Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
İngiltərə-Misir Sudanı — 1899-cu ildən 1956-cı ilə qədər Misir və Böyük Britaniyanın kondominiumu.
| kondominium | |||||
| İngilis-Misir Sudanı | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| İngilis-Misir Sudanı | |||||
| |||||
| Böyük Britaniya və Şimali İrlandiya Birləşmiş Krallığı himni | |||||
 | |||||
| | |||||
| Paytaxt | Xartum | ||||
| Ən böyük şəhər | Xartum | ||||
| Dilləri | ərəb dili, ingilis dili | ||||
| Rəsmi dilləri | ərəb dili | ||||
| Dövlət dini | islam, animizm, xristianlıq | ||||
| Valyuta | Misir funtu[d] | ||||
| Ərazisi | 2530397 km2 | ||||
| Əhalisi | sudanlılar | ||||
| İdarəetmə forması | müstəmləkə, kondominium | ||||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||||
Tarixi
Misir ilə ittifaq
1820-ci ildə Misir valisi Məhəmməd Əli Sudanın şimalını fəth etdi. Bölgənin uzun müddət Misirlə dil, mədəni, dini və iqtisadi oxşarlıqları və əlaqələri var idi. Sudan fironların dövründən başlayaraq tez-tez Misir hakimiyyəti altına düşürdü. Məhəmməd Əli Osmanlı imperiyasından ayrılmaq üçün öz gücünü fəal şəkildə genişləndirməyə çalışırdı. Bunun üçün Sudanın ona tabe olmasını istəyirdi. Onun və xələflərinin hakimiyyəti dövründə “Nil vadisində birliyi” qorumaq üçün Misir və Sudan vahid bir qurum kimi idarə olunurdu. Bu siyasət, ilk növbədə, hakimiyyəti dövründə Sudanın qalan hissəsinin böyük hissəsi fəth edilən İsmayıl Paşa tərəfindən davam etdirilib və gücləndirilibdir.
Böyük Britaniyanın iştirakı
1869-cu ildə Süveyş kanalının açılması ilə Misir və Sudanın iqtisadi və strateji əhəmiyyəti xeyli artdı və bu, böyük dövlətlərin, xüsusən də Böyük Britaniyanın diqqətini cəlb etdi. On il sonra, 1879-cu ildə İsmayıl Paşa hökumətinin böyük xarici borcu onun vəzifədən uzaqlaşdırılması və Kavalalı Tofiq Paşanın dövlətinin başçısı olması üçün bəhanə oldu. Tofiq Paşanın xarici güclərin əli ilə hakimiyyətə gəlişi Misir və Sudan millətçilərini qəzəbləndird. Oonlar Avropa hökumətlərinin və tacirlərinin ölkənin işlərində artan təsirindən narazı qaldılar. Bu Ərəbi Paşanın başçılığı ilə üsyanla nəticələndi. Tofiq Paşa kömək üçün İngiltərəyə müraciət etdi.
İngilislər Misirin əsas limanı olan İsgəndəriyyəyə hücum etdilər və sonra ölkəni işğal etdilər. İngilis qüvvələri Ərəbi Paşa hökumətini devirdi və 1882-ci ildə Misir və Sudanın qalan hissəsini fəth etməyə başladılar. Tofiq Paşanın hakimiyyəti bərpa olunsa da, əslində ingilislər Misir və Sudanın daxili və xarici işlərinə getdikcə daha çox qarışırdılar.
Mehdiyyə üsyanı
Tofiq Paşanın Britaniya işğalına razılığı bütün Misir və Sudanda dözülməz vəziyyət yaratdı. İngilis qoşunlarının əksəriyyəti İsgəndəriyyə, Qahirə və Süveyş kanalı da daxil olmaqla Misirin şimalında cəmləşmişdi. Amma Sudanda qoşun az idi və nəticədə orada üsyan başladı. Misir xedivi Tofiq Paşa ingilis, general Çarlz Corc Qordonu Sudanın general-qubernatoru təyin etdi. Dini lider Məhəmməd Əhməd (Məhəmməd ibn Abdullah) 1881-ci ildə özünü “Mehdi” elan edərək və türk-Misir bürokratiyasına qarşı üsyana rəhbərlik etdi. Mehdi vergilərin ləğvini elan etdi osmanlılara və misirlilərə qarşı müqəddəs müharibə (cihad) üçün ordu yaratmağa başladı. Qərbi və mərkəzi Sudanın tayfalarını birləşdirməyə çalışdı. Üsyan həm siyasi, həm də dini xarakter daşıyırdı. Üsyan Xartumun tutulması və 1885-ci ildə ingilis generalı Çarlz Corc Qordonun ölümü zamanı pik həddə çatdı. Tofiq Paşa ordusu və İngiltərə qüvvələri demək olar ki, bütün Sudandan geri çəkilməyə məcbur oldu və Məhəmməd Əhməd teokratik dövlət qurdu.
