Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Zəndlər sülaləsi — 1747-ci ildən 1794-cü ilədək iqtidarda olmuş Lur sülaləsi 2000-ci ilə olan təxminə əsasən İran İslam Respublikasında sayları 1,000,000 xanədan. Sülalə kökən olaraq tayfasına mənsub idi.
| Tarixi dövlət | |||||
| Zəndlər | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| زەندییەکان Dûgela Zend | |||||
| |||||
 Zəndlər dövlətinin ərazisi (Kərim xan Zənd dövrü) | |||||
| | |||||
| Paytaxt | Şiraz | ||||
| Rəsmi dilləri | Fars dili | ||||
| Dövlət dini | İslam | ||||
| İdarəetmə forması | Mütləq monarxiya | ||||
| Tarixi | |||||
| • 1729 | Gülnabad döyüşü | ||||
| • | |||||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||||
Sülalənin tarixi
Nadir şah Əfşarın ölümündən sonra isə İranda hakimiyyət uğrunda gedən mübarizə daha da kəskin xarakter aldı. Bu mübarizədə iştirak edən tərəflərdən biri Kərim xan Zənd idi. XVIII əsrin ikinci yarısında Kərim xan Zəndin İranda həkimiyyəti ələ almaq uğrunda apardığı mübarizə xüsusi qeyd edilməlidir.
Qeyd edək ki, mövzu ilə bağlı çox məhdud dərəcədə ədəbiyyat mövcuddur. Bu isə Kərim xan Zəndin hakimiyyətə gəlməsi və onun yeritdiyi siyasətin araşdırılmasında xüsusi çətinlik yaradır. Bununla belə, mövzu üzrə bir sıra ədəbiyyatlardan istifadə etmişik. Bunlardan biri Kərim xan və Zəndlər Kitabıdır. Burada Kərim xan Zəndin XVIII əsrin ikinci yarısından etibarən apardığı mübarizə, , Məhəmmədhəsən xanla olan toqquşmalar xüsusi qeyd olunur. Azərbaycan dilində yeganə sayıla biləcək Gülxanım Qarayevanın "Yaxın və Orta Şərq ölkələrinin yeni tarixi(1642-1870)" kitabını xüsusi qeyd etmək lazımdır.
Kərim xan Zəndin xarici siyasətinin öyrənilməsində, o cümlədən, İngiltərənin Ost-Hind şirkəti ilə Yaxın və Orta şərqdə, Hindistanda nüfuz uğrunda gedən mübarizənin öyrənilməsində ingilis səyyahlarının əsərləri qeyd olunmalıdır. Buraya Bell Johnun "A journey from St.-Peterburg in Russia to İspahan in Persia with an Embassy from his imperial Majesty Peter the First" vol.. London -1764, Busse H. "History of Persia under Qajar rule" London-1972 kimi kitabları daxil etmək olar.
Kərim xan mərkəzləşdirilmiş dövlətin başçısı kimi deyil, bu dövlətdə ali mənsəb sahibi kimi çıxış etdi. Belə ki, Səfəvi nəslindən olan II İsmayıl ilə İsfahana gələn Kərim xan onu taxtda oturtdu özü isə vəkilüddövlə elan edildi. Əslində real hakimiyyət Kərim xan Zəndin əlində cəmləşdi. O, Şah II İsmayıl isə bütün dövlət işlərindən təcrid etdi. Sonrakı iki il ərzində apardığı hərbi əməliyyatlar nəticəsində 1752-ci ildə bütün Mərkəzi və Qərbi İran, İran İraqı, Həmədan, Kürdüstan, Kermanşah, Fars və digər ərazilər Kərim xan Zəndin hakimiyyəti altında idi. Kərim xan zəndlə qarşıdurmada məğlub olan Əli Mərdan xan Xuzistanda qoşun toplayıb, yenidən Kərim xana qarşı yürüş etsə də, uğursuzluğa uğradı.
