Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Əbu Səid Fəzlullah ibn Əbülxeyr Əhməd bin Məhəmməd əl-Meyhəni (d.967- ö. 1049)— Sufi-təkyə ənənələrini təsbit edən və qurduğu səma məclislərində oxuduğu aşiqanə rubailərlə tanınan Xorasanlı Fars sufi filosofu.
| Əbu Səid Əbülxeyr | |
|---|---|
| fars. ابوسعید ابوالخیر | |
 | |
| Doğum tarixi | 7 dekabr 967 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 12 yanvar 1049 (81 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Dəfn yeri | |
| Fəaliyyəti | ilahiyyatçı, şair |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
7 dekabr 967-ci il tarixində Xorasanda Sərəxs ilə Əbivərd arasında olan bölgəsində Meyhənə (Mihnə) qəsəbəsində doğuldu.Atası Əbülxeyr Əhməd sufilərin dostu olan və səma məclislərinə davam edən bir əttardı. Uşaqlığını Məyhənədə keçirən Əbu Səid atasıyla birlikdə getdiyi səma məclislərində təsəvvufu tanıdı. Sufi şair Əbülqasım Bişr-i Yasinin dərslərinə davam edib dil və ədəbiyyat elmlərində ondan faydalandı, şeir və təsəvvüf anlayışından da təsirləndi. Ondan öyrəndiyi şeirləri çeşidli söhbət məclislərində oxudu və bu şeirlər onun üçün ilham qaynağı oldu. Bir rəvayətə görə 30.000 beyt əzbərləmişdi.
Əbu Səid fiqh, təfsir və hədis bilgisini irəlilətmək üçün Mərvə getdi. Burada Şafei fiqh alimi Əbu Abdullah Məhəmməd ibn Əhməd əl-Hazrinin (Husri, ö. 373/983 [?]) vəfatından sonra beş il Əbu Bəkir Abdullah ibn Əhməd əl-Kaffal əl-Mərvəzinin dərslərinə davam etdi. Daha sonra Sərəxsə gedərək Əbu Əli Zahir b. Əhməddən təfsir, fiqh usulü və hadis dərsləri aldı. Burada dönəmin məşhur sufilərindən Loğman-ı Sərəxsi ilə tanış oldu. Loğman onu Əbu Nasr əs-Sərracın müridlərindən Şeyx Əbülfəzl Məhəmməd ibn Həsən əs-Sərəxsi ilə tanış etdi. Əbül-Hayr, zikir təlkin ədən bu şeyxdən ciddi surətdə təsirləndi, tövsiyəsinə uyub Məyhənəyə döndü. Yeddi il zahid hayatı yaşadı, tahammül edilməsi çətin sınaqlardan sonra təkrar Səraxsa döndü. Şeyx Əbül-Fazl burada onu daha da çətin sınaqlara çəkib bir müddət sonra Məyhənəyə göndərdi. Əbu Səid Məyhənədə məscidlərin təmizliyiylə məşğul olur, hər namaz öncəsi cuş olur, davamlı susur, yamaq üstünə yamaq vurulduğu üçün ağırlaşan bir çuxa giyiyor, yirmi otuz gün kalmak üzərə sahralara çıkıyor, buralarda inzivaya çəkiliyor, dərin düşüncələrə dalıyordu. Nə kadar şiddətli riyazətlərə və çətin çilələrə girdiğini anlatmak için, Babil Kuyusunda baş aşağı asılarak çilə çıkardıkları rivayət ədilən Harut və Marut gibi bazan bir ağaca kəndini ayaklarından asarak, bazan da bir kuyuya baş aşağı sarkarak çilə çıkardığı (çillə-i makusə), Kuran okuduğu və bu durumda namaz kıldığı (salat-ı maklubə) rivayət ədilir. Daha sonra təkrar Sərahsa gidən Əbu Səid bu çiləli hayata Əbül-Fazlın yanında da dəvam ətti. Ardından şəyhin tavsiyəsinə uyup Nişabura gitti. Burada İmamül-Harəməyn əl-Cüvəyni, Əbül-Kāsım əl-Kuşəyri gibi alim və mutasavvıflarla tanıştı. Daha öncə Sərahsta Əbül-Fazldan hırka giyip giymədiği bilinməyən Əbu Səid, Nişaburda ünlü sufi Əbu Abdurrahman əs-Süləmidən hırka giydi.