Məhəmmədin dini hökuməti ənənəvi İslam normalarını tətbiq etdi və bütün ingilislər Sudan və Misirdən qovulana qədər hərbi əməliyyatların davam etdirilməsinin vacibliyini vurğuladı. O, Xartumu aldıqdan altı ay sonra vəfat etsə də, Məhəmmədin çağırışı 1887-ci ildə Efiopiyanı işğal edən, 1889-cu ildə Qondara və şimal Sudan və Misirə çatan varisi Abdullah ibn əl-Səid Məhəmməd tərəfindən dəstəkləndi. Lakin onun ordusu Bu işğal Tofiq Paşa tərəfindən dayandırıldı və hərbi qüvvələr Efiopiyadan çıxarıldı.
İngilis-Misir kondominiumu 1899-1956-cı illər
Mehdiyyə üsyanının məğlubiyyətindən sonra Tofiq Paşanın oğlu II Abbas Hilmi Paşa və britaniyalılar Sudan üzərində nəzarəti bərpa etmək qərarına gəldilər. Birləşmiş ingilis-Misir ordusuna komandanlıq edən Herbert Kitçener 1896-1898-ci illərdə hərbi kampaniyalara rəhbərlik etmişdir. Kitçenerin kampaniyasının pik həddi Omdurman döyüşü oldu. Bu döyüşlə Sudanın yenidən əsarət altına düşməsi rəsmiləşdi. İngiltərənin Misirdəki təsirinin rəsmi olaraq məsləhət xarakteri daşıdığını nəzərə alsaq (baxmayaraq ki, əslində bu, daha birbaşa idi), ingilislər Sudandakı rollarının rəsmiləşdirilməsində təkid edirdilər. Beləliklə, 1899-cu ildə Sudanın rəhbəri Böyük Britaniyanın icazəsi ilə təyin edilmiş misirli generalın olduğu müqavilə qəbul edildi. Amma əslində ingilislər misirli və sudanlı millətçiləri sevmirdi, ona görə də Sudan əslində Britaniya imperiyasının koloniyası idi. İngilislər “parçala, hökm et” siyasətinə əməl edərək Misirli Məhəmməd Əlinin dövründə başlayan Nil vadisinin birləşmə prosesini tamamilə dayandırmaq və ərazilərin daha da sıx birləşməsinə mane olmaq istəyirdilər.
Bu siyasət Sudan daxilində də tətbiq edildi. 1924-cü ildə bu ərazi faktiki olaraq iki yerə bölündü: ərəb dilinin üstünlük təşkil etdiyi müsəlman şimalı və ingilis dilinin üstünlük təşkil etdiyi animist-xristian cənubu. 1910-cu ildə Lado anklavının ərazisi Sudana birləşdirildi.
Böyük Britaniyanın Misirdə uzun sürən işğalına görə, narazılıq getdikcə daha da artdı. Misir hakimiyyəti Misir və Sudandan ibarət bərabərhüquqlu birləşmiş dövlət yaratmaq istəyirdi. 1914-cü ildə Misirdə Osmanlı hakimiyyətinə rəsmi son qoyulduqdan sonra Hüseyn Kamil, ondan sonra hökmranlıq edən qardaşı I Əhməd Fuad kimi özünü Misir və Sudanın sultanı elan etdi. Dövlətin adı dəyişdirilərək Misir və Sudan Krallığı adlandırılanda vahid dövlət yaratmaq təkidi yenidən ortaya çıxdı, lakin ingilislər buna mane oldular.
Qahirə hökumətinin Sudanın tam İngilis işğalından imtina etməsi Sudanın özünün müstəqilliyinə can atan təşkilatların yaranmasına səbəb oldu. Bu yolda ilk əlamət 1924-cü ildə Ağ Bayraq Liqası kimi tanınan bir qrup Sudanlı zabitin rəhbərlik etdiyi bir təşkilat idi. Qrupa Əli Əbdüllətif və Əbdül Fadil Almaz rəhbərlik edirdi.
