Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
1905-ci ildə — 1931-ci ildə Azərbaycan dramaturqu Cəfər Cabbarlının Qafqazda Erməni-Azərbaycan müharibəsi dövründə azərbaycanlı Baxşı və erməni Sonanın məhəbbət hekayəsi üzərində yazdığı pyes.
| 1905-ci ildə | |
|---|---|
 Bünyadzadə adına Türk İncəsənət Teatrında tamaşanın afişası. 1931-32-ci il mövsümü | |
| Janr | Epik dram |
| Müəllif | Cəfər Cabbarlı |
| Orijinal dili | Azərbaycan dili |
| Yazılma ili | 1931 |
| Əvvəlki | |
| Sonrakı | |
 1905-ci ildə Vikimənbədə | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Pyes ilk dəfə səhnədə 1931-ci ildə Bakıda nümayiş olunub. Əsər tarla müşayiət olunan "Sarı Gəlin" xalq mahnısının ifası ilə başlayır. Əsəri rus dilinə İqor Peçenev tərcümə edib.
Yaranma tarixi
Cəfər Cabbarlının 1905-ci ildə Erməni-Azərbaycan müharibəsinin siyasi cəhətdən çox kəskin və kompleks mövzusunu bədii şəkildə əhatə etməsinə səbəb olan həlledici fakt, azərbaycanlı dramaturqunun Maksim Qorki ilə görüşü idi və onun Qorkinin "Sovetlərin Birliyi haqqında" kitabı ilə dərin maraqlanması idi.
Cəfər Cabbarlı etiraf edirdi ki, "1905-ci ildə" pyesini yazarkən, o "1905-ci ildə Bakıda baş verən bütün inqilabi hadisələri" əhatə etmək vəzifəsini özü üçün əsas qoymamışdı. Onun sözlərinə görə, "bu mövzu hələ də bədii həllini gözləyir". 1929-cu ildə Cabbarlı Zaqafqaziya xalqlarının mədəni birliyi ayı ərzində Gürcüstana və Ermənistana səfər etmişdir. O, bu səfərdən sonra "1905-ci ildə" pyesini yazdı. Pyesin yaranma tarixi haqqında Cəfər Cabbarlı Ədəbiyyat qəzetinin 1934-cü il 30 may nəşrində yazırdı:
 | Gürcüstan, Ermənistan və Dağlıq Qarabağda olarkən mən fərqli millətlərlə tanış oldum. Onlar sülhsevər sosialist tikinti ilə məşğul idi. Bir dəfə köçərilər ilə tanış oldum. Sürü ilə yanaşı, tək bir azərbaycanlı qadın yeriyirdi. O, örtüksüz idi. Daha sonra başqa bir qadınla tanış oldum. O, erməni idi və birinci qadın kimi eyni geyinmişdi. İlk baxışdan onları bir-birindən ayırmaq çətin idi. Bu xalqların evi fırçalama, kənd təsərrüfatı alətləri, adətləri, mahnı və rəqslər eyni idi. Əslində bu iki millət bir xalqdır. Əgər belədirsə, onda nə bu xalqları qanlı toqquşmalara itələdi? Mən bu mövzu haqqında dərindən düşündüm, həyatı öyrənməyə başladım və beləliklə, pyesin üzrərində işləməyə başladım, harada ki, rus avtokratiyasının müstəmləkə siyasətinin, kütlələrin diqqətini inqilabdan yönəltmək üçün iki qardaş xalqın başlarını bir-birinə vurulmasından bəhs olunur. 1905-ci ildəki milli qırğının zəminini seçib, "1905-ci ildə" pyesini yazdım. |  |
Səhnələşdirilmə tarixi
Azərbaycan səhnəsində pyes ilk dəfə 1931-ci ilin oktyabr ayında (1931-1932-ci il mövsümü) nümayiş etdirilib. Pyesin ilk rejissoru Leninqraddan dəvət olunan rejissor V.V. Lyutse, rəssam P. Ryabçikov isə tamaşanın bədii dizaynını qurmuşdu. Tamaşa müəllifin qurucu direktorun iştirakı ilə həyata keçirilmişdir. Tamaşanın musiqisi bəstəkar Əfrasiyab Bədəlbəyli tərəfindən yazılmışdır. Tamaşanın bədii bəzənməsində bir çox konstruktivizm və formalizm elementləri var idi: əsas platformalar üç hissəli kənd evinin şaquli hissəsində yerləşirdi, orada müəyyən hissələr işıqlanırdı. Tamaşada bolşevik Eyvazın təsvirini Azərbaycan Respublikasının əməkdar artisti Abbas Mirzə Şərifzadə tərəfindən yaradılmışdır.