Bəzi rəvayətlərə görə irşad faaliyətinə başlamadan Məyhənəyə dönərək burada çiləli hayatına davam etdi. Əbivərd ilə Sərəxs arasında yeddi il inzivaya çəkildi, bu müddət içində ot və yarpaq yeyərək yaşadı. Bu arada şeyxi Əbül-Fəzl vəfat etdiyindən Amulə gedib Əbül-Abbas Ahməd b. Muhamməd əl-Kassaba intisap etdi; ikinci hırkayı da ondan giydi. Bu zatın vəfatı üzərinə Məyhənəyə döndü. Gəcələri uyumuyor, namaz kılıyor, zikirlə məşgul oluyor, gündüzləri həp oruç tutuyor, hiç dinlənmiyor, daima kıbləyə yönəlmiş bir haldə bulunmaya çalışıyor, haramlardan sakınıyor, güzəl şəylərə bakmıyor, sürəkli təslimiyət göstəriyor, ən azla yətiniyor, vaktini məsciddə və təkkədə gəçiriyor, kötü yərlər olduğuna inandığı için çarşı pazara uğramıyor və kimsənin kusurunu görmüyordu. Bu çəşit on səkiz əsası başarıyla uyguladığı için nəfsindən fani olduğuna kanaat gətirdiktən sonra halkı irşada başladı. Nişabur və Məyhənədəki təkkəsində çəvrəsində çok sayıda mürid toplandı.
Əbu Səid təkkədə bazan sabahlara kadar səma və raks ədiyor, nara atıyor, aşıkanə şiirlər və ilahilər okuyup coşuyor, sohbətinə katılanları galəyana gətiriyordu. Sık sık düzənlənən davətlərdə və ziyafət sofralarında coşkulu səmalar yapılıyordu. Üzərində para taşımamayı, sərvət ədinməməyi və hiçbir şəy biriktirməməyi adət ədinən Əbu Səidin səma məclislərini hizmətçisi Hasan-ı Müəddəb düzənliyordu. Bu məclislərdə yapılan masraflar əmir və zənginlərin bağışlarıyla, bazan da borç para ilə karşılanırdı. Əbu Səid, ölümündən kısa sürə öncə Gaznədəki Vəzir Nizamülmülktən borçlarını ödəməsini rica ətmiş və bu diləği yərinə gətirilmişti.
Əbu Səidin tasavvuf silsiləsi Əbül-Fazl, Əbu Nasr əs-Sərrac və Əbu Muhamməd Mürtaiş vasıtasıyla Cüneyd-i Bağdadiyə çatır. Fəqət Əbu Səid, Bayəzid-i Bistami və Həllac-i Mənsur tərzi bir təsəvvüf anlayışına sahib idi. Onlar kimi şathiyələr söyləmiş, gəldiği zaman gönlündən gəçənləri sərbəstçə ifadə ətməktən çəkinməmiştir. Səma məclislərindəki hali də daha sonra bu gələnəği dəvam əttirən Mövlanənin halinə bənzər. Bu məclislərdə, sohbət toplantılarında və vaazlarda söylədiği sözlər və okuduğu aşıkanə şeirlərlə çəvrəsindəkiləri dərindən ətkiləyən Əbu Səidin şöhrət və nüfuzu o kadar çok yayıldı ki yərə attığı karpuz kabuğu bilə təbərrükən alınıyor və yirmi dinara müştəri bulabiliyordu. Komşularından birçoğu onun manəvi təsirində kalarak içkiyi və bənzəri kötü alışkanlıkları bırakmışlardı. Çağdaşı İbn Hazmın anlattığına görə ünü Əndülüsə kadar ulaşmıştı.
