Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Sargon Akkadlı, Böyük Sarqon və ya Qədim Sarqon (e. ə. XXIV əsr – e. ə. XXIII əsr, Akkad; akkadca Šarru-kīnu) — e.ə. 2300-cü ildə böyük Akkad padşahlığının yaradan hökmdar. O, hakimiyyətə gəldikdən sonra Akkad şəhərini saldırmış və onu paytaxt etmişdir. Akkad dövlətinin adı bu şəhərin adından götürülmüşdür. Sarqonun apardığı müharibələr nəticəsində Akkadın ərazisi xeyli genişlənmişdi. Onun dövründə Akkad nəinki İkiçayarasının, eləcə də Ön Asiyanın yeganə qüdrətli dövlətinə çevrilmişdi.
| Sarqon Akkadlı | |
|---|---|
 | |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | e. ə. XXIV əsr |
| Vəfat tarixi | e. ə. XXIII əsr |
| Vəfat yeri | |
| Fəaliyyəti | suveren[d] |
| Həyat yoldaşı |
|
| Uşaqları | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Sarqon mənşəyi etibarilə alt sosial təbəqəyə mənsub olmuşdur. Hələ qədimdə onun adı ilə bağlı əfsanələr yaranmışdı. Əfsanəyə görə o, Kiş hökmdarının sarayında nökər kimi işləmişdir.
Nisbətən dəqiq məlumat Sarqonun öz yazısında əks olunmuşdur: həmin mənbə qeyd edir ki, Sarqonun anası rəiyyət təbəqəsindən idi. Sarqon atasını görməmiş, əmisi isə dağ sakini olmuşdur. Anası onu gizli doğmuş, qamışdan hörülmüş səbətə qoyub çaya atmışdır. Səbət suçu Akkinin bağına axmış, o, uşağı götürüb öz övladı kimi saxlamış və ona bağban peşəsini öyrətmişdi. İlahə İştar nəvaziş göstərərək hakimiyyəti ona tapşırmışdı. Öz mənşəyi və hakimiyyətə gəlməsi barədə Sarqon belə məlumat vermişdir.
Hakimiyyəti
Sarqon dövləti möhkəmləndirmək üçün bir sıra tədbirlər həyata keçirmişdi. Mərkəzləşmiş vahid Şumer və Akkad dövləti bərqərar olduqdan sonra o, yeni kanallar çəkdirdi. Şumerdə ümumi suvarma sistemi yaratdı. Bütün dövlət üçün vahid ölçü və çəki sistemi müəyyənləşdirdi. Bunun nəticəsində su və quru ticarəti genişləndi, ölkədə əmtəə-pul münasibətləri inkişaf etdi. Ölkənin hərbi qüdrətini qaldırmaq üçün o, daimi ordu yaratdı. Ordunun yenidən təşkili bir sıra uğurlu müharibələrin aparılmasına imkan verdi. Sarqon şimal və şimal-qərb istsqamətində geniş müharibələr aparmağa başladı. Qaynaqlarda qeyd olunur ki, o, “Yuxarı ölkənin”, Mari, Elba, Yarmuti şəhərlərini tutmuş, “Sidr meşələrinə və nəcib metallar dağına” kimi çatmışdı. Adətən ehtimal edilir ki, Sidr meşələri və nəcib metallar Aman və Tavr dağlarında yerləşirdi. “Yuxarı ölkə” anlayışı, yəqin ki, İkiçayarasının şimalında şərqdən qərbə uzanan vilayətləri nəzərdə tuturdu. Bu ərazidə kuti və subarlar yaşayırdılar. Sarqon “Aşağı dəniz” və “Yuxarı dəniz” arasında yerləşən əraziyə sahib oldu və “Ölkələr hökmdarı” rütbəsini qəbul etdi. Bu işğallar nəticəsində Fələstinə və Suriyaya yol açdı. Geriyə qayıdarkən Sarqon öz vətənində əkmək üçün ağac nümunələri, o cümlədən üzüm tənəyi, qızıl gül gətirmişdi. Sarqon şimalda Subartuya qarşı yürüş təşkil etdi, ələ keçən qəniməti Akkada göndərdi.
Şimal-şərqdə Sarqonun diqqətini elamlılar cəlb edirdilər. Bu qonşu tayfalar daim İkiçayarasına basqınlar edirdilər. Sarqon Elama hərbi yürüş təşkil edib bir sıra vilayətləri talan etdi.
Sarqon Akkadlı nəinki bütün İkiçayarasını vahid dövlət şəklində birləşdirdi, eyni zamanda Ön Asiyanın yeganə hegemonuna çevrildi. Mərkəzləşmiş dövlətin yaradılması işğalçılıq siyasətini həyata keçirmək üçün geniş imkanlar yaratdı. İkiçayarasının iqtisadi ehtiyatları birləşdirildi.
Akkad dövlətində vahid hakimiyyət Sarqonun əlində cəmləşdi. Hökmdar hakimiyyətinin sosial dayağı olan qulluq əyanları, məmurlar, kahinlər təbəqəsi formalaşdı. İcma həyatında mülki bərabərsizlik sürətləndi. Varlı icmaçılar yerlərdə idarə orqanlarının fəaliyyətinə rəhbərlik edirdilər. Yoxsul və torpaqsız icmaçılar muzdlu əməklə məşğul olmağa başlayırdılar. Uğurlu müharibələr ölkəyə çoxlu əsirlərin gətirilməsinə səbəb olurdu. Əsirlər qul halına salınırdı. Onların əməyi hökmdar, məbəd və xüsusi təsərrüfatda tətbiq olunurdu.
Sarqonun uğurlu xarici və daxili siyasəti ölkədə müstəbid idarə qaydalarının bərqərar olmasına şərait yaratdı. Akkad dövlətinin siyasi yüksəlişi və qüdrətinin artması ölkənin daxilində olan ziddiyyətləri ləğv etmədi. Ölkədə üsyanlar baş verdi. Sarqona qarşı müxalifət yarandı, 55 il hökmranlıqdan sonra Akkadı qüdrətli dövlətə çevirmiş Sarqon sui-qəsd nəticəsində öldürüldü.
Sarqonun oğlu və varisi Rimuş ölkədə baş vermiş üsyanları yatırmaq üçün qəti tədbirlər gördü. Şumer şəhərlərinin üsyanı amansız yatırıldı. Elam İkiçayarasına müdaxilələri davam etdirirdi. Rimuş Elama iki hərbi yürüş təşkil etdi. Lakin daxili ziddiyyətlərə son qoyulmamışdı. Rimuş kahinlər təbəqəsinə arxalanaraq öz siyasi mövqeyini möhkəmləndirmək niyyətində idi. O, buna müyəssər ola bilmədi. Rimuş sui-qəsd nəticəsində həlak oldu. Onun qardaşı Maniştusu hakimiyyətə gəldi. O da ölkədəki həyəcanları yatırmağa və Elamı itaət altına almağa çalışdı. Maniştusu da kahinlərə arxalanırdı. Lakin onun da aqibəti pis oldu, atası və qardaşı kimi öldürüldü.
Mənbə
- Anabritannika Ensiklopediası (türk.)
Ədəbiyyat
- Yusif Yusifov, “Qədim Şərq Tarixi”, B., 1993
- Mehdixan Yerevanski, “Qədim Dünya tarixi”
- Tofiq Mustafazadə, “Ümumi tarix” (dörd cilddə, I cild) B.,1995
- “Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası” (II cild) B., 1981
- Mürşüd Behbudov, “Ümumi Tarix”, B., 2006
İstinadlar
- Gran Enciclopèdia Catalana (kat.). Grup Enciclopèdia, 1968.
- https://cdli.ucla.edu/search/archival_view.php?ObjectID=P217331.
- Аккад // Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası: [10 ҹилддә]. I ҹилд: А—Балзак. Бакы: Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасынын Баш Редаксијасы. Баш редактор: Ҹ. Б. Гулијев. 1976. С. 200.
- Ana Britannica
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Sargon Akkadli Boyuk Sarqon ve ya Qedim Sarqon e e XXIV esr e e XXIII esr Akkad akkadca Sarru kinu e e 2300 cu ilde boyuk Akkad padsahliginin yaradan hokmdar O hakimiyyete geldikden sonra Akkad seherini saldirmis ve onu paytaxt etmisdir Akkad dovletinin adi bu seherin adindan goturulmusdur Sarqonun apardigi muharibeler neticesinde Akkadin erazisi xeyli genislenmisdi Onun dovrunde Akkad neinki Ikicayarasinin elece de On Asiyanin yegane qudretli dovletine cevrilmisdi Sarqon AkkadliSexsi melumatlarDogum tarixi e e XXIV esrVefat tarixi e e XXIII esrVefat yeri AkkadFealiyyeti suveren d Heyat yoldasi Taslultum d Usaqlari Enxeduanna Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiSarqon menseyi etibarile alt sosial tebeqeye mensub olmusdur Hele qedimde onun adi ile bagli efsaneler yaranmisdi Efsaneye gore o Kis hokmdarinin sarayinda noker kimi islemisdir Nisbeten deqiq melumat Sarqonun oz yazisinda eks olunmusdur hemin menbe qeyd edir ki Sarqonun anasi reiyyet tebeqesinden idi Sarqon atasini gormemis emisi ise dag sakini olmusdur Anasi onu gizli dogmus qamisdan horulmus sebete qoyub caya atmisdir Sebet sucu Akkinin bagina axmis o usagi goturub oz ovladi kimi saxlamis ve ona bagban pesesini oyretmisdi Ilahe Istar nevazis gostererek hakimiyyeti ona tapsirmisdi Oz menseyi ve hakimiyyete gelmesi barede Sarqon bele melumat vermisdir HakimiyyetiSarqon dovleti mohkemlendirmek ucun bir sira tedbirler heyata kecirmisdi Merkezlesmis vahid Sumer ve Akkad dovleti berqerar olduqdan sonra o yeni kanallar cekdirdi Sumerde umumi suvarma sistemi yaratdi Butun dovlet ucun vahid olcu ve ceki sistemi mueyyenlesdirdi Bunun neticesinde su ve quru ticareti genislendi olkede emtee pul munasibetleri inkisaf etdi Olkenin herbi qudretini qaldirmaq ucun o daimi ordu yaratdi Ordunun yeniden teskili bir sira ugurlu muharibelerin aparilmasina imkan verdi Sarqon simal ve simal qerb istsqametinde genis muharibeler aparmaga basladi Qaynaqlarda qeyd olunur ki o Yuxari olkenin Mari Elba Yarmuti seherlerini tutmus Sidr meselerine ve necib metallar dagina kimi catmisdi Adeten ehtimal edilir ki Sidr meseleri ve necib metallar Aman ve Tavr daglarinda yerlesirdi Yuxari olke anlayisi yeqin ki Ikicayarasinin simalinda serqden qerbe uzanan vilayetleri nezerde tuturdu Bu erazide kuti ve subarlar yasayirdilar Sarqon Asagi deniz ve Yuxari deniz arasinda yerlesen eraziye sahib oldu ve Olkeler hokmdari rutbesini qebul etdi Bu isgallar neticesinde Felestine ve Suriyaya yol acdi Geriye qayidarken Sarqon oz veteninde ekmek ucun agac numuneleri o cumleden uzum teneyi qizil gul getirmisdi Sarqon simalda Subartuya qarsi yurus teskil etdi ele kecen qenimeti Akkada gonderdi Simal serqde Sarqonun diqqetini elamlilar celb edirdiler Bu qonsu tayfalar daim Ikicayarasina basqinlar edirdiler Sarqon Elama herbi yurus teskil edib bir sira vilayetleri talan etdi Sarqon Akkadli neinki butun Ikicayarasini vahid dovlet seklinde birlesdirdi eyni zamanda On Asiyanin yegane hegemonuna cevrildi Merkezlesmis dovletin yaradilmasi isgalciliq siyasetini heyata kecirmek ucun genis imkanlar yaratdi Ikicayarasinin iqtisadi ehtiyatlari birlesdirildi Akkad dovletinde vahid hakimiyyet Sarqonun elinde cemlesdi Hokmdar hakimiyyetinin sosial dayagi olan qulluq eyanlari memurlar kahinler tebeqesi formalasdi Icma heyatinda mulki berabersizlik suretlendi Varli icmacilar yerlerde idare orqanlarinin fealiyyetine rehberlik edirdiler Yoxsul ve torpaqsiz icmacilar muzdlu emekle mesgul olmaga baslayirdilar Ugurlu muharibeler olkeye coxlu esirlerin getirilmesine sebeb olurdu Esirler qul halina salinirdi Onlarin emeyi hokmdar mebed ve xususi teserrufatda tetbiq olunurdu Sarqonun ugurlu xarici ve daxili siyaseti olkede mustebid idare qaydalarinin berqerar olmasina serait yaratdi Akkad dovletinin siyasi yukselisi ve qudretinin artmasi olkenin daxilinde olan ziddiyyetleri legv etmedi Olkede usyanlar bas verdi Sarqona qarsi muxalifet yarandi 55 il hokmranliqdan sonra Akkadi qudretli dovlete cevirmis Sarqon sui qesd neticesinde olduruldu Sarqonun oglu ve varisi Rimus olkede bas vermis usyanlari yatirmaq ucun qeti tedbirler gordu Sumer seherlerinin usyani amansiz yatirildi Elam Ikicayarasina mudaxileleri davam etdirirdi Rimus Elama iki herbi yurus teskil etdi Lakin daxili ziddiyyetlere son qoyulmamisdi Rimus kahinler tebeqesine arxalanaraq oz siyasi movqeyini mohkemlendirmek niyyetinde idi O buna muyesser ola bilmedi Rimus sui qesd neticesinde helak oldu Onun qardasi Manistusu hakimiyyete geldi O da olkedeki heyecanlari yatirmaga ve Elami itaet altina almaga calisdi Manistusu da kahinlere arxalanirdi Lakin onun da aqibeti pis oldu atasi ve qardasi kimi olduruldu MenbeAnabritannika Ensiklopediasi turk EdebiyyatYusif Yusifov Qedim Serq Tarixi B 1993 Mehdixan Yerevanski Qedim Dunya tarixi Tofiq Mustafazade Umumi tarix dord cildde I cild B 1995 Azerbaycan Sovet Ensiklopediyasi II cild B 1981 Mursud Behbudov Umumi Tarix B 2006IstinadlarGran Enciclopedia Catalana kat Grup Enciclopedia 1968 https cdli ucla edu search archival view php ObjectID P217331 Akkad Azerbaycan Sovet Ensiklopediyasi 10 ҹilddә I ҹild A Balzak Baky Azәrbaјҹan Sovet Ensiklopediјasynyn Bash Redaksiјasy Bash redaktor Ҹ B Guliјev 1976 S 200 Ana Britannica