Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Həsən xan Əmir Məhəmməd xan oğlu Qovanlı-Qacar (1785, Qəzvin – 1856, Tehran) — Rusiya-Qacar savaşlarının qəhrəmanlarından biri, sərkərdə, ordu sərdarı (general), Qacar dövlətinin məmuru, canişin
| Həsən xan Qacar | |
|---|---|
| Həsən xan Əmir Məhəmməd xan oğlu Qovanlı-Qacar | |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 1785 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 1856 |
| Vəfat yeri | |
| Atası | Məhəmməd xan Ziyadlı-Qacar |
Həyatı
Həsən xan Əmir Məhəmməd xan oğlu 1785-cı ildə Qəzvin şəhərində doğulmuşdu. Ailə təlim-tərbiyəsi almışdı. Fətəli şah Qovanlı-Qacarın Qulami-Xas qoşunlarında xidmətə başlamış, Rusiya-Qacar müharibəlıribdə iştirak etmiş, "Sarı Aslan" ləqəbi qazanmışdı.
Həsən xan Qacar ordusunda şərəflə xidmət edib, igidlik göstərdiyinə görə Əmir Teymurun şəxsi qılıncı ilə təltif edilmişdi. Qardaşı Sərdar (general) Hüseynqulu xan Qacar – Qəzvini İranın fəxri sayılırdı. Hər iki qardaş 1828-ci il fevralın 10-da Türkmənçay Sülh Müqaviləsinin XII maddəsinə əsasən rus çarı I Nikolayın əmrilə bütün əmlak və var dövlətdən məhrum edilib. Bu maddəyə əsasən İrəvanın sabiq rəhbəri sərdar Hüseyn xan, onun qardaşı Həsən xanın və Naxçıvanın sabiq hakimi Kərim xanın Arazın hər iki kənarındakı yerləri, var – dövləti Rusiya İmperiyasının ixtiyarına keçdi. 1804-cü ildə ruslar İrəvanı istila etmək fikrinə düşərkən Cəfərqulu xan Dünbüli də onlara qoşuldu. On min piyada və süvarini Qacar Ordusu ilə birləşdirdi. O vaxt yüzbaşı olan Həsən xan ordusunu yüksəklikdə yerləşdirib, böyük şücaətlər göstərərək rus ordusunu geriyə qovdu və təqib etdi. 1806-cı ildə ruslar İrəvana yenidən hücuma hazırlaşarkən Hüseynqulu xan Qacar İrəvan sərdarı təyin olundu. 1807-ci ildə Həsən xan qardaşının yerinə Fətəli şahın qulaman rəisi (ağasıbaşı) idi. 1808-ci ildə Rusiya Ordusu İrəvan üzərinə yenidən yürüş etdilər. Həsən xan digər Qacar sərkərdələri ilə birləşərək şəhəri qoruyurdu. Nəticədə ağır döyüşlər baş verdi. Sentyabr və dekabr aylarında olan hərbi əməliyatlarda feldmarşal İ.B.Qudoviçin qoşunları darmadağın edildi və Rusiyanın on üç minlik qoşu pərən-pərən düşdü. Həmin il noyabrın 17-də olan döyüşdə isə Rusiya qoşunlarından 289 nəfər qılıncdan keçirildi, 574 nəfər ağır, 285 nəfər yüngül yaralandı. Yeddi nəfər yüksək rütbəli Rusiya zabitindən biri öldürüldü, dörd nəfəri isə ağır yaralandı. Rus çarı bu rüsvayçı məğlubiyyətdən sonra feldmarşal İ.B.Qudoviçi hörmətsizcəsinə geri çağırıb, istefaya göndərdi. İrəvan döyüşlərində müvəffəqiyyət əldə edə bilməyən Rusiya Ordusu Gürcüstana qayıtdı.