Eyni zamanda "1905-ci ildə" tamaşası, Lyutse-Cabarlı-Ryabçikovun eyni olaraq nümayiş etdirilmişdir. Hər iki teatr 1931-1932 mövsümünü bu tamaşa ilə açmışdır. Tamaşanın müvəffəqiyyəti çox böyük idi. Daha sonra tamaşa Azərbaycan Dövlət Rus Dram Teatrı və İrəvanın nümayiş etdirilmişdir. Teatrşünas Cəfər Cəfərov yazırdı ki, 1931-ci il "1905-ci ildə" pyesinə görə Azərbaycan sənətinə böyük bir qələbə gətirdi".
1937-ci ildə İsmayıl Hidayətzadənin rejissoru olduğu "1905-ci ildə" tamaşası hazırlanmışdır. Teatrşünas Cəfər Cəfərov qeyd edirdi ki, 1937-ci ilin tamaşasında İsmayıl Hidayətzadə bolşevik Volodin və Eyvazın obrazlarını daha artırdı, 1905-ci ildə inqilabi mübarizənin imicini genişləndirdi və bununla tamaşaya xas olan çatışmazlığı aradan qaldırmağa bacardı. Yenə də Eyvaz rolunu artıq Azərbaycan Respublikasının Abbas Mirzə Şərifzadə oynamışdır.
Əsərin təhlili
1931-ci ildə oktyabr ayının 6-da "Kommunist" qəzetində Xəlil İbrahim, Cəfər Cabbarlının "1905-ci ildə" kimi internasional ruhlu yeni əsəri haqqında "bizcə bu əsər səhnədən götürülməlidir" – deyə kontrrevolusioner bir nəticəyə gələrkən, qəzetin o zamankı redaktoru Əminbəyli, qəzet əməkdaşlarının etirazına baxmayaraq, məqalənin axırına idarədən bu sözləri əlavə etməyi lazım bilmişdi: "müəllifin fikri ilə idarəmiz şərikdir".
| | Xalq dramaturqu Cəfər Cabbarlının “1905-ci ildə” və “Yaşar” pyesləri Azərbaycan əməkçilərinin məhəbbətini qazanmışdır”- deyə Bakı proletariatı və Azərbaycan əməkçiləri, Azərbaycanda sovet hökumətinin qurulmasının 15 illiyi bayramı münasibətilə Stalin yoldaşa raport verdiyi bir halda, müsavatçı ikiüzlü Əminbəyli “1905-ci ildə” pyesini kontrrevolusion bir əsər adlandıraraq, səhnədən götürülməsini tələb edirdi. | |
Şərqşünas qeyd edirdi ki, "1905-ci ildə", Cabbarlının "Almas" pyesi ilə yanaşı, "yüksək səhnə keyfiyyətləri və aktyorların parlaq dil xüsusiyyətləri ilə" fərqlənirdi. Ədəbiyyatşünas və tənqidçi Qasım Qasımzadənin sözlərinə görə, "1905-ci ildə" pyesinin qəhrəmanları — azərbaycanlı və erməni olması uğurlu idi. Beləliklə, Qasımzadəyə görə, Cəfər Cabbarlı həm sosial məsələləri, həm də iki ailənin taleyini həll edir. Pyesin proloq və epiloqunda Baxşı və Sonanın böyük məhəbbəti, onların uşaqlarının Sovet dövründə köhnə ənənələrinin aradan qaldırılması göstərilir.
