Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Azərbaycan miniatürləri — Azərbaycanın orta əsr miniatür sənəti.
Tarixçə
Azərbaycan miniatürü müsəlman Şərqinin incəsənəti tarixində ən maraqlı səhifələrdən birini təşkil edir. Miniatür sənətinin ən qədim nümunələlərindən sayılan bir çox əsərlər Azərbaycan şəhərlərində – Xoyda, Marağada, Təbrizdə yaradılmışdır.
Azərbaycan miniatürünün ən qədim nümunələri – "Mənafi əl – Heyivan" (1298), "Cami – ət – Təvarix" (1307 və 1314-cü il nüsxələri) müsəlman Şərqində yeni bir məktəbin yaranmasını təsdiqləyir. Yalnız Təbriz məktəbinin deyil, ümumiyyətlə, bütün Şərq miniatür sənətinin "Şah əsərlərindən" sayılan Demott "Şahnamə"sinin (1330–1340) illüstrasiyaları, Avropa və ABŞ–ın ən məşhur muzey və şəxsi kolleksiyalarında saxlanılır.
İslam dini ehkamlarının hökm sürdüyü orta əsrlərdə Azərbaycanda rəssamlığın müxtəlif növlərində (boyakarlıq, "siyah qələm" və s.) insan obrazlarının təsviri sahəsində gözəl ənənələri olmuşdur. Miniatür sənətinin bu dövrdə yüksək inkişafı bunu aydın sübut edir.
Yaxın və Orta Şərq xalqları incəsənətinin maraqlı və zəngin hissəsini təşkil edən Azərbaycan miniatür sənəti dünya incəsənəti tarixində özünəməxsus yer tutur.
Miniatür sənətinin yaranması
Sənətşünaslıq doktoru Cəmilə Həsənzadənin sözlərinə görə, Təbriz miniatür məktəbinin meydana gəlməsi türklərlə bağlıdır. XIII əsrdə Orta Asiyadan Azərbaycana gələn türklər çox yaxşı rəssam və miniatürçü idilər. Özəlliklə bitikçiliklə (katib) və salnaməçiliklə məşğul olan uyğurların adını qeyd etmək gərəkir. Uyğurlar qədim, hələ III yüzillikdə meydana gələn manilik dininin daşıyıcıları və yüksək gözəllik duyumuna malik idilər, bu da Təbriz miniatür məktəbinin və Şərqdə, Qərbdə əlyazma kitabların bünövrəsini qoydu. IV əsrdə Topal Teymur Təbrizi ələ keçirəndə Sultan Əhməd Cəlayır saray əhlini götürüb köçür öz güney paytaxtına Bağdada. Təbriz məktəbinin ideya və texnikası da köçür Bağdada. Beləliklə, Şərq sənətşünaslığında süni "Bağdad miniatür məktəbi" terminin yaranır. Doğrudur, Bağdad miniatür məktəbi mövcud idi, ancaq Sultan Əhməd Cəlayır və onun təbrizli ustalarının gəlişindən 200 il öncə monqol-tatarlar tərəfindən məhv olmuşdu. Az sonra Əmir Teymur Bağdadı da ələ keçirir. Sultan Əhməd öldürülür, ən yaxşı miniatür ustaları Səmərqəndə köçürülür, qalanları Şiraza qaçır. İran sənətşünaslarına görə, beləliklə, birdən birə göydəndüşmə Şiraz miniatür məktəbi yaranır.
Herat miniatür məktəbinin yaranmasında Təbriz miniatürçü rəssamları başlıca rol oynayırdı. Təbrizdən Herata görkəmli rəssamlar dəvət olunmuşdu: , Hacı Əli Müsavir, Kavaməddin, Qiyasəddin və s. Ünlü Herat miniatürçüsü da yetirməsi idi.
Miniatür sənəti və din
Miniatür sənətində hərbi janr
XIII–XIV əsrlər
Kitab illüstrasiyası kimi yaranıb formalaşan Azərbaycan miniatür sənətinin təşəkkül tarixi dəqiq müəyyən edilməmişdir, lakin XIII əsrin əvvəllərində "Vərqa və Gülşa" əlyazmasına çəkdiyi miniatürlərin (Topqapı muzeyi, İstanbul) üslubu, bədii sənətkarlıq xüsusiyyətləri bu miniatürlərin ilkin olmadığını, müəyyən bir ənənəyə əsaslandığını və miniatür sənətinin daha qədimdən mövcud olduğunu göstərir. "Vərqa və Gülşa"ya çəkilmiş miniatürlər yalnız Azərbaycanda deyil, Yaxın və Orta Şərqdə bu sənətin ən qədim nümunələrindən sayılır.
XIII–XIV əsrlərdə Marağa, Təbriz və Azərbaycanın başqa şəhərlərində xəttatlıq və miniatür sənəti sürətlə inkişaf etmiş, Təbriz şəhəri Şərqdə bədii yaradıcılığın, kitab sənəti, kalliqrafiya və miniatür boyakarlığının ən qüdrətli mərkəzinə çevrilmişdi. Bu əsrlərdə Çin-Uyğur sənətindən faydalanan rəssamlar Uzaq Şərq xalqlarından gələn təsvir forması və ifadə vasitələrini yerli ənənələrlə – səthi-dekorativ forma ilə uyğunlaşdırmağa çalışırlar.
XIV əsrin ortalarından Təbriz rəssamları qrafik və boyakarlıq üslublarının uğurlu sintezindən doğan bədii üslub yaratdılar. Bu yeni üslubun formalaşması 1340–1350 illərə aid edilən "Böyük Təbriz Şahnaməsi", yaxud "Demott Şahnaməsi" adlanan məşhur əlyazmanın miniatürlərində öz əksini tapmışdır. Əksəriyyəti dövrün görkəmli rəssamları Əhməd Musa və Şəmsəddin tərəfindən çəkilmiş bu miniatürlər hazırda dünyanın bir çox muzey və kitabxanalarında saxlanılır. Bu əlyazmanın miniatürlərindən hələlik 58-i məlumdur. Tədqiqatçılar Təbriz miniatür məktəbinin bu dövrdəki inkişafını, xüsusilə "Demott Şahnaməsi"nin illüstrasiyalarını yüksək qiymətləndirmişlər. Fransız sənətşünası Östaş dö Lorey yazır: "miniatür sənəti heç vaxt bu qədər əzəmətli, akademizmdən uzaq və belə orijinal olmamışdır".