Əyalətləri
İngiltərə-Misir Sudanı səkkiz əyalətə bölünürdü. Lakin əyalətlər yaradılanda onların sərhədləri qeyri-müəyyən idi. Yalnız İkinci Dünya müharibəsinin başlaması ilə əyalətlərin ərazisi və sərhədləri dəqiqliklə müəyyən edildi. Səkkiz əyalətə bunlar daxil idi: Mavi Nil, Darfur, Ekvatoriya, Kassala, Xartum, Kurdufan, Şimali və Yuxarı Nil. 1948-ci ildə Bəhr əl Qəzəl Ekvatoriya əyalətindən ayrıldı.
Kondominiumun rəhbərləri
General-qubernatorlar
- 1903–1917 Vasey Sterri (1915-ci ilə qədər Baş rəhər)
- 1917–1926 Robert Hay Dun
- 1926–1930 Ser Bernard Humpre Bell
- 1930–1936 Hovell Ouen
- 1936-1941 Tomas Persival Krid
- 1941-1944 Ser Hubert Flaxman
- 1944-1946 Secil Harri Andre Bennett
- 1946-1947 Ser Çarles Cecil Georq Kuminqs
- 1947–1950 Tomas Artur Maklaqan
- 1950–1955 Villiam O'Brayen Lindsay
- 1955-1964 Məhəmməd Əhməd Əbu Rannat
Baş nazirlər
- 1952-1954 Əbdürrəhman əl-Mehdi
- 1954-1956 İsmayıl əl-Əzhəri
Kondominiumun ləğvi və müstəqilliyə gedən yol
1936-cı ildə Misirin işğalının başa çatmasına baxmayaraq (Süveyş kanalı zonası istisna olmaqla) ingilislər Sudandakı qüvvələrini saxlamağa davam edirdilər. Misir hökuməti birgə idarəçiliyin ləğvi barədə dəfələrlə bəyanatlar verirdi. Onlar Britaniya işğalının qeyri-qanuni olduğunda təkid edirdilər. I Faruq özünün Misir və Sudan kralı kimi tanınmasını israr edirdi, lakin ingilislər bunu etməkdən boyun qaçırırdılar.
Sudanın İngiltərə işğalı yalnız Misirdə iyul inqilabı ilə sona çatdı. Monarxiya ləğv edildikdən sonra dövlət başçıları Sudanlı zabitin övladı kimi böyüyən Məhəmməd Naqib və Camal Əbdül Nasir Sudanda ingilislərin işğalına son qoymaq üçün Misirin Sudana olan iddialarından əl çəkməli olduğu qənaətinə gəldilər. İngilislərin iddiaları Misirin suverenliyindən asılı olduğundan, inqilabçılar belə nəticəyə gəldilər ki, onların taktikaları ingilislərə getməkdən başqa seçim buraxmayacaq.
1954-cü ildə Böyük Britaniya və Misir hökumətləri Sudanın müstəqilliyini tanıyan saziş imzaladılar. Britaniya-Misir müqaviləsinə əsasən, 1956-cı il yanvarın 1-də Sudan Misirlə 136 illik müttəfiqliyə və 55 illik Britaniya hakimiyyətinə son qoyaraq, suveren dövlət oldu.
İstinadlar
- Henderson, K.D.D. "Survey of the Anglo-Egyptian Sudan 1898–1944", Longmans, Green and Co. Ltd., London, 1946
- Colley, Linda. "Ghosts of Empire by Kwasi Kwarteng – review". en:The Guardian. 2 September 2011. 23 January 2023 tarixində . İstifadə tarixi: 3 September 2011.
- Holt, P.M. The Mahdist State in the Sudan 1881 – 1898: A Study of Its Origin, Development, and Overthrow. Clarendon: Oxford University Press. 1958.
- "Sudan States". www.statoids.com. 2020-04-12 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-01-24.
- Daly, m. Empire on the Nile: The Anglo-Egyptian Sudan, 1898–1934. səh. 153.
- Collins, Robert. An Arabian Diary. səh. 317.
- "Bell, Sir Bernard Humphrey (1884-1959), colonial judge and Chief Justice of Sudan 1926-1930". National Archives. 2 December 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 1 March 2016.