Təkkə adabının ilk dəfa Əbu Səid tərəfindən təsbit ədildiği kabul ədilir. Onun tasavvufta kəndinə has bir yol açtığını, təkkə inşa əttiğini, gündə iki dəfa sofra kurduğunu söyləyən Kazvini, bütün tasavvufi adabın Əbu Səidə nisbət ədildiğini söylər (Asarül-bilad, s. 361). Yinə tasavvufi fikir və hisləri çoğu Farsça olan şiirlərlə, özəlliklə rubailərlə ilk dəfa o ifadə ətmiş, Sənai, Fəridüddin-i Attar və Məvlana bu yolda onun pəşindən gitmişlərdir (Səid-i Nəfisi, s. 36). Əbu Səidin təkkə adabı və şiir anlayışı daha sonraki sufilərin önəmli bir kısmı üzərində gəniş ölçüdə təsirli olmuştur. Tasavvuf tarihində yədi sultandan biri olarak ün yapan Əbu Səidin (digərləri , Bayəzid-i Bistami, İbrahim ibn Ədhəm, Cüneyd-i Bağdadi, Mahmud Qəznəvi, Səlcuqlu hökümdarı Səncərdir) dost və heyranları qədər düşmən və müxalifləri də vardır. Onu bəzilərı siddik, bəziləri da zındık olaraq görür. Rindcə yaşaması, Mövlanə və kimi bütün dinlərə bir gözlə bakılmasını təlkin ətməsi, bazı rivayətlərə görə, "Məscid və mədrəsələr yərlə bir olmadıkça, küfürlə iman arasındaki fark kalkmadıkça dərvişlərin görəvləri tamamlanmış olmayacaktır" deməsi zındık oluşuna dəlil sayılmıştır. Əbu Səid ayrıca gənçlərlə səma yapmak, Kuran və hadis yərinə şiir və ilahi okumakla da suçlanmıştır. Kərramilər, Şiilər və Hanəfilər onun aləyhində bulunmuşlar, hatta kəndisini Gaznəli Sultan Mahmuda şikayət ətmişlər, sultan da Nişapur alimlərindən bu iddiaların doğru olup olmadığını araştırmalarını istəmişti. Əbu Səid onları ikna ədərək muhaliflərini ətkisiz halə gətirmiş, hasımları ona hak vərmək zorunda kalmışlar, bu olaydan sonra hiç kimsə Nişaburda sufilər aləyhində bulunmaya cəsarət ədəməmişti. Kuşəyri də başlangıçta ondan şüphələnmiş, fakat daha sonra kəndisini yakından tanıyınca itirazdan vazgəçmişti. Buna rağmən ər-Risaləsində çağındaki büyük sufilərin isimlərini kaydəttiği haldə Əbu Səidin adını anmamıştır. Çağdaşı Hücviri Əbu Səidin büyük bir sufi olduğunu bəlirtmiş və önəminə dikkat çəkmiştir. Sübki isə İbn Hazm və Zəhəbinin onu kötüləmələrinə itibar ədilməməsini söyləyərək Əbu Səidi yolu doğru, inancı sağlam bir alim və sufi olarak tanıtır.
Bəzi qaynaqlarda İbn Sina ilə məktublaşdığı, hətta kəndisiylə görüşdüyü, baş başa yaptıkları uzun bir görüşmədən sonra İbn Sinanın, "Mənim bildiklərimi o görüyor"; Əbu Səidin də, "Bənim gördüklərimi o biliyor" dədikləri, böyləcə hakikatə akılla da kəşf* ilə də ulaşılabiləcəğini bəlirttikləri rivayət ədilir;. Əbu Səid, çətin bir riyazət və aşırı ibadəttən sonra, hər ikisini də tərkətməsi dışında, diğər davranışları ilə Məvlanaya çok bənzəməktədir. Nitəkim o da Məvlana gibi səmaı çok səvməktə və bu amaçla sık sık toplantılar tərtip əttirməktəydi.
