Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bərbət — mizrabla çalınan simli musiqi alətidir. Ud tipli alətlər sırasına aid edilən bərbətin gövdəsi böyük, qolu isə uzundur.
| Bərbət | |
|---|---|
 | |
| Hornbostel–Zaks təsnifatı | 321.321-6 |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Söz açımı
Bərbət orta əsrlərdə ünlü müğənni, bəstəkar, bərbət musiqi alətinin yaradıcısı və gözəl ifaçısı olmuşdur. Tanınmış musiqi araşdırmacısı T. Vızqo 1990-cı ildə Düşənbə şəhərində Barbədə həsr olunmuş beynəlxalq simpoziumdakı məruzəsində belə fikir söyləyib:
- "Alət ərəblərdən köçmədir. Ona görə ərəbcə "əl-üd" adlanıb, fars adı isə bərbətdir (yə'ni, ördək döşü).
"Bərbət" sözünün bər "sinə", bət "ördək" sözlərinin birləşməsindən yarandığını güman etmək olar. Bəzi mənbələrdə isə onun ərəb sözü olub, "ləpələnmə", "dalğalanma" mənasını verməsi qeyd olunur.
Tarixçə
Bu alətin ərəblərdən gəldiyi inancı yayğındır. Ancaq XIII əsrdə yaşamış Şərq alimi Mahmud Amuli bərbəti yunan filosofu Pifaqorun (e. ə. 580-500 il) icad etməsi haqqda da təqdim edilir.Əbdülqədir Marağayi isə Səfiəddin Urməvinin "Kitab əl-ədvar" əsərində udun qədim növünü Adəm peyğəmbərin nəvələrindən biri Lameş Qabil oğlunun icad etdiyini bildilir. Digər yandan, qədim Əfrasiyab şəhərinin (hazırda Səmərqənd) terrakotları (üzü qabarıq, arxası yastı yandırılmış gildən qayrılmış heykəllər, çoxusunun yaşı təqr. e. ə. III-I əsrlər) göstərir ki, Soqdiana sakinlərinin ən sevimli çalğı aləti bərbətə və uda çox bənzəyirdi. Böyük Orta Asiyalı alim İbn Sina özünün "Kitab əş-Şifa" (Şəfa kitabı) əsərində bu tipli alətin təsviri üçün "bərbət" kəlməsini işlədir, baxmayaraq ki, əsər ərəbcə yazılıb. Azərbaycanda yaşamış Fəxrəddin Razi (1150-1210) udun simləri ilə eynən üst-üstə düşən bərbədin təsvirini verir. Heratlı alim-nəzəriyyəçi (XV əsr) əl-Hüseyni bərbədə beşinci simi artıranda sonra alətə "ud" (ərəbcə "ağac, taxta") adı verilir. Bəlkə də, ad dəyişimi dəri çanağın ağac çanağla əvəz olunması ilə bağlıdır.
XVI-XVII əsrlərə kimi Azərbaycanda istifadə olunmuş, mizrabla çalınmışdır. Əsasən, saray musiqi aləti sayılan bərbət haqqında Azərbaycan klassiklərinin, o cümlədən Nizami Gəncəvinin yaradıcılığında ətraflı məlumat verilib. Tarixi mənbələrdən, eləcə də Nizami yaradıcılığından məlum olur ki, bu alətin yaradıcısı öz dövrünün məşhur musiqiçisi, mahir ifaçı Barbəd olmuşdur. Nizami Gəncəvi Xosrov və Şirin poemasında saray musiqiçisi Barbədi belə tərif edir:
Sərxoş bülbül kimi gələndə
Barbəd Su kimi axırdı əlində bərbət.
O çala bildiyi yüz xoş nəğmədən
Seçdi otuzunu özü bəyənən.
Bu otuz nəğmə ki, Barbəd çalırdı,
Gah ürək verirdi, gah can alırdı.
Əsasən saray məclislərində istifadə edilmiş bərbətlə çəng birlikdə çox gözəl səslənmişlər.
Nizami bu iki alətin birgə səslənməsini belə təsvir etmişdir:
"O məclisdə işarət başlayan zaman
Çaldılar çəng ilə bərbəti haman.
Bərbətlə çəng səsi axıb müxtəsər
Tük ilə rəng kimi birləşmişdilər.
Ünlü miniatür rəssamı Mirzə Əli (rəssam) Nizami Gəncəvinin "Xosrov və Şirin" mövzusuna həsr olunmuş miniatürlərində bərbəti çox təsvir edib.
Quruluşu
Ud tipli alətlər ailəsinə mənsub olan bərbətin gövdəsi uda nisbətən böyük, qolu isə xeyli uzundur. Bərbətə bağırsaqdan hazırlanan 6 qoşa sim bağlanılır. Simlər ipək və bağırsaqdan hazırlanır. Üzü isə şam ağacından hazırlanır.