Şimali İranın ən qüdrətli feodallarından biri Məhəmməd Həsən xan Qacar idi. Məhəmməd Həsən xan bəxtiyarilərlə zəndlər arasında gedən mübarizədən istifadə edərək İranda mərkəzi hakimiyyətə sahib olmaq istəyirdi. Lakin Əli Mərdan xanın Kərim xan Zəndı məğlub olduğunu eşidən Məhəmməd Həsən xan1752-ci ildə zəndlərə qarşı başlamış olduğu hərbi yürüşdən geri dönmək məcburiyyətində qaldı. Məhəmməd Həsən xanın bu niyyətindən xəbər tutan Kərim xan Zənd onun kifayət qədər güclü olduğunu zənn edərək Astrabad və Mazandarana hərbi yürüşə başladı. 40 minlik qoşunla Astrabad yaxınlığındakı Ağqalanı mühasirəyə almasına baxmayaraq, Kərim xan Zəndin qoşunları məğlubiyyətə düçar oldu. Əsir düşmək təhlükəsindən qurtaran Kərim xan Zənd Tehrana qayıtmaq məcburiyyətində qaldı. Kərim xan Zəndin məğlub olduğu bir şəraitdə Əli Mərdan xan ona sadiq olan dəstələri də başına toplayıb, Kərim xana qarşı yenidən hücum etdi. Lakin Əli Mərdan xanın və onun müttəfiqlərinin qoşunları 1753-cü ilin yayında məğlub edildi və Kərim xan Zənd Kermanşahı tutdu. Bundan sonra Kərim xan Zənd İranda mərkəzi hakimiyyıt uğrunda mübarizə aparan Azad xan, Fətəli xan Əfşar və Şahbaz xan Donbolinin birləşmiş qoşunlarına qarşı hərbi əməliyyatlara başladı. Lakin Azad xanın başçılıq etdiyi müttəfiq qoşunlar Kərim xan Zəndi məğlub etdi və İsfahanı tutdular. Buna baxmayaraq fars feodallarının Kərim xan Zəndi müdafiə etməsi ona hakimiyət uğrunda mübarizəsini davam etdirməyə imkan verirdi. Məhz fars feodallarının güclü dəstəyi nəticəsində Kərim xan Zənd Azad xanı və onun müttəfiqlərini məğlub etdi. Qeyd edək ki, fars feodallarının Kərim xan Zəndi hərtərəfli dəstəkləməsində əsas məqsəd İranda mərkəzi hakimiyyətin türk tayfalarının deyil, yalnız onların əlində cəmləşdirilməsi idi. 1754-cü ildə baş vermiş bu döyüşdə məğlub olan Azad xan Şiraza, oradan isə İsfahana qaçdı. Lakin Kərim xan Zənd də hərbi əməliyyatları dayandırmadı və həmin il Şirazı tutaraq, İsfahana yürüşə hazırlaşdı.
Belə bir vəziyyətdə Məhəmməd Həsən xan Qacar, Kərim xan Zəndin Azad xanla apardığı mübarizəsini nəzərə alaraq, Xəzərin cənub sahillərindəki ərazilərini xeyli genişləndirməyə müvəffəq oldu. Məhəmməd Həsən xan Qacar ilk növbədə zəndlərin və onların müttəfiqlərinin siyasi cəhətdən birləşməsinə qarşı çıxış edirdi. Çünki digər qruplaşmalara nisbətdə daha güclü və mütəşəkkil idi. Bu mövqedən çıxış edən Məhəmməd Həsən xan Qacar 1735-ci ildə Mərkəzi İrana hərbi yürüş etdi. Bu yürüş zamanı qacarlar zəndləri məğlub etdikdən sonra Məhəmməd Həsən xan Qacar İsfahanı tutmaq üçün yeni hərbi əməliyyatlara başladı. Gülabad yaxınlığında baş vermiş döyüşdə Kərim xan Zəndin qoşunlarını məğlub edən Məhəmmədhəsən xan İsfahana daxil oldu.
Kərim xan Zənd yenidən dövlət aparatının formalaşdırılmasına diqqəti cəlb etdi. İsfahan əhalisinin ona qarşı əks mövqedən çıxış etməsi Kərim xan Zəndi paytaxtı İsfahandan Şiraza dəyişməyə məcbur etdi. Yeni dövlət aparatında isə bütün əsas vəzifələr Zənd tayfası və farslar arasında bölüşdürülmüşdü. Yeni qurulan dövlətdə isə Fars bəylərbəyi və canişini Kərim xan Zəndin qardaşı Sadıq xan, baş vəzir Mirzə Cəfər İsfahani, Fars hakimi isə Mirzə Məhəmməd Şirazi təyin edilmişdilər.
Kərim xan Zənddən sonra Əbülfət və Məhəmməd Əli (birgə) (1779), Sadiq (Şirazda) (1779 – 1781), Əlimurad (Isfahanda) (1779 – 1785), Cəfər (1785 – 1789), Lütfəli (1789 – 1794) hakimiyyətdə olmuşlar.
Hökmdarları
- Kərim xan Zənd (1747- 1779)
- (1779)
- (1779)
- Sadıq xan Zənd (1779 – 1781)
- Əlimurad xan Zənd (1779 – 1785)
- Cəfər xan Zənd (1785 – 1789)
- Lütfəli xan Zənd (1789 – 1794)
Şəcərəsi
Budaq xan Zənd | Ağa Bəyim | İnaq xan Zənd | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Allahmurad | Ağa Bəyim | Kərim xan Zənd 1750-1779 | Sadıq xan Zənd 1779-1781 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Koda Morad Khan | Əlimurad xan Zənd 1782-1785 | 1779 | 1779 | Cəfər xan Zənd 1785-1789 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
1789 | Lütfəli xan Zənd 1789-1794 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
İstinadlar
- Lokman I. Meho & Kelly Maglaughlin, Kurdish Culture and Society: An Annotated Bibliography., Westport, CT: Greenwood Press, 2001. kitabın reviewleri. URL Erişim tarihi: 12 Ağustos 2008 2004-09-17 at the Wayback Machine, The Zand tribe is generally considered (and considered themselves) to be Lurs rather than Kurds. (Zend kabilesi genelde Kürt olmaktan ziyade Lur olduğu düşünülmektedir ve kendileri de Lur olduklarını düşünürler.) J. R., Perry, Journal of Near Eastern Studies, v. 63-1, p. 72 2004-09-17 at the Wayback Machine
- Muhammad Karim Khan, of the Zand clan of the Lur tribe, suc- ceeded in imposing his authority on parts of the defunct Safavid empire, David Yeroushalmi, The Jews of Iran in The Nineteenth Century: Aspects of History, Community, and Culture, BRILL, 2009, , p. xxxix. 2020-08-20 at the Wayback Machine
- Etnologue report for language code :lki 2013-02-03 at the Wayback Machine
- Строева Л. В. Керим-хан Зенд и ханы. // Иран: история и современность. М., Наука, 1983.
- Строева Л. В. Керим-хан Зенд и ханы. // Иран: история и современность. М., Наука, 1983.səh.122
- "Arxivlənmiş surət". 2022-09-30 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-10-02.
- Строева Л. В. Керим-хан Зенд и ханы. // Иран: история и современность. М., Наука, 1983.səh 124
Xarici keçidlər
- http://www.iranchamber.com/history/zand/zand.php
- http://www.iranologie.com/history/history13.html 2006-02-21 at the Wayback Machine
- http://www.friesian.com/iran.htm#zand
- http://www.zandbenevolent.com 2020-10-23 at the Wayback Machine
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Zendler sulalesi 1747 ci ilden 1794 cu iledek iqtidarda olmus Lur sulalesi 2000 ci ile olan texmine esasen Iran Islam Respublikasinda saylari 1 000 000 xanedan Sulale koken olaraq tayfasina mensub idi Tarixi dovletZendlerزەندییەکان Dugela ZendBayraq GerbZendler dovletinin erazisi Kerim xan Zend dovru 1750 1794Paytaxt SirazResmi dilleri Fars diliDovlet dini IslamIdareetme formasi Mutleq monarxiyaTarixi 1729 Gulnabad doyusu Vikianbarda elaqeli mediafayllarSulalenin tarixiNadir sah Efsarin olumunden sonra ise Iranda hakimiyyet ugrunda geden mubarize daha da keskin xarakter aldi Bu mubarizede istirak eden tereflerden biri Kerim xan Zend idi XVIII esrin ikinci yarisinda Kerim xan Zendin Iranda hekimiyyeti ele almaq ugrunda apardigi mubarize xususi qeyd edilmelidir Qeyd edek ki movzu ile bagli cox mehdud derecede edebiyyat movcuddur Bu ise Kerim xan Zendin hakimiyyete gelmesi ve onun yeritdiyi siyasetin arasdirilmasinda xususi cetinlik yaradir Bununla bele movzu uzre bir sira edebiyyatlardan istifade etmisik Bunlardan biri Kerim xan ve Zendler Kitabidir Burada Kerim xan Zendin XVIII esrin ikinci yarisindan etibaren apardigi mubarize Mehemmedhesen xanla olan toqqusmalar xususi qeyd olunur Azerbaycan dilinde yegane sayila bilecek Gulxanim Qarayevanin Yaxin ve Orta Serq olkelerinin yeni tarixi 1642 1870 kitabini xususi qeyd etmek lazimdir Kerim xan Zendin xarici siyasetinin oyrenilmesinde o cumleden Ingilterenin Ost Hind sirketi ile Yaxin ve Orta serqde Hindistanda nufuz ugrunda geden mubarizenin oyrenilmesinde ingilis seyyahlarinin eserleri qeyd olunmalidir Buraya Bell Johnun A journey from St Peterburg in Russia to Ispahan in Persia with an Embassy from his imperial Majesty Peter the First vol London 1764 Busse H History of Persia under Qajar rule London 1972 kimi kitablari daxil etmek olar Kerim xan merkezlesdirilmis dovletin bascisi kimi deyil bu dovletde ali menseb sahibi kimi cixis etdi Bele ki Sefevi neslinden olan II Ismayil ile Isfahana gelen Kerim xan onu taxtda oturtdu ozu ise vekiluddovle elan edildi Eslinde real hakimiyyet Kerim xan Zendin elinde cemlesdi O Sah II Ismayil ise butun dovlet islerinden tecrid etdi Sonraki iki il erzinde apardigi herbi emeliyyatlar neticesinde 1752 ci ilde butun Merkezi ve Qerbi Iran Iran Iraqi Hemedan Kurdustan Kermansah Fars ve diger eraziler Kerim xan Zendin hakimiyyeti altinda idi Kerim xan zendle qarsidurmada meglub olan Eli Merdan xan Xuzistanda qosun toplayib yeniden Kerim xana qarsi yurus etse de ugursuzluga ugradi Simali Iranin en qudretli feodallarindan biri Mehemmed Hesen xan Qacar idi Mehemmed Hesen xan bextiyarilerle zendler arasinda geden mubarizeden istifade ederek Iranda merkezi hakimiyyete sahib olmaq isteyirdi Lakin Eli Merdan xanin Kerim xan Zendi meglub oldugunu esiden Mehemmed Hesen xan1752 ci ilde zendlere qarsi baslamis oldugu herbi yurusden geri donmek mecburiyyetinde qaldi Mehemmed Hesen xanin bu niyyetinden xeber tutan Kerim xan Zend onun kifayet qeder guclu oldugunu zenn ederek Astrabad ve Mazandarana herbi yuruse basladi 40 minlik qosunla Astrabad yaxinligindaki Agqalani muhasireye almasina baxmayaraq Kerim xan Zendin qosunlari meglubiyyete ducar oldu Esir dusmek tehlukesinden qurtaran Kerim xan Zend Tehrana qayitmaq mecburiyyetinde qaldi Kerim xan Zendin meglub oldugu bir seraitde Eli Merdan xan ona sadiq olan desteleri de basina toplayib Kerim xana qarsi yeniden hucum etdi Lakin Eli Merdan xanin ve onun muttefiqlerinin qosunlari 1753 cu ilin yayinda meglub edildi ve Kerim xan Zend Kermansahi tutdu Bundan sonra Kerim xan Zend Iranda merkezi hakimiyyit ugrunda mubarize aparan Azad xan Feteli xan Efsar ve Sahbaz xan Donbolinin birlesmis qosunlarina qarsi herbi emeliyyatlara basladi Lakin Azad xanin basciliq etdiyi muttefiq qosunlar Kerim xan Zendi meglub etdi ve Isfahani tutdular Buna baxmayaraq fars feodallarinin Kerim xan Zendi mudafie etmesi ona hakimiyet ugrunda mubarizesini davam etdirmeye imkan verirdi Mehz fars feodallarinin guclu desteyi neticesinde Kerim xan Zend Azad xani ve onun muttefiqlerini meglub etdi Qeyd edek ki fars feodallarinin Kerim xan Zendi herterefli desteklemesinde esas meqsed Iranda merkezi hakimiyyetin turk tayfalarinin deyil yalniz onlarin elinde cemlesdirilmesi idi 1754 cu ilde bas vermis bu doyusde meglub olan Azad xan Siraza oradan ise Isfahana qacdi Lakin Kerim xan Zend de herbi emeliyyatlari dayandirmadi ve hemin il Sirazi tutaraq Isfahana yuruse hazirlasdi Bele bir veziyyetde Mehemmed Hesen xan Qacar Kerim xan Zendin Azad xanla apardigi mubarizesini nezere alaraq Xezerin cenub sahillerindeki erazilerini xeyli genislendirmeye muveffeq oldu Mehemmed Hesen xan Qacar ilk novbede zendlerin ve onlarin muttefiqlerinin siyasi cehetden birlesmesine qarsi cixis edirdi Cunki diger qruplasmalara nisbetde daha guclu ve mutesekkil idi Bu movqeden cixis eden Mehemmed Hesen xan Qacar 1735 ci ilde Merkezi Irana herbi yurus etdi Bu yurus zamani qacarlar zendleri meglub etdikden sonra Mehemmed Hesen xan Qacar Isfahani tutmaq ucun yeni herbi emeliyyatlara basladi Gulabad yaxinliginda bas vermis doyusde Kerim xan Zendin qosunlarini meglub eden Mehemmedhesen xan Isfahana daxil oldu Kerim xan Zend yeniden dovlet aparatinin formalasdirilmasina diqqeti celb etdi Isfahan ehalisinin ona qarsi eks movqeden cixis etmesi Kerim xan Zendi paytaxti Isfahandan Siraza deyismeye mecbur etdi Yeni dovlet aparatinda ise butun esas vezifeler Zend tayfasi ve farslar arasinda bolusdurulmusdu Yeni qurulan dovletde ise Fars beylerbeyi ve canisini Kerim xan Zendin qardasi Sadiq xan bas vezir Mirze Cefer Isfahani Fars hakimi ise Mirze Mehemmed Sirazi teyin edilmisdiler Kerim xan Zendden sonra Ebulfet ve Mehemmed Eli birge 1779 Sadiq Sirazda 1779 1781 Elimurad Isfahanda 1779 1785 Cefer 1785 1789 Lutfeli 1789 1794 hakimiyyetde olmuslar HokmdarlariKerim xan Zend 1747 1779 1779 1779 Sadiq xan Zend 1779 1781 Elimurad xan Zend 1779 1785 Cefer xan Zend 1785 1789 Lutfeli xan Zend 1789 1794 Seceresi Budaq xan Zend Aga Beyim Inaq xan Zend Allahmurad Aga Beyim Kerim xan Zend 1750 1779 Sadiq xan Zend 1779 1781 Koda Morad Khan Elimurad xan Zend 1782 1785 1779 1779 Cefer xan Zend 1785 1789 1789 Lutfeli xan Zend 1789 1794IstinadlarLokman I Meho amp Kelly Maglaughlin Kurdish Culture and Society An Annotated Bibliography Westport CT Greenwood Press 2001 kitabin reviewleri URL Erisim tarihi 12 Agustos 2008 2004 09 17 at the Wayback Machine The Zand tribe is generally considered and considered themselves to be Lurs rather than Kurds Zend kabilesi genelde Kurt olmaktan ziyade Lur oldugu dusunulmektedir ve kendileri de Lur olduklarini dusunurler J R Perry Journal of Near Eastern Studies v 63 1 p 722004 09 17 at the Wayback Machine Muhammad Karim Khan of the Zand clan of the Lur tribe suc ceeded in imposing his authority on parts of the defunct Safavid empire David Yeroushalmi The Jews of Iran in The Nineteenth Century Aspects of History Community and Culture BRILL 2009 ISBN 978 90 04 15288 5 p xxxix 2020 08 20 at the Wayback Machine Etnologue report for language code lki 2013 02 03 at the Wayback Machine Stroeva L V Kerim han Zend i hany Iran istoriya i sovremennost M Nauka 1983 Stroeva L V Kerim han Zend i hany Iran istoriya i sovremennost M Nauka 1983 seh 122 Arxivlenmis suret 2022 09 30 tarixinde Istifade tarixi 2011 10 02 Stroeva L V Kerim han Zend i hany Iran istoriya i sovremennost M Nauka 1983 seh 124Xarici kecidlerhttp www iranchamber com history zand zand php http www iranologie com history history13 html 2006 02 21 at the Wayback Machine http www friesian com iran htm zand http www zandbenevolent com 2020 10 23 at the Wayback Machine