- Sudan Almanac 1949. Khartoum, Sudan: The Sudan Government, Khartoum, Sudan. 1949. 48.
- Sudan Almanac 1952. Khartoum, Sudan: Public Relations Office, Sudan Government, Khartoum. 1951. 48.
Xarici keçidlər
![image]()
Cana, Frank Richardson. Sudan // Britannika Ensiklopediyası. 26 (XI). 1911. 9–19, see page 10. The Anglo-Egyptian Sudan
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Ingiltere Misir Sudani 1899 cu ilden 1956 ci ile qeder Misir ve Boyuk Britaniyanin kondominiumu kondominiumIngilis Misir SudaniIngilis Misir SudaniBayraq GerbBoyuk Britaniya ve Simali Irlandiya Birlesmis Kralligi himni 1899 1 yanvar 1956Paytaxt XartumEn boyuk seher XartumDilleri ereb dili ingilis diliResmi dilleri ereb diliDovlet dini islam animizm xristianliqValyuta Misir funtu d Erazisi 2530397 km2Ehalisi sudanlilarIdareetme formasi mustemleke kondominium Vikianbarda elaqeli mediafayllarTarixiMisir ile ittifaq 1820 ci ilde Misir valisi Mehemmed Eli Sudanin simalini feth etdi Bolgenin uzun muddet Misirle dil medeni dini ve iqtisadi oxsarliqlari ve elaqeleri var idi Sudan fironlarin dovrunden baslayaraq tez tez Misir hakimiyyeti altina dusurdu Mehemmed Eli Osmanli imperiyasindan ayrilmaq ucun oz gucunu feal sekilde genislendirmeye calisirdi Bunun ucun Sudanin ona tabe olmasini isteyirdi Onun ve xeleflerinin hakimiyyeti dovrunde Nil vadisinde birliyi qorumaq ucun Misir ve Sudan vahid bir qurum kimi idare olunurdu Bu siyaset ilk novbede hakimiyyeti dovrunde Sudanin qalan hissesinin boyuk hissesi feth edilen Ismayil Pasa terefinden davam etdirilib ve guclendirilibdir Boyuk Britaniyanin istiraki 1869 cu ilde Suveys kanalinin acilmasi ile Misir ve Sudanin iqtisadi ve strateji ehemiyyeti xeyli artdi ve bu boyuk dovletlerin xususen de Boyuk Britaniyanin diqqetini celb etdi On il sonra 1879 cu ilde Ismayil Pasa hokumetinin boyuk xarici borcu onun vezifeden uzaqlasdirilmasi ve Kavalali Tofiq Pasanin dovletinin bascisi olmasi ucun behane oldu Tofiq Pasanin xarici guclerin eli ile hakimiyyete gelisi Misir ve Sudan milletcilerini qezeblendird Oonlar Avropa hokumetlerinin ve tacirlerinin olkenin islerinde artan tesirinden narazi qaldilar Bu Erebi Pasanin basciligi ile usyanla neticelendi Tofiq Pasa komek ucun Ingiltereye muraciet etdi Ingilisler Misirin esas limani olan Isgenderiyyeye hucum etdiler ve sonra olkeni isgal etdiler Ingilis quvveleri Erebi Pasa hokumetini devirdi ve 1882 ci ilde Misir ve Sudanin qalan hissesini feth etmeye basladilar Tofiq Pasanin hakimiyyeti berpa olunsa da eslinde ingilisler Misir ve Sudanin daxili ve xarici islerine getdikce daha cox qarisirdilar Mehdiyye usyani Esas meqale Mehdiyye usyaniIngilis Misir Sudaninin sehrasi poctu markasinda 10p 1927 Tofiq Pasanin Britaniya isgalina raziligi butun Misir ve Sudanda dozulmez veziyyet yaratdi Ingilis qosunlarinin ekseriyyeti Isgenderiyye Qahire ve Suveys kanali da daxil olmaqla Misirin simalinda cemlesmisdi Amma Sudanda qosun az idi ve neticede orada usyan basladi Misir xedivi Tofiq Pasa ingilis general Carlz Corc Qordonu Sudanin general qubernatoru teyin etdi Dini lider Mehemmed Ehmed Mehemmed ibn Abdullah 1881 ci ilde ozunu Mehdi elan ederek ve turk Misir burokratiyasina qarsi usyana rehberlik etdi Mehdi vergilerin legvini elan etdi