Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Çarlz Layel (ing. Sir Charles Lyell; 14 noyabr 1797 — 22 fevral 1875) — şotland əsilli, XIX əsrin məşhur geoloqu. 1848-ci ildə ser tituluna layiq görülmüşdür. Brokhauz və Efronun ensiklopedik lüğətinə görə “XIX əsrin ən məşhur alimi” hesab olunur.
| Çarlz Layel | |
|---|---|
| Charles Lyell | |
 | |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri |  Şotlandiya |
| Vəfat tarixi | (77 yaşında) |
| Vəfat yeri | London |
| Dəfn yeri | |
| Vətəndaşlığı |  Birləşmiş Krallıq |
| Elm sahəsi | Geologiya |
| İş yerləri | |
| Alma-mater | Ekseter-kollej |
| Üzvlüyü |
|
| Mükafatları | Royal Medal(1834), |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
1797-ci ildə Şotlandiyada anadan olan Layel dörd yaşında artıq oxumağı öyrənmiş, səkkiz yaşında isə məktəbə getmişdir. 1816-cı ildə Layel atasının kitabxanasından təsadüfən Robert Beykvellin “Geologiya elminə giriş” kitabını tapmış və bu gələcək alimin stol üstü kitabına çevrilmişdir.Oksford Universitetinə daxil olduqdan sonra klassikləri öyrənməklə yanaşı təbiət elmləri ilə də, maraqlanmağa başladı. Layel tələbə ikən o zamanlar hakim mövqe tutan katastrofizm fərziyyəsi barədə Byoklandın mühazirələrini çox maraqla dinləyirdi. Katastrofistlər belə güman edirdilər ki, böyük dəyişikliklər sürətlə, ani, sıçrayış yolu ilə, bütün geoloji hadisələr eyni istiqamətdə və eyni tempdə hazırkı nəticələrə gətirən qaydada baş verir. Ceyms Hettonun da tərafdar olduğu bu baxışlar uniformizm nəzəriyyəsinin əsasını təşkil edirdi.
1818-ci ildə Fransa, İtaliya və İsveçrəyə olan səfər zamanı bir çox muzeylərdə olmuş, vulkan və buzlaq kimi təbiət hadisələrini izlməklə dünya görüşünü genişləndirmişdir. 1819-cu ildə Londona qaytmış və bakalavr dərəcəsini aldıqdan sonra bir müddət hüquq elmləri ilə, 1825-ci ildən isə sırf geologiya elmi ilə məşğul olmağa başlamışdır. Özünün ilk geoloji məqələsini 1821-ci ildə dərc etdirdikdən qısa zaman sonra Layel London Geologiya Cəmiyyətinin üzvü seçilir. Həyatını Avropa və Şimali Amerika səyahətlərində keçirən Layel altmışdan çox məqalə və səyahət qeydləri çap etdirmiş, o zümlədən dörd tonluq Şimali Amerika səyahəti ilə bağlı geniş əsər yazmışdır.
1860-cı ildən sonra alimin səhhətində problemlər yaranmış, ancaq bu onun səfər və ekskursiya etməsinə maneçilik törədə bilməmişdir. 1873-ci ildə Layelin həyat yoldaşı vəfat etmiş və bu hadisə ona ağır zərbə vurmuşdur. İki il sonra, 1875-ci il fevralın 10-da Çarlz Layel vəfat etmişdir. O, təntənəli şəkildə Vestminster abbatlığında dəfn edilmişdir.
Elmi fəaliyyəti
Layel 1823-cü ildə Parisdə Jorj Küvye və Aleksandr fon Humboldt ilə tanış olur və bu da onun sonrakı fəaliyyətinə çox güclü təsir edir. Layel belə qərara gəlir ki, katastrofistlərin, yaxud uniformistlərin haqlı olduqları barədə bir əsər yazsın. O, daxilən buna əmin idi, ancaq bilirdi ki, əsaslı faktlar toplamaq lazımdır. Layel “qədim səbəblərin müsirlərlə uyğun olması barədə yazmaq üçün material toplamağa” başlayır. O, göstərmək istəyirdi ki, bitki və heyvanlar keçmişdə də, bizim onları indi gördüyümüz kimi idilər. Alim nəzəri təsəvvürlərini əyani müşahidələrlə təsdiq etmək məqsədilə Fransa, İtaliya və Siciliyaya yola düşür, kifayət qədər faktiki material toplaya bilir.
