Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Afrika öz təbii şəraitinə görə, flora və faunasına, əhalinin antropoloji, etnik və linqvistik tərkibinə görə dünyanın ən rəngarəng materiklərindən biridir. Afrika öz böyüklüyünə görə Avrasiya materikindən sonra dünyada II yeri tutur və bütün quru sahəsinin 5-də birini təşkil edir. Afrikanın avropalılar tərəfindən tutulması ərəfəsində yerli əhalinin sayı dünya əhalisinin 20%-ni təşkil edirsə, 1960-cı illərdə bu göstərici 8%-ə enmişdir. XX əsrin 90-cı illərində Аfrikаdа 520 mln. nəfərdən аrtıq əhаli yаşаyırdı. Afrikada 3 böyük irqin nümayəndələri: Avropa, zənci və monqol irqləri, habelə keçid xarakterli vəqarışıq irqi tiplər mövcuddur. Afrikanın bütün Aralıq dənizi sahili boyunca başlıca olaraq avropa irqi nümayəndələri: ərəblər və bərbərlər yayılmışdılar. Bunlar qara saçlı, qara gözlüdürlər. Afrikanın cənubunda məskunlaşmış Avropa mənşəli əhali də bu irqin nümayəndələri hesab olunurlar. Lakin onların saçları, gözləri, dərilərinin rəngi bir qədər açıq piqmentlidir.
Saxaradan cənubda yaşayan əhali əsasən zənci irqini təmsil edir. Buradakı zənci böyük irqi 3 regional tipə ayrılır. Xalis zənci tipinin başlıca əlamətləri: tünd qara rəngdən açıq-qəhvəyi rəngə qədər dəyişən dəri,qara göz və qara qıvrım saç, proqmatizm, qalın dodaq, enli yastı burun, zəif inkişaf etmiş III tük örtüyünün olmasıdır. Qara dərinin hüceyrələrindəki melani, ultrabənövşəyi günəş şüalarının bədənə keçməsinin qarşısını alır. Qıvrım saç da başın həddindən artıq qızmasının qarşısını alır. Zənci irqi ilə zənci irqi arasında qarışıq və keçid formaya malik olan xüsusi bir irqi tip həbəş irqidir. Bu irqin daşıyıcıları Həbəşistanda və Somalidə yaşayırlar. Bunlarda proqnatizm əlaməti yoxdur. Burunları ensiz və uzundur. Dodaqları nazik və boyları ucadır. Afrikanın cənubunda Neqril və Piqmey irqi xüsusi antropoloji tipdir. Onlar ətrafda yaşayan uzunboylu əhali qruplarından əsaslı surətdə fərqlənərək orta boy hündürlüyündədirlər. Piqmeylər zəncilərə nisbətən bir qədər açıq rənglidirlər. Onların saçları qıvrım, burunları çox enlidir. Zənci irqinə nisbətən proqnatizm əlamətləri azdır. Ağızları enli, dodaqları nazikdir. Afrikada yaşayan Koysan qrupu xalqları: buşmenlər, hottentotlar, xadzanilər, sandavelər öz irqi xüsusiyyətlərinə görə zənci irqindən fərqlənirlər. Onlar yer kürəsinin xüsusi antropoloji tipii kimi səciyyələnirlər. Onların saçları spiral formasında burulur. Dərilərinin rəngi sarımtıl olur.
Bir milyarddan çox olan müasir Afrika əhalisinin linqvistik tərkibi də olduqca rəngarəngdir. Alimlər ayrı-ayrı tarixi əyalətlərdə 100-lərlə dilin mövcud olması barədə fikirlər söyləyirlər. Yalnız Sudanda 700-800 dilin olmasını söyləyirlər. Ümumiyyətlə Afrikanın bir çox dilləri zəif tədqiq olunduğundan, onların təsnifatını vermək olmur. Bununla belə qeyd etmək lazımdır ki, materikin ümumi sakinlərinin 3-də bir hissəsi Semit-Hamit dillərində danışırlar. Buna bəzən Afroasiya dil ailəsi də deyilir. Bu dil ailəsi öz növbəsində 4 qrupa bölünür: Semit dilləri, Bərbər dilləri, Kuş və Çad dilləri.
öz növbəsində 2 yarımqrupa ayrılr. Ərəb və Həbəş yarımqruplarına. Ərəb dilli əhali Afrikaya YII-XI əsrlərdə gələrək soxsaylı bərbər dilli yerli əhalini də assimilyasiyaya üğratmışdır. Asprosesi son onilliklərdə daha surətlə getmişdir. Hazırda ərəb və bərbər xalqları arasında qəti sərhəd qoymaq olmur. Bərbər dilli əhali Məğribin dağlıq ərazilərində və Saxara vadilərində yaşayırlar. Həbəş dilli əhali- amxarlar, tiqrelər, tiqrailər və s. hazırda Həbəş milləti şəklində formalaşmışlar. Kuş qrupu dilləri- Misirin cənub-şərqindən tutmuş, Şimali Keniya və Tanzaniyaya qədər, xüsusilə Həbəşistanın cənub şərqində və Somalidə yayılmışlar. Onların ümumi sayları 24 milyona yaxındır.
Çad qrupu dillərində 27 milyondan çox əhali danışır. Çoxmilyonlu Afrika əhalisinin 11,5 milyonu Hind-Avropa dillərində danışırlar. Tədqiqatçılar Afrika xalqlarını öyrənərkən onları tarxi etnoqrafik əyalətlərə bölmüşlər:
- Məğrib və Liviya
- Misir
- Şimal-şərqi Afrika
- Qərbi Sudan
- Şərqi Sudan
- Şərqi Tropik Afrika
- Qərbi Tropik Afrika
- Cənubi Afrika
- Madaqaskar
Tarixi etnoqrafik əyalətlərə müəyyən ərazidə məskunlaşan, bir-biri ilə əlaqədə olan, lakin ictimai-iqtisadi inkişafın səviyyəsinə görə və iqtisadiyyatı, dili və irqi mənsubiyyətinə ilə fərqlənən xalqlar daxildirlər. Dünya xalqlarını təsnif edərkən onların baş indeksinə tədqiqatçılar çox fikir verirlər. Bu başın eninin onun uzunluğuna faizdə nisbətidir. Əgər baş indeksi 76-dan kiçikdirsə- onda bunlar dolixotsefaldır. Yəni nisbətən uzun başlı. Əgər 81-ə bərabər və ya çoxdursa onda bunlar broxitsefall baş quruluşludurlar. Yəni dairəvi, girdə başlıdırlar. Əgər baş indeksi 76 ilə 81 arasındadırsa onda bunlar mezosefaldır. Yəni orta həcmli baş indeksinə malikdirlər. Yəni nisbətən kiçik ölçülü baş indeksi.
siyahı
| A | B | C | Ç | D | E | Ə | F | G | H | X | İ | J | K | Q | L | M | N | O | Ö | P | R | S | Ş | T | U | Ü | V | Y | Z |
D
H
X
I
M
N
O
P
T
Y
Z
Həmçinin bax
Mənbə
- Культуры Африки в мировом цивилизационном процессе. М., 1995.
- Львова Э. С. Этнография Африки. М., 1981.
- Попов В. А. Этнография Африки (Цивилизации и протоцивилизации Тропической Африки). СПб., 2001.
- Традиционные культуры африканских народов: прошлое и настоящее. М., 2000.
- Curtin Ph., Feierman S., Thompson L., Vansina J. African History: From Earliest Times to Independence. N.Y., 1995.
- Reader J. Africa: A Biography of the Continent. L., 1997.
İstinadlar
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Afrika oz tebii seraitine gore flora ve faunasina ehalinin antropoloji etnik ve linqvistik terkibine gore dunyanin en rengareng materiklerinden biridir Afrika oz boyukluyune gore Avrasiya materikinden sonra dunyada II yeri tutur ve butun quru sahesinin 5 de birini teskil edir Afrikanin avropalilar terefinden tutulmasi erefesinde yerli ehalinin sayi dunya ehalisinin 20 ni teskil edirse 1960 ci illerde bu gosterici 8 e enmisdir XX esrin 90 ci illerinde Afrikada 520 mln neferden artiq ehali yasayirdi Afrikada 3 boyuk irqin numayendeleri Avropa zenci ve monqol irqleri habele kecid xarakterli veqarisiq irqi tipler movcuddur Afrikanin butun Araliq denizi sahili boyunca baslica olaraq avropa irqi numayendeleri erebler ve berberler yayilmisdilar Bunlar qara sacli qara gozludurler Afrikanin cenubunda meskunlasmis Avropa menseli ehali de bu irqin numayendeleri hesab olunurlar Lakin onlarin saclari gozleri derilerinin rengi bir qeder aciq piqmentlidir Saxaradan cenubda yasayan ehali esasen zenci irqini temsil edir Buradaki zenci boyuk irqi 3 regional tipe ayrilir Xalis zenci tipinin baslica elametleri tund qara rengden aciq qehveyi renge qeder deyisen deri qara goz ve qara qivrim sac proqmatizm qalin dodaq enli yasti burun zeif inkisaf etmis III tuk ortuyunun olmasidir Qara derinin huceyrelerindeki melani ultrabenovseyi gunes sualarinin bedene kecmesinin qarsisini alir Qivrim sac da basin heddinden artiq qizmasinin qarsisini alir Zenci irqi ile zenci irqi arasinda qarisiq ve kecid formaya malik olan xususi bir irqi tip hebes irqidir Bu irqin dasiyicilari Hebesistanda ve Somalide yasayirlar Bunlarda proqnatizm elameti yoxdur Burunlari ensiz ve uzundur Dodaqlari nazik ve boylari ucadir Afrikanin cenubunda Neqril ve Piqmey irqi xususi