Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Əlimərdan xan Bəxtiyari (1685, Çahar-Mahal və Bəxtiyari ostanı – 1754, Əfşarlar imperiyası) — Bəxtiyari elinin başçısı.
| Əlimərdan xan Bəxtiyari | |
|---|---|
| fars. علیمردانخان چهارلنگ | |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 1685 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 1754 |
| Vəfat yeri | |
| Fəaliyyəti | hərbi lider[d], siyasətçi |
| Dini | şiəlik |
Həyatı
Beləliklə, Nadir şah Əfşarın vəfatından sonra bu qüvvələr arasında İranın faktiki olaraq hər yerində hakimiyyət uğrunda mübarizə genişlənmişdi. Belə ki, bu qüvvələr bir-birlərinə qarşı mübarizə aparırdılar, həm də bu mübarizə də özünə müqabil qruplaşmalarda da birləşirdilər. Bu onların həmin mübarizədə təkcə hərbi vasitələrdən deyil, həmçinin siyasi vasitələrdən də istifadə etmələrinin məqsədəuyğunluğunu əsaslandırırdı. Belə bir vəziyyətdə Mərkəzi İranda bəxtiyar tayfası olan Çaharləngin başçısı Əlimərdan xan da mərkəzi hakimiyyətin olmamasından istifadə edərək, bəxtiyarilərin hakimiyyət uğrunda mübarizəsinə başçılıq etdi. Bu mübarizədə onların başlıca rəqibi o qədər də güclü olmayan zənd tayfası idi.
Tərəflər arasındakı toqquşmada bəxtiyarilər məğlub oldu. Bəxtiyariyə qaçan Əlimərdan xan burada əsas rəqibi olan Kərim xan Zəndlə hərbi ittifaq bağladı. O ilk öncə Gülpayigan və Xansar şəhərlərini ələ keçirdi və 1750-ci ilin mayında Əlimərdan xan İsfahanın qapılarına vardı. İsfahan valisi Əbülfəth xan Bəxtiyari və şəhərin böyükləri qalanı qorumaq üçün toplaşdılar, lakin Əlimərdanın təkliflərindən sonra onlarla əməkdaşlıq etməyə razı oldular və İsfahan qapılarını Əlimərdan xan ordusuna açdılar.
Əlimərdan xan, Əbülfəth xan və Kərim xanla birlikdə Səfəvi sülaləsini bərpa etmək məqsədiylə İranın qərbində bir ittifaq qurdular və 17 yaşlı Səfəvi şahzadəsi Əbu Torabi nayib olaraq hökmdar təyin edildi - 1750-ci ilin 29 iyununda Əbu Torab şah elan edildi və ona sülalə adı olaraq III İsmayıl ünvanı verildi.
İsfahanın fəthindən sonra Əlimərdan xan özünü Vəkil-ü dəvlət ("dövlətin müavini" və ya regent) adı verdi və dövlət idarəçiliyin başçılığını əlinə aldı, Əbülfəth xan isə İsfahanın qubernatoru vəzifəsini qorudu, Kərim xan isə ölkənin baş sərdarı (Ali Baş Komandan) təyin edildi və hərbi hakim olaraq ona bölgə xanlıqları fəth etmək vəzifəsi verildi. O Həmədan, Qəzvin və Kermanşahın işğal edilməsi Kərim xan Zəndə tapşırıldı. Bununla belə Əlimərdan xan hərbi əməliyyatlardan geri qalmadı. Kifayət qədər böyük ordu ilə Farsa hücum edən Əlimərdan xan Şiraz hakimi Saleh xan Bayatı məğlub edərək şəhəri tutdu.
Ancaq bir neçə ay sonra Kərim xan Kürdüstanda bir səfərdə olarkən Əlimərdan xan İsfahan sakinlərinə vəd etdiyi şərtləri pozmağa başladı. Daha sonra Əbülfəth xanı öldürməklə qurulan əhdləri pozdu və Kərim xanla məşvərət etmədən əmisini şəhərin yeni hakimi təyin etdi və Şiraz şəhərinə tərəf getdi və Fars əyalətini qarət etməyə başladı.