Əbu Səid 4 Şaban 440 (12 yanvar 1049) Cümə gecəsi doğduğu yər olan Məyhənədə səksən iki yaşında vəfat ətti. Səid-i Nəfisi, biri İranda Türbət-i Haydarın 12 km. günəyində, diğəri bu gün Türkmənistanın Mərv şəhrinin günəybatısında olmak üzərə Məyhənə adlı iki yər bulunduğunu və Əbu Səidin kabrinin burada hala varlığını koruduğunu, Türbət-i Haydari civarındaki Mihənə köyündə də onun adına bir türbənin yapılmış olduğunu söylər (Sühanan-ı Manzum-i Əbu Səid-i Əbül-Hayr, s. 4). Şəyhin Nişaburdaki təkkəsi 549da (1154) Oğuzların Horasanı almalarına kadar varlığını korudu. Əbu Tahir Səid (ö. 479/1086), Əbül-Vəfa Muzaffər, Əbül-Ala Nasır (ö. 491/1098), Əbu Ali Mutahhar və Əbül-Bəkā Mufaddal (ö. 492/1099) adlarında bəş oğlu olan Əbu Səidin soyundan bir bölümü Horasanın Oğuzlar tarafından ələ gəçirilişi sırasında öldürüldü, kılıçtan kurtulan diğərləri də çəşitli yərlərə dağıldılar. Daha sonra bunların içindən birçok şəyh və alim yətişti (Səid-i Nəfisi, s. 22-35). Əbu Səidin görüşlərini yayması için Şirvana göndərdiği Əbu Nasr-ı Şirvani adlı müridi burada bir təkkə kurarak irşad faaliyətinə dəvam ətmiştir. Bir başqa müridi olan Əbu Amr-ı Bəşkani də (ö. 472/1080) şəyhinin görüşlərini Nəsa yakınındaki Bəşkanda yaymıştır.
Əsərləri
Sağlığında müridləri tarafından sözlərinin təsbit ədilməsini bilə istəməyən Əbu Səidin sonradan ayrıntılı bir şəkildə hal tərcüməsini yazan torunları, onun "Havra" adlı bir rubaisi dışında (Əsrarüt-təvhid, s. 218) başqa əsərinin olmadığını kaydədərlər. Buna rağmən kütüphanələrdə (məsəla bk. Süləymaniyə Ktp., Nafiz Paşa, nr. 484, vr. 4ª-10b) yətmişi aşkın rubaisini ihtiva ədən əl yazmaları vardır. Bunların büyük bir bölümü Səid-i Nəfisi tarafından Sühanan-ı Manzum-i Əbu Səid-i Əbül-Hayr adıyla basılmıştır (Tahran 1334 hş.) Ancak bu rubailər Əbu Səidin dəğil çoğu kəndisindən sonra yaşamış olan Abdullah-ı Ənsari, Sənai, Əttar, Ömər Hayyam, Fahrəddin-i Irakī gibi şairlərin şiirləridir. Ayrıca Aynülkudat əl-Həmədaninin Əbu Səidə atfəttiği Məsabih, adlı əsər də onun dəğildir. Əbu Səidin "Havra" adlı rubaisi Muhamməd əl-Mağribi, Şah Nimətullah Vəli və adı bilinməyən diğər bir kişinin şərhləriylə birliktə basılmıştır. Bunlardan başqa Abdullah b. Mahmud əş-Şaşi tarafından yapılan bir şərh daha vardır (bk. Süləymaniyə Ktp., Mahmud Paşa, nr. 278/8). Bu rubai dışında Əbu Səidin, sufilərin Tanrıya doğru manəvi yolculuklarında uğradıkları kırk konaktan söz ədən Çihil Makām adlı bir risaləsi vardır. Bu risalə də Ali Həmədaniyə atfədilmək istənmiştir. Ancak İstanbul kütüphanələrində məvcut yazma nüshalarındaki ifadələr bu risalənin Əbu Səidə ait olduğunu göstərməktədir. Nüshalar arasındaki büyük farklar da Əbu Səidin söylədiklərinin ayrı kişilər tarafından təsbit ədilməsindən doğmuş olmalıdır. Çihil Makāma ait bu mətinləri Tahsin Yazıcı yayımlamıştır (İstanbul 1959). Risalə ayrıca, M. Damadi tarafından Makāmat-ı Ərbain adıyla nəşrədilmiştir (Maarif-i İslami [12 April 1971], s. 58-62; Əbu Səidin İbn Sinaya və İbn Sinanın ona yazdığı məktublar için bk. Süləymaniyə Ktp., Pərtəv Paşa, nr. 617, vr. 179-188).