XV əsr
Azərbaycan miniatür sənətinin bədii üslub xüsusiyyətləri XV əsrin əvvəllərində daha da təkmilləşir. Nizami Gəncəvinin "Xosrov və Şirin" poeması (1405–1410, Frir qalereyası, Vaşinqton), sonuncu Cəlair hakimi Sultan Əhmədin şeirlər "Divanı"na çəkilmiş dahi rəssam Əbd-əl-Xayyinin rəsmləri (1405–1410, Frir qaleryası, Vaşinqton) və Əssar Təbrizinin "Mehr və Müştəri" əsərinə (1419) çəkilmiş illüstrasiyalardakı xəttat (Cəfər Təbrizi) üslub, bədii sənətkarlıq məziyyətləri Təbriz məktəbinin kamilləşməsini göstərir.
XV əsrin əvvəllərindən başlayaraq Təbriz uzun müddət Yaxın və Orta Şərq şəhərlərini qabil sənətkarlarla təmin edən qüdrətli sənət mərkəzi olmuşdur. Məşhur alman sənətşünası F. Şults Təbriz məktəbini qonşu Şərq ölkələrində miniatür sənətinin inkişafına əsaslı təsir göstərmiş "ana məktəb" ("Mutterschule") adlandırmışdır.
XV əsrdə Təbriz məktəbinin təsirilə Şamaxı və Bakıda miniatür sənəti inkişaf etməyə başlayır. Bu dövrdə "Şərq poeziyası antologiyası", yaxud "Şamaxı antologiyası" (1468, Britaniya muzeyi, London) və b. əlyazmalarına çəkilmiş illüstrasiyalar, çəkdiyi tək və ikifiqurlu portretlər ("Mehtər", "İki əmir"; Topqapı muzeyi, İstanbul) Şamaxı və Bakı rəssamlarının ən yaxşı miniatürləri sırasına daxildir.
XV əsrin axırlarında Təbriz miniatür məktəbi yeni yüksəliş dövrünü keçirir. 1481-ci ildə Sultan Yaqub üçün hazırlanan və I Şah İsmayıl dövründə tamamlanan İstanbul "Xəmsə"sinə XVI əsrin əvvəllərində çəkilmiş 9 miniatür obrazlı ifadə vasitələrinə, kompozisiyanın mürəkkəbliyi və təmtəraqlı dekorotivliyinə, kolorit zənginliyinə görə ("Şirin çimərkən Xosrovun ona tamaşa etməsi", "İsgəndər və Dara", "", "İsgəndər Nüşabənin sarayında" və s.) XVI əsrə aid eyni məzmunlu miniatürlərdən əsaslı surətdə fərqlənir, bədii sənətkarlıq baxımından daha qiymətli hesab edilir. Bu əsərlərin XVI əsrdə Təbriz miniatür məktəbinin banisi Sultan Məhəmməd, onun müasirləri və tələbələri tərəfindən çəkilməsi şübhəsizdir. Təsadüfi deyil ki, bu dövrdə və daha sonralar Təbrizdə işlənmiş, lakin müəllifləri bəlli olmayan ən dəyərli miniatürlər adətən Sultan Məhəmməd məktəbinə, yaxud onun üslubuna aid edilir.
XVI əsr
Təbriz miniatür məktəbinin inkişaf zirvəsi XVI əsrin ortalarına təsadüf edir. Mərkəzləşmiş Səfəvilər dövlətinin yaranması ilə bağlı Azərbaycanın paytaxtı Təbriz şəhəri yenidən Yaxın və Orta Şərqdə mədəniyyətin, estetik fikrin, bədii yaradıcılığın, əsas mərkəzinə çevrilir. Təbrizdə Şah İsmayıl və Təhmasibin saray kitabxanasında böyük ustad Sultan Məhəmmədin rəhbərliyi altında , Mirzə Əli Təbrizi, Mir Seyid Əli, kimi istedadlı yerli rəssamlarla yanaşı, Kəmaləddin Behzad, Şeyxzadə, Ağamirək İsfahani, , kimi şərqin görkəmli sənətkarları, xəttat və rəssamları fəaliyyət göstərirdilər.
XVI əsrin əvvəllərindən başlayaraq Təbriz miniatür məktəbinin klassik ədəbiyyatla əlaqəsi daha da genişlənir. Firdovsi, Nizami, Sədi, Hafiz, Cami, Nəvai, Əmir Xosrov Dəhləvi və b. klassiklərin əsərləri, poetik süjet və obrazları Təbriz rəssamlarının yaradıcılığında əsas yer tutur. Təsviri sənətdə ən çox və ən dəyərli miniatürlər bu iki əsərə – "Şahnamə" və "Xəmsə"yə çəkilirdi. XVI əsrin əvvəllərində Təbriz məktəbinin bədii üslub xüsusiyyətlərini özündə cəmləşdirən miniatürlərdən 1524-cü il tarixli "Xəmsə" (Metropoliten-muzey, Nyu-York), "Şahnamə" (Şərqşünaslıq in-tu, Sankt-Peterburq), "Quy və çovkan", 1528-ci il tarixli "Cami ət-təvarix" (hər ikisi M. Y. Saltıkov-Şedrin ad. kitabxana, Sankt-Peterburq) əlyazmalarına çəkilmiş illüstrasiyalar diqqəti cəlb edir. Bəsit kompozisiya quruluşu, koloriti, obrazların həlli və mənzərə motivlərinin təsvir baxımından nisbətən sadə və yığcam olan bu əsərlər XV əsr miniatürlərinin lakonik üslub xüysusiyyətlərindən təmtəraqlı dekorativ xarakter daşıyan yeni üsluba keçid mərhələsini təşkil edir.
Təbriz məktəbi simasında 1530–1540-cı illərdə Şərq miniatür sənəti ən yüksək inkişaf mərhələsinə çatır. Bu dövrdə bədii-estetik və sənətkarlıq baxımından ən dəyərli miniatürlərlə bəzədilmiş bir çox qiymətli əlyazmalar hazırlanır.