Buna baxmayaraq, Qasımzadə qeyd edir ki, gənc Sona ilə gənc Baxşı arasındakı əlaqələr pyesdə tamamilə aydın deyil. Qasımzadənin sözlərinə görə, Cabbarlı "1905-ci ildə" pyesində proletar beynəlmiləlçilik baxımından "avtokratik sistemə qarşı mübarizədə millətlərin birliyi, xalqların tarixi dostluğunun böyük əhəmiyyəti olan milli məsələni" şərh edir. Qasımzadə hesab edir ki, "1905-ci ildə" pyresində burjua millətçilərinin saxtakarlıqları ortaya qoyulur, hansılar ki, "xalqlar arasında milli qarşıdurma yaratmağa çalışırdı və xalqlar arasındakı sarsılmaz dostluq ənənələrini göstərilirdi". Qasımzadənin sözlərinə görə, Cəfər Cabbarlı ən önə erməni və Azərbaycan xalqlarının birliyini ortaya qoymuşdu.
Ədəbiyyatşünas Məmməd Arifin sözlərinə görə, "1905-ci ildə" pyesi çoxölçülü bir işdir, harada ki, kütləvi xalq səhnələri duyğulu və lirik səhnələr ilə sıx əlaqədardır. Məmməd Arif qeyd edir ki, çoxmillətli və sənaye şəhəri olan Bakı şəhərindəki inqilabi hərəkatın xüsusiyyətlərini əks etdirmək istəyən, Cabbarlı müxtəlif millətlərin işçilərinin əlaqələrinə diqqət yetirirdi.
Bakıya gəlmiş dramaturq 1934-cü ildə Bakı şəhərinin Azərbaycan Dövlət Rus Dram Teatrında "1905-ci ildə" tamaşası səhnəsinə baxaraq, qeyd edirdi:
| | Həyatı mükəmməl bilən müəllif, səhnədə insan şəkillərinin bütün qalereyasını gətirmişdi. Mənim fikrimcə, bu qalereyadakı milli tipajlar - iki yaşlı kişi, Karapet və bir çoxları daha uğurlu alınıb. İki yaşlı kişinin görüş səhnəsi olduqca yaxşıdır. | |
M. Hüseynova yazırdı ki, həm məzmunu, həm də səhnə quruluşuna görə bu pyes Azərbaycan teatrı üçün yeni idi. Hüseynova və Məmməd Arifin sözlərinə görə, Cabbarlı tamaşada dörd əsas sosial qrupun qarşıdurmasını göstərirdi. Hüseynovanın sözlərinə görə, birinci qrupa "çar hakimiyyətinin müdafiəçiləri", o cümlədən Bakı qubernatoru, onun həyat yoldaşı, polismeyster, bələdiyyə başçısı, prokuror, məhkəmə sədri və kazaklar daxil idi. Hüseynovaya görə, ikinci qrupda "Azərbaycanın inqilabçı qüvvələrini" təcəssüm etdirən çarizmə qarşı aktiv döyüşçülərdən ibarət idi. Bunlara Volodin, Eyvaz Əsriyan, yeraltı döyüşçülər İsak və Aram, qoca Baxşı və neft işçiləri daxil idi. Üçüncü sosial qrup azərbaycanlı və erməni burjuaziyasının nümayəndələrindən, habelə ən zəngin neft yataqlarının sahibləri — Salamov, Ağamyan, Bahadur bəy və s. ibarət idi. Azərbaycanlıların (Allahverdi, İmamverdi) və ermənilərdən ibarət ən yoxsul kəndlilər dördüncü qrupu təşkil edirdi. Hüseynova və Məmməd Arifin sözlərinə görə, general-qubernatorun obrazında "çar hakimiyyətinin casuslarından" biri göstərilir.
"Sovet Dram Teatrının tarixi" kitabının müəllifləri yazırdılar ki, tamaşa 1905-ci ildə "Azərbaycan və erməni milliyyətçi burjuaziyası tərəfindən rus imperiyasının cənub hissələrindən birində inqilabi mübarizənin gələcək inkişafını zəiflətmək və qarşısını almaq istəyən çarizmin aktual dəstəyi ilə törədilmiş" erməni-azərbaycanlı qırğınının qanlı hadisələrini canlandırırdı.
