Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Xəlil İbrahim oğlu İbrahimov (1892, Şuşa – 18 mart 1938, Nargin adası, Abşeron rayonu) — "Azərbaycan" qəzetinin rus dilində nəşrinin redaktoru, jurnalist, tənqidçi, teatrşünas və tərcüməçi.
| Xəlil İbrahim | |
|---|---|
| Xəlil İbrahim oğlu İbrahimov | |
 | |
| Doğum tarixi | 1892 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 18 mart 1938 |
| Vəfat yeri | |
| Vəfat səbəbi | Stalin repressiyası |
| Vətəndaşlığı |  Rusiya imperiyası AXC SSRİ |
| Milliyyəti | azərbaycanlı |
| Fəaliyyəti | publisist |
Həyatı
Xəlil İbrahimov 1892-ci ildə Şuşada anadan olmuşdur. İbtidai təhsilini Şuşada rus-tatar məktəbində almışdır. 1907-ci ildə atası vəfat etdikdən sonra ailəsi ilə Bakıya köçmüş, təhsilini Bakıda davam etdirmişdir. X.İbrahimov 1909–1911-ci illərdə təqaüd almadığından Bakıdakı təhsilini də yarımçıq qoymalı olur. Təhsilini dayandırdığı dövrdə Sarıcalıda ev şəraitində Qasım bəy Zakirin nəvələrinə dərs demişdir. Daha sonra Xəlil İbrahim Bakıya qayıdaraq təhsilini davam etdirmiş və məktəbi bitirmişdir.
1920–1930-cu illərdə gizli fəaliyyət göstərən "Müsavat"-ın sıralarında Azərbaycan istiqlalının bərpası uğrunda mübarizəsini davam etdirməkdə, Şuşada qiyam hazırlamaqda və 50 nəfərlik qiyamçı dəstəyə başçılıq etməkdə günahlandırılan Xəlil İbrahim 12 noyabr 1937-ci ildə həbs edilir. 1938-ci ildə Azərbaycan SSR Daxili İşlər Komissarlığının 11 mart tarixli qərarı ilə Xəlil İbrahim "xalq düşməni" elan edildi. Əmlakı müsadirə olundu və martın 18-də Nargin adasında güllələndi.
Fəaliyyəti
Xəlil İbrahimov "Kənd həyatından lövhələr" adlı ilk oçerkini Sarıcalıda dərs dediyi dövrdə yazmışdır. Sonralar bu oçerk 1913-cü ildə "Səda" qəzetində dərc olunmuşdur. 1912-ci ildə "Nəşri-maarif" cəmiyyətinin Əmircandakı məktəbinə müəllim təyin olunduğu dövrdən etibarən yaradıcılığa başlayıb. Xəlil İbrahim daha sonra "Səda", "Son xəbər", "Doğru söz", "İqbal", "Bəsirət", "Tuti", "Açıq söz" qəzetlərində və müxtəlif jurnallarda müntəzəm çıxış etməyə başlayır.
1917-ci ilin fevralında Rusiyada çar rejiminin süqutundan sonra 1911-ci ildə yaradılan Müsavat partiyası gizli fəaliyyətdən çıxaraq açıq siyasi mübarizəyə qatıldı. "Müsavat"-ın ideoloji xəttini həyata keçirən "Açıq söz"-çülərin böyük əksəriyyəti ilə birgə Xəlil İbrahim də bu tarixdən etibarən Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin liderlik etdiyi partiyanın sıralarına qatılır. X.İbrahim "Müsavat"-ın Şuşa özək katibi seçilir.
15 aprel 1917-ci ildə Bakıda keçirilən Qafqaz Müsəlmanlarının I qurultayı və 1917-ci il 26–31 oktyabr tarixlərində Bakıda keçirilən birləşmiş Müsavat partiyasının I qurultayında yaxından iştirak etmişdir.
"Açıq söz" qəzeti
Xəlil İbrahim 1916-cı ildən etibarən "Açıq söz" qəzeti ilə 4 illik əməkdaşlığa başlayır. Onun "Yeyiləcək şeylər" adlı ilk yazısı 2 aprel 1916-cı ildə "Açıq söz"-də dərc olunub.
1917-ci ilin 1 yanvar tarixli sayında "Açıq söz" abunə elanında qəzetin Məhəmməd Əmin Rəsulzadə və Sənətulla İbrahimovun baş müxbirliyi ilə nəşr olunacağı bildirilir və müxbir heyəti içərisində X.İbrahimin də adı çəkilir. Bu tarixdən başlayaraq X.İbrahim "Açıq söz"-ün daimi müxbiri kimi fəaliyyətə başlayır.