Son dərəcə zərif işlənmiş 3 kiçik miniatürlü "Şah və Dərviş" (M. Y. Saltıkov-Şedrin ad. kitabxana, Sankt-Peterburq), 258 miniatürlə bəzədilmiş "Şahnamə" (1537; miniatürlərin bir qismi Nyu-Yorkdakı Metropoliten-muzeydə, qalan hissəsi Nyu-Yorkda, Haufton kolleksiyasındadır) və 14 ədəd nadir miniatürü ilə dünya şöhrəti qazanmış "Xəmsə" (1539–43, Britaniya muzeyi, London) əlyazmaları zəngin bədii tərtibatı, nəfis dekorativ bəzəyinə görə Şərqdə kitab sənətinin və miniatür boyakarlığının şah əsərləri hesab edilir. "Şahnamə"yə çəkilmiş miniatürlərdən Sultan Məhəmmədin "Keyumərzin məclisi", "Zöhhakın edam edilməsi", Mirzə Əli Təbrizinin "Hindistan elçilərinin qəbulu", Müzəffər Əlinin ov və döyüş səhnələri, Mir Seyid Əlinin saray məclisləri təsvir olunan əsərləri, "Xəmsə"yə çəkilmiş miniatürlərdən Sultan Məhəmmədin "Sultan Səncər və qarı", "Şirin çimərkən Xosrovun ona tamaşa etməsi", "Məhəmməd Peyğəmbərin meracı". Mir Müsəvvirin "Ənuşirəvan və bayquşların söhbəti", Mirzə Əli Təbrizinin "Xosrov Bərbədin musiqisini dinləyir", "Şapur Xosrovun portretini Şirinə göstərir", Mir Seyid Əlinin "Dilənçi qarının Məcnunu Leylinin yanına gətirməsi" və s. əsərlər Şərq miniatür sənətinin zirvəsini təşkil edir. Şərq rəssamlarının ən çox sevdiyi "Şahnamə" və "Xəmsə" süjetləri parlaq, klassik ifadəsini məhz bu iki əlyazmada – Sultan Məhəmməd və onun müasirlərinin əsərlərində tapmışdır. Belə süjet və obrazlarla yanaşı, Azərbaycan rəssamları digər poetik əsərlərə də orijinal miniatürlər çəkmişlər. Bunlardan Sultan Məhəmmədin 1530 illərdə Hafizin "Divan"ına çəkdiyi "Şam Mirzənin kef-musiqi məclisi", "Meyxanada", naməlum rəssamların Ə. Cami, Əmir Xosrov Dəhləvi və b. klassiklərin əsərlərinin əlyazmalarına, Sədinin külliyatına (hamısı M. Y. Saltıkov-Şedrin ad. kitabxana, Sankt-Peterburq) və b. əlyazmalarına çəkdikləri miniatürləri göstərmək olar. Sultan Məhəmmədin "Meyxanada" əsərində təsvir olunan surətlər daxili psixoloji ifadəliliyi və obrazların bir qədər qroteskvarı, satirik planda işlənməsi baxımından şərq miniatür sənətində nadir əsərlərdən hesab edilir.
Miniatür sənətində XVI əsrədək tək-tək təsadüf olunan dəzgah miniatürləri əsrin ortalarından inkişaf edərək tezliklə xüsusi janr səviyyəsinə yüksəlir. Kitab illüstrasiyalarından fərqli olaraq, belə müstəqil miniatürlərdə əsasən adi həyat hadisələri – ov və döyüş səhnələri, kef və musiqi məclisləri, saray əyləncələri, şah və əsilzadələrin portretləri, nadir hallarda isə klassik ədəbiyyatdan alınmış poetik süjetlər təsvir edilirdi. Rusiya (Sankt-Peterburq), Türkiyə (İstanbul), eləcə də Avropa və ABŞ-nin bir çox muzey və kitabxanalarında saxlanılan xüsusi albomlarda (mürəkkələrdə) toplanmış, bəzən də sırf dekorativ bəzək məqsədilə müxtəlif əlyazma kitablarına sonralar daxil edilmiş belə miniatürlərdən Mirzə Əli Təbrizinin "Sarayda musiqi məclisi", Sultan Məhəmmədin "Ov səhnəsi" triptixləri, Mir Seyid Əlinin "Kənd həyatı" və "Şəhər həyatı" tabloları şərq miniatür sənətində müstəsna yer tutur.
XVI əsrin ortalarında Sultan Məhəmməd, Mir Müsəvvir, Dust Məhəmməd və b. rəssamlar bir sıra portret miniatürləri yaratmışlar. Tipikliyi, obrazların həlli və etnoqrafik cəhətdən bir-birindən fərqlənməyən, bəzən də çox az fərqlənən, yalnız müxtəlif vəziyyət və hərəkətdə verilmiş bu portretlərdə rəssamlar dövrün və özlərinin gözəllik ideallarına uyğun olaraq şah və saray əyanlarının obrazlarını idealizə edilmiş halda əks etdirirdilər. Müəyyən kanonlar (qayda, üsul) əsasında yaradılan bu portretlərdə əsas məqsəd hökmdarın zahiri gözəlliyini tərənnüm etmək olmuşdur.
XVI əsrin 2-ci yarısında Səfəvilər dövlətinin paytaxtının Təbrizdən Qəzvinə köçürülməsi ilə bağlı saray kitabxanasında fəaliyyət göstərən rəssamlardan bir qrupu yeni mərkəzə toplaşır. Azərbaycan rəssamlarının Qəzvində 1575 ilə qədər çəkdikləri miniatürlər bədii üslub xüsusiyyətlərinə görə Təbriz dövrü miniatürlərindən əsla seçilmir və Təbriz üslubunun məntiqi davamını təşkil edir.
XVI əsrin 2-ci yarısı və sonlarında Azərbaycan miniatür sənətinin inkişafı və Qəzvində yeni üslubun yaranıb formalaşması Sultan Məhəmməd ənənələrinin davamçıları Siyavuş bəy, Mir Zeynalabdin Təbrizi, Əli Rza Abbasi Təbrizi, xüsusilə dövrün ən görkəmli ustad rəssamları Məhəmmədi və Sadıq bəy Əfşarın yaradıcılığı ilə bağlıdır. Bu dövrdə kitab illüstrasiyalarından daha çox real həyat hadisələrini və adi məişət səhnələrini əks etdirən müstəqil miniatürlər çəkilmişdir. XVI əsrin 2-ci yarısında Azərbaycan kitab tərtibatı və miniatür sənətində müəyyən durğunluq əmələ gəldi. Bunun əsas səbəblərindən biri paytaxtın köçürülməsi ilə bağlı Təbrizin sənət mərkəzi kimi öz rolunu getdikcə itirməsi idisə, digər səbəbi XVI əsrin son rübündə Təbriz rəssamlarının Türkiyə və İranın sənət mərkəzlərində fəaliyyət göstərməsi, eləcə də bu dövrdə Sultan Məhəmməd və onun məktəbinə mənsub olan rəssamlar kimi hərtərəfli inkişaf etmiş, geniş yaradıcılıq imkanına malik ustad sənətkarların az olması idi.