Şərq ölkələrində bərbətin müxtəlif növləri olmuşdur. Onun ilk vətəni Səudiyyə Ərəbistanı sayılır. Bir çox mənbələrdə bərbətin 3, 8, 10 simli növləri olduğu barədə dəlillər vardır.
Bərbət, əsasən, 3 hissədən (çanaq, qol və kəllə) ibarətdir. Çanağı yığma üsulu ilə qoz və ya qırmızı çinar, qol, kəllə və aşıqları isə qoz ağacından hazırlanır. Üzü 4 mm qalınlığında şam ağacı ilə örtülərək üzərində bir neçə yerdən səs rezonatorları açılır. Qolunda 912 pərdə olur. Ümumi uzunluğu 665 mm, eni 465 mm, hündürlüyü 250 mm, qolunun uzunluğu 205 mm-dir. Bərbət qədim ud kimi, yəni xalis kvarta münasibətində köklənir. Diapazonu böyük oktavanın "mi" səsindən ikinci oktavanın "mi" səsinə kimidir.
Növləri
Əbdülqədir Marağayi ən mükəmməl alət hesab edirdi və Orta Çağda iki cür udun mövcud olduğunu yazırdı:
- dörd cütsimli udi-qədim (bərbət)
- beş cütsimli kamil ud.
Tanınmış el sənətkarı Qasım Qasımov tərəfindən udun yeni növləri icad olunub:
- Cürəud
- Sinəud
- Vəlud
İstinadlar
- "Məcnun Kərimov - Azərbaycanın qədim musiqi alətləri. "Musiqi dünyası" jurnalı". 2021-06-17 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-04-28.
- "Azərbaycan ənənəvi musiqi atlası - Bərbət". 2018-10-07 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-04-28.
- Abbasqulu Nəcəfzadə. Çalğı alətlərimiz 2022-03-25 at the Wayback Machine. Bakı, 2004.
- Вызго Т. С. Музыкальные инструменты Средней Азии. Исторические очерки. М., Музыка, 1980, с. 84-87, 96.
- "Məcnun Kərimov - Azərbaycanın qədim musiqi alətləri. "Musiqi dünyası" jurnalı". 2021-06-17 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-04-28.
- "Меджнун Керимов. О восстановлении забытых древних азербайджанских инструментов чанга и барбета. Международный музыкальный культурологический журнал HARMONY". 2022-03-25 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-05-30.
- "Azərbaycan ənənəvi musiqi atlası - Bərbət". 2018-10-07 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-04-28.
- "Саадет Абдуллаева. Чарующий слух музыкальный инструмент. Журнал İRS, № 5(53), 2011" (PDF). 2019-07-12 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2014-03-12.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Berbet mizrabla calinan simli musiqi aletidir Ud tipli aletler sirasina aid edilen berbetin govdesi boyuk qolu ise uzundur BerbetHornbostel Zaks tesnifati 321 321 6 Vikianbarda elaqeli mediafayllarSoz acimiBerbet orta esrlerde unlu mugenni bestekar berbet musiqi aletinin yaradicisi ve gozel ifacisi olmusdur Taninmis musiqi arasdirmacisi T Vizqo 1990 ci ilde Dusenbe seherinde Barbede hesr olunmus beynelxalq simpoziumdaki meruzesinde bele fikir soyleyib Alet ereblerden kocmedir Ona gore erebce el ud adlanib fars adi ise berbetdir ye ni ordek dosu Berbet sozunun ber sine bet ordek sozlerinin birlesmesinden yarandigini guman etmek olar Bezi menbelerde ise onun ereb sozu olub lepelenme dalgalanma menasini vermesi qeyd olunur TarixceMirze Eli Xosrovun Barbedin musiqisini dinlemesi 1539 1543 Britaniya Milli Kitabxanasi Bu aletin ereblerden geldiyi inanci yaygindir Ancaq XIII esrde yasamis Serq alimi Mahmud Amuli berbeti yunan filosofu Pifaqorun e e 580 500 il icad etmesi haqqda da teqdim edilir Ebdulqedir Maragayi ise Sefieddin Urmevinin Kitab el edvar eserinde udun qedim novunu Adem peygemberin nevelerinden biri Lames Qabil oglunun icad etdiyini bildilir Diger yandan qedim Efrasiyab seherinin hazirda Semerqend terrakotlari uzu qabariq arxasi yasti yandirilmis gilden qayrilmis heykeller coxusunun yasi teqr e e III I esrler gosterir ki Soqdiana sakinlerinin en sevimli calgi aleti berbete ve uda cox benzeyirdi Boyuk Orta Asiyali alim Ibn Sina ozunun Kitab es Sifa Sefa kitabi eserinde bu tipli aletin tesviri ucun berbet kelmesini isledir baxmayaraq ki eser erebce yazilib Azerbaycanda yasamis Fexreddin Razi 1150 1210 udun simleri ile eynen ust uste dusen berbedin tesvirini verir Heratli alim nezeriyyeci XV esr el Huseyni berbede besinci simi artiranda sonra alete ud erebce agac taxta adi verilir Belke de ad deyisimi deri canagin agac canagla evez olunmasi ile baglidir XVI XVII esrlere kimi Azerbaycanda istifade olunmus mizrabla calinmisdir Esasen saray musiqi aleti sayilan berbet haqqinda Azerbaycan klassiklerinin o cumleden Nizami Gencevinin yaradiciliginda etrafli melumat verilib Tarixi menbelerden elece de Nizami yaradiciligindan melum olur ki bu aletin yaradicisi oz dovrunun meshur musiqicisi mahir ifaci Barbed olmusdur Nizami Gencevi Xosrov ve Sirin poemasinda saray musiqicisi Barbedi bele terif edir Serxos bulbul kimi gelende Barbed Su kimi axirdi elinde berbet O cala bildiyi yuz xos negmeden Secdi otuzunu ozu beyenen Bu otuz negme ki Barbed calirdi Gah urek verirdi gah can alirdi Esasen saray meclislerinde istifade edilmis berbetle ceng birlikde cox gozel seslenmisler Nizami bu iki aletin birge seslenmesini bele tesvir etmisdir O meclisde isaret baslayan zaman Caldilar ceng ile berbeti haman Berbetle ceng sesi axib muxteser Tuk ile reng kimi birlesmisdiler Unlu miniatur ressami Mirze Eli ressam Nizami Gencevinin Xosrov ve Sirin movzusuna hesr olunmus miniaturlerinde berbeti cox tesvir edib QurulusuUd tipli aletler ailesine mensub olan berbetin govdesi uda nisbeten boyuk qolu ise xeyli uzundur Berbete bagirsaqdan hazirlanan 6 qosa sim baglanilir Simler ipek ve bagirsaqdan hazirlanir Uzu ise sam agacindan hazirlanir Serq olkelerinde berbetin muxtelif novleri olmusdur Onun ilk veteni Seudiyye Erebistani sayilir Bir cox menbelerde berbetin 3 8 10 simli novleri oldugu barede deliller vardir Berbet esasen 3 hisseden canaq qol ve kelle ibaretdir Canagi yigma usulu ile qoz ve ya qirmizi cinar qol kelle ve asiqlari ise qoz agacindan hazirlanir Uzu 4 mm qalinliginda sam agaci ile ortulerek uzerinde bir nece yerden ses rezonatorlari acilir Qolunda 912 perde olur Umumi uzunlugu 665 mm eni 465 mm hundurluyu 250 mm qolunun uzunlugu 205 mm dir Berbet qedim ud kimi yeni xalis kvarta munasibetinde koklenir Diapazonu boyuk oktavanin mi sesinden ikinci oktavanin mi sesine kimidir NovleriEbdulqedir Maragayi en mukemmel alet hesab edirdi ve Orta Cagda iki cur udun movcud oldugunu yazirdi dord cutsimli udi qedim berbet bes cutsimli kamil ud Taninmis el senetkari Qasim Qasimov terefinden udun yeni novleri icad olunub Cureud Sineud VeludIstinadlar Mecnun Kerimov Azerbaycanin qedim musiqi aletleri Musiqi dunyasi jurnali 2021 06 17 tarixinde Istifade tarixi 2013 04 28 Azerbaycan enenevi musiqi atlasi Berbet 2018 10 07 tarixinde Istifade tarixi 2013 04 28 Abbasqulu Necefzade Calgi aletlerimiz 2022 03 25 at the Wayback Machine Baki 2004 Vyzgo T S Muzykalnye instrumenty Srednej Azii Istoricheskie ocherki M Muzyka 1980 s 84 87 96 Mecnun Kerimov Azerbaycanin qedim musiqi aletleri Musiqi dunyasi jurnali 2021 06 17 tarixinde Istifade tarixi 2013 04 28 Medzhnun Kerimov O vosstanovlenii zabytyh drevnih azerbajdzhanskih instrumentov changa i barbeta Mezhdunarodnyj muzykalnyj kulturologicheskij zhurnal HARMONY 2022 03 25 tarixinde Istifade tarixi 2013 05 30 Azerbaycan enenevi musiqi atlasi Berbet 2018 10 07 tarixinde Istifade tarixi 2013 04 28 Saadet Abdullaeva Charuyushij sluh muzykalnyj instrument Zhurnal IRS 5 53 2011 PDF 2019 07 12 tarixinde PDF Istifade tarixi 2014 03 12 Hemcinin baxUd Rud Gitara Azerbaycan musiqisi Azerbaycan medeniyyeti