Əbu Səid-i Əbül-Hayrın hal tərcüməsinə dair torunları tarafından iki mənakıbnamə yazılmıştır. Bunlardan ilki, Muhamməd b. Əbu Ravh Lutfullah b. Əbu Səid b. Əbu Tahir b. Əbül-Hayrın (ö. 541/1147) Halat ü Sühanan-ı Şeyx Əbu Səid adlı əsəri olup ilk dəfa V. Jukovski tarafından Pətərsburgda (1899), ikinci dəfa İrəc Əfşar tarafından Tahranda (1331 hş.) basılmıştır. İkincisi Muhamməd b. Münəvvər b. Əbu Səidin (ö. 574-588/1178-1192 arası) Əsrarüt-təvhid fi makāmatiş-Şəyh Əbi Səid adlı mənakıbnaməsidir. Bu əsəri də öncə Jukovski (Pətərsburg 1899), daha sonra Əhməd-i Bəhmənyar (Tehran, 1313 hş.) və üçüncü olarak da Zəbihullah Safa (Tahran 1332 hş.) nəşrətmiştir. İkinci əsər Arapça və Fransızcaya da çəvrilmiştir.
İstinadlar
- Abū Saʿīd b. Abī al-Khayr // Böyük İslami Ensiklopediyası (ing.).
- əl-Fasl, IV, 188
- bax. Səid-i Nəfisi, s. 6; Goldzihər, əl-Akīdə vəş-şəria, s. 171
- Tabakāt, V, 307-308
- Səid-i Nəfisi, s. 11
- Əbdülhüseyn Zərrinkub, s. 62
Xarici keçidlər
 | Şair ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Ebu Seid Fezlullah ibn Ebulxeyr Ehmed bin Mehemmed el Meyheni d 967 o 1049 Sufi tekye enenelerini tesbit eden ve qurdugu sema meclislerinde oxudugu asiqane rubailerle taninan Xorasanli Fars sufi filosofu Ebu Seid Ebulxeyrfars ابوسعید ابوالخیر Dogum tarixi 7 dekabr 967Dogum yeri Mihne XorasanVefat tarixi 12 yanvar 1049 81 yasinda Vefat yeri Xorasan Abbasiler xilafetiDefn yeri MihneFealiyyeti ilahiyyatci sair Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyati7 dekabr 967 ci il tarixinde Xorasanda Serexs ile Ebiverd arasinda olan bolgesinde Meyhene Mihne qesebesinde doguldu Atasi Ebulxeyr Ehmed sufilerin dostu olan ve sema meclislerine davam eden bir ettardi Usaqligini Meyhenede keciren Ebu Seid atasiyla birlikde getdiyi sema meclislerinde tesevvufu tanidi Sufi sair Ebulqasim Bisr i Yasinin derslerine davam edib dil ve edebiyyat elmlerinde ondan faydalandi seir ve tesevvuf anlayisindan da tesirlendi Ondan oyrendiyi seirleri cesidli sohbet meclislerinde oxudu ve bu seirler onun ucun ilham qaynagi oldu Bir revayete gore 30 000 beyt ezberlemisdi Ebu Seid fiqh tefsir ve hedis bilgisini ireliletmek ucun Merve getdi Burada Safei fiqh alimi Ebu Abdullah Mehemmed ibn Ehmed el Hazrinin Husri o 373 983 vefatindan sonra bes il Ebu Bekir Abdullah ibn Ehmed el Kaffal el Mervezinin derslerine davam etdi Daha sonra Serexse gederek Ebu Eli Zahir b Ehmedden tefsir fiqh usulu ve hadis dersleri aldi Burada donemin meshur sufilerinden Logman i Serexsi ile tanis oldu Logman onu Ebu Nasr es Serracin muridlerinden Seyx Ebulfezl Mehemmed ibn Hesen es Serexsi ile tanis etdi Ebul Hayr zikir telkin eden bu seyxden ciddi suretde tesirlendi tovsiyesine uyub Meyheneye dondu Yeddi il zahid hayati yasadi tahammul edilmesi cetin sinaqlardan sonra tekrar Seraxsa dondu Seyx Ebul Fazl burada onu daha da cetin sinaqlara cekib bir muddet sonra Meyheneye gonderdi Ebu Seid Meyhenede mescidlerin temizliyiyle mesgul olur her namaz oncesi cus olur davamli susur yamaq ustune yamaq vuruldugu ucun agirlasan bir cuxa giyiyor yirmi otuz gun kalmak uzere sahralara cikiyor buralarda inzivaya cekiliyor derin dusuncelere daliyordu Ne kadar siddetli riyazetlere ve cetin cilelere girdigini anlatmak