Təbriz məktəbi qonşu ölkələrlə yaradıcılıq əlaqəsi saxlamış, məktəbin nümayəndələri müxtəlif vaxtlarda bir çox Şərq ölkələrində fəaliyyət göstərmişlər. Məşhur rəssam Mir Seyid Əli atası Mir Müsəvvirlə birlikdə uzun müddət Hindistanda Moğol hökmdarları Hümayun (1530–39, 1555–59) və Əkbərin (1556–1605) sarayında baş rəssam işləmiş, yeni sənətkarların hazırlanmasında, Moğol miniatür məktəbi adlanan hind boyakarlıq məktəbinin yaranması və inkişafında onların mühüm rolu olmuşdur. Türkiyə miniatür sənətinin inkişafına Azərbaycan rəssamları əhəmiyyətli təsir göstərmişlər. Şahqulu Nəqqaş, Vəlican Təbrizi, Kamal Təbrizi və bir sıra digər Təbriz rəssamları müxtəlif dövrlərdə İstanbulda fəaltyyət göstərmiş, Şahqulu ıə Vəlican saray emalatxanasına rəhbərlik etmişlər. Xalçaçılıq, bədii parça, bədii metalişləmə və keramika sahəsində məzmunu, bədii forması, obrazlı ifadə vasitələrinə görə miniatür üslubunu xatırladan bir çox dəyərli əsərlər yaradılmışdır.
XIX əsr
Azərbaycan miniatür sənəti XIX əsrin sonlarına qədər davam etmişdir, lakin XVIII–XIX əsrlərdə əlyazma və daş çapı kitablarına çəkilmiş miniatürlər rəsm, kompozisiya, obrazların həlli və koloritinə görə bəsit, sxematik, bəzən də primitiv "lubok" xarakteri daşıyırdı. Əvəzəli Muğanlının "Kəlilə və Dimnə" (1809), Mirzə Əliqulunun "Şahnamə" (1850), Mir Möhsün Nəvvabın "Bəhr üləzən" (1864), Nəcəfqulu Şamaxılının "Yusif və Züleyxa" (1887; bu əsərlər Azərb. Resp. EA Əlyazmaları İnstitutundadır) və s. kitablara çəkdikləri illüstrasiyalar obrazlı ifadə vasitələrinə görə klassik miniatür sənətinin tənəzzülünü göstərir.
Sovet dövründə klassik miniatür sənətinin zəngin ənənələrindən, onun bədii üslub xüsusiyyətlərindən yaradıcı surətdə istifadə edilməyə başlanmışdır.
Klassik miniatür sənətinin üslub xüsusiyyətlərindən istifadə edilməsi Azərbaycan təsviri sənətinin sonrakı itnkişaf dövrlərində daha da genişlənimiş, boyakarlıq, qrafika, xüsusən kitab tllüstrasiyası sahələrində bir sıra rəssamların yaradıcılıq axtarışları uğurlu əsərlərlə nəticələnmişdir.
XX əsr
M. Abdullayev boyakarlıq, qrafika, monumental boyakarlıq və teatr tərtibatı sahələrində klassik irsimizlə bağlı olan bir sıra dəyərli əsərlər yaratmışdır. Rəssamın "Kitabi-Dədə Qorqud" (1962 və 1979 il nəşrləri) kitablarına çəkdiyi illüstrasiyaları, Bakı metropoliteninin "Nizami" stansiyasında şairin əsərlərinin motivləri əsasında yaratdığı mozaika lövhələri diqqəti cəlb edir.
Əlyazmalar İnstitutunda Miniatür sənətimizin inciləri
Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Əlyazmalar İnstitutu Sənainin "Həqiqət Bağı" (1625-ci ildə çəkilmişdir), Əmir Xosrov Dehləvinin "Səkkiz Behişt" (1579), Nizami Gəncəvinin "Yeddi Gözəl" (1636), Urfinin "Divan" (XVII əsr), Hafiz Şirazinin "Divan" (1584), Məktəbinin "Leyli və Məcnun" (XII əsr), Əmir Şahinin "Nuşafərin və Gövhərtac" (1829), "Divan" (1573) və Məhəmməd Füzulinin "Divan"ı (XII əsr) və s. əsərləri də daxil olmaqla miniatür ilə bəzədilmiş bir çox kitablara malikdir.
Bu rəngarəng miniatürlərdə müxtəlif ov, musiqi dinləmə, rəqs, yemək, bağçılıq, savaş və məhəbbət səhnələri, eləcə də təbii mənzərələr, güllər, bağlar, bülbüllər, çiçəkləyən ərik ağacları öz əksini tapmışdır. Nizaminin "Xəmsə"sində olan ən məşhur miniatürlərdə Leyli və Məcnun, Xosrov və Şirinin məhəbbət hekayələri təsvir olunur.
"Dilənçi qadın Məcnunu Leylinin yanına gətirir", "Leyli və Məcnunun görüşməsi", "Leyli səhrada Məcnuna baş çəkir", "Xosrovun Şirini çimərkən görməsi", "Xosrov və Şirinin qızın nağılına qulaq asması" miniatürləri göz oxşayır, diqqəti cəlb edir. "Ov" adlanan miniatür isə şahın böyük atlı dəstəsinin iri ov sürüsünü (ceyran, maral və vəhşi at) izləməsini göstərir.
Məşhur miniatürçülər
Filmoqrafiya
Miniatürlər filmlərdə
- Fitnə (film, 1970) — miniatür üslubunda cizgi filmi
- Yeddi gözəl (film, 1982)
- Qız qalası (film, 1984)
Miniatürlər haqqında filmlər
İstinadlar
- "Джамиля Гасанзаде, Агасалим Эфендиев. Большое Тебризское "Шах-наме" и тебризская живопись 1330–40 гг. Журнал "İRS", № 3(51), 2011" (PDF). 2022-08-29 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2013-05-05.
- "Miniatür haqqda". 2021-12-19 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-05-04.
- "Hacıyev İ. A. Şərq miniatür sənətində kompozisiya quruluşunda forma və üslub xüsusiyyətləri. Bakı: "Təknur", 2012" (PDF). 2022-03-03 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2013-06-01.
- "Прошлое и настоящее азербайджанского искусства". 2016-03-05 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-05-04.
- "Джамиля Гасанзаде, Агасалим Эфендиев. Расцвет живописи в эпоху правления султана Ахмеда Джелаира. Журнал "İRS", № 4 (58), 2012" (PDF). 2021-05-16 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2013-05-04.
- . 2012-04-02 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-05-04.
- "Джамиля Гасанзаде, Агасалим Эфендиев. Тема Вознесения. Мифологические образы в тебризской миниатюрной живописи. Журнал "İRS", №3(57), 2012" (PDF). 2022-08-29 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2013-05-04.
- "Джамиля Гасанзаде, Агасалим Эфендиев. Тебризская миниатюра начала XIV века в миниатюрах рукописи Бируни. Журнал "İRS", № 1(49), 2011" (PDF). 2022-08-29 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2013-05-04.