osmanlilara ve misirlilere qarsi muqeddes muharibe cihad ucun ordu yaratmaga basladi Qerbi ve merkezi Sudanin tayfalarini birlesdirmeye calisdi Usyan hem siyasi hem de dini xarakter dasiyirdi Usyan Xartumun tutulmasi ve 1885 ci ilde ingilis generali Carlz Corc Qordonun olumu zamani pik hedde catdi Tofiq Pasa ordusu ve Ingiltere quvveleri demek olar ki butun Sudandan geri cekilmeye mecbur oldu ve Mehemmed Ehmed teokratik dovlet qurdu Mehemmedin dini hokumeti enenevi Islam normalarini tetbiq etdi ve butun ingilisler Sudan ve Misirden qovulana qeder herbi emeliyyatlarin davam etdirilmesinin vacibliyini vurguladi O Xartumu aldiqdan alti ay sonra vefat etse de Mehemmedin cagirisi 1887 ci ilde Efiopiyani isgal eden 1889 cu ilde Qondara ve simal Sudan ve Misire catan varisi Abdullah ibn el Seid Mehemmed terefinden desteklendi Lakin onun ordusu Bu isgal Tofiq Pasa terefinden dayandirildi ve herbi quvveler Efiopiyadan cixarildi Ingilis Misir kondominiumu 1899 1956 ci iller1948 ci ilde Ingiltere Misir Sudaninin eyaletleri Gelecek Cenubi Sudan eyaletleri qirmizi renge boyanib Mehdiyye usyaninin meglubiyyetinden sonra Tofiq Pasanin oglu II Abbas Hilmi Pasa ve britaniyalilar Sudan uzerinde nezareti berpa etmek qerarina geldiler Birlesmis ingilis Misir ordusuna komandanliq eden Herbert Kitcener 1896 1898 ci illerde herbi kampaniyalara rehberlik etmisdir Kitcenerin kampaniyasinin pik heddi Omdurman doyusu oldu Bu doyusle Sudanin yeniden esaret altina dusmesi resmilesdi Ingilterenin Misirdeki tesirinin resmi olaraq meslehet xarakteri dasidigini nezere alsaq baxmayaraq ki eslinde bu daha birbasa idi ingilisler Sudandaki rollarinin resmilesdirilmesinde tekid edirdiler Belelikle 1899 cu ilde Sudanin rehberi Boyuk Britaniyanin icazesi ile teyin edilmis misirli generalin oldugu muqavile qebul edildi Amma eslinde ingilisler misirli ve sudanli milletcileri sevmirdi ona gore de Sudan eslinde Britaniya imperiyasinin koloniyasi idi Ingilisler parcala hokm et siyasetine emel ederek Misirli Mehemmed Elinin dovrunde baslayan Nil vadisinin birlesme prosesini tamamile dayandirmaq ve erazilerin daha da six birlesmesine mane olmaq isteyirdiler Bu siyaset Sudan daxilinde de tetbiq edildi 1924 cu ilde bu erazi faktiki olaraq iki yere bolundu ereb dilinin ustunluk teskil etdiyi muselman simali ve ingilis dilinin ustunluk teskil etdiyi animist xristian cenubu 1910 cu ilde Lado anklavinin erazisi Sudana birlesdirildi Boyuk Britaniyanin Misirde uzun suren isgalina gore naraziliq getdikce daha da artdi Misir hakimiyyeti Misir ve Sudandan ibaret beraberhuquqlu birlesmis dovlet yaratmaq isteyirdi 1914 cu ilde Misirde Osmanli hakimiyyetine resmi son qoyulduqdan sonra Huseyn Kamil ondan sonra hokmranliq eden qardasi I Ehmed Fuad kimi ozunu Misir ve Sudanin sultani elan etdi Dovletin adi deyisdirilerek Misir ve Sudan Kralligi adlandirilanda vahid dovlet yaratmaq tekidi yeniden ortaya cixdi lakin ingilisler buna mane oldular Qahire hokumetinin Sudanin tam Ingilis isgalindan imtina etmesi Sudanin ozunun musteqilliyine can atan teskilatlarin yaranmasina sebeb oldu Bu yolda ilk elamet 1924 cu ilde Ag Bayraq Liqasi kimi taninan bir qrup Sudanli zabitin rehberlik etdiyi bir teskilat idi Qrupa Eli Ebdulletif ve Ebdul Fadil Almaz