, pyesdən danışarkən qeyd edir ki, "hadisələrin əhatə dairəsi üçün müəllif öz bədii fikirlərini əslində dərinləşdirməyə çalışır". Adcemyan misal göstərmək üçün, barikada səhnəsinində qeyd edirdidi ki, iki dost olan Allahverdi və İmamverdinin müxalif düşərgələrdə təsadüfən olaraq qalırdılar, əvvəlcə düşmən kimi mübarizə aparırlar, amma bir-birini tanıyaraq, bu qırğını başlayan qüvvələrə lənət edirdilər:
| | Cabbarlı düşüncələrini hər bir adi oxucuya və tamaşaçıya çatdıra bilmişdi. Yalnız belə obraz düşünməsinə malik olan, böyük bir usta belə bir səhnəni təsəvvür edə bilər. Cabbarlının yaradıcı düşüncəsinin qəlbində əsl vətəndaşlıq var. | |
Populyar mədəniyyətdə
"1905-ci ildə" pyesində Sonanın oxuduğu və Baxşının tarda müşayiət etdiyi "Azad bir quşdum" mahnısı Azərbaycan xalqı arasında böyük uğur qazanmışdır. Mahnını lentə yazdıran ifaçılardan 1955-ci ildə Sara Qədimova, həmin ildə Şövkət Ələkbərova, 1976-cı ildə Elmira Rəhimova, 1981-ci ildə Səxavət Məmmədov, 1991-ci ildə Gülağa Məmmədov, 2001-ci ildə Yaqut Abdullayevanı qeyd etmək olar.
Ədəbiyyatda oxşar mövzular
- Əsli və Kərəm — azərbaycanlı Kərəm və erməni Əslinin sevgisi haqqında anonim dastan
- — azərbaycanlının rus zabitinə sevgisi haqqında Aleksandr Bestujev-Marlinskinin hekayəsi
- Bahadır və Sona — azərbaycanlı tələbə Bahadır və erməni Sonanın sevgisi haqqında Nəriman Nərimanovun romanı
- — azərbaycanlı Əli və erməni Katarinanın sevgisi haqqında hekayəsi
- Əli və Nino — azərbaycanlı Əli və gürcü Ninonun sevgisi haqqında Qurban Səidin romanı
- Artuş və Zaur — erməni Artuş və azərbaycanlı Zaurun faciəvi sevgisi haqqında Əli Əkbərin romanı
İstinadlar
- İbrahimov, Mirzə. "Глашатаи нового. К 80-летию со дня рождения Джафара Джабарлы". Дружба народов. 1979: 263.
- Rüstəmli, Asif. "Qarabağ "1905-ci ildə": tarixi gerçəklik və bədii həqiqət". anl.az. anl.az. 2022-05-24 tarixində . İstifadə tarixi: 17 oktyabr 2018.
- Cabbarlı, Cəfər. Джафар Джабарлы. Пьесы. Азербайджанское государственное издательство. 1958. 360.
- Гезалова, Э. Дж. "И. Печенев—переводчик Джафара Джабарлы". Издательство Азербайджанского государственного педагогического института. 1974: 215.
- Huseynova, M.M. Образ нового Баку в публицистике М. Горького и азербайджанская драматургия начала 30-х годов. Издательство Академии наук СССР. 1975. 65–166.
- Arif, Məmməd. Избранное в двух томах (II). Bakı: Азербайджанское государственное издательство. 1973. 150. (#accessdate_missing_url)
- Очерк истории азербайджанской советской литературы. Издательство Академии наук СССР. 1963. səh. 154. (#accessdate_missing_url)
- Искусство Азербайджана (I). 1949. 90–92. (#accessdate_missing_url)
- Cəfərov, Cəfər. Сочинения. Azərnəşr. 1970. 74.
- История советского драматического театра. Moskva: Наука. 1967. 338. (#accessdate_missing_url)
- Cəfərov, Cəfər. Азербайджанский драматический театр. Азербайджанское государственное издательство. 1962. 347. (#accessdate_missing_url)
- "Cəfər Cabbarlı şikayət ərizəsində Azdramadan nə yazırdı?". www.azadliq.org. www.azadliq.org. 2021-04-17 tarixində . İstifadə tarixi: 18 oktyabr 2018.
- Klimoviç, Lutsian. Хрестоматия по литературе народов СССР. Государственное учебно-педагогическое издательство Министерства Просвещения. 1959. səh. 171. (#accessdate_missing_url)
- Qasımzadə, Qasım. Дружба народов в азербайджанской советской литературе. 1963. səh. 40-153. (#accessdate_missing_url)
- ""Azad bir quşdum..."". www.anl.az. www.anl.az. 2019-09-15 tarixində . İstifadə tarixi: 18 oktyabr 2018.
- "Cəfər Cabbarlı Gəncədə - Bir mühacirin xatirəsi". teleqraf.com. teleqraf.com. İstifadə tarixi: 18 oktyabr 2018.
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
1905 ci ilde 1931 ci ilde Azerbaycan dramaturqu Cefer Cabbarlinin Qafqazda Ermeni Azerbaycan muharibesi dovrunde azerbaycanli Baxsi ve ermeni Sonanin mehebbet hekayesi uzerinde yazdigi pyes 1905 ci ildeBunyadzade adina Turk Incesenet Teatrinda tamasanin afisasi 1931 32 ci il movsumuJanr Epik dramMuellif Cefer CabbarliOrijinal dili Azerbaycan diliYazilma ili 1931EvvelkiSonraki1905 ci ilde Vikimenbede Vikianbarda elaqeli mediafayllar Pyes ilk defe sehnede 1931 ci ilde Bakida numayis olunub Eser tarla musayiet olunan Sari Gelin xalq mahnisinin ifasi ile baslayir Eseri rus diline Iqor Pecenev tercume edib Yaranma tarixiPyesin muellifi Cefer Cabbarli Cefer Cabbarlinin 1905 ci ilde Ermeni Azerbaycan muharibesinin siyasi cehetden cox keskin ve kompleks movzusunu bedii sekilde ehate etmesine sebeb olan helledici fakt azerbaycanli dramaturqunun Maksim Qorki ile gorusu idi ve onun Qorkinin Sovetlerin Birliyi haqqinda kitabi ile derin maraqlanmasi idi Cefer Cabbarli etiraf edirdi ki 1905 ci ilde pyesini yazarken o 1905 ci ilde Bakida bas veren butun inqilabi hadiseleri ehate etmek vezifesini ozu ucun esas qoymamisdi Onun sozlerine gore bu movzu hele de bedii hellini gozleyir 1929 cu ilde Cabbarli Zaqafqaziya xalqlarinin medeni birliyi ayi erzinde Gurcustana ve Ermenistana sefer etmisdir O bu seferden sonra 1905 ci ilde pyesini yazdi Pyesin yaranma tarixi haqqinda Cefer Cabbarli Edebiyyat qezetinin 1934 cu il 30 may nesrinde yazirdi Gurcustan Ermenistan ve Dagliq Qarabagda olarken men ferqli milletlerle tanis oldum Onlar sulhsever sosialist tikinti ile mesgul idi Bir defe koceriler ile tanis oldum Suru ile yanasi tek bir azerbaycanli qadin yeriyirdi O ortuksuz idi Daha sonra basqa bir qadinla tanis oldum O ermeni idi ve birinci qadin kimi eyni geyinmisdi Ilk baxisdan onlari bir birinden ayirmaq cetin idi Bu xalqlarin evi fircalama kend teserrufati aletleri adetleri mahni ve reqsler eyni idi Eslinde bu iki millet bir xalqdir Eger beledirse onda ne bu xalqlari qanli toqqusmalara iteledi Men bu movzu haqqinda derinden dusundum heyati oyrenmeye basladim ve belelikle pyesin uzrerinde islemeye basladim harada ki rus avtokratiyasinin mustemleke siyasetinin kutlelerin diqqetini inqilabdan yoneltmek ucun iki qardas xalqin baslarini bir birine vurulmasindan behs olunur 1905 ci ildeki milli qirginin zeminini secib 1905 ci ilde pyesini yazdim Sehnelesdirilme tarixiTamasadan bir sehne Azerbaycan Dovlet Rus Dram Teatri 1938 ci il Azerbaycan sehnesinde pyes ilk defe 1931 ci ilin oktyabr ayinda 1931 1932 ci il movsumu numayis etdirilib Pyesin ilk rejissoru Leninqraddan devet olunan rejissor V V Lyutse ressam P Ryabcikov ise tamasanin bedii dizaynini qurmusdu Tamasa muellifin qurucu direktorun istiraki ile heyata kecirilmisdir Tamasanin musiqisi bestekar Efrasiyab Bedelbeyli terefinden yazilmisdir Tamasanin bedii bezenmesinde bir cox konstruktivizm ve formalizm elementleri var idi esas platformalar uc hisseli kend evinin saquli hissesinde yerlesirdi orada mueyyen hisseler isiqlanirdi Tamasada bolsevik Eyvazin tesvirini Azerbaycan Respublikasinin emekdar artisti Abbas Mirze Serifzade terefinden yaradilmisdir Eyni zamanda 1905 ci ilde tamasasi Lyutse Cabarli Ryabcikovun eyni olaraq numayis etdirilmisdir Her iki teatr 1931 1932 movsumunu bu tamasa ile acmisdir Tamasanin muveffeqiyyeti cox boyuk idi Daha sonra tamasa Azerbaycan Dovlet Rus Dram Teatri ve Irevanin numayis etdirilmisdir Teatrsunas Cefer Ceferov yazirdi ki 1931 ci il 1905 ci ilde pyesine gore Azerbaycan senetine boyuk bir qelebe getirdi 1937 ci ilde Ismayil Hidayetzadenin rejissoru oldugu 1905 ci ilde tamasasi hazirlanmisdir Teatrsunas Cefer Ceferov qeyd edirdi ki 1937 ci ilin tamasasinda Ismayil Hidayetzade bolsevik Volodin ve Eyvazin obrazlarini daha artirdi 1905 ci ilde inqilabi mubarizenin imicini genislendirdi ve bununla tamasaya xas olan catismazligi aradan qaldirmaga bacardi Yene de Eyvaz rolunu artiq Azerbaycan Respublikasinin Abbas Mirze Serifzade oynamisdir Eserin tehliliFatma Qedri Sona obrazinda Baki Isci Teatri 1933 cu il 1931 ci ilde oktyabr ayinin 6 da Kommunist qezetinde Xelil Ibrahim Cefer Cabbarlinin 1905 ci ilde kimi internasional ruhlu yeni eseri haqqinda bizce bu eser sehneden goturulmelidir deye kontrrevolusioner bir neticeye gelerken qezetin o zamanki redaktoru Eminbeyli qezet emekdaslarinin etirazina baxmayaraq meqalenin axirina idareden bu sozleri elave etmeyi lazim bilmisdi muellifin fikri ile idaremiz serikdir Xalq dramaturqu Cefer Cabbarlinin 1905 ci ilde ve Yasar pyesleri Azerbaycan emekcilerinin mehebbetini qazanmisdir deye Baki proletariati ve Azerbaycan emekcileri Azerbaycanda sovet hokumetinin qurulmasinin 15 illiyi bayrami munasibetile Stalin yoldasa raport verdiyi bir halda musavatci ikiuzlu Eminbeyli 1905 ci ilde pyesini kontrrevolusion bir eser adlandiraraq sehneden goturulmesini teleb edirdi Serqsunas qeyd edirdi ki 1905 ci ilde Cabbarlinin Almas pyesi ile yanasi yuksek sehne keyfiyyetleri ve aktyorlarin parlaq dil xususiyyetleri ile ferqlenirdi Edebiyyatsunas ve tenqidci Qasim Qasimzadenin sozlerine gore 1905 ci ilde pyesinin qehremanlari azerbaycanli ve ermeni olmasi ugurlu idi Belelikle Qasimzadeye gore Cefer Cabbarli hem sosial meseleleri hem de iki ailenin taleyini hell edir Pyesin proloq ve epiloqunda Baxsi ve Sonanin boyuk mehebbeti onlarin usaqlarinin Sovet dovrunde kohne enenelerinin aradan qaldirilmasi gosterilir Buna baxmayaraq Qasimzade qeyd edir ki genc Sona ile genc Baxsi arasindaki elaqeler pyesde tamamile aydin deyil Qasimzadenin sozlerine gore Cabbarli 1905 ci ilde pyesinde proletar beynelmilelcilik