- "Агасалим Эфендиев. Батальный жанр в азербайджанской миниатюрной живописи XIII–XVI веков. Баку, 2009" (PDF). 2021-08-04 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2013-05-04.
- "Джамиля Гасанзаде, Агасалим Эфендиев. Первый памятник азербайджанской миниатюры. Журнал "İRS", № 4(46), 2010" (PDF). 2021-05-16 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2013-05-04.
- "Галина Микеладзе. Выставка миниатюры, возвращающая к истокам". 2021-05-14 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-05-05.
- "Fərid Ələkbərli — Orta əsr tibb əlyazmaları". 2013-07-04 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-05-04.
- Агасалим Эфендиев, искусствовед. Миниатюры художника Абд-аль-Мумина к поэме Айуки "Варга и Гюльшах" стали прародителем батального жанра.
- "Миниатюра – одна из визитных карточек Азербайджана — народный художник Ариф Гусейнов". 2021-07-27 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-05-04.
Xarici keçidlər
- "Qobustan" verilişi. Miniatür sənət sərgisi.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Azerbaycan miniaturleri Azerbaycanin orta esr miniatur seneti TarixceAzerbaycan miniaturu muselman Serqinin inceseneti tarixinde en maraqli sehifelerden birini teskil edir Miniatur senetinin en qedim numunelelerinden sayilan bir cox eserler Azerbaycan seherlerinde Xoyda Maragada Tebrizde yaradilmisdir Azerbaycan miniaturunun en qedim numuneleri Menafi el Heyivan 1298 Cami et Tevarix 1307 ve 1314 cu il nusxeleri muselman Serqinde yeni bir mektebin yaranmasini tesdiqleyir Yalniz Tebriz mektebinin deyil umumiyyetle butun Serq miniatur senetinin Sah eserlerinden sayilan Demott Sahname sinin 1330 1340 illustrasiyalari Avropa ve ABS in en meshur muzey ve sexsi kolleksiyalarinda saxlanilir Islam dini ehkamlarinin hokm surduyu orta esrlerde Azerbaycanda ressamligin muxtelif novlerinde boyakarliq siyah qelem ve s insan obrazlarinin tesviri sahesinde gozel eneneleri olmusdur Miniatur senetinin bu dovrde yuksek inkisafi bunu aydin subut edir Yaxin ve Orta Serq xalqlari incesenetinin maraqli ve zengin hissesini teskil eden Azerbaycan miniatur seneti dunya inceseneti tarixinde ozunemexsus yer tutur Miniatur senetinin yaranmasi Senetsunasliq doktoru Cemile Hesenzadenin sozlerine gore Tebriz miniatur mektebinin meydana gelmesi turklerle baglidir XIII esrde Orta Asiyadan Azerbaycana gelen turkler cox yaxsi ressam ve miniaturcu idiler Ozellikle bitikcilikle katib ve salnamecilikle mesgul olan uygurlarin adini qeyd etmek gerekir Uygurlar qedim hele III yuzillikde meydana gelen manilik dininin dasiyicilari ve yuksek gozellik duyumuna malik idiler bu da Tebriz miniatur mektebinin ve Serqde Qerbde elyazma kitablarin bunovresini qoydu IV esrde Topal Teymur Tebrizi ele kecirende Sultan Ehmed Celayir saray ehlini goturub kocur oz guney paytaxtina Bagdada Tebriz mektebinin ideya ve texnikasi da kocur Bagdada Belelikle Serq senetsunasliginda suni Bagdad miniatur mektebi terminin yaranir Dogrudur Bagdad miniatur mektebi movcud idi ancaq Sultan Ehmed Celayir ve onun tebrizli ustalarinin gelisinden 200 il once monqol tatarlar terefinden mehv olmusdu Az sonra Emir Teymur Bagdadi da ele kecirir Sultan Ehmed oldurulur en yaxsi miniatur ustalari Semerqende kocurulur qalanlari Siraza qacir Iran senetsunaslarina gore belelikle birden bire goydendusme Siraz miniatur mektebi yaranir Herat miniatur mektebinin yaranmasinda Tebriz miniaturcu ressamlari baslica rol oynayirdi Tebrizden Herata gorkemli ressamlar devet olunmusdu Haci Eli Musavir Kavameddin Qiyaseddin ve s Unlu Herat miniaturcusu da yetirmesi idi Miniatur seneti ve din Miniatur senetinde herbi janr XIII XIV esrler Verqa ve Gulsa ya cekilmis miniaturler Kitab illustrasiyasi kimi yaranib formalasan Azerbaycan miniatur senetinin tesekkul tarixi deqiq mueyyen edilmemisdir lakin XIII esrin evvellerinde Verqa ve Gulsa elyazmasina cekdiyi miniaturlerin Topqapi muzeyi Istanbul uslubu bedii senetkarliq xususiyyetleri bu miniaturlerin ilkin olmadigini mueyyen bir eneneye esaslandigini ve miniatur senetinin daha qedimden movcud oldugunu gosterir Verqa ve Gulsa ya cekilmis miniaturler yalniz Azerbaycanda deyil Yaxin ve Orta Serqde bu senetin en qedim numunelerinden sayilir Esr dusmus parfiya sahi Ertaban sasani sahi Erdesirin onunde Boyuk Tebriz Sahnamesi 1330 cu il XIII XIV esrlerde Maraga Tebriz ve Azerbaycanin basqa seherlerinde xettatliq ve miniatur seneti suretle inkisaf etmis Tebriz seheri Serqde bedii yaradiciligin kitab seneti kalliqrafiya ve miniatur boyakarliginin en qudretli merkezine cevrilmisdi Bu esrlerde Cin Uygur senetinden faydalanan ressamlar Uzaq Serq xalqlarindan gelen tesvir formasi ve ifade vasitelerini yerli enenelerle sethi dekorativ forma ile uygunlasdirmaga calisirlar Isfendiyarin qurdlarla savasi Demott Sahnamesi 1370 ci il XIV esrin ortalarindan Tebriz ressamlari qrafik ve boyakarliq uslublarinin ugurlu sintezinden dogan bedii uslub yaratdilar Bu yeni uslubun formalasmasi 1340 1350 illere aid edilen Boyuk Tebriz Sahnamesi yaxud Demott Sahnamesi adlanan meshur elyazmanin