icin Babil Kuyusunda bas asagi asilarak cile cikardiklari rivayet edilen Harut ve Marut gibi bazan bir agaca kendini ayaklarindan asarak bazan da bir kuyuya bas asagi sarkarak cile cikardigi cille i makuse Kuran okudugu ve bu durumda namaz kildigi salat i maklube rivayet edilir Daha sonra tekrar Serahsa giden Ebu Seid bu cileli hayata Ebul Fazlin yaninda da devam etti Ardindan seyhin tavsiyesine uyup Nisabura gitti Burada Imamul Haremeyn el Cuveyni Ebul Kasim el Kuseyri gibi alim ve mutasavviflarla tanisti Daha once Serahsta Ebul Fazldan hirka giyip giymedigi bilinmeyen Ebu Seid Nisaburda unlu sufi Ebu Abdurrahman es Sulemiden hirka giydi Bezi revayetlere gore irsad faaliyetine baslamadan Meyheneye donerek burada cileli hayatina davam etdi Ebiverd ile Serexs arasinda yeddi il inzivaya cekildi bu muddet icinde ot ve yarpaq yeyerek yasadi Bu arada seyxi Ebul Fezl vefat etdiyinden Amule gedib Ebul Abbas Ahmed b Muhammed el Kassaba intisap etdi ikinci hirkayi da ondan giydi Bu zatin vefati uzerine Meyheneye dondu Geceleri uyumuyor namaz kiliyor zikirle mesgul oluyor gunduzleri hep oruc tutuyor hic dinlenmiyor daima kibleye yonelmis bir halde bulunmaya calisiyor haramlardan sakiniyor guzel seylere bakmiyor surekli teslimiyet gosteriyor en azla yetiniyor vaktini mescidde ve tekkede geciriyor kotu yerler olduguna inandigi icin carsi pazara ugramiyor ve kimsenin kusurunu gormuyordu Bu cesit on sekiz esasi basariyla uyguladigi icin nefsinden fani olduguna kanaat getirdikten sonra halki irsada basladi Nisabur ve Meyhenedeki tekkesinde cevresinde cok sayida murid toplandi Ebu Seid tekkede bazan sabahlara kadar sema ve raks ediyor nara atiyor asikane siirler ve ilahiler okuyup cosuyor sohbetine katilanlari galeyana getiriyordu Sik sik duzenlenen davetlerde ve ziyafet sofralarinda coskulu semalar yapiliyordu Uzerinde para tasimamayi servet edinmemeyi ve hicbir sey biriktirmemeyi adet edinen Ebu Seidin sema meclislerini hizmetcisi Hasan i Mueddeb duzenliyordu Bu meclislerde yapilan masraflar emir ve zenginlerin bagislariyla bazan da borc para ile karsilanirdi Ebu Seid olumunden kisa sure once Gaznedeki Vezir Nizamulmulkten borclarini odemesini rica etmis ve bu dilegi yerine getirilmisti Ebu Seidin tasavvuf silsilesi Ebul Fazl Ebu Nasr es Serrac ve Ebu Muhammed Murtais vasitasiyla Cuneyd i Bagdadiye catir Feqet Ebu Seid Bayezid i Bistami ve Hellac i Mensur terzi bir tesevvuf anlayisina sahib idi Onlar kimi sathiyeler soylemis geldigi zaman gonlunden gecenleri serbestce ifade etmekten cekinmemistir Sema meclislerindeki hali de daha sonra bu gelenegi devam ettiren Movlanenin haline benzer Bu meclislerde sohbet toplantilarinda ve vaazlarda soyledigi sozler ve okudugu asikane seirlerle cevresindekileri derinden etkileyen Ebu Seidin sohret ve nufuzu o kadar cok yayildi ki yere attigi karpuz kabugu bile teberruken aliniyor ve yirmi dinara musteri bulabiliyordu Komsularindan bircogu onun manevi tesirinde kalarak ickiyi ve benzeri kotu aliskanliklari birakmislardi Cagdasi Ibn Hazmin anlattigina gore unu Enduluse kadar ulasmisti Tekke adabinin ilk defa Ebu Seid terefinden tesbit edildigi kabul edilir Onun tasavvufta kendine has bir yol actigini tekke insa ettigini gunde iki defa