Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Azad xan Süleyman xan oğlu Əfqan puşt. آزاد خان افغان; 1712, Əfqanıstan – 1781, Şiraz) — Nadir şah Qırxlı-Avşarın sərkərdəsi, 1749-1757-ci illərdə Urmiya, sonra Cənubi Azərbaycan hakimi.
| Azad xan Əfqan | |
|---|---|
| Azad xan Süleymanxeyl Gilzay | |
 | |
| 1777 – 1781 | |
| Sonrakı | |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | , Əfqanıstan |
| Vəfat tarixi | |
| Vəfat yeri | Təbriz |
| Dəfn yeri | Təbriz |
| Atası | |
| Uşağı | Mahmud xan |
| Dini | Sünni İslam |
Həyatı
Azad xan Süleyman xan oğlu Əfqan cəmiyyətinin Gilzay qolundandır. Süleymanxeyl tayfasından idi. Nadir şaha xidmət etmişdi. Nadir şahın öldürülməsindən sonra Azərbaycana gəlmiş, Əmiraslan xan Qırxlı-Avşara xidmət etməyə başlamışdı.
Cənubi Azərbaycanda Əmiraslan xan Qırxlı-Avşar 1748-ci ildə vəfat etdikdən sonra Urmiya hakimi Fətəli xan Əfşar və Dünbili tayfasının başçısı Şahbaz xan arasında mübarizə gedirdi. Lakin bu mübarizədə Cənubi Azərbaycanın çox hissəsi və Cənubi Qafqazın bir hissəsi İranda hakimiyyətə gəlmək uğrunda mübarizə aparan Azad xan Əfqanın hakimiyyəti altında birləşdirildi.
Beləliklə Nadir şahın vəfatından sonra bu qüvvələr arasında İranın faktiki olaraq hər yerində hakimiyyət uğrunda mübarizə genişlənmişdi. Belə ki, bu qüvvələr bir-birlərinə qarşı mübarizə aparırdıla, həm də bu mübarizə də özünə müqabil qruplaşmalarda da birləşirdilər. Bu onların həmin mübarizədə təkcə hərbi vasitələrdən deyil, həmçinin siyasi vasitələrdən də istifadə etmələrinin məqsədəuyğunluğunu əsaslandırırdı. Belə bir vəziyyətdə Mərkəzi İranda bəxtiyar tayfası olan Çaharləngin başçısı Əlimərdan xan Bəxtiyari da mərkəzi hakimiyyətin olmamasından istifadə edərək, bəxtiyarilərin hakimiyyət uğrunda mübarizəsinə başçılıq etdi. Bu mübarizədə onların başlıca rəqibi o qədər də güclü olmayan zənd tayfası idi. Tərəflər arsındakı toqquşmada bəxtiyarilər məğlub oldu. Bəxtiyariyə qaçan Əlimərdan xan burada əsas rəqibi olan Kərim xan Zəndlə hərbi ittifaq bağladı və 1750-ci ildə müttəfiqlər İsfahana hücum etdilər. Həmin il dekabr ayının 13-də şəhəri tutub qarət edən müttəfiqlər qələbədən sonra həmin ərazidə nüfuzlarını bərqərar etdilər. Əlimərdan xan İran İraqının hakimi, Kərim xan isə hərbi hakim oldu. Əbülfət xan isə İsfahanın hakimi kimi saxlandı. Həmədan, Qəzvin və Kermanşahın işğal edilməsi Kərim xan Zəndə tapşırıldı. Bununla belə Əlimərdan xan hərbi əməliyyatlardan geri qalmadı. Kifayət qədər böyük ordu ilə Farsa hücum edən Əlimərdan xan Fars hakimi Saleh xan Bayatı məğlub edərək Şirazı tutdu. Şirazın tutulması ilə bütün Farsa və Cənub Şərqi İrana nəzarəti ələ keçirən Əlimərdan xan İsfahanı paytaxt elan etdi. Eyni zamanda Kərim xan da Həmədan, Qəzvin və Tehranı tutdu. Aparılan hərbi əməliyyatlar zamanı qazanılan uğurlar istər Kərim xanı, İstərsə də Əlimərdan xanı İranda mərkəzləşdirilmiş dövlətin yaradılmasına və İranda təkhakimiyyətliliyi bərqərar