miniaturlerinde oz eksini tapmisdir Ekseriyyeti dovrun gorkemli ressamlari Ehmed Musa ve Semseddin terefinden cekilmis bu miniaturler hazirda dunyanin bir cox muzey ve kitabxanalarinda saxlanilir Bu elyazmanin miniaturlerinden helelik 58 i melumdur Tedqiqatcilar Tebriz miniatur mektebinin bu dovrdeki inkisafini xususile Demott Sahnamesi nin illustrasiyalarini yuksek qiymetlendirmisler Fransiz senetsunasi Ostas do Lorey yazir miniatur seneti hec vaxt bu qeder ezemetli akademizmden uzaq ve bele orijinal olmamisdir XV esr Xosrov ve Sirin elyazmasindan miniatur 1405 1410 cu iller Azerbaycan miniatur senetinin bedii uslub xususiyyetleri XV esrin evvellerinde daha da tekmillesir Nizami Gencevinin Xosrov ve Sirin poemasi 1405 1410 Frir qalereyasi Vasinqton sonuncu Celair hakimi Sultan Ehmedin seirler Divani na cekilmis dahi ressam Ebd el Xayyinin resmleri 1405 1410 Frir qaleryasi Vasinqton ve Essar Tebrizinin Mehr ve Musteri eserine 1419 cekilmis illustrasiyalardaki xettat Cefer Tebrizi uslub bedii senetkarliq meziyyetleri Tebriz mektebinin kamillesmesini gosterir XV esrin evvellerinden baslayaraq Tebriz uzun muddet Yaxin ve Orta Serq seherlerini qabil senetkarlarla temin eden qudretli senet merkezi olmusdur Meshur alman senetsunasi F Sults Tebriz mektebini qonsu Serq olkelerinde miniatur senetinin inkisafina esasli tesir gostermis ana mekteb Mutterschule adlandirmisdir Ebdulbaqi Bakuvinin cekdiyi Iki emir portreti Topqapi muzeyi Istanbul XV esrde Tebriz mektebinin tesirile Samaxi ve Bakida miniatur seneti inkisaf etmeye baslayir Bu dovrde Serq poeziyasi antologiyasi yaxud Samaxi antologiyasi 1468 Britaniya muzeyi London ve b elyazmalarina cekilmis illustrasiyalar cekdiyi tek ve ikifiqurlu portretler Mehter Iki emir Topqapi muzeyi Istanbul Samaxi ve Baki ressamlarinin en yaxsi miniaturleri sirasina daxildir XV esrin axirlarinda Tebriz miniatur mektebi yeni yukselis dovrunu kecirir 1481 ci ilde Sultan Yaqub ucun hazirlanan ve I Sah Ismayil dovrunde tamamlanan Istanbul Xemse sine XVI esrin evvellerinde cekilmis 9 miniatur obrazli ifade vasitelerine kompozisiyanin murekkebliyi ve temteraqli dekorotivliyine kolorit zenginliyine gore Sirin cimerken Xosrovun ona tamasa etmesi Isgender ve Dara Isgender Nusabenin sarayinda ve s XVI esre aid eyni mezmunlu miniaturlerden esasli suretde ferqlenir bedii senetkarliq baximindan daha qiymetli hesab edilir Bu eserlerin XVI esrde Tebriz miniatur mektebinin banisi Sultan Mehemmed onun muasirleri ve telebeleri terefinden cekilmesi subhesizdir Tesadufi deyil ki bu dovrde ve daha sonralar Tebrizde islenmis lakin muellifleri belli olmayan en deyerli miniaturler adeten Sultan Mehemmed mektebine yaxud onun uslubuna aid edilir XVI esr Sultan Sencer ve qari Xemse 1539 1543 Britaniya muzeyi London Tebriz miniatur mektebinin inkisaf zirvesi XVI esrin ortalarina tesaduf edir Merkezlesmis Sefeviler dovletinin yaranmasi ile bagli Azerbaycanin paytaxti Tebriz seheri yeniden Yaxin ve Orta Serqde medeniyyetin estetik fikrin bedii yaradiciligin esas merkezine cevrilir Tebrizde Sah Ismayil ve Tehmasibin saray kitabxanasinda boyuk ustad Sultan Mehemmedin rehberliyi altinda Mirze Eli Tebrizi Mir Seyid Eli kimi istedadli yerli ressamlarla yanasi Kemaleddin Behzad Seyxzade Agamirek Isfahani kimi serqin gorkemli senetkarlari xettat ve ressamlari fealiyyet gosterirdiler XVI esrin evvellerinden baslayaraq Tebriz miniatur mektebinin klassik edebiyyatla elaqesi daha da genislenir Firdovsi Nizami Sedi Hafiz Cami Nevai Emir Xosrov Dehlevi ve b klassiklerin eserleri poetik sujet ve obrazlari Tebriz ressamlarinin yaradiciliginda esas yer tutur Tesviri senetde en cox ve en deyerli miniaturler bu iki esere Sahname ve Xemse ye cekilirdi XVI esrin evvellerinde Tebriz mektebinin bedii uslub xususiyyetlerini ozunde cemlesdiren miniaturlerden 1524 cu il tarixli Xemse Metropoliten muzey Nyu York Sahname Serqsunasliq in tu Sankt Peterburq Quy ve covkan 1528 ci il tarixli Cami et tevarix her ikisi M Y Saltikov Sedrin ad kitabxana Sankt Peterburq elyazmalarina cekilmis illustrasiyalar diqqeti celb edir Besit kompozisiya qurulusu koloriti obrazlarin helli ve menzere motivlerinin tesvir baximindan nisbeten sade ve yigcam olan bu eserler XV esr miniaturlerinin lakonik uslub xuysusiyyetlerinden temteraqli dekorativ xarakter dasiyan yeni usluba kecid merhelesini teskil edir Tebriz mektebi simasinda 1530 1540 ci illerde Serq miniatur seneti en yuksek inkisaf merhelesine catir Bu dovrde bedii estetik ve senetkarliq baximindan en deyerli miniaturlerle bezedilmis bir cox qiymetli elyazmalar hazirlanir Son derece zerif islenmis 3 kicik miniaturlu Sah ve Dervis M Y Saltikov Sedrin ad kitabxana Sankt Peterburq 258 miniaturle bezedilmis Sahname 1537 miniaturlerin bir qismi Nyu Yorkdaki Metropoliten muzeyde qalan hissesi Nyu Yorkda Haufton kolleksiyasindadir ve 14 eded nadir miniaturu ile dunya sohreti qazanmis Xemse 1539 43 Britaniya muzeyi London elyazmalari zengin bedii tertibati nefis dekorativ bezeyine gore Serqde kitab senetinin ve miniatur boyakarliginin sah eserleri hesab edilir