Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Ateroskleroz arteriyaların daxili hissəsinin ( lipidlər , kalsium və digər mənşəli damar daxili tıxanmalar) yığılması səbəbindən daraldığı bir xəstəlikdir. Başlanğıcda ümumiyyətlə heç bir simptom olmur. Şiddətli dövrü başladıqda isə hansı arteriyaların tıxanması təsirindən asılı olaraq koronar arteriya xəstəliyi, insult, periferik arteriya xəstəliyi və ya böyrək problemləri ilə nəticələnə bilər. Simptomlar ümumiyyətlə orta yaşa qədər özünü göstərmir.
| Ateroskleroz | |
|---|---|
 Aterosklerozun damarda inkişaf etməsi | |
| XBT-10-KM | I70 |
| DiseasesDB | 1039 |
| MeSH | D001161 |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Profilaktik tədbirlərə sağlam qidalanmaq, idman etmək, siqaret çəkməmək və normal çəki saxlamaq aid olunur. Lakin xəstəlik əgər müəyyən edilərsə müalicəsi statinlər kimi xolesterolu azaltmaq üçün dərmanlar, qan təzyiqi dərmanları və ya aspirin kimi laxtalanmanı azaldan dərmanları əhatə edə bilər. Eləcə də müəyyən əməliyyat müdaxilə prosedurlar da həyata keçirilə bilər.
Tarix
İlk dəfə 1575-ci ildə təsvir olunması vəziyyətin 5000 ildən çox əvvəl insanlarda meydana gəldiyini təsəvvür etməyə imkan verir. Ateroskleroz xəstəliyinin adı səhiyyəyə ilk dəfə 1904-cü ildə F. Marşan tərəfindən tətbiq edilmişdir. 1911-ci ildə isə patoloq N. N. Aniçkov eksperimental yolla ateroskleroz xəstəliyinin əsas məzmununu öyrənmiş və göstərmişdir ki, ateroskleroz hiperlipidemiya zamanı qanda olan xolesterinlərin damar divarına infiltrasiyası nəticəsində baş verir. Ona görə də ateroskleroza bəzən Marşan-Aniçkov xəstəliyi də deyilir.
Aterosklerozun yaranması və inkişafı
Ateroskleroz ümumiyyətlə gənc yaşda başlayır və yaşla irəliləyir. Demək olar ki, bütün insanlar 65 yaşa qədər müəyyən dərəcədə təsirlənir.İnkişaf etmiş ölkələrdə ölüm və əlilliyin bir nömrəli səbəbidir.
Damar divarlarında əsasən xolesterinin yığılması ən geniş yayılmış patologiyanın – ateroskleroz xəstəliyinin əmələ gəlməsinə səbəb olur. Birləşdirici toxumalarının ətrafında xüsusi lipid lövhələri yaranır. Bunun da nəticəsində damarda zədələnmə baş verir. Damarlar elastikliyini itirir, bərkiyir və toxumalarda qanın təchizı pozulur. Damarda yaranan tıxanma qanda olan yağ, xolesterin, kalsium və digər maddələrdən ibarətdir. Damarların daralması oksigenlə zəngin qanın bədənin hissələrinə axınını məhdudlaşdırır. Diaqnoz fiziki müayinə, elektrokardioqramma və digər üsullara əsaslanır.
Qiperlipoproteinlərin nəticəsində ateroskleroz inkişaf edir. Damarların divarına xilomikronlardan başqa bütün lipoproteidlər daxil olur, lakin zülal və fosfolipidlər ilə zəngin olan α-lipoproteinlər damar divarlarında parçalanır və ya kiçik ölçüdə olduqlarına görə oraya yığılmırlar. Lakin β-Lipoproteinlərin hamısı, pre-βlipoproteidlərin bir hissəsi xolesterinlə daha zəngindir. Bu sinif lipoproteinlərin qanda miqdarının artması damarların divarının tıxanması və orada aterogen lipoproteinlərin toplanmasına gətirib çıxarır. Nəticədə ateroskleroz xəstəliyinin yaranmasına səbəb olur. Xolesterin mübadiləsinin pozulması ateroskleroz, öd daşı, ksantomatoz və s. xəstəliklərin əsasını təşkil edir. Ateroskleroz xəstəliyi qanda xolesterinin artması ilə müşahidə olunur. Öd daşlarının ümumi kütləsinin 90 %-ni xolesterin təşkil edir. Xolesterin normal halda ödün tərkibində məhlul halında olur. Xolesterin kristallaşaraq çöküntüyə keçməsi nəticəsində öd daşları əmələ gəlir.