rehberlik edirdi EyaletleriIngiltere Misir Sudani sekkiz eyalete bolunurdu Lakin eyaletler yaradilanda onlarin serhedleri qeyri mueyyen idi Yalniz Ikinci Dunya muharibesinin baslamasi ile eyaletlerin erazisi ve serhedleri deqiqlikle mueyyen edildi Sekkiz eyalete bunlar daxil idi Mavi Nil Darfur Ekvatoriya Kassala Xartum Kurdufan Simali ve Yuxari Nil 1948 ci ilde Behr el Qezel Ekvatoriya eyaletinden ayrildi Kondominiumun rehberleriGeneral qubernatorun bayragiGeneral qubernatorlar 1903 1917 Vasey Sterri 1915 ci ile qeder Bas reher 1917 1926 Robert Hay Dun 1926 1930 Ser Bernard Humpre Bell 1930 1936 Hovell Ouen 1936 1941 Tomas Persival Krid 1941 1944 Ser Hubert Flaxman 1944 1946 Secil Harri Andre Bennett 1946 1947 Ser Carles Cecil Georq Kuminqs 1947 1950 Tomas Artur Maklaqan 1950 1955 Villiam O Brayen Lindsay 1955 1964 Mehemmed Ehmed Ebu RannatBas nazirler 1952 1954 Ebdurrehman el Mehdi 1954 1956 Ismayil el EzheriKondominiumun legvi ve musteqilliye geden yolAfro Asiya Konfransi zamani istifade edilen Sudanin muveqqeti bayragi aprel 1955 1936 ci ilde Misirin isgalinin basa catmasina baxmayaraq Suveys kanali zonasi istisna olmaqla ingilisler Sudandaki quvvelerini saxlamaga davam edirdiler Misir hokumeti birge idareciliyin legvi barede defelerle beyanatlar verirdi Onlar Britaniya isgalinin qeyri qanuni oldugunda tekid edirdiler I Faruq ozunun Misir ve Sudan krali kimi taninmasini israr edirdi lakin ingilisler bunu etmekden boyun qacirirdilar Sudanin Ingiltere isgali yalniz Misirde iyul inqilabi ile sona catdi Monarxiya legv edildikden sonra dovlet bascilari Sudanli zabitin ovladi kimi boyuyen Mehemmed Naqib ve Camal Ebdul Nasir Sudanda ingilislerin isgalina son qoymaq ucun Misirin Sudana olan iddialarindan el cekmeli oldugu qenaetine geldiler Ingilislerin iddialari Misirin suverenliyinden asili oldugundan inqilabcilar bele neticeye geldiler ki onlarin taktikalari ingilislere getmekden basqa secim buraxmayacaq 1954 cu ilde Boyuk Britaniya ve Misir hokumetleri Sudanin musteqilliyini taniyan sazis imzaladilar Britaniya Misir muqavilesine esasen 1956 ci il yanvarin 1 de Sudan Misirle 136 illik muttefiqliye ve 55 illik Britaniya hakimiyyetine son qoyaraq suveren dovlet oldu IstinadlarHenderson K D D Survey of the Anglo Egyptian Sudan 1898 1944 Longmans Green and Co Ltd London 1946 Colley Linda Ghosts of Empire by Kwasi Kwarteng review en The Guardian 2 September 2011 23 January 2023 tarixinde Istifade tarixi 3 September 2011 Holt P M The Mahdist State in the Sudan 1881 1898 A Study of Its Origin Development and Overthrow Clarendon Oxford University Press 1958 Sudan States www statoids com 2020 04 12 tarixinde Istifade tarixi 2023 01 24 Daly m Empire on the Nile The Anglo Egyptian Sudan 1898 1934 seh 153 Collins Robert An Arabian Diary seh 317 Bell Sir Bernard Humphrey 1884 1959 colonial judge and Chief Justice of Sudan 1926 1930 National Archives 2 December 2022 tarixinde Istifade tarixi 1 March 2016 Sudan Almanac 1949 Khartoum Sudan The Sudan Government Khartoum Sudan 1949 48 Sudan Almanac 1952 Khartoum Sudan Public Relations Office Sudan Government Khartoum 1951 48 Xarici kecidler Cana Frank Richardson Sudan Britannika Ensiklopediyasi 26 XI 1911 9 19 see page 10 The Anglo Egyptian Sudan