Sahname ye cekilmis miniaturlerden Sultan Mehemmedin Keyumerzin meclisi Zohhakin edam edilmesi Mirze Eli Tebrizinin Hindistan elcilerinin qebulu Muzeffer Elinin ov ve doyus sehneleri Mir Seyid Elinin saray meclisleri tesvir olunan eserleri Xemse ye cekilmis miniaturlerden Sultan Mehemmedin Sultan Sencer ve qari Sirin cimerken Xosrovun ona tamasa etmesi Mehemmed Peygemberin meraci Mir Musevvirin Enusirevan ve bayquslarin sohbeti Mirze Eli Tebrizinin Xosrov Berbedin musiqisini dinleyir Sapur Xosrovun portretini Sirine gosterir Mir Seyid Elinin Dilenci qarinin Mecnunu Leylinin yanina getirmesi ve s eserler Serq miniatur senetinin zirvesini teskil edir Serq ressamlarinin en cox sevdiyi Sahname ve Xemse sujetleri parlaq klassik ifadesini mehz bu iki elyazmada Sultan Mehemmed ve onun muasirlerinin eserlerinde tapmisdir Bele sujet ve obrazlarla yanasi Azerbaycan ressamlari diger poetik eserlere de orijinal miniaturler cekmisler Bunlardan Sultan Mehemmedin 1530 illerde Hafizin Divan ina cekdiyi Sam Mirzenin kef musiqi meclisi Meyxanada namelum ressamlarin E Cami Emir Xosrov Dehlevi ve b klassiklerin eserlerinin elyazmalarina Sedinin kulliyatina hamisi M Y Saltikov Sedrin ad kitabxana Sankt Peterburq ve b elyazmalarina cekdikleri miniaturleri gostermek olar Sultan Mehemmedin Meyxanada eserinde tesvir olunan suretler daxili psixoloji ifadeliliyi ve obrazlarin bir qeder qroteskvari satirik planda islenmesi baximindan serq miniatur senetinde nadir eserlerden hesab edilir Miniatur senetinde XVI esredek tek tek tesaduf olunan dezgah miniaturleri esrin ortalarindan inkisaf ederek tezlikle xususi janr seviyyesine yukselir Kitab illustrasiyalarindan ferqli olaraq bele musteqil miniaturlerde esasen adi heyat hadiseleri ov ve doyus sehneleri kef ve musiqi meclisleri saray eylenceleri sah ve esilzadelerin portretleri nadir hallarda ise klassik edebiyyatdan alinmis poetik sujetler tesvir edilirdi Rusiya Sankt Peterburq Turkiye Istanbul elece de Avropa ve ABS nin bir cox muzey ve kitabxanalarinda saxlanilan xususi albomlarda murekkelerde toplanmis bezen de sirf dekorativ bezek meqsedile muxtelif elyazma kitablarina sonralar daxil edilmis bele miniaturlerden Mirze Eli Tebrizinin Sarayda musiqi meclisi Sultan Mehemmedin Ov sehnesi triptixleri Mir Seyid Elinin Kend heyati ve Seher heyati tablolari serq miniatur senetinde mustesna yer tutur XVI esrin ortalarinda Sultan Mehemmed Mir Musevvir Dust Mehemmed ve b ressamlar bir sira portret miniaturleri yaratmislar Tipikliyi obrazlarin helli ve etnoqrafik cehetden bir birinden ferqlenmeyen bezen de cox az ferqlenen yalniz muxtelif veziyyet ve hereketde verilmis bu portretlerde ressamlar dovrun ve ozlerinin gozellik ideallarina uygun olaraq sah ve saray eyanlarinin obrazlarini idealize edilmis halda eks etdirirdiler Mueyyen kanonlar qayda usul esasinda yaradilan bu portretlerde esas meqsed hokmdarin zahiri gozelliyini terennum etmek olmusdur XVI esrin 2 ci yarisinda Sefeviler dovletinin paytaxtinin Tebrizden Qezvine kocurulmesi ile bagli saray kitabxanasinda fealiyyet gosteren ressamlardan bir qrupu yeni merkeze toplasir Azerbaycan ressamlarinin Qezvinde 1575 ile qeder cekdikleri miniaturler bedii uslub xususiyyetlerine gore Tebriz dovru miniaturlerinden esla secilmir ve Tebriz uslubunun mentiqi davamini teskil edir XVI esrin 2 ci yarisi ve sonlarinda Azerbaycan miniatur senetinin inkisafi ve Qezvinde yeni uslubun yaranib formalasmasi Sultan Mehemmed enenelerinin davamcilari Siyavus bey Mir Zeynalabdin Tebrizi Eli Rza Abbasi Tebrizi xususile dovrun en gorkemli ustad ressamlari Mehemmedi ve Sadiq bey Efsarin yaradiciligi ile baglidir Bu dovrde kitab illustrasiyalarindan daha cox real heyat hadiselerini ve adi meiset sehnelerini eks etdiren musteqil miniaturler cekilmisdir XVI esrin 2 ci yarisinda Azerbaycan kitab tertibati ve miniatur senetinde mueyyen durgunluq emele geldi Bunun esas sebeblerinden biri paytaxtin kocurulmesi ile bagli Tebrizin senet merkezi kimi oz rolunu getdikce itirmesi idise diger sebebi XVI esrin son rubunde Tebriz ressamlarinin Turkiye ve Iranin senet merkezlerinde fealiyyet gostermesi elece de bu dovrde Sultan Mehemmed ve onun mektebine mensub olan ressamlar kimi herterefli inkisaf etmis genis yaradiciliq imkanina malik ustad senetkarlarin az olmasi idi Tebriz mektebi qonsu olkelerle yaradiciliq elaqesi saxlamis mektebin numayendeleri muxtelif vaxtlarda bir cox Serq olkelerinde fealiyyet gostermisler Meshur ressam Mir Seyid Eli atasi Mir Musevvirle birlikde uzun muddet Hindistanda Mogol hokmdarlari Humayun 1530 39 1555 59 ve Ekberin 1556 1605 sarayinda bas ressam islemis yeni senetkarlarin hazirlanmasinda Mogol miniatur mektebi adlanan hind boyakarliq mektebinin yaranmasi ve inkisafinda onlarin muhum rolu olmusdur Turkiye miniatur senetinin inkisafina Azerbaycan ressamlari ehemiyyetli tesir gostermisler Sahqulu Neqqas Velican Tebrizi Kamal Tebrizi ve bir sira diger Tebriz ressamlari muxtelif dovrlerde Istanbulda fealtyyet gostermis Sahqulu ie Velican saray emalatxanasina rehberlik etmisler Xalcaciliq bedii parca