Şirazın tutulması ilə bütün Farsa və Cənub Şərqi İrana nəzarəti ələ keçirən Əlimərdan xan İsfahanı paytaxt elan etdi. Eyni zamanda Kərim xan da Həmədan, Qəzvin və Tehranı tutdu. Aparılan hərbi əməliyyatlar zamanı qazanılan uğurlar istər Kərim xanı, istərsə də Əlimərdan xanı İranda mərkəzləşdirilmiş dövlətin yaradılmasına və İranda təkhakimiyyətliliyi bərqərar etməyə sövq edirdi. Əlimərdan xan, müavinlərini əvəz etməyə başladı, ordusunu lazımi təchizatla təmin etmək üçün əhalidən ağır vergi aldı. Bu, ətrafındakı yaxınların və məmurların ondan uzaqlaşmasına səbəb oldu, Əlimərdan xanın əmriylə onların bir çoxunun gözü çıxarıldı. O, Kazerunu talan etdikdən sonra İsfahana yola düşdü, lakin Xişt kəndinin başçısı olan rəhbərliyindəki yerli partizanlar tərəfindən keçidində pusquya düşdü. Onlar Əli Mərdanın mallarını talan etdilər və çoxlu qənimət ələ keçirdilər və 300 nəfəri öldürdülər. Qışa qədər Əli Mərdanın qüvvələri onun bəzi adamlarının tərk etməsi səbəbindən daha da azalmışdı.
hökmranlıq üzərində Kərim xan Zəndlə müharibə
Kərim xan 1751-ci ilin yanvarında İsfahana qayıtdıqdan və şəhərdə əmniyəti bərqərar etdi və bu Əlimərdan xan üçün vəziyyət daha da pisləşdi.
Qısa müddətdən sona Loristanda Kuhrəng bölgəsində aralarında bir döyüş baş verdi. Döyüş heynində III İsmayıl və Zəkəriyyə xan (Əlimərdan xanın vəziri) bir neçə zabitlə birlikdə Əlimərdan xanı tərk etdilər. Nəticədə qalib gələn Kərim xan Əli Mərdanı və ordusunu geri çəkilməyə məcbur etdi. Adamlarının qalanları, Loristan valisi ilə birlikdə Xuzistana geri çəkildilər. Orada Əlimərdan xan, əsgərlərini gücləndirmək üçün Xuzistan valisi ilə ittifaq qurdu. 1752-ci ilin baharının sonlarında Əlimərdan xan, ilə birlikdə Kirmanşaha yürüş etdi. Kirmanşahı öz təsərrüfündə tutan və , Kərim xanın güclənməsindən və şəhərlərinə hücum etməsindən qorxurdular, ona görə Əlimərdan xandan kömək istədilər. Kərim xanın qüvvələri, qısa müddətdə onların düşərgəsinə hücum etdilər, amma məğlub olaraq geri çəkildilər. Daha sonra Əlimərdan xan Zəndlərin torpaqlarına ayaq basdı, Nəhavənd yaxınlığında Kərim xanla üzüzə gəldi. Ancaq Əlimərdan xan bir daha məğlub oldu və Osmanlı İmperyasının Bağdad şəhərinə qaçdı.
Orada 1746-cı ildə Nadir şahın Osmanlılarla Kürdan müqaviləsini bağlamaq üçün Bağdada göndərilən keçmiş diplomatı Mustafa xan Bəydili Şamlu ilə ilgiyə keçdi. Birdə 1725-ci ildə Mir Mahmud Hotaki tərəfindən Səfəvi ailəsini qırğınında İsfahandan qaçmağı bacaran keçmiş Səfəvi şahı II Təhmasibın oğlu (1729-1732) də Bağdad şəhərindəydi. Bu, Əlimərdan xan, və Mustafa xanın Səfəvilər sülaləsini bərpa etmək üçün şahzadənin İrana qayıtması bəhanəsiylə özlərinində qayıtması üçün əsas fürsət yaratdı.
Bir il sonra, 1753-cü ilin başlarında, Lurestanda bir ordu qurmağa başladılar ve Azad xan Əfqanın dəstəyini qazandılar. Bir neçə ay sonra Kərim xanın sərhədlərinə yürüş etdilər, amma Səfəvi şahı kimi elan edilən II Təhmasibın oğlu yararsız bir namizəd kimi özünü göstərməyə başladı və bu onların gedişini zəiflədib çoxlarının qaçmasıyla nəticələndi. Bu hadisədən sonra, Əli Mərdan və yandaşları sülalə mənşəyini hərtərəfli yoxladıqdan sonra, onun həqiqi kimliyini ifşa etdilər və onun əslində Səfəvi nəslindən deyil, bir azərbaycanlı kişinin və bir erməni qadının oğlu olduğunu bildilər.
Əlimərdan xanın Kirmanşahdakı adamları, iki il Zand qüvvələri tərəfindən mühasirəyə alındıqdan sonra təslim oldular və qüvvələr Kərim Xan tərəfindən pozuldu, Zəndlər Əlimərdan xanla qısa bir müddət sonra yenidən toqquşdular, ikinci dəfədə məğlub oldular və Kərim Xan Mustafa xanı əsir tutdu. Əlimərdan xan, ilə birlikdə qaçmağı bacardı, ama çox keçmədən onun işə gəlmədiyini görən Əlimərdan xan, onun gözlərini kor edib İraqa göndərdi.
1754-cü ilin yazında Əlimərdan xan Kərim xanın iki qohumları, və əsir tutdu. Sonra onları Kirmanşah yaxınlığında bir düşərgəyə apardı və onlarla bir ittifaq qurmağa cəhd etdi, amma nəticəsiz qaldı. İki Zand rəisi, uyğun bir siqnalla birdən Əlimərdan xana hücum edərək onu öz xəncəriylə öldürdülər və sonra onun adamlarının atəşi altında at üstündə ordan qaçdılar.
Həmçinin bax
İstinadlar
- Perry, 1991. səh. 66
- Garthwaite, 2005. səh. 184
- . Строева Л. В. Керим-хан Зенд и ханы. // Иран: история и современность. М.,Наука,1983.səh.122
- Perry, 1991. səh. 67
- Perry, 1991. səh. 68
- Perry, 1991. səh. 69
- Perry, 1971. səh. 63
- Perry, 1991. səh. 72
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Elimerdan xan Bextiyari 1685 Cahar Mahal ve Bextiyari ostani 1754 Efsarlar imperiyasi Bextiyari elinin bascisi Elimerdan xan Bextiyarifars علی مردان خان چهارلنگ Sexsi melumatlarDogum tarixi 1685Dogum yeri Cahar Mahal ve Bextiyari ostani IranVefat tarixi 1754Vefat yeri Efsarlar imperiyasi IranFealiyyeti herbi lider d siyasetciDini sielikHeyatiBelelikle Nadir sah Efsarin vefatindan sonra bu quvveler arasinda Iranin faktiki olaraq her yerinde hakimiyyet ugrunda mubarize genislenmisdi Bele ki bu quvveler bir birlerine qarsi mubarize aparirdilar hem de bu mubarize de ozune muqabil qruplasmalarda da birlesirdiler Bu onlarin hemin mubarizede tekce herbi vasitelerden deyil hemcinin siyasi vasitelerden de istifade etmelerinin meqsedeuygunlugunu esaslandirirdi Bele bir veziyyetde Merkezi Iranda bextiyar tayfasi olan Caharlengin bascisi Elimerdan xan da merkezi hakimiyyetin olmamasindan istifade ederek bextiyarilerin hakimiyyet ugrunda mubarizesine basciliq etdi Bu mubarizede onlarin baslica reqibi o qeder de guclu olmayan zend tayfasi idi Terefler arasindaki toqqusmada bextiyariler meglub oldu Bextiyariye qacan Elimerdan xan burada esas reqibi olan Kerim xan Zendle herbi ittifaq