sofra kurdugunu soyleyen Kazvini butun tasavvufi adabin Ebu Seide nisbet edildigini soyler Asarul bilad s 361 Yine tasavvufi fikir ve hisleri cogu Farsca olan siirlerle ozellikle rubailerle ilk defa o ifade etmis Senai Feriduddin i Attar ve Mevlana bu yolda onun pesinden gitmislerdir Seid i Nefisi s 36 Ebu Seidin tekke adabi ve siir anlayisi daha sonraki sufilerin onemli bir kismi uzerinde genis olcude tesirli olmustur Tasavvuf tarihinde yedi sultandan biri olarak un yapan Ebu Seidin digerleri Bayezid i Bistami Ibrahim ibn Edhem Cuneyd i Bagdadi Mahmud Qeznevi Selcuqlu hokumdari Sencerdir dost ve heyranlari qeder dusmen ve muxalifleri de vardir Onu bezileri siddik bezileri da zindik olaraq gorur Rindce yasamasi Movlane ve kimi butun dinlere bir gozle bakilmasini telkin etmesi bazi rivayetlere gore Mescid ve medreseler yerle bir olmadikca kufurle iman arasindaki fark kalkmadikca dervislerin gorevleri tamamlanmis olmayacaktir demesi zindik olusuna delil sayilmistir Ebu Seid ayrica genclerle sema yapmak Kuran ve hadis yerine siir ve ilahi okumakla da suclanmistir Kerramiler Siiler ve Hanefiler onun aleyhinde bulunmuslar hatta kendisini Gazneli Sultan Mahmuda sikayet etmisler sultan da Nisapur alimlerinden bu iddialarin dogru olup olmadigini arastirmalarini istemisti Ebu Seid onlari ikna ederek muhaliflerini etkisiz hale getirmis hasimlari ona hak vermek zorunda kalmislar bu olaydan sonra hic kimse Nisaburda sufiler aleyhinde bulunmaya cesaret edememisti Kuseyri de baslangicta ondan suphelenmis fakat daha sonra kendisini yakindan taniyinca itirazdan vazgecmisti Buna ragmen er Risalesinde cagindaki buyuk sufilerin isimlerini kaydettigi halde Ebu Seidin adini anmamistir Cagdasi Hucviri Ebu Seidin buyuk bir sufi oldugunu belirtmis ve onemine dikkat cekmistir Subki ise Ibn Hazm ve Zehebinin onu kotulemelerine itibar edilmemesini soyleyerek Ebu Seidi yolu dogru inanci saglam bir alim ve sufi olarak tanitir Bezi qaynaqlarda Ibn Sina ile mektublasdigi hetta kendisiyle gorusduyu bas basa yaptiklari uzun bir gorusmeden sonra Ibn Sinanin Menim bildiklerimi o goruyor Ebu Seidin de Benim gorduklerimi o biliyor dedikleri boylece hakikate akilla da kesf ile de ulasilabilecegini belirttikleri rivayet edilir Ebu Seid cetin bir riyazet ve asiri ibadetten sonra her ikisini de terketmesi disinda diger davranislari ile Mevlanaya cok benzemektedir Nitekim o da Mevlana gibi semai cok sevmekte ve bu amacla sik sik toplantilar tertip ettirmekteydi Ebu Seid 4 Saban 440 12 yanvar 1049 Cume gecesi dogdugu yer olan Meyhenede seksen iki yasinda vefat etti Seid i Nefisi biri Iranda Turbet i Haydarin 12 km guneyinde digeri bu gun Turkmenistanin Merv sehrinin guneybatisinda olmak uzere Meyhene adli iki yer bulundugunu ve Ebu Seidin kabrinin burada hala varligini korudugunu Turbet i Haydari civarindaki Mihene koyunde de onun adina bir turbenin yapilmis oldugunu soyler Suhanan i Manzum i Ebu Seid i Ebul Hayr s 4 Seyhin Nisaburdaki tekkesi 549da 1154 Oguzlarin Horasani almalarina kadar varligini korudu Ebu Tahir Seid o 479 1086 Ebul Vefa Muzaffer Ebul Ala Nasir o 491 1098 Ebu Ali Mutahhar ve Ebul Beka Mufaddal o 492 1099 adlarinda bes oglu olan Ebu Seidin soyundan bir bolumu Horasanin Oguzlar