antropoloji tipdir Onlar etrafda yasayan uzunboylu ehali qruplarindan esasli suretde ferqlenerek orta boy hundurluyundedirler Piqmeyler zencilere nisbeten bir qeder aciq renglidirler Onlarin saclari qivrim burunlari cox enlidir Zenci irqine nisbeten proqnatizm elametleri azdir Agizlari enli dodaqlari nazikdir Afrikada yasayan Koysan qrupu xalqlari busmenler hottentotlar xadzaniler sandaveler oz irqi xususiyyetlerine gore zenci irqinden ferqlenirler Onlar yer kuresinin xususi antropoloji tipii kimi seciyyelenirler Onlarin saclari spiral formasinda burulur Derilerinin rengi sarimtil olur Bir milyarddan cox olan muasir Afrika ehalisinin linqvistik terkibi de olduqca rengarengdir Alimler ayri ayri tarixi eyaletlerde 100 lerle dilin movcud olmasi barede fikirler soyleyirler Yalniz Sudanda 700 800 dilin olmasini soyleyirler Umumiyyetle Afrikanin bir cox dilleri zeif tedqiq olundugundan onlarin tesnifatini vermek olmur Bununla bele qeyd etmek lazimdir ki materikin umumi sakinlerinin 3 de bir hissesi Semit Hamit dillerinde danisirlar Buna bezen Afroasiya dil ailesi de deyilir Bu dil ailesi oz novbesinde 4 qrupa bolunur Semit dilleri Berber dilleri Kus ve Cad dilleri oz novbesinde 2 yarimqrupa ayrilr Ereb ve Hebes yarimqruplarina Ereb dilli ehali Afrikaya YII XI esrlerde gelerek soxsayli berber dilli yerli ehalini de assimilyasiyaya ugratmisdir Asprosesi son onilliklerde daha suretle getmisdir Hazirda ereb ve berber xalqlari arasinda qeti serhed qoymaq olmur Berber dilli ehali Megribin dagliq erazilerinde ve Saxara vadilerinde yasayirlar Hebes dilli ehali amxarlar tiqreler tiqrailer ve s hazirda Hebes milleti seklinde formalasmislar Kus qrupu dilleri Misirin cenub serqinden tutmus Simali Keniya ve Tanzaniyaya qeder xususile Hebesistanin cenub serqinde ve Somalide yayilmislar Onlarin umumi saylari 24 milyona yaxindir Cad qrupu dillerinde 27 milyondan cox ehali danisir Coxmilyonlu Afrika ehalisinin 11 5 milyonu Hind Avropa dillerinde danisirlar Tedqiqatcilar Afrika xalqlarini oyrenerken onlari tarxi etnoqrafik eyaletlere bolmusler Megrib ve Liviya Misir Simal serqi Afrika Qerbi Sudan Serqi Sudan Serqi Tropik Afrika Qerbi Tropik Afrika Cenubi Afrika Madaqaskar Tarixi etnoqrafik eyaletlere mueyyen erazide meskunlasan bir biri ile elaqede olan lakin ictimai iqtisadi inkisafin seviyyesine gore ve iqtisadiyyati dili ve irqi mensubiyyetine ile ferqlenen xalqlar daxildirler Dunya xalqlarini tesnif ederken onlarin bas indeksine tedqiqatcilar cox fikir verirler Bu basin eninin onun uzunluguna faizde nisbetidir Eger bas indeksi 76 dan kicikdirse onda bunlar dolixotsefaldir Yeni nisbeten uzun basli Eger 81 e beraber ve ya coxdursa onda bunlar broxitsefall bas qurulusludurlar Yeni dairevi girde baslidirlar Eger bas indeksi 76 ile 81 arasindadirsa onda bunlar mezosefaldir Yeni orta hecmli bas indeksine malikdirler Yeni nisbeten kicik olculu bas indeksi siyahiA B C C D E E F G H X I J K Q L M N O O P R S S T U U V Y Z D Daqo xalq DoqonlarH HutularX Xarari xalq I M MasailerN NilotlarO OromoP Piqme xalq T TuareqlerY YorubalarZ ZulularHemcinin baxAfrikanin yerli xalqlariMenbeKultury Afriki v mirovom civilizacionnom processe M 1995 Lvova E S Etnografiya Afriki M 1981 Popov V A Etnografiya Afriki Civilizacii i protocivilizacii Tropicheskoj Afriki SPb 2001 Tradicionnye kultury afrikanskih narodov proshloe i nastoyashee M 2000 Curtin Ph Feierman S Thompson L Vansina J African History From Earliest Times to Independence N Y 1995 Reader J Africa A Biography of the Continent L 1997 Istinadlar