etməyə sövq edirdi. Bu mənada, Kərim xan Əlimərdan xanın hakimiyyətini devirmək məqsədilə İsfahana hücum edərək paytaxtı və Farsı özünə tabe etdi. Bu qələbə Kərim xan Zəndin hakimiyyətinin möhkəmlənməsinə gətirib çıxardı. Lakin Kərim xan mərkəzləşdirilmiş dövlətin başçısı kimi deyil, bu dövlətdə ali mənsəb sahibi kimi çıxış etdi. Belə ki, Səfəvi nəslindən olan II İsmayıl ilə İsfahana gələn Kərim xan onu taxtda oturtdu özü isə vəkilüddövlə elan edildi. Əslində real hakimiyyət Kərim xan Zəndin əlində cəmləşdi. O, Şah II İsmayıl isə bütün dövlət işlərindən təcrid etdi. Sonrakı iki il ərzində apardığı hərbi əməliyyatlar nəticəsində 1752-ci ildə bütün Mərkəzi və Qərbi İran, İran İraqı, Həmədan, Kürdüstan, Kermanşah, Fars və digər ərazilər Kərim xan Zəndin hakimiyyəti altında idi. Kərim xan zəndlə qarşıdurmada məğlub olan Əli Mərdan xan Xuzistanda qoşun toplayıb, yenidən Kərim xana qarşı yürüş etsə də, uğursuzluğa uğradı.
Həmin dövrdə Şimali İranın ən qüdrətli feodallarından biri Məhəmmədhəsən xan Qovanlı-Qacar idi. Məhəmmədhəsən xan bəxtiyarilərlə zəndlər arasında gedən mübarizədən istifadə edərək İranda mərkəzi hakimiyyətə sahib olmaq istəyirdi. Lakin Əlimərdan xanın Kərim xan Zəndı məğlub olduğunu eşidən Məhəmmədhəsən xan Qacar 1752-ci ildə zəndlərə qarşı başlamış olduğu hərbi yürüşdən geri dönmək məcburiyyətində qaldı. Məhəmmədhəsən xanın bu niyyətindən xəbər tutan Kərim xan Zənd onun kifayət qədər güclü olduğunu zənn edərək Astrabad və Mazandarana hərbi yürüşə başladı. 40 minlik qoşunla Astrabad yaxınlığındakı Ağqalanı mühasirəyə almasına baxmayaraq, Kərim xan Zəndin qoşunları məğlubiyyətə düçar oldu. Əsir düşmək təhlükəsindən qurtaran Kərim xan Zənd Tehrana qayıtmaq məcburiyyətində qaldı. Kərim xan Zəndin məğlub olduğu bir şəraitdə Əlimərdan xan ona sadiq olan dəstələri də başına toplayıb, Kərim xana qarşı yenidən hücum etdi. Lakin Əli Mərdan xanın və onun müttəfiqlərinin qoşunları 1753-cü ilin yayında məğlub edildi və Kərim xan Zənd Kermanşahı tutdu. Bundan sonra Kərim xan Zənd İranda mərkəzi hakimiyyıt uğrunda mübarizə aparan Azad xan, Fətəli xan Əfşar və Şahbaz xan Dünbilinin birləşmiş qoşunlarına qarşı hərbi əməliyyatlara başladı. Lakin Azad xanın başçılıq etdiyi müttəfiq qoşunlar Kərim xan Zəndi məğlub etdi və İsfahanı tutdular. Buna baxmayaraq fars feodallarının Kərim xan Zəndi müdafiə etməsi ona hakimiyət uğrunda mübarizəsini davam etdirməyə imkan verirdi. Məhz fars feodallarının güclü dəstəyi nəticəsində Kərim xan Zənd Azad xanı və onun müttəfiqlərini məğlub etdi. Qeyd edək ki, fars feodallarının Kərim xan Zəndi hərtərəfli dəstəkləməsində əsas məqsəd İranda mərkəzi hakimiyyətin türk tayfalarının deyil, yalnız onların əlində cəmləşdirilməsi idi. 1754-cü ildə baş vermiş bu döyüşdə məğlub olan Azad xan Şiraza, oradan isə İsfahana qaçdı. Lakin Kərim xan Zənd də hərbi əməliyyatları dayandırmadı və həmin il Şirazı tutaraq, İsfahana yürüşə hazırlaşdı.
Belə bir vəziyyətdə Məhəmmədhəsən xan Qacar, Kərim xan Zəndin Azad xanla apardığı mübarizəsini nəzərə alaraq, Xəzərin cənub sahillərindəki ərazilərini xeyli genişləndirməyə müvəffəq oldu. Məhəmmədhəsən xan Qacar ilk növbədə zəndlərin və onların müttəfiqlərinin siyasi cəhətdən birləşməsinə qarşı çıxış edirdi. Çünki digər qruplaşmalara nisbətdə daha güclü və mütəşəkkil idi. Bu mövqedən çıxış edən Məhəmmədhəsən xan Qacar 1755-ci ildə Mərkəzi İrana hərbi yürüş etdi. Bu yürüş zamanı qacarlar zəndləri məğlub etdikdən sonra Məhəmməd Həsən xan Qacar İsfahanı tutmaq üçün yeni hərbi əməliyyatlara başladı. Gülabad yaxınlığında baş vermiş döyüşdə Kərim xan Zəndin qoşunlarını məğlub edən Məhəmməd həsən xan İsfahana daxil oldu.
Azad xan Qacar xanlarının olmamasından istifadə edərək Gilanı tutdu. Bu xəbəri eşidən Məhəmməd Həsən xan tələsik şimala yollandı. Düşmənin üstün qüvvələri ilə həlledici döyüşə girməyin çətinliyini başa düşən Məhəmməd Həsən xan Mazandarana gəldi. Burada öz qoşunlarını yenidən təşkil edb, silahlandırandan sonra qəflətən Gilana hücum etdi. Bu vuruşmada Azad xanın qoşunları darmadağın edildi. 1757-ci ilin yanvarında Urmiya sahilində Məhəmməd Həsən xanın qoşunları ilə Azad xanın qüvvələri araslnda həlledici döyüş oldu. Məhəmməd Həsən xan qələbə qazandı. Məhəmməd Həsən xan bütün Azərbaycanı özünə tabe etməyə başladı. O, bu məqsədlə 1758-ci ilin yazında Araz çayını keçərək, Şimali Azərbaycana hücum etdi. Şimali Azərbaycandakı bir çox xanlar, o cümlədən Gəncənin irsi xanları olan Qacarlar, Muğan xanı və s. onun vassallığını qəbul etdilər. Lakin Cavad, Qazax və Borçalının hakimi, həmçinin hələ yaxın vaxtda Məhəmmədhəsən xanın müttəfiqi olan Qarabağ xanı Pənahəli xan onun hakimiyyətini qəbul etmədi. Bu səbəbdən Məhəmmədhəsən xan Qarabağ xanlığının paytaxtı olan Şuşaya hücum etdisə də, bu hücum müvəffəqiyyətsizliklə nəticələndi. Bundan sonra o, bütün səylərini Mərkəzi İranda öz mövqeyini gücləndirməyə yönəltdi. 1758-ci ilin yazında o, Fətəli xan Əfşar,Şahbaz xan Dünbili və digər müttəfiqləri ilə birlikdə İran İraqına yürüş edərək İsfahana daxil oldu. İsfahanı tutduqdan sonra 1758-ci ilin əvvəllərində Şiraza doğru hərəkət edən Məhəmmədhəsən xanın hərbi yürüşünü açıq toqquşma ilə qarşısını almaq istəyən Kərim xan müdafiə mövqeyi tutmaq məcburiyyətində qaldı. Öz növbəsində Qacar Şirazı mühasirəyə aldı. Yaranmış vəziyyətdə İsfahandan göndərilən xüsusi dəstənin fəaliyyəti Məhəmmədhəsən xanın Astrabaddaki düşərgəsində pozğunluq baş verdi. Bu isə İsfahandan Mazandırana qayıdan Məhəmmədhəsən xanın bütün əmlakının və hərbi sursatının zəndlərin əlinə keçməsinə imkan yaratdı. Bunun nəticəsində zəndlərin hərbi qüvvəsi xeyli gücləndi ki, bu da 1758-ci ilin fevralında Mazandarandakı Sari və Əfşar şəhərləri arasındakı yerdə baş vermiş döyüşdə onlara Məhəmmədhəsən xanın qüvvələrini məğlub etməyə imkan verdi. Bu döyüşdə Məhəmmədhəsən xan Qacar da öldürüldü. Qacarlar üzərindəki qələbə Kərim xan Zəndi İranda yeganə qüdrətli hakim kimi tanıtdı.
Ənvər Çingizoğlu və Aydın Avşar yazır: "Azad xan Əfqan Fətəli xanın dirçəlişini eşidib, İraqdan Azərbaycana gəlmək fikrinə düşdü. Tarixçi Mirzə Rəşid Ədibüşşüəra yazır: «Hicri qəməri 1174-cü ildə Azad xan Məhəmmədhəsən xan tərəfindən məğlub olub, Bağdada qaçmışdı. Ordan İranda baş verən hadisələri izləyirdi. Kərim xan Zəndin Məhəmmədhəsən xana qələbəsini eşidib, fürsəti münasib görüb, qohumlaşdığı Həkkari əşirətindən yardım istədi. Onlar bu qohumluğa görə, 15 min nəfərlik ordu toplayıb, sevincək Təbriz şəhərinə yola düşdülər. Marağa şəhərinin iki ağaclığındakı Binab şəhərinə yetişdilər. Marağa hakimi Hacı Əliməhəmməd ağa Müqəddəm çox huşlu-başlı bir adam olduğundan el və kənd əhli onun bir sözünü iki eləmirdi. O da elə arxalanıb, Azərbaycan hakiminə, Fətəli xana vergi verməkdən imtina etmişdi. Azad xan ordusunun Marağa ətrafına gəlməsinə narahat oldu. Naçar qalıb, Fətəli xanla dostlaşdı. Ona məktub yazıb yardım istədi. Fətəli xan tabeliyində olan Şahbaz xan Mürtəzaqulu xan oğlu Dünbilini 1000 nəfərlik qoşunla ona köməyə göndərdi. Yardım yetişincə Azad xan Binab şəhərini odlayıb, adlı-sanlı adamları öldürüb, qalan kişi və qadınları əsir götürdü. Bu xəbəri eşidən Fətəli xan əfqanların özbaşınalıqlarından səbri tükəndi. Tabeliyində olan qoşunu götürüb, Marağaya üz tutdu. Marağaya yetişəndə Hacı Əliməhəmməd ağa Müqəddəm də ona qoşuldu.
Ədəbiyyat
- Строева Л. В. Керим-хан Зенд и ханы. // Иран: история и современность. М., Наука, 1983.səh 124
Mənbə
- Ənvər Çingizoğlu, Avşarlardan qacarlaradək bölgə xanları, Bakı:Mütərcim,2015,288 səh.
İstinadlar
- Hambly 1991, p. 114.
- گلستانه، ابوالحسین محمد امین، مجملالتواریخ پس از نادر، ۳۲
- Ənvər Çingizoğlu, Aydın Avşar, Avşarlar, Bakı, "Şuşa", 2008, səh.70
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
- Perry, J. R. (1987), «Āzād Khan Afḡān», in: Encyclopædia Iranica, Vol. III, Fasc. 2, pp. 173–174. Online
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Azad xan Suleyman xan oglu Efqan pust آزاد خان افغان 1712 Efqanistan 1781 Siraz Nadir sah Qirxli Avsarin serkerdesi 1749 1757 ci illerde Urmiya sonra Cenubi Azerbaycan hakimi Azad xan EfqanAzad xan Suleymanxeyl GilzayTebriz xani1777 1781SonrakiSexsi melumatlarDogum tarixi 1712Dogum yeri EfqanistanVefat tarixi 1781Vefat yeri TebrizDefn yeri TebrizAtasiUsagi Mahmud xanDini Sunni IslamHeyatiAzad xan Suleyman xan oglu Efqan cemiyyetinin Gilzay qolundandir Suleymanxeyl tayfasindan idi Nadir saha xidmet etmisdi Nadir sahin oldurulmesinden sonra Azerbaycana gelmis Emiraslan xan Qirxli Avsara xidmet etmeye baslamisdi Cenubi Azerbaycanda Emiraslan xan Qirxli Avsar 1748 ci ilde vefat etdikden sonra Urmiya hakimi Feteli xan Efsar ve Dunbili tayfasinin bascisi Sahbaz xan arasinda mubarize gedirdi Lakin bu mubarizede Cenubi Azerbaycanin cox hissesi ve Cenubi Qafqazin bir hissesi Iranda hakimiyyete gelmek ugrunda mubarize aparan Azad xan Efqanin hakimiyyeti altinda birlesdirildi Belelikle Nadir sahin vefatindan sonra bu quvveler arasinda Iranin faktiki olaraq her yerinde hakimiyyet ugrunda mubarize genislenmisdi Bele ki bu quvveler bir birlerine qarsi mubarize aparirdila hem de bu mubarize de ozune muqabil qruplasmalarda da birlesirdiler Bu onlarin hemin mubarizede tekce herbi vasitelerden deyil hemcinin siyasi vasitelerden de istifade etmelerinin meqsedeuygunlugunu esaslandirirdi Bele bir veziyyetde Merkezi Iranda bextiyar tayfasi olan Caharlengin bascisi Elimerdan xan Bextiyari da merkezi hakimiyyetin olmamasindan istifade ederek bextiyarilerin hakimiyyet ugrunda mubarizesine basciliq etdi Bu mubarizede onlarin baslica reqibi o qeder de guclu olmayan zend tayfasi idi Terefler arsindaki toqqusmada bextiyariler meglub oldu Bextiyariye qacan Elimerdan xan burada esas reqibi olan Kerim xan Zendle herbi ittifaq bagladi ve 1750 ci ilde muttefiqler Isfahana hucum etdiler Hemin il dekabr ayinin 13 de seheri tutub qaret eden muttefiqler qelebeden sonra hemin erazide nufuzlarini berqerar etdiler Elimerdan xan Iran Iraqinin hakimi Kerim xan ise herbi hakim oldu Ebulfet xan ise Isfahanin hakimi kimi saxlandi Hemedan Qezvin ve Kermansahin isgal edilmesi Kerim xan Zende tapsirildi Bununla bele Elimerdan xan herbi emeliyyatlardan geri qalmadi Kifayet qeder boyuk ordu ile Farsa hucum eden Elimerdan xan Fars hakimi Saleh xan Bayati meglub ederek Sirazi tutdu Sirazin tutulmasi ile butun Farsa ve Cenub Serqi Irana nezareti ele keciren Elimerdan xan Isfahani paytaxt elan etdi Eyni zamanda Kerim xan da Hemedan Qezvin ve Tehrani tutdu Aparilan herbi emeliyyatlar zamani qazanilan ugurlar ister Kerim xani Isterse de Elimerdan xani Iranda merkezlesdirilmis dovletin yaradilmasina ve Iranda tekhakimiyyetliliyi berqerar etmeye sovq edirdi Bu menada Kerim xan Elimerdan xanin hakimiyyetini devirmek meqsedile Isfahana hucum ederek paytaxti ve Farsi ozune tabe etdi Bu qelebe Kerim xan Zendin hakimiyyetinin mohkemlenmesine getirib cixardi Lakin Kerim xan merkezlesdirilmis dovletin bascisi kimi deyil bu dovletde ali menseb sahibi kimi cixis etdi Bele ki Sefevi neslinden olan II Ismayil ile Isfahana gelen Kerim xan onu taxtda oturtdu ozu ise vekiluddovle elan edildi Eslinde real hakimiyyet Kerim xan Zendin elinde cemlesdi O Sah II Ismayil ise butun dovlet islerinden tecrid etdi Sonraki iki il erzinde apardigi herbi emeliyyatlar neticesinde 1752 ci ilde butun Merkezi ve Qerbi Iran Iran Iraqi Hemedan Kurdustan Kermansah Fars ve diger eraziler Kerim xan Zendin hakimiyyeti altinda idi Kerim xan zendle qarsidurmada meglub olan Eli Merdan xan Xuzistanda qosun toplayib yeniden Kerim xana qarsi yurus etse de ugursuzluga ugradi Hemin dovrde Simali Iranin en qudretli feodallarindan biri Mehemmedhesen xan Qovanli Qacar idi Mehemmedhesen xan bextiyarilerle zendler arasinda geden mubarizeden istifade ederek Iranda merkezi hakimiyyete sahib olmaq isteyirdi Lakin Elimerdan xanin Kerim xan Zendi meglub oldugunu esiden Mehemmedhesen xan Qacar 1752 ci ilde zendlere qarsi baslamis oldugu herbi yurusden geri donmek mecburiyyetinde qaldi Mehemmedhesen xanin bu niyyetinden xeber tutan Kerim xan Zend onun kifayet qeder guclu oldugunu zenn ederek Astrabad ve Mazandarana herbi yuruse basladi 40 