1820-ci ildə Həsən xan İranda Çehriçini tutmaq istəyən Osmanlı hakimlərinə qarşı vuruşa getdi və Osmanlı İmperiyasının bir neçə şəhərini tutub, onlara böyük tələfat verdi. Bir ildən sonra, 1821-cı ildə türklər alınmış şəhər və kəndləri geri qaytarmaq üçün 70 min ordu ilə İran sərhədinə yeridilər. Azərbaycan cavişini şahzadə-vəliəhd Abbas Mirzə Naibüssəltənə Azərbayxan Ordusunu (o zamanki Qacar qoşunları 2 hissəyə bölünürmüş: elitar Azərbaycan ordusu və Qacariyyə qoşunları. Bunlar rəsmi adlardır) təşkil edib, hücuma keçdi və bu döyüşdə bu ordu qələbə qazandı. Sərdar Həsən xan Qacar Qacariyyənin ən yaxşı sərkərdəsi kimi özünü göstərdi və Sarı Aslan ləqəbini aldı.
1825-ci ildə ruslar Balıqlı-Güney və İrəvan hüdudunda olan Göyçə gölünün guya onların zəbt etdikləri yerlər olduğunu iddia edirdilər. Hər iki dövlət arasında bu məsələ müzakirə olundu və sərdar Sarı Aslan Həsən xanı İrəvandan çağırdılar ki, həqiqəti aşkar etsin. O, bu danışıqlarda Rusiyanın iddiasına qarşı kəskin çıxış edib, onların bəhanələrini rədd etdi. Lakin Rusiya tərəfi müzakirənin nəticələrini gözləməyib, həmin yerlərə yiyələndi. Həsən xan Rusiya – Qacar müharibəsində (1826–1828) o sərdarlardan idi ki, öz əsgəri vəzifəsinə əməl edib, son saata qədər ruslarla vuruşdu və düşmənə təslim olmadı. 1826-cı ilin yay hücum əməliyyatında general Həsən xan Qacar Pənbək və Şoragöl ərazisini tutdu, rus qoşunlarına hücum edib, onları məğlubiyyətə uğratdı. İyun ayında müharibə başlananda qoşun başçısı kimi əsgərlərin qarşısında qısa nitq söyləyən sərdar Sarı Aslan Həsən xan and içmişdi ki, Qafqazda yaşayan din və dil qardaşlarını kafir ruslardan təmizləyəcəkdir. O, Rusiyaya qarşı bu savaşı qəzavat ("müqəddəs müharibə") elan etmişdi.
1827-ci ildə Sarı Aslan Həsən xan Mustafa xan Şirvani və şəkili Hüseyn xanla birlikdə Tiflisin yaxınlığınadək Rusiya qoşununu məhv etmək üçün hücuma keçdilər. Bu cəbhədə güclü müqavimətə rast gələrək ruslarla vuruşub, ağır döyüşlərdən sonra geri çəkilməyə məcbur oldular. Rus qoşun başçılarından general Doyq 1827-ci ildə Rusiya–Qacar müharibəsində Sərdarabadı tutmaq üçün İrəvana hücum etdi və Həsən xanın güclü müqaviməti ilə rastlaşdı, çarəsiz qalıb, İrəvanın otuz altı kilometrliyində olan Talinə qayıtdı. Bir az sonra ruslar Üçkilsədən Həsən xanın qoşunlarına hücum etdilər. Bu döyüşdə xeyli Rusiya döyüşçüsü qırıldı və əsir düşdü. Bu dəfə də Sərdar Həsən xanın qəhrəmanlığı və şücaəti onların öz məqsədlərinə çatmasına mane oldu. Onlar İrəvanın mühasirəsindən əl çəkib, Naxçıvana getməyə məcbur oldular. 1828-ci ilin sentyabrında Naibüssəltənə Abbas Mirzə Həsən xanı İrəvana Sərdarabad qalasının mühafizəsi üçün göndərdi. General İ.V.Paskeviç onu mühasirəyə aldı və qala şərq tərəfdən süquta uğradı. Həsən xan düşmənə əsir olmamaq üçün qala divarlarından kənara çıxıb, İrəvana hücum edib, düşməni qovdu. General İ.V.Paskeviç Sərdarabadı zəbt etdikdən sonra İrəvana tələsdi, on iki gün gecə – gündüz aramsız döyüşdən sonra İrəvanı tutdu. Yenilməz sərkərdə Sarı Aslan Həsən xan bu dəfə əsir düşdü. İ.V.Paskeviç Qasım xanı, Fətəli xanı, Sübhanqulu xanı, Sarı Aslanı, Mirzə Mahmud Maqsudlu Astarabadı və Həmzə xan Əzanini özü ilə Tiflisə gətirdi. Feldmarşal İ.V.Paskeviç onlarla əsir kimi yox, sərkərdələrə layiq hörmət və ehtiramla davrandı. 1828-ci il fevralın 10-da Türkmənçay müqaviləsi bağlandı və onun XIII maddəsinə əsasən hər iki tərəfdən olan əsirlər öz ölkələrinə qaytarıldı. O cümlədən Sərdar Həsən xan Sarı Aslan azad edildi.
1828-ci ildə Fətəli şah Qacar Sərdar Həsən xanı Xorasanda baş vermiş ixtişaşları yatırmaq üçün göndərdi. Əyalətdə ciddi nizam – intizam yaradan Sərdar Həsən xan 1830-cu ilədək orada hökuməti idarə etdi. Sonra Fətəli şah general Həsən xanı Tehrana çağırdı. Yolda Həsən xan müqəddəs yerlər olan Ətabata getdi. Bir müddət sonra o, Tehrana gəldi. Həsən xan 1848-ci ildən Yəzd, Kerman və Bəlucistanda hakim oldu. Rusların qənimi, məşhur Azərbaycan sərkərdəsi Həsən xan Qovanlı-Qacar 1856-ci ildə Kermanda ürək xəstəliyindən vəfat edib. Müqəddəs Nəcəf şəhərində dəfn olunub.
Həsən xanın Yusif xan adlı oğlu vardı.
Mənbə
- Ənvər Çingizoğlu, Qacarlar və Qacar kəndi, Bakı, "Şuşa", 2008, 334 səh.
- Ənvər Çingizoğlu, Hüseynqulu xan Qovanlı-Qacar, Bakı: Mütərcim, 2011,-88 səh.
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
- İrəvan xanının rusları məğlub etməsi ilə bağlı yazılı sənəd - FOTO
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Hesen xan Emir Mehemmed xan oglu Qovanli Qacar 1785 Qezvin 1856 Tehran Rusiya Qacar savaslarinin qehremanlarindan biri serkerde ordu serdari general Qacar dovletinin memuru canisinHesen xan QacarHesen xan Emir Mehemmed xan oglu Qovanli QacarSexsi melumatlarDogum tarixi 1785Dogum yeri Qezvin Qezvin sehristani Qezvin ostani IranVefat tarixi 1856Vefat yeri Tehran Tehran sehristani Tehran ostani IranAtasi Mehemmed xan Ziyadli QacarHeyatiHesen xan Emir Mehemmed xan oglu 1785 ci ilde Qezvin seherinde dogulmusdu Aile telim terbiyesi almisdi Feteli sah Qovanli Qacarin Qulami Xas qosunlarinda xidmete baslamis Rusiya Qacar muharibeliribde istirak etmis Sari Aslan leqebi qazanmisdi Hesen xan Qacar ordusunda serefle xidmet edib igidlik gosterdiyine gore Emir Teymurun sexsi qilinci ile teltif edilmisdi Qardasi Serdar general Huseynqulu xan Qacar Qezvini Iranin fexri sayilirdi Her iki qardas 1828 ci il fevralin 10 da Turkmencay Sulh Muqavilesinin XII maddesine esasen rus cari I Nikolayin emrile butun emlak ve var dovletden mehrum edilib Bu maddeye esasen Irevanin sabiq rehberi serdar Huseyn xan onun qardasi Hesen xanin ve Naxcivanin sabiq hakimi Kerim xanin Arazin her iki kenarindaki yerleri var dovleti Rusiya Imperiyasinin ixtiyarina kecdi 1804 cu ilde ruslar Irevani istila etmek fikrine duserken Ceferqulu xan Dunbuli de onlara qosuldu On min piyada ve suvarini Qacar Ordusu ile birlesdirdi O vaxt yuzbasi olan Hesen xan ordusunu yukseklikde yerlesdirib boyuk sucaetler gostererek rus ordusunu geriye qovdu ve teqib etdi 1806 ci ilde ruslar Irevana yeniden hucuma hazirlasarken Huseynqulu xan Qacar Irevan serdari teyin olundu 1807 ci ilde Hesen xan qardasinin yerine Feteli sahin qulaman reisi agasibasi idi 1808 ci ilde Rusiya Ordusu Irevan uzerine yeniden yurus etdiler Hesen xan diger Qacar serkerdeleri ile birleserek seheri qoruyurdu Neticede agir doyusler bas verdi Sentyabr ve dekabr aylarinda olan herbi emeliyatlarda feldmarsal I B Qudovicin qosunlari darmadagin edildi ve Rusiyanin on uc minlik qosu peren peren dusdu Hemin il noyabrin 17 de olan doyusde ise Rusiya qosunlarindan 289 nefer qilincdan kecirildi 574 nefer agir 285 nefer yungul yaralandi Yeddi nefer yuksek rutbeli Rusiya zabitinden biri olduruldu dord neferi ise agir yaralandi Rus cari bu rusvayci meglubiyyetden sonra feldmarsal I B Qudovici hormetsizcesine geri cagirib istefaya gonderdi Irevan doyuslerinde muveffeqiyyet elde ede bilmeyen Rusiya Ordusu Gurcustana qayitdi 1820 ci ilde Hesen xan Iranda Cehricini tutmaq isteyen Osmanli hakimlerine qarsi vurusa getdi ve Osmanli Imperiyasinin bir nece seherini tutub onlara boyuk telefat verdi Bir ilden sonra 1821 ci ilde turkler alinmis seher ve kendleri geri qaytarmaq ucun 70 min ordu ile Iran serhedine yeridiler Azerbaycan cavisini sahzade veliehd Abbas Mirze Naibusseltene Azerbayxan Ordusunu o zamanki Qacar qosunlari 2 hisseye bolunurmus elitar Azerbaycan ordusu ve Qacariyye qosunlari Bunlar resmi adlardir teskil edib hucuma kecdi ve bu doyusde bu ordu qelebe qazandi Serdar Hesen xan Qacar Qacariyyenin en yaxsi serkerdesi kimi ozunu gosterdi ve Sari Aslan leqebini aldi 1825 ci ilde ruslar Baliqli Guney ve Irevan hududunda olan Goyce golunun guya onlarin zebt etdikleri yerler oldugunu iddia edirdiler Her iki dovlet arasinda bu mesele muzakire olundu ve serdar Sari Aslan Hesen xani Irevandan cagirdilar ki heqiqeti askar etsin O bu danisiqlarda Rusiyanin iddiasina qarsi keskin cixis edib onlarin behanelerini redd etdi Lakin Rusiya terefi muzakirenin neticelerini gozlemeyib hemin yerlere yiyelendi Hesen xan Rusiya Qacar muharibesinde 1826 1828 o serdarlardan idi ki oz esgeri vezifesine emel edib son saata qeder ruslarla vurusdu ve dusmene teslim olmadi 1826 ci ilin yay hucum emeliyyatinda general Hesen xan Qacar Penbek ve Soragol erazisini tutdu rus qosunlarina hucum edib onlari meglubiyyete ugratdi Iyun ayinda muharibe baslananda qosun bascisi kimi esgerlerin qarsisinda qisa nitq soyleyen serdar Sari Aslan Hesen xan and icmisdi ki Qafqazda yasayan din ve dil qardaslarini kafir ruslardan temizleyecekdir O Rusiyaya qarsi bu savasi qezavat muqeddes muharibe elan etmisdi 1827 ci ilde Sari Aslan Hesen xan Mustafa xan Sirvani ve sekili Huseyn xanla birlikde Tiflisin yaxinliginadek Rusiya qosununu mehv etmek ucun hucuma kecdiler Bu cebhede guclu muqavimete rast gelerek ruslarla vurusub agir doyuslerden sonra geri cekilmeye mecbur oldular Rus qosun bascilarindan general Doyq 1827 ci ilde Rusiya Qacar muharibesinde Serdarabadi tutmaq ucun Irevana hucum etdi ve Hesen xanin guclu muqavimeti ile rastlasdi caresiz qalib Irevanin otuz alti kilometrliyinde olan Taline qayitdi Bir az sonra ruslar Uckilseden Hesen xanin qosunlarina hucum etdiler Bu doyusde xeyli Rusiya doyuscusu qirildi ve esir dusdu Bu defe de Serdar Hesen xanin qehremanligi ve sucaeti onlarin oz meqsedlerine catmasina mane oldu Onlar Irevanin muhasiresinden el cekib Naxcivana getmeye mecbur oldular 1828 ci ilin sentyabrinda Naibusseltene Abbas Mirze Hesen xani Irevana Serdarabad qalasinin muhafizesi ucun gonderdi General I V Paskevic onu muhasireye aldi ve qala serq terefden suquta ugradi Hesen xan dusmene esir olmamaq ucun qala divarlarindan kenara cixib Irevana hucum edib dusmeni qovdu General I V Paskevic Serdarabadi zebt etdikden sonra Irevana telesdi on iki gun gece gunduz aramsiz doyusden sonra Irevani tutdu Yenilmez serkerde Sari Aslan Hesen xan bu defe esir dusdu I V Paskevic Qasim xani Feteli xani Subhanqulu xani Sari Aslani Mirze Mahmud Maqsudlu Astarabadi ve Hemze xan Ezanini ozu ile Tiflise getirdi Feldmarsal I V Paskevic onlarla esir kimi yox serkerdelere layiq hormet ve ehtiramla davrandi 1828 ci il fevralin 10 da Turkmencay muqavilesi baglandi ve onun XIII maddesine esasen her iki terefden olan esirler oz olkelerine qaytarildi O cumleden Serdar Hesen xan Sari Aslan azad edildi 1828 ci ilde Feteli sah Qacar Serdar Hesen xani Xorasanda bas vermis ixtisaslari yatirmaq ucun gonderdi Eyaletde ciddi nizam intizam yaradan Serdar Hesen xan 1830 cu iledek orada hokumeti idare etdi Sonra Feteli sah general Hesen xani Tehrana cagirdi Yolda Hesen xan muqeddes yerler olan Etabata getdi Bir muddet sonra o Tehrana geldi Hesen xan 1848 ci ilden Yezd Kerman ve Belucistanda hakim oldu Ruslarin qenimi meshur Azerbaycan serkerdesi Hesen xan Qovanli Qacar 1856 ci ilde Kermanda urek xesteliyinden vefat edib Muqeddes Necef seherinde defn olunub Hesen xanin Yusif xan adli oglu vardi MenbeEnver Cingizoglu Qacarlar ve Qacar kendi Baki Susa 2008 334 seh Enver Cingizoglu Huseynqulu xan Qovanli Qacar Baki Mutercim 2011 88 seh Hemcinin baxVikimenbede Muellif Hesen xan Qacar ile elaqeli melumatlar var Irevan QacarlarXarici kecidlerIrevan xaninin ruslari meglub etmesi ile bagli yazili sened FOTO