"Bir neçə söz" məqaləsində müxbir Rusiya inqilabına cəmiyyətin aparıcı qüvvələrini kömək etməyə çağırır və bu yöndə təklifləri ictimaiyyətə çatdırırdı. O, inqilabı Rusiyanın məhkum millətlərinin tarixi şansı hesab edirdi ("Açıq söz". 1917-ci il 22 mart. № 430).
X.İbrahim qəzetin 8 dekabr 1917-ci il tarixli sayında "Son müraciətnamə" məqaləsində inqilabın tarixi əhəmiyyəti və bolşeviklərin "atası" Leninin proqram xarakterli çıxışlarını təhlil edir. 10 dekabr 1917-ci il tarixli sayında isə o, dövlətçiliyin əsas qollarından olan parlamentin əhəmiyyətini anlatmağa çalışırdı. "Məclisi-müəsisan" məqaləsində Rusiya Müəssisələr Məclisinə seçkilərdə Zaqafqaziyanın türk-müsəlman əhalisinin fəallığının əhəmiyyətindən yazır, Rusiyada yaşayan başqa millət və etnik qrupların qanunvericilik aktlarının qəbulunda iştirakını zəruri edən şərtləri dilə gətirirdi. Bir neçə partiyanın seçkidə iştirakını yüksək dəyərləndirərək 10-cu sayla seçkidə iştirak edəcək "Türk-ədəmi mərkəziyyət Müsavat partiyası"-nın üstünlüklərini qeyd edir, əhalini milli maraqlar ətrafında birləşməyə çağırırdı.
1917-ci ilin oktyabrın 19-dan 24-dək "Açıq söz"-də "Seçkilər" başlıqlı silsilə yazılar çap edərək xalqların taleyində seçkilərin əhəmiyyətini yazdı.
Erməni-bolşevik birləşmələrinin Bakıda və bölgələrdə soyqırım törədəcəyini bəzi həmkarları kimi əvvəlcədən proqnozlaşdıran X.İbrahim 1918-ci il 31 mart soyqırımından 12 gün əvvəl yazırdı: "Birlik tələb olunur" (6 mart 1918-ci il, № 697).
31 mart soyqırımı gününün axşamı "Açıq söz" son sayını çap etməli oldu. Aprelin 2-dək "Açıq söz" qəzetinin redaksiyası və mətbəəsi də dağıdıldı.
"Azərbaycan" qəzeti
1918-ci ilin sentyabrın 15-i Bakı azad olunur. "Azərbaycan" qəzeti Gəncədə fəaliyyətə başladı və 4-cü sayından sonra redaksiya Bakıya köçdü. Onun "Azərbaycan"da ilk məqaləsi isə eyni vaxtda rusca və azərbaycanca çap olunan "Qarışıq günlərdə Qarabağın vəziyyəti"nə dair reportajdır. Xəlil İbrahim 1917-ci ilin oktyabr ayından sonra Qarabağdakı vəziyyəti təsvir və təhlil etmişdir. 1918-ci ilin 31 mart soyqırımından sonra Şuşaya qayıdan X.İbrahim Qarabağda cərəyan edən hadisələri qeyd etmişdir.
X.İbrahimin 1918-ci ilin 23 oktyabr tarixli "Azərbaycan" qəzetinin anadilli və rusca nəşrində davamlı 4 sayda dərc olunan "Qarışıq günlərdə Qarabağın vəziyyəti" məqaləsi Qafqaz İslam Ordusunun Qarabağ hərəkatı tarixinin öyrənilməsində əhəmiyyət daşıyır. Parlamentarizm tarixinin tədqiqində də onun "Azərbaycan"-da davamlı çap etdirdiyi "Azərbaycan parlamanı" (10 noyabr 1919-cu il № 35), "Azərbaycan parlamanı dəvəti münasibətilə" (13, 14 noyabr, 7 dekabr 1918-ci il) məqalələrindəki faktların kifayət qədər əhəmiyyəti var.
Bolşeviklərin və Sovet Rusiyasının təzyiqləri ərəfəsində 1920-ci ilin mart ayında Xəlil İbrahim "Müsavat"-ın sıralarını tərk edir. Bəzi araşdırmaçılar isə Xəlil İbrahim və Süleyman Abdullayevin "Müsavat"-dan kənarlaşdırıldığını qeyd edir və bu addımın hansı səbəbdən baş verdiyini geniş açıqlamırlar. Əldə olunan sənədlər, faktlar isə X.İbrahimin repressiya olunanadək gizli "Müsavat"-ın sıralarında çalışdığını ortaya qoyur.
X.İbrahim "Azərbaycan" qəzetindən sonra iş yerini "Kommunist" qəzetinə dəyişir.
2023-cü ildə yazıları toplanaraq "İstiqlal yazıları" adı altında çap olunmuşdur.
İstinadlar
- "Unudulmaz Xəlil İbrahim". www.anl.az (az.). 19-04-2020 tarixində . İstifadə tarixi: 19-04-2020.