minlik qosunla Astrabad yaxinligindaki Agqalani muhasireye almasina baxmayaraq Kerim xan Zendin qosunlari meglubiyyete ducar oldu Esir dusmek tehlukesinden qurtaran Kerim xan Zend Tehrana qayitmaq mecburiyyetinde qaldi Kerim xan Zendin meglub oldugu bir seraitde Elimerdan xan ona sadiq olan desteleri de basina toplayib Kerim xana qarsi yeniden hucum etdi Lakin Eli Merdan xanin ve onun muttefiqlerinin qosunlari 1753 cu ilin yayinda meglub edildi ve Kerim xan Zend Kermansahi tutdu Bundan sonra Kerim xan Zend Iranda merkezi hakimiyyit ugrunda mubarize aparan Azad xan Feteli xan Efsar ve Sahbaz xan Dunbilinin birlesmis qosunlarina qarsi herbi emeliyyatlara basladi Lakin Azad xanin basciliq etdiyi muttefiq qosunlar Kerim xan Zendi meglub etdi ve Isfahani tutdular Buna baxmayaraq fars feodallarinin Kerim xan Zendi mudafie etmesi ona hakimiyet ugrunda mubarizesini davam etdirmeye imkan verirdi Mehz fars feodallarinin guclu desteyi neticesinde Kerim xan Zend Azad xani ve onun muttefiqlerini meglub etdi Qeyd edek ki fars feodallarinin Kerim xan Zendi herterefli desteklemesinde esas meqsed Iranda merkezi hakimiyyetin turk tayfalarinin deyil yalniz onlarin elinde cemlesdirilmesi idi 1754 cu ilde bas vermis bu doyusde meglub olan Azad xan Siraza oradan ise Isfahana qacdi Lakin Kerim xan Zend de herbi emeliyyatlari dayandirmadi ve hemin il Sirazi tutaraq Isfahana yuruse hazirlasdi Bele bir veziyyetde Mehemmedhesen xan Qacar Kerim xan Zendin Azad xanla apardigi mubarizesini nezere alaraq Xezerin cenub sahillerindeki erazilerini xeyli genislendirmeye muveffeq oldu Mehemmedhesen xan Qacar ilk novbede zendlerin ve onlarin muttefiqlerinin siyasi cehetden birlesmesine qarsi cixis edirdi Cunki diger qruplasmalara nisbetde daha guclu ve mutesekkil idi Bu movqeden cixis eden Mehemmedhesen xan Qacar 1755 ci ilde Merkezi Irana herbi yurus etdi Bu yurus zamani qacarlar zendleri meglub etdikden sonra Mehemmed Hesen xan Qacar Isfahani tutmaq ucun yeni herbi emeliyyatlara basladi Gulabad yaxinliginda bas vermis doyusde Kerim xan Zendin qosunlarini meglub eden Mehemmed hesen xan Isfahana daxil oldu Azad xan Qacar xanlarinin olmamasindan istifade ederek Gilani tutdu Bu xeberi esiden Mehemmed Hesen xan telesik simala yollandi Dusmenin ustun quvveleri ile helledici doyuse girmeyin cetinliyini basa dusen Mehemmed Hesen xan Mazandarana geldi Burada oz qosunlarini yeniden teskil edb silahlandirandan sonra qefleten Gilana hucum etdi Bu vurusmada Azad xanin qosunlari darmadagin edildi 1757 ci ilin yanvarinda Urmiya sahilinde Mehemmed Hesen xanin qosunlari ile Azad xanin quvveleri araslnda helledici doyus oldu Mehemmed Hesen xan qelebe qazandi Mehemmed Hesen xan butun Azerbaycani ozune tabe etmeye basladi O bu meqsedle 1758 ci ilin yazinda Araz cayini kecerek Simali Azerbaycana hucum etdi Simali Azerbaycandaki bir cox xanlar o cumleden Gencenin irsi xanlari olan Qacarlar Mugan xani ve s onun vassalligini qebul etdiler Lakin Cavad Qazax ve Borcalinin hakimi hemcinin hele yaxin vaxtda Mehemmedhesen xanin muttefiqi olan Qarabag xani Penaheli xan onun