baximindan avtokratik sisteme qarsi mubarizede milletlerin birliyi xalqlarin tarixi dostlugunun boyuk ehemiyyeti olan milli meseleni serh edir Qasimzade hesab edir ki 1905 ci ilde pyresinde burjua milletcilerinin saxtakarliqlari ortaya qoyulur hansilar ki xalqlar arasinda milli qarsidurma yaratmaga calisirdi ve xalqlar arasindaki sarsilmaz dostluq enenelerini gosterilirdi Qasimzadenin sozlerine gore Cefer Cabbarli en one ermeni ve Azerbaycan xalqlarinin birliyini ortaya qoymusdu Edebiyyatsunas Memmed Arifin sozlerine gore 1905 ci ilde pyesi coxolculu bir isdir harada ki kutlevi xalq sehneleri duygulu ve lirik sehneler ile six elaqedardir Memmed Arif qeyd edir ki coxmilletli ve senaye seheri olan Baki seherindeki inqilabi herekatin xususiyyetlerini eks etdirmek isteyen Cabbarli muxtelif milletlerin iscilerinin elaqelerine diqqet yetirirdi Bakiya gelmis dramaturq 1934 cu ilde Baki seherinin Azerbaycan Dovlet Rus Dram Teatrinda 1905 ci ilde tamasasi sehnesine baxaraq qeyd edirdi Heyati mukemmel bilen muellif sehnede insan sekillerinin butun qalereyasini getirmisdi Menim fikrimce bu qalereyadaki milli tipajlar iki yasli kisi Karapet ve bir coxlari daha ugurlu alinib Iki yasli kisinin gorus sehnesi olduqca yaxsidir Carskiy Allahverdi obrazinda Baki Isci Teatri 1933 cu il M Huseynova yazirdi ki hem mezmunu hem de sehne qurulusuna gore bu pyes Azerbaycan teatri ucun yeni idi Huseynova ve Memmed Arifin sozlerine gore Cabbarli tamasada dord esas sosial qrupun qarsidurmasini gosterirdi Huseynovanin sozlerine gore birinci qrupa car hakimiyyetinin mudafiecileri o cumleden Baki qubernatoru onun heyat yoldasi polismeyster belediyye bascisi prokuror mehkeme sedri ve kazaklar daxil idi Huseynovaya gore ikinci qrupda Azerbaycanin inqilabci quvvelerini tecessum etdiren carizme qarsi aktiv doyusculerden ibaret idi Bunlara Volodin Eyvaz Esriyan yeralti doyusculer Isak ve Aram qoca Baxsi ve neft iscileri daxil idi Ucuncu sosial qrup azerbaycanli ve ermeni burjuaziyasinin numayendelerinden habele en zengin neft yataqlarinin sahibleri Salamov Agamyan Bahadur bey ve s ibaret idi Azerbaycanlilarin Allahverdi Imamverdi ve ermenilerden ibaret en yoxsul kendliler dorduncu qrupu teskil edirdi Huseynova ve Memmed Arifin sozlerine gore general qubernatorun obrazinda car hakimiyyetinin casuslarindan biri gosterilir Sovet Dram Teatrinin tarixi kitabinin muellifleri yazirdilar ki tamasa 1905 ci ilde Azerbaycan ve ermeni milliyyetci burjuaziyasi terefinden rus imperiyasinin cenub hisselerinden birinde inqilabi mubarizenin gelecek inkisafini zeifletmek ve qarsisini almaq isteyen carizmin aktual desteyi ile toredilmis ermeni azerbaycanli qirgininin qanli hadiselerini canlandirirdi pyesden danisarken qeyd edir ki hadiselerin ehate dairesi ucun muellif oz bedii fikirlerini eslinde derinlesdirmeye calisir Adcemyan misal gostermek ucun barikada sehnesininde qeyd edirdidi ki iki dost olan Allahverdi ve Imamverdinin muxalif dusergelerde tesadufen olaraq qalirdilar evvelce dusmen kimi mubarize aparirlar amma bir birini taniyaraq bu qirgini baslayan quvvelere lenet