- ""Azərbaycan"ın Xəlil İbrahimi". www.elibrary.az (az.). 19-04-2020 tarixində . İstifadə tarixi: 19-04-2020.
- "Nə zülm olsun, nə zalım..." www.anl.az (az.). 19-04-2020 tarixində . İstifadə tarixi: 19-04-2020.
- Mədəniyyət TV. "Xəlil İbrahim yazıları bir kitabda..." (az.). Youtube.com. 26.05.2023. 2023-05-28 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-05-28.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Xelil Ibrahim oglu Ibrahimov 1892 Susa 18 mart 1938 Nargin adasi Abseron rayonu Azerbaycan qezetinin rus dilinde nesrinin redaktoru jurnalist tenqidci teatrsunas ve tercumeci Xelil IbrahimXelil Ibrahim oglu IbrahimovDogum tarixi 1892Dogum yeri Susa Susa qezasi Yelizavetpol quberniyasi Rusiya imperiyasiVefat tarixi 18 mart 1938 1938 03 18 Vefat yeri Nargin adasi Abseron rayonu Azerbaycan SSR SSRIVefat sebebi Stalin repressiyasiVetendasligi Rusiya imperiyasi AXC SSRIMilliyyeti azerbaycanliFealiyyeti publisistHeyatiXelil Ibrahimov 1892 ci ilde Susada anadan olmusdur Ibtidai tehsilini Susada rus tatar mektebinde almisdir 1907 ci ilde atasi vefat etdikden sonra ailesi ile Bakiya kocmus tehsilini Bakida davam etdirmisdir X Ibrahimov 1909 1911 ci illerde teqaud almadigindan Bakidaki tehsilini de yarimciq qoymali olur Tehsilini dayandirdigi dovrde Saricalida ev seraitinde Qasim bey Zakirin nevelerine ders demisdir Daha sonra Xelil Ibrahim Bakiya qayidaraq tehsilini davam etdirmis ve mektebi bitirmisdir 1920 1930 cu illerde gizli fealiyyet gosteren Musavat in siralarinda Azerbaycan istiqlalinin berpasi ugrunda mubarizesini davam etdirmekde Susada qiyam hazirlamaqda ve 50 neferlik qiyamci desteye basciliq etmekde gunahlandirilan Xelil Ibrahim 12 noyabr 1937 ci ilde hebs edilir 1938 ci ilde Azerbaycan SSR Daxili Isler Komissarliginin 11 mart tarixli qerari ile Xelil Ibrahim xalq dusmeni elan edildi Emlaki musadire olundu ve martin 18 de Nargin adasinda gullelendi FealiyyetiXelil Ibrahimov Kend heyatindan lovheler adli ilk ocerkini Saricalida ders dediyi dovrde yazmisdir Sonralar bu ocerk 1913 cu ilde Seda qezetinde derc olunmusdur 1912 ci ilde Nesri maarif cemiyyetinin Emircandaki mektebine muellim teyin olundugu dovrden etibaren yaradiciliga baslayib Xelil Ibrahim daha sonra Seda Son xeber Dogru soz Iqbal Besiret Tuti Aciq soz qezetlerinde ve muxtelif jurnallarda muntezem cixis etmeye baslayir 1917 ci ilin fevralinda Rusiyada car rejiminin suqutundan sonra 1911 ci ilde yaradilan Musavat partiyasi gizli fealiyyetden cixaraq aciq siyasi mubarizeye qatildi Musavat in ideoloji xettini heyata keciren Aciq soz culerin boyuk ekseriyyeti ile birge Xelil Ibrahim de bu tarixden etibaren Mehemmed Emin Resulzadenin liderlik etdiyi partiyanin siralarina qatilir X Ibrahim Musavat in Susa ozek katibi secilir 15 aprel 1917 ci ilde Bakida kecirilen Qafqaz Muselmanlarinin I qurultayi ve 1917 ci il 26 31 oktyabr tarixlerinde Bakida kecirilen birlesmis Musavat partiyasinin I qurultayinda yaxindan istirak etmisdir Aciq soz qezetiXelil Ibrahim 1916 ci ilden etibaren Aciq soz qezeti ile 4 illik emekdasliga baslayir Onun Yeyilecek seyler adli ilk yazisi 2 aprel 1916 ci ilde Aciq soz de derc olunub 1917 ci ilin 1 yanvar tarixli sayinda Aciq soz abune elaninda qezetin Mehemmed Emin Resulzade ve Senetulla Ibrahimovun bas muxbirliyi ile nesr olunacagi bildirilir ve muxbir heyeti icerisinde X Ibrahimin de adi cekilir Bu tarixden baslayaraq X Ibrahim Aciq soz un daimi muxbiri kimi fealiyyete baslayir Bir nece soz meqalesinde muxbir Rusiya inqilabina