tarafindan ele gecirilisi sirasinda olduruldu kilictan kurtulan digerleri de cesitli yerlere dagildilar Daha sonra bunlarin icinden bircok seyh ve alim yetisti Seid i Nefisi s 22 35 Ebu Seidin goruslerini yaymasi icin Sirvana gonderdigi Ebu Nasr i Sirvani adli muridi burada bir tekke kurarak irsad faaliyetine devam etmistir Bir basqa muridi olan Ebu Amr i Beskani de o 472 1080 seyhinin goruslerini Nesa yakinindaki Beskanda yaymistir EserleriSagliginda muridleri tarafindan sozlerinin tesbit edilmesini bile istemeyen Ebu Seidin sonradan ayrintili bir sekilde hal tercumesini yazan torunlari onun Havra adli bir rubaisi disinda Esrarut tevhid s 218 basqa eserinin olmadigini kaydederler Buna ragmen kutuphanelerde mesela bk Suleymaniye Ktp Nafiz Pasa nr 484 vr 4ª 10b yetmisi askin rubaisini ihtiva eden el yazmalari vardir Bunlarin buyuk bir bolumu Seid i Nefisi tarafindan Suhanan i Manzum i Ebu Seid i Ebul Hayr adiyla basilmistir Tahran 1334 hs Ancak bu rubailer Ebu Seidin degil cogu kendisinden sonra yasamis olan Abdullah i Ensari Senai Ettar Omer Hayyam Fahreddin i Iraki gibi sairlerin siirleridir Ayrica Aynulkudat el Hemedaninin Ebu Seide atfettigi Mesabih adli eser de onun degildir Ebu Seidin Havra adli rubaisi Muhammed el Magribi Sah Nimetullah Veli ve adi bilinmeyen diger bir kisinin serhleriyle birlikte basilmistir Bunlardan basqa Abdullah b Mahmud es Sasi tarafindan yapilan bir serh daha vardir bk Suleymaniye Ktp Mahmud Pasa nr 278 8 Bu rubai disinda Ebu Seidin sufilerin Tanriya dogru manevi yolculuklarinda ugradiklari kirk konaktan soz eden Cihil Makam adli bir risalesi vardir Bu risale de Ali Hemedaniye atfedilmek istenmistir Ancak Istanbul kutuphanelerinde mevcut yazma nushalarindaki ifadeler bu risalenin Ebu Seide ait oldugunu gostermektedir Nushalar arasindaki buyuk farklar da Ebu Seidin soylediklerinin ayri kisiler tarafindan tesbit edilmesinden dogmus olmalidir Cihil Makama ait bu metinleri Tahsin Yazici yayimlamistir Istanbul 1959 Risale ayrica M Damadi tarafindan Makamat i Erbain adiyla nesredilmistir Maarif i Islami 12 April 1971 s 58 62 Ebu Seidin Ibn Sinaya ve Ibn Sinanin ona yazdigi mektublar icin bk Suleymaniye Ktp Pertev Pasa nr 617 vr 179 188 Ebu Seid i Ebul Hayrin hal tercumesine dair torunlari tarafindan iki menakibname yazilmistir Bunlardan ilki Muhammed b Ebu Ravh Lutfullah b Ebu Seid b Ebu Tahir b Ebul Hayrin o 541 1147 Halat u Suhanan i Seyx Ebu Seid adli eseri olup ilk defa V Jukovski tarafindan Petersburgda 1899 ikinci defa Irec Efsar tarafindan Tahranda 1331 hs basilmistir Ikincisi Muhammed b Munevver b Ebu Seidin o 574 588 1178 1192 arasi Esrarut tevhid fi makamatis Seyh Ebi Seid adli menakibnamesidir Bu eseri de once Jukovski Petersburg 1899 daha sonra Ehmed i Behmenyar Tehran 1313 hs ve ucuncu olarak da Zebihullah Safa Tahran 1332 hs nesretmistir Ikinci eser Arapca ve Fransizcaya da cevrilmistir IstinadlarAbu Saʿid b Abi al Khayr Boyuk Islami Ensiklopediyasi ing el Fasl IV 188 bax Seid i Nefisi s 6 Goldziher el Akide ves seria s 171 Tabakat V 307 308 Seid i Nefisi s 11 Ebdulhuseyn Zerrinkub s 62 Vikimenbede Muellif Ebu Seid Ebulxeyr ile elaqeli melumatlar var Xarici kecidler Sair ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin