Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Alp Gəray (krımtat. Alp Geray)(bilinmir – ən tezi 1598, Konstantinopol, Osmanlı imperiyası) — Krım xanı I Dövlət Gərayın oğlu, Krım kalqayı.
| Alp Gəray | |
|---|---|
| 1578 – aprel 1584 | |
| Əvvəlki | Səadət Gəray |
| Sonrakı | Səfa Gəray |
| may 1584 – 1588 | |
| Əvvəlki | Səfa Gəray |
| Sonrakı | Fateh Gəray |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | bilinmir |
| Vəfat tarixi | ən tezi 1598 |
| Vəfat yeri | |
| Atası | I Dövlət Gəray |
| Ailəsi | Gəraylar |
Həyatı
Doğum tarixi bilinmir. Krım xanı I Dövlət Gərayın oğludur. Atasının səltənətində böyük qardaşları kalqay Mehmed Gəray və Adil Gərayla birlikdə Moskva knyazlığı və Lehistan üzərinə tərtiblənən səfərlərdə iştirak etdi. Atasının vəfatının ardından 1577-ci ildə böyük qardaşı II Mehmed Gəray taxta çıxdı və digər qardaşı Adil Gəray kalqay elan olundu. Ancaq Adil Gəray 1578-ci ildə Mollahəsənli döyüşündə Səfəvilərə əsir düşdü və Qəzvində adının qarışdığı eşq skandalı səbəbilə ertəsi il qətlə yetirildi.
Adil Gərayın əsir düşməsinin ardından kalqay ünvanı ənənələrə görə Alp Gəraya verilməli idi. Ancaq II Mehmed Gəray ənənəyə zidd olaraq böyük oğlu Səadət Gərayı kalqay elan etdi və bununla da, səltənətin qardaşdan qardaşa deyil, atadan oğula keçməsini leqallaşdırmaq niyyətində idi. Ancaq bu təyinat yerli əyanlar arasında ixtilafa səbəb oldu. Bir çox tatar əsilzadəsi Alp Gərayın ətrafında toplanaraq xana etiraz etdilər. Nəticədə bir neçə ay sonra II Mehmed Gəray qardaşı Alp Gərayı kalqay elan etməyə məcbur oldu. Böyük oğlu Səadət Gəraya isə, Krım tarixində ilk dəfə olaraq taxtın ikinci varisi kimi ünvanı verildi. Kalqay elan edilməsinə baxmayaraq bu hadisə iki qardaş arasındakı münasibətləri zədələdi.
1581-ci ildə II Mehmed Gəray Səfəvilərlə davam edən müharibəyə göndəriləcək tatar birliklərinin başına qardaşı kalqay Alp Gərayı təyin etmək istəsə də, kalqay buna etiraz etdi. Kiçik qardaşı Səlamət Gərayla birlikdə iqamətgahı olan Ağməsciddən qaçan Alp Gəray noqaylara sığındı. Ancaq burada yetərli dəstək toplaya bilmədilər və xanı Osmanlı sultanı III Murada şikayət etmək üçün İstanbula yollandılar. Ancaq yolda ikən Zaporojye kazakları tərəfindən əsir alındılar və 1582-ci ilin baharında Stefan Batorinin vasitəçiliyi ilə azadlığa buraxılaraq İstanbula göndərildilər. II Mehmed Gəraydan edam olunmayacaqlarıyla bağlı yarlıq alındıqdan sonra hər iki qardaş Krıma geri göndərildi.
Ancaq Krım xanı II Mehmed Gərayla Sultan Murad arasındakı gərginlik, Krım tatarlarının Səfəvilərlə davam edən müharibədən boyun qaçırmasıyla daha da şiddətləndi. Nəticədə sədrəzəm Özdəmiroğlu Osman Paşa idarəsindəki piyada ordu və kaptan-ı dərya Qılınc Əli Paşa idarəsindəki donanma Krım xanını cəzalandırmaq məqsədilə istiqaməti dəyişərək Kəfəyə yola düşdülər. Bundan xəbər tutan kalqay Alp Gəray qardaşları Səlamət və Şaqay Mübarək Gərayla birlikdə Osmanlı ordugahına sığındılar. O əsnada İstanbulda girov tutulan İslam Gəray isə Sultan Murad tərəfindən yeni Krım xanı elan edildi və yeniçəri birlikləriylə Bağçasaraya göndərildi. Osmanlı sultanının fərmanını görən digər yerli əyanlar da onun tərəfinə keçdilər. taxtını itirən II Mehmed Gəray ailəsi və xidmətçiləriylə birlikdə Kubana sığınsa da, Alp Gərayın rəhbərlik etdiyi tatar birlikləri onu ələ keçirdi və sabiq xan boğularaq edam olundu.