hakimiyyetini qebul etmedi Bu sebebden Mehemmedhesen xan Qarabag xanliginin paytaxti olan Susaya hucum etdise de bu hucum muveffeqiyyetsizlikle neticelendi Bundan sonra o butun seylerini Merkezi Iranda oz movqeyini guclendirmeye yoneltdi 1758 ci ilin yazinda o Feteli xan Efsar Sahbaz xan Dunbili ve diger muttefiqleri ile birlikde Iran Iraqina yurus ederek Isfahana daxil oldu Isfahani tutduqdan sonra 1758 ci ilin evvellerinde Siraza dogru hereket eden Mehemmedhesen xanin herbi yurusunu aciq toqqusma ile qarsisini almaq isteyen Kerim xan mudafie movqeyi tutmaq mecburiyyetinde qaldi Oz novbesinde Qacar Sirazi muhasireye aldi Yaranmis veziyyetde Isfahandan gonderilen xususi destenin fealiyyeti Mehemmedhesen xanin Astrabaddaki dusergesinde pozgunluq bas verdi Bu ise Isfahandan Mazandirana qayidan Mehemmedhesen xanin butun emlakinin ve herbi sursatinin zendlerin eline kecmesine imkan yaratdi Bunun neticesinde zendlerin herbi quvvesi xeyli guclendi ki bu da 1758 ci ilin fevralinda Mazandarandaki Sari ve Efsar seherleri arasindaki yerde bas vermis doyusde onlara Mehemmedhesen xanin quvvelerini meglub etmeye imkan verdi Bu doyusde Mehemmedhesen xan Qacar da olduruldu Qacarlar uzerindeki qelebe Kerim xan Zendi Iranda yegane qudretli hakim kimi tanitdi Enver Cingizoglu ve Aydin Avsar yazir Azad xan Efqan Feteli xanin dircelisini esidib Iraqdan Azerbaycana gelmek fikrine dusdu Tarixci Mirze Resid Edibussuera yazir Hicri qemeri 1174 cu ilde Azad xan Mehemmedhesen xan terefinden meglub olub Bagdada qacmisdi Ordan Iranda bas veren hadiseleri izleyirdi Kerim xan Zendin Mehemmedhesen xana qelebesini esidib furseti munasib gorub qohumlasdigi Hekkari esiretinden yardim istedi Onlar bu qohumluga gore 15 min neferlik ordu toplayib sevincek Tebriz seherine yola dusduler Maraga seherinin iki agacligindaki Binab seherine yetisdiler Maraga hakimi Haci Elimehemmed aga Muqeddem cox huslu basli bir adam oldugundan el ve kend ehli onun bir sozunu iki elemirdi O da ele arxalanib Azerbaycan hakimine Feteli xana vergi vermekden imtina etmisdi Azad xan ordusunun Maraga etrafina gelmesine narahat oldu Nacar qalib Feteli xanla dostlasdi Ona mektub yazib yardim istedi Feteli xan tabeliyinde olan Sahbaz xan Murtezaqulu xan oglu Dunbilini 1000 neferlik qosunla ona komeye gonderdi Yardim yetisince Azad xan Binab seherini odlayib adli sanli adamlari oldurub qalan kisi ve qadinlari esir goturdu Bu xeberi esiden Feteli xan efqanlarin ozbasinaliqlarindan sebri tukendi Tabeliyinde olan qosunu goturub Maragaya uz tutdu Maragaya yetisende Haci Elimehemmed aga Muqeddem de ona qosuldu EdebiyyatStroeva L V Kerim han Zend i hany Iran istoriya i sovremennost M Nauka 1983 seh 124MenbeEnver Cingizoglu Avsarlardan qacarlaradek bolge xanlari Baki Mutercim 2015 288 seh IstinadlarHambly 1991 p 114 گ ل س ت ان ه اب وال ح س ی ن م ح م د ام ی ن م ج م ل ال ت واری خ پ س از ن ادر ۳۲ Enver Cingizoglu Aydin Avsar Avsarlar Baki Susa 2008 seh 70Hemcinin baxUrmiya xanligi Tebriz xanligiXarici kecidlerPerry J R 1987 Azad Khan Afḡan in Encyclopaedia Iranica Vol III Fasc 2 pp 173 174 Online