edirdiler Cabbarli dusuncelerini her bir adi oxucuya ve tamasaciya catdira bilmisdi Yalniz bele obraz dusunmesine malik olan boyuk bir usta bele bir sehneni tesevvur ede biler Cabbarlinin yaradici dusuncesinin qelbinde esl vetendasliq var Populyar medeniyyetde 1905 ci ilde pyesinde Sonanin oxudugu ve Baxsinin tarda musayiet etdiyi Azad bir qusdum mahnisi Azerbaycan xalqi arasinda boyuk ugur qazanmisdir Mahnini lente yazdiran ifacilardan 1955 ci ilde Sara Qedimova hemin ilde Sovket Elekberova 1976 ci ilde Elmira Rehimova 1981 ci ilde Sexavet Memmedov 1991 ci ilde Gulaga Memmedov 2001 ci ilde Yaqut Abdullayevani qeyd etmek olar Edebiyyatda oxsar movzularEsli ve Kerem azerbaycanli Kerem ve ermeni Eslinin sevgisi haqqinda anonim dastan azerbaycanlinin rus zabitine sevgisi haqqinda Aleksandr Bestujev Marlinskinin hekayesi Bahadir ve Sona azerbaycanli telebe Bahadir ve ermeni Sonanin sevgisi haqqinda Neriman Nerimanovun romani azerbaycanli Eli ve ermeni Katarinanin sevgisi haqqinda hekayesi Eli ve Nino azerbaycanli Eli ve gurcu Ninonun sevgisi haqqinda Qurban Seidin romani Artus ve Zaur ermeni Artus ve azerbaycanli Zaurun facievi sevgisi haqqinda Eli Ekberin romaniIstinadlarIbrahimov Mirze Glashatai novogo K 80 letiyu so dnya rozhdeniya Dzhafara Dzhabarly Druzhba narodov 1979 263 Rustemli Asif Qarabag 1905 ci ilde tarixi gerceklik ve bedii heqiqet anl az anl az 2022 05 24 tarixinde Istifade tarixi 17 oktyabr 2018 Cabbarli Cefer Dzhafar Dzhabarly Pesy Azerbajdzhanskoe gosudarstvennoe izdatelstvo 1958 360 Gezalova E Dzh I Pechenev perevodchik Dzhafara Dzhabarly Izdatelstvo Azerbajdzhanskogo gosudarstvennogo pedagogicheskogo instituta 1974 215 Huseynova M M Obraz novogo Baku v publicistike M Gorkogo i azerbajdzhanskaya dramaturgiya nachala 30 h godov Izdatelstvo Akademii nauk SSSR 1975 65 166 Arif Memmed Izbrannoe v dvuh tomah II Baki Azerbajdzhanskoe gosudarstvennoe izdatelstvo 1973 150 accessdate missing url Ocherk istorii azerbajdzhanskoj sovetskoj literatury Izdatelstvo Akademii nauk SSSR 1963 seh 154 accessdate missing url Iskusstvo Azerbajdzhana I 1949 90 92 accessdate missing url Ceferov Cefer Sochineniya Azernesr 1970 74 Istoriya sovetskogo dramaticheskogo teatra Moskva Nauka 1967 338 accessdate missing url Ceferov Cefer Azerbajdzhanskij dramaticheskij teatr Azerbajdzhanskoe gosudarstvennoe izdatelstvo 1962 347 accessdate missing url Cefer Cabbarli sikayet erizesinde Azdramadan ne yazirdi www azadliq org www azadliq org 2021 04 17 tarixinde Istifade tarixi 18 oktyabr 2018 Klimovic Lutsian Hrestomatiya po literature narodov SSSR Gosudarstvennoe uchebno pedagogicheskoe izdatelstvo Ministerstva Prosvesheniya 1959 seh 171 accessdate missing url Qasimzade Qasim Druzhba narodov v azerbajdzhanskoj sovetskoj literature 1963 seh 40 153 accessdate missing url Azad bir qusdum www anl az www anl az 2019 09 15 tarixinde Istifade tarixi 18 oktyabr 2018 Cefer Cabbarli Gencede Bir muhacirin xatiresi teleqraf com teleqraf com Istifade tarixi 18 oktyabr 2018 Xarici kecidlerDiger layihelerdeVikimenbede elaqeli metnlerVikianbarda elaqeli media fayllar