bagladi O ilk once Gulpayigan ve Xansar seherlerini ele kecirdi ve 1750 ci ilin mayinda Elimerdan xan Isfahanin qapilarina vardi Isfahan valisi Ebulfeth xan Bextiyari ve seherin boyukleri qalani qorumaq ucun toplasdilar lakin Elimerdanin tekliflerinden sonra onlarla emekdasliq etmeye razi oldular ve Isfahan qapilarini Elimerdan xan ordusuna acdilar Elimerdan xan Ebulfeth xan ve Kerim xanla birlikde Sefevi sulalesini berpa etmek meqsediyle Iranin qerbinde bir ittifaq qurdular ve 17 yasli Sefevi sahzadesi Ebu Torabi nayib olaraq hokmdar teyin edildi 1750 ci ilin 29 iyununda Ebu Torab sah elan edildi ve ona sulale adi olaraq III Ismayil unvani verildi Isfahanin fethinden sonra Elimerdan xan ozunu Vekil u devlet dovletin muavini ve ya regent adi verdi ve dovlet idareciliyin basciligini eline aldi Ebulfeth xan ise Isfahanin qubernatoru vezifesini qorudu Kerim xan ise olkenin bas serdari Ali Bas Komandan teyin edildi ve herbi hakim olaraq ona bolge xanliqlari feth etmek vezifesi verildi O Hemedan Qezvin ve Kermansahin isgal edilmesi Kerim xan Zende tapsirildi Bununla bele Elimerdan xan herbi emeliyyatlardan geri qalmadi Kifayet qeder boyuk ordu ile Farsa hucum eden Elimerdan xan Siraz hakimi Saleh xan Bayati meglub ederek seheri tutdu Ancaq bir nece ay sonra Kerim xan Kurdustanda bir seferde olarken Elimerdan xan Isfahan sakinlerine ved etdiyi sertleri pozmaga basladi Daha sonra Ebulfeth xani oldurmekle qurulan ehdleri pozdu ve Kerim xanla mesveret etmeden emisini seherin yeni hakimi teyin etdi ve Siraz seherine teref getdi ve Fars eyaletini qaret etmeye basladi Sirazin tutulmasi ile butun Farsa ve Cenub Serqi Irana nezareti ele keciren Elimerdan xan Isfahani paytaxt elan etdi Eyni zamanda Kerim xan da Hemedan Qezvin ve Tehrani tutdu Aparilan herbi emeliyyatlar zamani qazanilan ugurlar ister Kerim xani isterse de Elimerdan xani Iranda merkezlesdirilmis dovletin yaradilmasina ve Iranda tekhakimiyyetliliyi berqerar etmeye sovq edirdi Elimerdan xan muavinlerini evez etmeye basladi ordusunu lazimi techizatla temin etmek ucun ehaliden agir vergi aldi Bu etrafindaki yaxinlarin ve memurlarin ondan uzaqlasmasina sebeb oldu Elimerdan xanin emriyle onlarin bir coxunun gozu cixarildi O Kazerunu talan etdikden sonra Isfahana yola dusdu lakin Xist kendinin bascisi olan rehberliyindeki yerli partizanlar terefinden kecidinde pusquya dusdu Onlar Eli Merdanin mallarini talan etdiler ve coxlu qenimet ele kecirdiler ve 300 neferi oldurduler Qisa qeder Eli Merdanin quvveleri onun bezi adamlarinin terk etmesi sebebinden daha da azalmisdi hokmranliq uzerinde Kerim xan Zendle muharibeKerim xan 1751 ci ilin yanvarinda Isfahana qayitdiqdan ve seherde emniyeti berqerar etdi ve bu Elimerdan xan ucun veziyyet daha da pislesdi Qisa muddetden sona Loristanda Kuhreng bolgesinde aralarinda bir doyus bas verdi Doyus heyninde III Ismayil ve Zekeriyye xan Elimerdan xanin veziri bir nece zabitle birlikde Elimerdan xani terk etdiler Neticede qalib gelen Kerim xan Eli Merdani ve ordusunu geri cekilmeye mecbur etdi Adamlarinin qalanlari Loristan valisi ile birlikde Xuzistana geri cekildiler Orada Elimerdan xan esgerlerini guclendirmek ucun Xuzistan valisi ile ittifaq qurdu 1752 ci ilin baharinin sonlarinda Elimerdan xan ile birlikde Kirmansaha yurus etdi Kirmansahi oz teserrufunde tutan ve Kerim xanin guclenmesinden ve seherlerine hucum etmesinden qorxurdular ona gore Elimerdan xandan komek istediler Kerim xanin quvveleri qisa muddetde onlarin dusergesine hucum etdiler amma meglub olaraq geri cekildiler Daha sonra Elimerdan xan Zendlerin torpaqlarina ayaq basdi Nehavend yaxinliginda Kerim xanla uzuze geldi Ancaq Elimerdan xan bir daha meglub oldu ve Osmanli Imperyasinin Bagdad seherine qacdi Orada 1746 ci ilde Nadir sahin Osmanlilarla Kurdan muqavilesini baglamaq ucun Bagdada gonderilen kecmis diplomati Mustafa xan Beydili Samlu ile ilgiye kecdi Birde 1725 ci ilde Mir Mahmud Hotaki terefinden Sefevi ailesini qirgininda Isfahandan qacmagi bacaran kecmis Sefevi sahi II Tehmasibin oglu 1729 1732 de Bagdad seherindeydi Bu Elimerdan xan ve Mustafa xanin Sefeviler sulalesini berpa etmek ucun sahzadenin Irana qayitmasi behanesiyle ozlerininde qayitmasi ucun esas furset yaratdi Bir il sonra 1753 cu ilin baslarinda Lurestanda bir ordu qurmaga basladilar ve Azad xan Efqanin desteyini qazandilar Bir nece ay sonra Kerim xanin serhedlerine yurus etdiler amma Sefevi sahi kimi elan edilen II Tehmasibin oglu yararsiz bir namized kimi ozunu gostermeye basladi ve bu onlarin gedisini zeifledib coxlarinin qacmasiyla neticelendi Bu hadiseden sonra Eli Merdan ve yandaslari sulale menseyini herterefli yoxladiqdan sonra onun heqiqi kimliyini ifsa etdiler ve onun eslinde Sefevi neslinden deyil bir azerbaycanli kisinin ve bir ermeni qadinin oglu oldugunu bildiler Elimerdan xanin Kirmansahdaki adamlari iki il Zand quvveleri terefinden muhasireye alindiqdan sonra teslim oldular ve quvveler Kerim Xan terefinden pozuldu Zendler Elimerdan xanla qisa bir muddet sonra yeniden toqqusdular ikinci defede meglub oldular ve Kerim Xan Mustafa xani esir tutdu Elimerdan xan ile birlikde qacmagi bacardi ama cox kecmeden onun ise gelmediyini goren Elimerdan xan onun gozlerini kor edib Iraqa gonderdi 1754 cu ilin yazinda Elimerdan xan Kerim xanin iki qohumlari ve esir tutdu Sonra onlari Kirmansah yaxinliginda bir dusergeye apardi ve onlarla bir ittifaq qurmaga cehd etdi amma neticesiz qaldi Iki Zand reisi uygun bir siqnalla birden Elimerdan xana hucum ederek onu oz xenceriyle oldurduler ve sonra onun adamlarinin atesi altinda at ustunde ordan qacdilar Hemcinin baxBextiyarilerIstinadlarPerry 1991 seh 66 Garthwaite 2005 seh 184 Stroeva L V Kerim han Zend i hany Iran istoriya i sovremennost M Nauka 1983 seh 122 Perry 1991 seh 67 Perry 1991 seh 68 Perry 1991 seh 69 Perry 1971 seh 63 Perry 1991 seh 72Xarici kecidler