Aterosklerozun etio-patogenezi
Əksər ürək-damar sistemi xəstəlikləri, o cümlədən də ateroskleroz üçün etioloji amillər ümumidir və bunlara risk faktorları deyilir. Aterosklerozun inkişafında xüsusi əhəmiyyət kəsb edən risk faktorlarına aşağıdakılar aiddirlər: psixo-emosional gərginlik və sinir amili, irsi-genetik amillər, etnik amillər, yaşın və cinsin təsiri, arterial hipertenziya, siqaret çəkmə, hipodinamiya, piylənmə, qeyri-sağlam qidalanma, maddələr mübadiləsinin ekzogen və endogen səbəblərdən pozulması, hormonal pozğunluqlar, damar dəyişiklikləri, şəkərli diabet və s.
Beləliklə, polietioloji xəstəlik hesab edilən aterosklerozun inkişafında bu və ya digər dərəcədə rol oynaya biləcək bütün faktorlar nisbi olaraq 3 qrupa bölünə bilər: 1) Xarici mühit; 2) Qidalanma; 3) İrsi və ya daxili faktorlar.
Aterosklerozun morfogenezi və morfologiyası
Ateroskleroz xəstəliyi elastiki və əzələ-elastiki tipli arterial damarların, daha doğrusu iri və orta kalibrli arteriyaların divarında aterosklerotik düyünlərin meydana çıxması ilə xarakterizə olunur. Çox az hallarda bu düyünlərə kiçik kalibrli – əzələ tipli arteriyalarda rast gəlinir. Bir sözlə ateroskleroz ən çox və ilk növbədə döş aortasında və qarın aortasında, ürəyin tac arteriyalarında, baş beyin əsasının damar kələfində, böyrək arteriyalarında, aşağı ətraf arteriyalarında və s. meydana çıxır. Ağımtıl rəngə və bərk konsistensiyaya malik olan bu düyünlər müxtəlif ölçülü ocaqlar şəklində çox zəif sürətlə və tədricən inkişaf edir. Eyni bir xəstənin bir damarında tamamilə ayrı-ayrı inkişaf mərhələlərində olan aterosklerotik dəyişikliklər müşahidə oluna bilər.
Ateroskleroz öz inkişafında makroskopik (gözlə görünən) və mikroskopik səviyyələrdə konkret mərhələlər keçirir.
Makroskopik olaraq aterosklerozun inkişafında 4 mərhələ ayırd edilir.
- Piy ləkələri mərhələsi
- Fibroz düyünlər mərhələsi
- Yaraların əmələ gəlməsi mərhələsi və ya ağırlaşan zədələnmələr mərhələsi
- Aterokalsinoz mərhələsi
Aterosklerotik dəyişiklikləri mikroskopla müayinə etdikdə isə damar divarında nəinki yuxarıda göstərilən və gözlə görünən makroskopik dəyişikliklərin histoloji mahiyyəti aydınlaşır, digər tərəfdən gözlə görünməyən yeni patohistoloji dəyişikliklər və hətta yeni mərhələlər də müəyyənləşdirilmiş olur.
Aterosklerozun mikroskopik mərhələləri, o cümlədən də morfogenezi və xarakter mikroskopik patohistoloji dəyişiklikləri aşağıdakılardan ibarətdir:
- Arterial damarların zədələnməsi ilə əlaqədar onun keçiriciliyinin pozulması, mikrotromb kütlələrinin əmələ gəlməsi
- Bu dəyişikliklərlə əlaqədar da (arteriya və ya venanın daxili qatı) reaktiv olaraq turş qlikozaminqlikanların toplanması və intimanın ödemi
- Endotel hüceyrələrdə, daxili qatın bazal membranında və lifli strukturlarda destruktiv dəyişiklərin baş verməsi, keçiriciliyin daha da pozulması, külli miqdarda lipoproteidlərin intimaya infiltrasiyasının başlanması, intimada və intima ilə (damarların əzələ hüceyrələri) arasında saya əzələ hüceyrələrinin və makrofaqların proliferasiyası
- Lipoidoz mərhələsi
- Liposkleroz mərhələsi
- Ateromatoz mərhələ
- Yaralanma mərhələsi
- Aterokalsinoz
Ateroskleroz əsasən elastik tipli arteriyalarla (məs, aorta, yuxu və qalça arteriyaları)böyük və orta ölçülü əzələ tipli arteriyalarda (məs, koronar və dizaltı arteriayalar) olur.
Aterosklerozun yaranmasının və sonrakı inkişafının qarşını alan əsas faktorlar aşağıdakılardır:
- xəstəliyin profilaktikası, düzgün və vaxtında müalicə olunması;
- siqaret və alkoqol içkilərdən imtina etmək;
- arterial təzyiqin və qanda şəkərin miqdarının normallaşdırılması;
- ürək-damar sisteminin fəaliyyətini möhkəmləndirən, arterial təzyiqi normallaşdıran və s. qoruyucu dərman preparatlarının qəbul edilməsi;
- düzgün qidalanma (rasionda duzlu, yağlı, qızardılmış yeməklərin kəskin şəkildə məhdudlaşdırılması; təzə meyvə, tərəvəz, sıyıqlar, yağsız süd məhsullarına əsas yer verilməsi);
- artıq çəki ilə mübarizə aparmaq;
- fiziki aktivlik.
Aterosklerozun klinik-morfoloji formaları
Aterosklerozun morfoloji dəyişiklikləri həmişə bütün şəxslərdə bütün arterial damarlarda eyni intensivliklə və eyni dərəcədə inkişaf etmir və bununla da əlaqədar eyni dərəcədə klinik əhəmiyyət kəsb etmir. Aterosklerotik dəyişikliklərin hansı arterial damarda daha çox üstünlük təşkil etməsindən, bununla da əlaqədar hansı müvafiq üzv və toxumada morfoloji dəyişiklərə səbəb olmasından və klinikada müvafiq əlamətlərlə müşayiət olunmasından asılı olaraq ateroskleroz xəstəliyinin aşağıdakı klinik-morfoloji formaları ayırd edilir:
- Aorta forması;
- Ürək forması;
- Beyin forması;
- Böyrək forması;
- Müsariqə forması;
- Ətraf forması;
- Universal və ya müştərək (kombinə olunuş) forma
Aterosklerozun bu klinik-morfoloji formaları içərisində ən geniş yayılanları və daha çox klinik əhəmiyyət kəsb edənləri aorta, ürək və beyin formalarıdır.
Ədəbiyyat
- S. F. Qarayev, P. Ş. Məmmədova, A. Q. Nəbiyeva. Biokimyanın əsasları, Bakı, Təfəkkür, 2000, 359 s.
- A. Quliyev, T. Həsənov, S. Güləhmədov. Bioloji kimya (statika), BDU-nun nəşriyyatı, Bakı 2004.
- A. M. Məhərrəmov, M. Ə. Allahverdiyev. Üzvi kimya, Bakı, Bakı Universiteti nəşriyyatı, 2007, 382 s
İstinadlar
- "What Is Atherosclerosis? - NHLBI, NIH". www.nhlbi.nih.gov (ingilis). 22 June 2016. 2 December 2017 tarixində . İstifadə tarixi: 6 November 2017.
- "What Are the Signs and Symptoms of Atherosclerosis? - NHLBI, NIH". www.nhlbi.nih.gov (ingilis). 22 June 2016. 5 October 2017 tarixində . İstifadə tarixi: 5 November 2017.
- "How Can Atherosclerosis Be Prevented or Delayed? - NHLBI, NIH". www.nhlbi.nih.gov (ingilis). 22 June 2016. 7 November 2017 tarixində . İstifadə tarixi: 6 November 2017.
- "How Is Atherosclerosis Treated? - NHLBI, NIH". www.nhlbi.nih.gov (ingilis). 22 June 2016. 7 November 2017 tarixində . İstifadə tarixi: 6 November 2017.
- Shor, Allan. Chlamydia Atherosclerosis Lesion: Discovery, Diagnosis and Treatment (ingilis). Springer Science & Business Media. 2008. 8. ISBN . 2021-08-27 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-07-09.
- "What Causes Atherosclerosis? - NHLBI, NIH". www.nhlbi.nih.gov (ingilis). 22 June 2016. 23 April 2015 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 6 November 2017.
- Aronow, Wilbert S.; Fleg, Jerome L.; Rich, Michael W. Tresch and Aronow's Cardiovascular Disease in the Elderly, Fifth Edition (ingilis). CRC Press. 2013. 171. ISBN . 2021-08-27 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-07-09.
- Topol, Eric J.; Califf, Robert M. Textbook of Cardiovascular Medicine (ingilis). Lippincott Williams & Wilkins. 2007. 2. ISBN . 2020-01-02 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-07-09.
- "How Is Atherosclerosis Diagnosed? - NHLBI, NIH". www.nhlbi.nih.gov (ingilis). 22 June 2016. 5 October 2017 tarixində . İstifadə tarixi: 6 November 2017.
- "Who Is at Risk for Atherosclerosis?". www.nhlbi.nih.gov (ingilis). 22 June 2016. 5 October 2017 tarixində . İstifadə tarixi: 5 November 2017.
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Ateroskleroz arteriyalarin daxili hissesinin lipidler kalsium ve diger menseli damar daxili tixanmalar yigilmasi sebebinden daraldigi bir xestelikdir Baslangicda umumiyyetle hec bir simptom olmur Siddetli dovru basladiqda ise hansi arteriyalarin tixanmasi tesirinden asili olaraq koronar arteriya xesteliyi insult periferik arteriya xesteliyi ve ya boyrek problemleri ile neticelene biler Simptomlar umumiyyetle orta yasa qeder ozunu gostermir AterosklerozAterosklerozun damarda inkisaf etmesiXBT 10 KM I70DiseasesDB 1039MeSH D001161 Vikianbarda elaqeli mediafayllar Profilaktik tedbirlere saglam qidalanmaq idman etmek siqaret cekmemek ve normal ceki saxlamaq aid olunur Lakin xestelik eger mueyyen edilerse mualicesi statinler kimi xolesterolu azaltmaq ucun dermanlar qan tezyiqi dermanlari ve ya aspirin kimi laxtalanmani azaldan dermanlari ehate ede biler Elece de mueyyen emeliyyat mudaxile prosedurlar da heyata kecirile biler TarixIlk defe 1575 ci ilde tesvir olunmasi veziyyetin 5000 ilden cox evvel insanlarda meydana geldiyini tesevvur etmeye imkan verir Ateroskleroz xesteliyinin adi sehiyyeye ilk defe 1904 cu ilde F Marsan terefinden tetbiq edilmisdir 1911 ci ilde ise patoloq N N Anickov eksperimental yolla ateroskleroz xesteliyinin esas mezmununu oyrenmis ve gostermisdir ki ateroskleroz hiperlipidemiya zamani qanda olan xolesterinlerin damar divarina infiltrasiyasi neticesinde bas verir Ona gore de ateroskleroza bezen Marsan Anickov xesteliyi de deyilir Aterosklerozun yaranmasi ve inkisafiAteroskleroz umumiyyetle genc yasda baslayir ve yasla irelileyir Demek olar ki butun insanlar 65 yasa qeder mueyyen derecede tesirlenir Inkisaf etmis olkelerde olum ve elilliyin bir nomreli sebebidir Damar divarlarinda esasen xolesterinin yigilmasi en genis yayilmis patologiyanin ateroskleroz xesteliyinin emele gelmesine sebeb olur Birlesdirici toxumalarinin etrafinda xususi lipid lovheleri yaranir Bunun da neticesinde damarda zedelenme bas verir Damarlar elastikliyini itirir berkiyir ve toxumalarda qanin techizi pozulur Damarda yaranan tixanma qanda olan yag xolesterin kalsium ve diger maddelerden ibaretdir Damarlarin daralmasi oksigenle zengin qanin bedenin hisselerine axinini mehdudlasdirir Diaqnoz fiziki muayine elektrokardioqramma ve diger usullara esaslanir Qiperlipoproteinlerin neticesinde ateroskleroz inkisaf edir Damarlarin divarina xilomikronlardan basqa butun lipoproteidler daxil olur lakin zulal ve fosfolipidler ile zengin olan a lipoproteinler damar divarlarinda parcalanir ve ya kicik olcude olduqlarina gore oraya yigilmirlar Lakin b Lipoproteinlerin hamisi pre blipoproteidlerin bir hissesi xolesterinle daha zengindir Bu sinif lipoproteinlerin qanda miqdarinin artmasi damarlarin divarinin tixanmasi ve orada aterogen lipoproteinlerin toplanmasina getirib cixarir Neticede ateroskleroz xesteliyinin yaranmasina sebeb olur Xolesterin mubadilesinin pozulmasi ateroskleroz od dasi ksantomatoz ve s xesteliklerin esasini teskil edir Ateroskleroz xesteliyi qanda xolesterinin artmasi ile musahide olunur Od daslarinin umumi kutlesinin 90 ni xolesterin teskil edir Xolesterin normal halda odun terkibinde mehlul halinda olur Xolesterin kristallasaraq cokuntuye kecmesi neticesinde od daslari emele gelir Aterosklerozun etio patogeneziEkser urek damar sistemi xestelikleri o cumleden de ateroskleroz ucun etioloji amiller umumidir ve bunlara risk faktorlari deyilir Aterosklerozun inkisafinda xususi ehemiyyet kesb eden risk faktorlarina asagidakilar aiddirler psixo emosional gerginlik ve sinir amili irsi genetik amiller etnik amiller yasin ve cinsin tesiri arterial hipertenziya siqaret cekme hipodinamiya piylenme qeyri saglam qidalanma maddeler mubadilesinin ekzogen ve endogen sebeblerden pozulmasi hormonal pozgunluqlar damar deyisiklikleri sekerli diabet ve s Belelikle polietioloji xestelik hesab edilen aterosklerozun inkisafinda bu ve ya diger derecede rol oynaya bilecek butun faktorlar nisbi olaraq 3 qrupa bolune biler 1 Xarici muhit 2 Qidalanma 3 Irsi ve ya daxili faktorlar Aterosklerozun morfogenezi ve morfologiyasiAteroskleroz xesteliyi elastiki ve ezele elastiki tipli arterial damarlarin daha dogrusu iri ve orta kalibrli arteriyalarin divarinda aterosklerotik duyunlerin meydana cixmasi ile xarakterize olunur Cox az hallarda bu duyunlere kicik kalibrli ezele tipli arteriyalarda rast gelinir Bir sozle ateroskleroz en cox ve ilk novbede dos aortasinda ve qarin aortasinda ureyin tac arteriyalarinda bas beyin esasinin damar kelefinde boyrek arteriyalarinda asagi etraf arteriyalarinda ve s meydana cixir Agimtil renge ve berk konsistensiyaya malik olan bu duyunler muxtelif olculu ocaqlar seklinde cox zeif suretle ve tedricen inkisaf edir Eyni bir xestenin bir damarinda tamamile ayri ayri inkisaf merhelelerinde olan aterosklerotik deyisiklikler musahide oluna biler Ateroskleroz oz inkisafinda makroskopik gozle gorunen ve mikroskopik seviyyelerde konkret merheleler kecirir Makroskopik olaraq aterosklerozun inkisafinda 4 merhele ayird edilir Piy lekeleri merhelesi Fibroz duyunler merhelesi Yaralarin emele gelmesi merhelesi ve ya agirlasan zedelenmeler merhelesi Aterokalsinoz merhelesi Aterosklerotik deyisiklikleri mikroskopla muayine etdikde ise damar divarinda neinki yuxarida gosterilen ve gozle gorunen makroskopik deyisikliklerin histoloji mahiyyeti aydinlasir diger terefden gozle gorunmeyen yeni patohistoloji deyisiklikler ve hetta yeni merheleler de mueyyenlesdirilmis olur Aterosklerozun mikroskopik merheleleri o cumleden de morfogenezi ve xarakter mikroskopik patohistoloji deyisiklikleri asagidakilardan ibaretdir Arterial damarlarin zedelenmesi ile elaqedar onun keciriciliyinin pozulmasi mikrotromb kutlelerinin emele gelmesi Bu deyisikliklerle elaqedar da arteriya ve ya venanin daxili qati reaktiv olaraq turs qlikozaminqlikanlarin toplanmasi ve intimanin odemi Endotel huceyrelerde daxili qatin bazal membraninda ve lifli strukturlarda destruktiv deyisiklerin bas vermesi keciriciliyin daha da pozulmasi kulli miqdarda lipoproteidlerin intimaya infiltrasiyasinin baslanmasi intimada ve intima ile damarlarin ezele huceyreleri arasinda saya ezele huceyrelerinin ve makrofaqlarin proliferasiyasiLipoidoz merhelesi Liposkleroz merhelesi Ateromatoz merhele Yaralanma merhelesi Aterokalsinoz Ateroskleroz esasen elastik tipli arteriyalarla mes aorta yuxu ve qalca arteriyalari boyuk ve orta olculu ezele tipli arteriyalarda mes koronar ve dizalti arteriayalar olur Aterosklerozun yaranmasinin ve sonraki inkisafinin qarsini alan esas faktorlar asagidakilardir xesteliyin profilaktikasi duzgun ve vaxtinda mualice olunmasi siqaret ve alkoqol ickilerden imtina etmek arterial tezyiqin ve qanda sekerin miqdarinin normallasdirilmasi urek damar sisteminin fealiyyetini mohkemlendiren arterial tezyiqi normallasdiran ve s qoruyucu derman preparatlarinin qebul edilmesi duzgun qidalanma rasionda duzlu yagli qizardilmis yemeklerin keskin sekilde mehdudlasdirilmasi teze meyve terevez siyiqlar yagsiz sud mehsullarina esas yer verilmesi artiq ceki ile mubarize aparmaq fiziki aktivlik Aterosklerozun klinik morfoloji formalariAterosklerozun morfoloji deyisiklikleri hemise butun sexslerde butun arterial damarlarda eyni intensivlikle ve eyni derecede inkisaf etmir ve bununla da elaqedar eyni derecede klinik ehemiyyet kesb etmir Aterosklerotik deyisikliklerin hansi arterial damarda daha cox ustunluk teskil etmesinden bununla da elaqedar hansi muvafiq uzv ve toxumada morfoloji deyisiklere sebeb olmasindan ve klinikada muvafiq elametlerle musayiet olunmasindan asili olaraq ateroskleroz xesteliyinin asagidaki klinik morfoloji formalari ayird edilir Aorta formasi Urek formasi Beyin formasi Boyrek formasi Musariqe formasi Etraf formasi Universal ve ya musterek kombine olunus forma Aterosklerozun bu klinik morfoloji formalari icerisinde en genis yayilanlari ve daha cox klinik ehemiyyet kesb edenleri aorta urek ve beyin formalaridir EdebiyyatS F Qarayev P S Memmedova A Q Nebiyeva Biokimyanin esaslari Baki Tefekkur 2000 359 s A Quliyev T Hesenov S Gulehmedov Bioloji kimya statika BDU nun nesriyyati Baki 2004 A M Meherremov M E Allahverdiyev Uzvi kimya Baki Baki Universiteti nesriyyati 2007 382 sIstinadlar What Is Atherosclerosis NHLBI NIH www nhlbi nih gov ingilis 22 June 2016 2 December 2017 tarixinde Istifade tarixi 6 November 2017 What Are the Signs and Symptoms of Atherosclerosis NHLBI NIH www nhlbi nih gov ingilis 22 June 2016 5 October 2017 tarixinde Istifade tarixi 5 November 2017 How Can Atherosclerosis Be Prevented or Delayed NHLBI NIH www nhlbi nih gov ingilis 22 June 2016 7 November 2017 tarixinde Istifade tarixi 6 November 2017 How Is Atherosclerosis Treated NHLBI NIH www nhlbi nih gov ingilis 22 June 2016 7 November 2017 tarixinde Istifade tarixi 6 November 2017 Shor Allan Chlamydia Atherosclerosis Lesion Discovery Diagnosis and Treatment ingilis Springer Science amp Business Media 2008 8 ISBN 9781846288104 2021 08 27 tarixinde Istifade tarixi 2020 07 09 What Causes Atherosclerosis NHLBI NIH www nhlbi nih gov ingilis 22 June 2016 23 April 2015 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 6 November 2017 Aronow Wilbert S Fleg Jerome L Rich Michael W Tresch and Aronow s Cardiovascular Disease in the Elderly Fifth Edition ingilis CRC Press 2013 171 ISBN 9781842145449 2021 08 27 tarixinde Istifade tarixi 2020 07 09 Topol Eric J Califf Robert M Textbook of Cardiovascular Medicine ingilis Lippincott Williams amp Wilkins 2007 2 ISBN 9780781770125 2020 01 02 tarixinde Istifade tarixi 2020 07 09 How Is Atherosclerosis Diagnosed NHLBI NIH www nhlbi nih gov ingilis 22 June 2016 5 October 2017 tarixinde Istifade tarixi 6 November 2017 Who Is at Risk for Atherosclerosis www nhlbi nih gov ingilis 22 June 2016 5 October 2017 tarixinde Istifade tarixi 5 November 2017 Xarici kecidler