bedii metalisleme ve keramika sahesinde mezmunu bedii formasi obrazli ifade vasitelerine gore miniatur uslubunu xatirladan bir cox deyerli eserler yaradilmisdir XIX esr Azerbaycan miniatur seneti XIX esrin sonlarina qeder davam etmisdir lakin XVIII XIX esrlerde elyazma ve das capi kitablarina cekilmis miniaturler resm kompozisiya obrazlarin helli ve koloritine gore besit sxematik bezen de primitiv lubok xarakteri dasiyirdi Evezeli Muganlinin Kelile ve Dimne 1809 Mirze Eliqulunun Sahname 1850 Mir Mohsun Nevvabin Behr ulezen 1864 Necefqulu Samaxilinin Yusif ve Zuleyxa 1887 bu eserler Azerb Resp EA Elyazmalari Institutundadir ve s kitablara cekdikleri illustrasiyalar obrazli ifade vasitelerine gore klassik miniatur senetinin tenezzulunu gosterir Sovet dovrunde klassik miniatur senetinin zengin enenelerinden onun bedii uslub xususiyyetlerinden yaradici suretde istifade edilmeye baslanmisdir Klassik miniatur senetinin uslub xususiyyetlerinden istifade edilmesi Azerbaycan tesviri senetinin sonraki itnkisaf dovrlerinde daha da genislenimis boyakarliq qrafika xususen kitab tllustrasiyasi sahelerinde bir sira ressamlarin yaradiciliq axtarislari ugurlu eserlerle neticelenmisdir XX esr M Abdullayev boyakarliq qrafika monumental boyakarliq ve teatr tertibati sahelerinde klassik irsimizle bagli olan bir sira deyerli eserler yaratmisdir Ressamin Kitabi Dede Qorqud 1962 ve 1979 il nesrleri kitablarina cekdiyi illustrasiyalari Baki metropoliteninin Nizami stansiyasinda sairin eserlerinin motivleri esasinda yaratdigi mozaika lovheleri diqqeti celb edir Elyazmalar Institutunda Miniatur senetimizin incileriAzerbaycan Milli Elmler Akademiyasinin Elyazmalar Institutu Senainin Heqiqet Bagi 1625 ci ilde cekilmisdir Emir Xosrov Dehlevinin Sekkiz Behist 1579 Nizami Gencevinin Yeddi Gozel 1636 Urfinin Divan XVII esr Hafiz Sirazinin Divan 1584 Mektebinin Leyli ve Mecnun XII esr Emir Sahinin Nusaferin ve Govhertac 1829 Divan 1573 ve Mehemmed Fuzulinin Divan i XII esr ve s eserleri de daxil olmaqla miniatur ile bezedilmis bir cox kitablara malikdir Bu rengareng miniaturlerde muxtelif ov musiqi dinleme reqs yemek bagciliq savas ve mehebbet sehneleri elece de tebii menzereler guller baglar bulbuller cicekleyen erik agaclari oz eksini tapmisdir Nizaminin Xemse sinde olan en meshur miniaturlerde Leyli ve Mecnun Xosrov ve Sirinin mehebbet hekayeleri tesvir olunur Dilenci qadin Mecnunu Leylinin yanina getirir Leyli ve Mecnunun gorusmesi Leyli sehrada Mecnuna bas cekir Xosrovun Sirini cimerken gormesi Xosrov ve Sirinin qizin nagilina qulaq asmasi miniaturleri goz oxsayir diqqeti celb edir Ov adlanan miniatur ise sahin boyuk atli destesinin iri ov surusunu ceyran maral ve vehsi at izlemesini gosterir Meshur miniaturculerSadiq bey Avsar Mikayil Abdullayev Rafiz Ismayilov Arif Huseynov Orxan HuseynovFilmoqrafiyaMiniaturler filmlerde Fitne film 1970 miniatur uslubunda cizgi filmi Yeddi gozel film 1982 Qiz qalasi film 1984 Miniaturler haqqinda filmler Azerbaycan miniaturleri film 1971 Istinadlar Dzhamilya Gasanzade Agasalim Efendiev Bolshoe Tebrizskoe Shah name i tebrizskaya zhivopis 1330 40 gg Zhurnal IRS 3 51 2011 PDF 2022 08 29 tarixinde PDF Istifade tarixi 2013 05 05 Miniatur haqqda 2021 12 19 tarixinde Istifade tarixi 2013 05 04 Haciyev I A Serq miniatur senetinde kompozisiya qurulusunda forma ve uslub xususiyyetleri Baki Teknur 2012 PDF 2022 03 03 tarixinde PDF Istifade tarixi 2013 06 01 Proshloe i nastoyashee azerbajdzhanskogo iskusstva 2016 03 05 tarixinde Istifade tarixi 2013 05 04 Dzhamilya Gasanzade Agasalim Efendiev Rascvet zhivopisi v epohu pravleniya sultana Ahmeda Dzhelaira Zhurnal IRS 4 58 2012 PDF 2021 05 16 tarixinde PDF Istifade tarixi 2013 05 04 2012 04 02 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2013 05 04 Dzhamilya Gasanzade Agasalim Efendiev Tema Vozneseniya Mifologicheskie obrazy v tebrizskoj miniatyurnoj zhivopisi Zhurnal IRS 3 57 2012 PDF 2022 08 29 tarixinde PDF Istifade tarixi 2013 05 04 Dzhamilya Gasanzade Agasalim Efendiev Tebrizskaya miniatyura nachala XIV veka v miniatyurah rukopisi Biruni Zhurnal IRS 1 49 2011 PDF 2022 08 29 tarixinde PDF Istifade tarixi 2013 05 04 Agasalim Efendiev Batalnyj zhanr v azerbajdzhanskoj miniatyurnoj zhivopisi XIII XVI vekov Baku 2009 PDF 2021 08 04 tarixinde PDF Istifade tarixi 2013 05 04 Dzhamilya Gasanzade Agasalim Efendiev Pervyj pamyatnik azerbajdzhanskoj miniatyury Zhurnal IRS 4 46 2010 PDF 2021 05 16 tarixinde PDF Istifade tarixi 2013 05 04 Galina Mikeladze Vystavka miniatyury vozvrashayushaya k istokam 2021 05 14 tarixinde Istifade tarixi 2013 05 05 Ferid Elekberli Orta esr tibb elyazmalari 2013 07 04 tarixinde Istifade tarixi 2013 05 04 Agasalim Efendiev iskusstvoved Miniatyury hudozhnika Abd al Mumina k poeme Ajuki Varga i Gyulshah stali praroditelem batalnogo zhanra Miniatyura odna iz vizitnyh kartochek Azerbajdzhana narodnyj hudozhnik Arif Gusejnov 2021 07 27 tarixinde Istifade tarixi 2013 05 04 Xarici kecidler Qobustan verilisi Miniatur senet sergisi Hemcinin baxAzerbaycan medeniyyeti Azerbaycan xalcalari