cemiyyetin aparici quvvelerini komek etmeye cagirir ve bu yonde teklifleri ictimaiyyete catdirirdi O inqilabi Rusiyanin mehkum milletlerinin tarixi sansi hesab edirdi Aciq soz 1917 ci il 22 mart 430 X Ibrahim qezetin 8 dekabr 1917 ci il tarixli sayinda Son muracietname meqalesinde inqilabin tarixi ehemiyyeti ve bolseviklerin atasi Leninin proqram xarakterli cixislarini tehlil edir 10 dekabr 1917 ci il tarixli sayinda ise o dovletciliyin esas qollarindan olan parlamentin ehemiyyetini anlatmaga calisirdi Meclisi muesisan meqalesinde Rusiya Muessiseler Meclisine seckilerde Zaqafqaziyanin turk muselman ehalisinin fealliginin ehemiyyetinden yazir Rusiyada yasayan basqa millet ve etnik qruplarin qanunvericilik aktlarinin qebulunda istirakini zeruri eden sertleri dile getirirdi Bir nece partiyanin seckide istirakini yuksek deyerlendirerek 10 cu sayla seckide istirak edecek Turk edemi merkeziyyet Musavat partiyasi nin ustunluklerini qeyd edir ehalini milli maraqlar etrafinda birlesmeye cagirirdi 1917 ci ilin oktyabrin 19 dan 24 dek Aciq soz de Seckiler basliqli silsile yazilar cap ederek xalqlarin taleyinde seckilerin ehemiyyetini yazdi Ermeni bolsevik birlesmelerinin Bakida ve bolgelerde soyqirim toredeceyini bezi hemkarlari kimi evvelceden proqnozlasdiran X Ibrahim 1918 ci il 31 mart soyqirimindan 12 gun evvel yazirdi Birlik teleb olunur 6 mart 1918 ci il 697 31 mart soyqirimi gununun axsami Aciq soz son sayini cap etmeli oldu Aprelin 2 dek Aciq soz qezetinin redaksiyasi ve metbeesi de dagidildi Azerbaycan qezeti1918 ci ilin sentyabrin 15 i Baki azad olunur Azerbaycan qezeti Gencede fealiyyete basladi ve 4 cu sayindan sonra redaksiya Bakiya kocdu Onun Azerbaycan da ilk meqalesi ise eyni vaxtda rusca ve azerbaycanca cap olunan Qarisiq gunlerde Qarabagin veziyyeti ne dair reportajdir Xelil Ibrahim 1917 ci ilin oktyabr ayindan sonra Qarabagdaki veziyyeti tesvir ve tehlil etmisdir 1918 ci ilin 31 mart soyqirimindan sonra Susaya qayidan X Ibrahim Qarabagda cereyan eden hadiseleri qeyd etmisdir X Ibrahimin 1918 ci ilin 23 oktyabr tarixli Azerbaycan qezetinin anadilli ve rusca nesrinde davamli 4 sayda derc olunan Qarisiq gunlerde Qarabagin veziyyeti meqalesi Qafqaz Islam Ordusunun Qarabag herekati tarixinin oyrenilmesinde ehemiyyet dasiyir Parlamentarizm tarixinin tedqiqinde de onun Azerbaycan da davamli cap etdirdiyi Azerbaycan parlamani 10 noyabr 1919 cu il 35 Azerbaycan parlamani deveti munasibetile 13 14 noyabr 7 dekabr 1918 ci il meqalelerindeki faktlarin kifayet qeder ehemiyyeti var Bolseviklerin ve Sovet Rusiyasinin tezyiqleri erefesinde 1920 ci ilin mart ayinda Xelil Ibrahim Musavat in siralarini terk edir Bezi arasdirmacilar ise Xelil Ibrahim ve Suleyman Abdullayevin Musavat dan kenarlasdirildigini qeyd edir ve bu addimin hansi sebebden bas verdiyini genis aciqlamirlar Elde olunan senedler faktlar ise X Ibrahimin repressiya olunanadek gizli Musavat in siralarinda calisdigini ortaya qoyur X Ibrahim Azerbaycan qezetinden sonra is yerini Kommunist qezetine deyisir 2023 cu ilde yazilari toplanaraq Istiqlal yazilari adi altinda cap olunmusdur Istinadlar Unudulmaz Xelil Ibrahim www anl az az 19 04 2020 tarixinde Istifade tarixi 19 04 2020 Azerbaycan in Xelil Ibrahimi www elibrary az az 19 04 2020 tarixinde Istifade tarixi 19 04 2020 Ne zulm olsun ne zalim www anl az az 19 04 2020 tarixinde Istifade tarixi 19 04 2020 Medeniyyet TV Xelil Ibrahim yazilari bir kitabda az Youtube com 26 05 2023 2023 05 28 tarixinde Istifade tarixi 2023 05 28