Mükafat olaraq Alp Gərayın kalqay ünvanı saxlanıldı. Ancaq öldürülən xanın böyük oğlu Səadət Gəray ailəsiylə birlikdə paytaxt Bağçasaraydan qaçdı və bir müddət sonra güclü bir süvari birliyi ilə geri döndü. Alp Gəray tərəfindən müdafiə olunan Bağçasaray şəhərini ələ keçirən Səadət Gəray özünü xan elan etdi (aprel 1584). Qaçaraq xilas olan Alp Gəray və II İslam Gəray İstanbuldan göndərilən dəstək qüvvələrlə geri döndülər və Bağçasarayda hakimiyyəti ələ aldılar. Noqaylara sığınan Səadət Gəray və böyük oğlu Qumuq Gəray çox keçmədən Həştərxan yaxınlığında qətlə yetirildi. Beləliklə, Alp Gəray ikinci dəfə ünvanı qazandı.
1587-ci ilin yayında Alp Gəray qardaşı Səlamət Gərayla birlikdə Moskva knyazlığının cənub torpaqlarına hücum etdilər. İdarəsindəki 40 min nəfərlik orduyla Krapivna qalasını ələ keçirən Alp Gəray qalanı yandırdı. Ertəsi il qardaşı II İslam Gərayın vəfatı ilə taxta bu dəfə də digər qardaşı II Qazi Gəray çıxdı. Kalqay ünvanı əlindən alınan Alp Gəray dərhal İstanbula qaçdı və ölümünədək burada yaşadı.
İstinadlar
- Fisher, Alan, Kırım Tatarları, Çev: Eşref B. Özbilen, Selenge Yayınları, 2009
- Halim Giray Han, Gülbün-i Hanan, Osman Cudi Neşri, 1327
Mənbə
- Kırım Hanlığı’nda Kalgaylık ve Nureddinlik Üzerine Bir İnceleme. Furkan Cem Tosun. Yüksek Lisans Tezi. İzmir 2022
- Von Hammer Purgstall, Kırım Hanlığı Tarihi, İnsan Yayınlar, 3. Baskı, 2020
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Alp Geray krimtat Alp Geray bilinmir en tezi 1598 Konstantinopol Osmanli imperiyasi Krim xani I Dovlet Gerayin oglu Krim kalqayi Alp GerayKrim kalqayi1578 aprel 1584EvvelkiSeadet GeraySonrakiSefa Geraymay 1584 1588EvvelkiSefa GeraySonrakiFateh GeraySexsi melumatlarDogum tarixi bilinmirVefat tarixi en tezi 1598Vefat yeri Konstantinopol Osmanli imperiyasiAtasi I Dovlet GerayAilesi GeraylarHeyatiDogum tarixi bilinmir Krim xani I Dovlet Gerayin ogludur Atasinin seltenetinde boyuk qardaslari kalqay Mehmed Geray ve Adil Gerayla birlikde Moskva knyazligi ve Lehistan uzerine tertiblenen seferlerde istirak etdi Atasinin vefatinin ardindan 1577 ci ilde boyuk qardasi II Mehmed Geray taxta cixdi ve diger qardasi Adil Geray kalqay elan olundu Ancaq Adil Geray 1578 ci ilde Mollahesenli doyusunde Sefevilere esir dusdu ve Qezvinde adinin qarisdigi esq skandali sebebile ertesi il qetle yetirildi Adil Gerayin esir dusmesinin ardindan kalqay unvani enenelere gore Alp Geraya verilmeli idi Ancaq II Mehmed Geray eneneye zidd olaraq boyuk oglu Seadet Gerayi kalqay elan etdi ve bununla da seltenetin qardasdan qardasa deyil atadan ogula kecmesini leqallasdirmaq niyyetinde idi Ancaq bu teyinat yerli eyanlar arasinda ixtilafa sebeb oldu Bir cox tatar esilzadesi Alp Gerayin etrafinda toplanaraq xana etiraz etdiler Neticede bir nece ay sonra II Mehmed Geray qardasi Alp Gerayi kalqay elan etmeye mecbur oldu Boyuk oglu Seadet Geraya ise Krim tarixinde ilk defe olaraq taxtin ikinci varisi kimi unvani verildi Kalqay elan edilmesine baxmayaraq bu hadise iki qardas arasindaki munasibetleri zedeledi 1581 ci ilde II Mehmed Geray Sefevilerle davam eden muharibeye gonderilecek tatar birliklerinin basina qardasi kalqay Alp Gerayi teyin etmek istese de kalqay buna etiraz etdi Kicik qardasi Selamet Gerayla birlikde iqametgahi olan Agmescidden qacan Alp Geray noqaylara sigindi Ancaq burada yeterli destek toplaya bilmediler ve xani Osmanli sultani III Murada sikayet etmek ucun Istanbula yollandilar Ancaq yolda iken Zaporojye kazaklari terefinden esir alindilar ve 1582 ci ilin baharinda Stefan Batorinin vasiteciliyi ile azadliga buraxilaraq Istanbula gonderildiler II Mehmed Geraydan edam olunmayacaqlariyla bagli yarliq alindiqdan sonra her iki qardas Krima geri gonderildi Ancaq Krim xani II Mehmed Gerayla Sultan Murad arasindaki gerginlik Krim tatarlarinin Sefevilerle davam eden muharibeden boyun qacirmasiyla daha da siddetlendi Neticede sedrezem Ozdemiroglu Osman Pasa idaresindeki piyada ordu ve kaptan i derya Qilinc Eli Pasa idaresindeki donanma Krim xanini cezalandirmaq meqsedile istiqameti deyiserek Kefeye yola dusduler Bundan xeber tutan kalqay Alp Geray qardaslari Selamet ve Saqay Mubarek Gerayla birlikde Osmanli ordugahina sigindilar O esnada Istanbulda girov tutulan Islam Geray ise Sultan Murad terefinden yeni Krim xani elan edildi ve yeniceri birlikleriyle Bagcasaraya gonderildi Osmanli sultaninin fermanini goren diger yerli eyanlar da onun terefine kecdiler taxtini itiren II Mehmed Geray ailesi ve xidmetcileriyle birlikde Kubana siginsa da Alp Gerayin rehberlik etdiyi tatar birlikleri onu ele kecirdi ve sabiq xan bogularaq edam olundu Mukafat olaraq Alp Gerayin kalqay unvani saxlanildi Ancaq oldurulen xanin boyuk oglu Seadet Geray ailesiyle birlikde paytaxt Bagcasaraydan qacdi ve bir muddet sonra guclu bir suvari birliyi ile geri dondu Alp Geray terefinden mudafie olunan Bagcasaray seherini ele keciren Seadet Geray ozunu xan elan etdi aprel 1584 Qacaraq xilas olan Alp Geray ve II Islam Geray Istanbuldan gonderilen destek quvvelerle geri donduler ve Bagcasarayda hakimiyyeti ele aldilar Noqaylara siginan Seadet Geray ve boyuk oglu Qumuq Geray cox kecmeden Hesterxan yaxinliginda qetle yetirildi Belelikle Alp Geray ikinci defe unvani qazandi 1587 ci ilin yayinda Alp Geray qardasi Selamet Gerayla birlikde Moskva knyazliginin cenub torpaqlarina hucum etdiler Idaresindeki 40 min neferlik orduyla Krapivna qalasini ele keciren Alp Geray qalani yandirdi Ertesi il qardasi II Islam Gerayin vefati ile taxta bu defe de diger qardasi II Qazi Geray cixdi Kalqay unvani elinden alinan Alp Geray derhal Istanbula qacdi ve olumunedek burada yasadi IstinadlarFisher Alan Kirim Tatarlari Cev Esref B Ozbilen Selenge Yayinlari 2009 Halim Giray Han Gulbun i Hanan Osman Cudi Nesri 1327MenbeKirim Hanligi nda Kalgaylik ve Nureddinlik Uzerine Bir Inceleme Furkan Cem Tosun Yuksek Lisans Tezi Izmir 2022 Von Hammer Purgstall Kirim Hanligi Tarihi Insan Yayinlar 3 Baski 2020