizade Eli Efendi de II Mustafa ve III Ehmed seltenetlerinde seyxulislamliga getirilmisdir Bundan basqa kurekeni olan Durrizade Mustafa Efendi de ferqli zamanlarda 3 defe seyxulislamliga getirilmisdir Basmaqcizade Abdullah Efendi80 Osmanli seyxulislamiEvvelkiMirzezade Seyx Mehmed EfendiSonrakiKurekenzade Ehmed EfendiSexsi melumatlarDogum tarixi 1680Dogum yeri Konstantinopol Osmanli imperiyasiVefat tarixi 1732Vefat yeri Konya Osmanli imperiyasiDefn yeri Movlana turbesi KonyaAtasi Basmaqcizade Eli EfendiUsagi Serife Safiye xanimHeyati1680 ci ilde dunyaya gelmisdir Atasi Edirne hadiseleri esnasinda ve daha sonra III Ehmed seltenetinde seyxulislam olan Basmaqcizade Eli Efendi idi Dini tehsilini atasindan ve donemin meshur alimlerinden alan Abdullah Efendi atasinin seyleriyle muxtelif medreselerde muderris olaraq fealiyyet gostermeye basladi Ardindan yene asanliqla qaziliq rutbesine yukseldi ve ilk vezifesi de diqqet cekecek derecede ferqlenen Misir qaziligi oldu Ancaq bu teyinati atasinin vefatinin ardindan bas tutdu 4 avqust 1712 ci ilde teyin edildiyi Mekke ve Misir qaziligi vezifesini tamamlamasinin ardindan 1714 cu ilde Istanbul qaziligina getirildi Daha sonra 1718 ci ilde naqibulesraf 1720 ci ilin martinda ise Anadolu basqazisi teyin edildi Ancaq bu vezifesinde cox qalmadi ve 1721 ci ilde basqaziliqdan 1722 ci ilin martinda ise naqibulesrafliqdan azad olundu 13 iyun 1725 ci ilde Rumeli basqazisi secildi Bu vezifesinde iken yuksek ulema vezifelerini duzgun secmediyi ve bezi vezife gozleyenlere qarsi haqsizliq etmesi sebebile ulema zumresi ile munasibeti pislesdi Xususile Nevseherli Ibrahim Pasanin sedaretinin son illerinde bu mesele olduqca qabarmisdi 1730 cu ilde bas tutan Patrona Xelil usyani erefesinde cagirilan mesveret meclisinde istirak etdi Evvelce Nevseherli Ibrahim Pasanin ardindan Sultan Ehmedin rehberlik etdiyi Xedice Sultan sarayinda bas tutan meclis cox mubahiseli kecdi Ordunun basina kecib usyana qarisan her kesi qilincdan kecirmek isteyen sedrezeme qarsi cixdi ve bunun dini cehetden duzgun olmadigini ustelik usyanin daha da boyuye bileceyini bildirdi Yaranan bu anlasmazligin ardindan Sultan Ehmed meclisi terk etdi Usyanin yukseldiyi anlarda sedrezemin ve diger ocaq agalarini sultanla gorusune mane oldu ve sedrezemin vezifeden derhal alinmasini meslehet gordu Usyanin ardindan Rumeli basqaziligindan cekilmeye mecbur qalan Abdullah Efendi cox kecmeden Mirzezade Seyx Mehmed Efendiden bosalan seyxulislamliga getirildi 17 may 1731 Sultan Mahmudun ilk seltenet ilinde siyasi heyatda feal rol oynadi ve bir cox mesveret meclislerinde istirak etdi Buna baxmayaraq 24 fevral 1732 ci ilde vezifeden alindi Bunun sebebi olaraq sertliyi inadkarligi ve sultana bele kusecek derecede keskin xarakteri gosterilir Bir muddet sonra hecce getmek uzre xususi icaze aldi ve geri donusde bir nece ay Demesqde qaldi Ardindan paytaxtdan gelen emrle Konyaya kocdu ve burada vefat etdi Cenazesi Movlana turbesinin heyetine defn edildi Adi bilinen yegane ovladi Serife Safiye xanimdir o 1773 ki o da seyxulislam Durrizade Mustafa Efendi ile evlenmis dunyaya gelen 5 nevesinden ikisi Ataullah Efendi ve Arif Efendi seyxulislam biri Rumeli qazesgeri digerleri ise qazi ve muderris olmusdur MenbeMuradi Silku d durer III 90 Ahmed Rifat Osmanli Toplumunda Sadat i Kiram ve Nakibulesraflar Devhatu n nukaba haz Hasan Yuksel M Fatih Koksal Sivas 1998 s 93 Devhatu l mesayih s 89 Sicill i Osmani III 375 Ilmiyye Salnamesi s 511 512 Uzuncarsili Osmanli Tarihi IV 2 s 468 469 Danismend Kronoloji2 V 138 Abdulkadir Altunsu Osmanli Seyhulislamlari Ankara 1972 s 120 IstinadlarSeyhi Vekayiu l fuzala II 584 653 Munir Aktepe Patrona Isyani 1730 Istanbul 1958 s 119 120 139 144 148 158 170 Destari Salih Tarihi Patrona Halil Ayaklanmasi Hakkinda Bir Kaynak nsr Bekir Sitki Baykal Ankara 1962 s 14 19 46 Sem danizade Muri t tevarih Aktepe I 21 23 26 27