“Serapisa” məbədi
Layelin Neapol yaxınlığındakı “Serapisa” məbədinin xarabalığına baş çəkməsi istəyinə çatmaqda əsas rol oynayır. O, qədim sütunlar üzərində yer qabığının dəyişməsini əks etdirən izlərin həkk olunduğunu müşahidə edir. Sütunlarda üç sahənin ayrıldığı aşkar görünürdü: aşağı və yuxarı hissələr mərmərin hamar səthi kimi qaldığı halda, orta hissəni molyuskalar gəmirmişdir. Məbədin xarabalığını çoxları görmüşdür, lakin yalnız Layel, bu xarabalığın tarixi abidədən daha çox, geoloji abidə olduğu qənaətinə gəlmişdir. Sütunların səthinin bircinsli olmaması Neopolitan körfəzinin səviyyəsinin dövrü olaraq dəyişməsindən xəbər verirdi. Belə ki, sütunların üst hissəsi sudan kənarda qalmış, alt hissəsi mərmər qırıntıları ilə örtülü olduğundan molyuskaların təcavüzünə məruz qalmamış, orta hissədə isə bunun əksi baş vermişdir. Beləliklə, Layel yer qabığının qalxıb enməsinin, tədricən həm də kataklizmsiz baş verməsi barədə inandırıcı dəlillər əldə etmişdir. Layelin sütunlarla bağlı verdiyi təsvir çoxsaylı geologiya dərsliklərinə daxil olmuşdur. Rəssamlıq istedadına malik olan Layelin təsviri 1830-cu ildə dərc etdirdiyi əsərin cildini bəzədi.
Digər nailiyyətləri
Layelin üstün cəhətlərindən biri də, kamil ədəbi dilə və əxzetmə qabiliyyətinə malik olması idi. Odur ki, onun əsərləri hətta mütəxəssis olmayanların da stolüstü kitabına çevrildi və geniş əhali kütləsi arasında geoloji biliklərə maraq yaradaraq geoloji ədəbiyyatın çox sürətlə alınmasına səbəb oldu. Çarlz Layel qısa zamanda böyük şöhrət sahibi oldu. London Kral Kollecinin professoru, London Geologiya Cəmiyyətinin prezidenti seçildi.
Əsərləri
- Lyell, Charles. 1830. Principles of geology, being an attempt to explain the former changes of the Earth's surface, by reference to causes now in operation. London: John Murray. Volume 1..[1]
- Lyell, Charles. 1832. Principles of geology, being an attempt to explain the former changes of the Earth's surface, by reference to causes now in operation. London: John Murray. Volume 2.[2]
- Lyell, Charles. 1833. Principles of geology, being an attempt to explain the former changes of the Earth's surface, by reference to causes now in operation. London: John Murray. Volume 3.[3]
- Lyell, Charles. 1845. Travels in North America; with geological observations on the United States, Canada, and Nova Scotia [4]
İstinadlar
- . 2014-04-04 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-03-11.
- Gribbin, John Science. A History (1543-2001). — L.: Penguin Books, 2003. — 648 с. — .
- The Temple of Serapis 2015-10-18 at the Wayback Machine Reports of the National Center for Science Education. 2009. March–April.38
- Geologiya. Bakı. Şərq-Qərb. 2008. s.54.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Vikipediyada bu adli diger sexsler haqqinda da meqaleler var bax Carlz Carlz Layel ing Sir Charles Lyell 14 noyabr 1797 22 fevral 1875 sotland esilli XIX esrin meshur geoloqu 1848 ci ilde ser tituluna layiq gorulmusdur Brokhauz ve Efronun ensiklopedik lugetine gore XIX esrin en meshur alimi hesab olunur Carlz LayelCharles LyellDogum tarixi 14 noyabr 1797Dogum yeri SotlandiyaVefat tarixi 22 fevral 1875 77 yasinda Vefat yeri LondonDefn yeri Vestminster abbatligiVetendasligi Birlesmis KralliqElm sahesi GeologiyaIs yerleri London Kral KolleciAlma mater Ekseter kollejUzvluyu London Kral Cemiyyeti 1826 Leopoldin Alman Milli Elmler Akademiyasi Isvec Kral Elmler Akademiyasi Peterburq Elmler Akademiyasi Macaristan Elmler Akademiyasi Amerika Incesenet ve Elmler Akademiyasi Rusiya Elmler Akademiyasi Prussiya Elmler Akademiyasi d Bavariya Elmler Akademiyasi d Mukafatlari Royal Medal 1834 Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiCarlz Layel 1797 ci ilde Sotlandiyada anadan olan Layel dord yasinda artiq oxumagi oyrenmis sekkiz yasinda ise mektebe getmisdir 1816 ci ilde Layel atasinin kitabxanasindan tesadufen Robert Beykvellin Geologiya elmine giris kitabini tapmis ve bu gelecek alimin stol ustu kitabina cevrilmisdir Oksford Universitetine daxil olduqdan sonra klassikleri oyrenmekle yanasi tebiet elmleri ile de maraqlanmaga basladi Layel telebe iken o zamanlar hakim movqe tutan katastrofizm ferziyyesi barede Byoklandin muhazirelerini cox maraqla dinleyirdi Katastrofistler bele guman edirdiler ki boyuk deyisiklikler suretle ani sicrayis yolu ile butun geoloji hadiseler eyni istiqametde ve eyni tempde hazirki neticelere getiren qaydada bas verir Ceyms Hettonun da terafdar oldugu bu baxislar uniformizm nezeriyyesinin esasini teskil edirdi 1818 ci ilde Fransa Italiya ve Isvecreye olan sefer zamani bir cox muzeylerde olmus vulkan ve buzlaq kimi tebiet hadiselerini izlmekle dunya gorusunu genislendirmisdir 1819 cu ilde Londona qaytmis ve bakalavr derecesini aldiqdan sonra bir muddet huquq elmleri ile 1825 ci ilden ise sirf geologiya elmi ile mesgul olmaga baslamisdir Ozunun ilk geoloji meqelesini 1821 ci ilde derc etdirdikden qisa zaman sonra Layel London Geologiya Cemiyyetinin uzvu secilir Heyatini Avropa ve Simali Amerika seyahetlerinde keciren Layel altmisdan cox meqale ve seyahet qeydleri cap etdirmis o zumleden dord tonluq Simali Amerika seyaheti ile bagli genis eser yazmisdir 1860 ci ilden sonra alimin sehhetinde problemler yaranmis ancaq bu onun sefer ve ekskursiya etmesine manecilik torede bilmemisdir 1873 ci ilde Layelin heyat yoldasi vefat etmis ve bu hadise ona agir zerbe vurmusdur Iki il sonra 1875 ci il fevralin 10 da Carlz Layel vefat etmisdir O tenteneli sekilde Vestminster abbatliginda defn edilmisdir Elmi fealiyyetiLayel 1830 cu ilde derc edilmis Geologiyanin esaslar kitabinin uz qabigi Serepis sutunlari Layel 1823 cu ilde Parisde Jorj Kuvye ve Aleksandr fon Humboldt ile tanis olur ve bu da onun sonraki fealiyyetine cox guclu tesir edir Layel bele qerara gelir ki katastrofistlerin yaxud uniformistlerin haqli olduqlari barede bir eser yazsin O daxilen buna emin idi ancaq bilirdi ki esasli faktlar toplamaq lazimdir Layel qedim sebeblerin musirlerle uygun olmasi barede yazmaq ucun material toplamaga baslayir O gostermek isteyirdi ki bitki ve heyvanlar kecmisde de bizim onlari indi gorduyumuz kimi idiler Alim nezeri tesevvurlerini eyani musahidelerle tesdiq etmek meqsedile Fransa Italiya ve Siciliyaya yola dusur kifayet qeder faktiki material toplaya bilir Serapisa mebedi Layelin Neapol yaxinligindaki Serapisa mebedinin xarabaligina bas cekmesi isteyine catmaqda esas rol oynayir O qedim sutunlar uzerinde yer qabiginin deyismesini eks etdiren izlerin hekk olundugunu musahide edir Sutunlarda uc sahenin ayrildigi askar gorunurdu asagi ve yuxari hisseler mermerin hamar sethi kimi qaldigi halda orta hisseni molyuskalar gemirmisdir Mebedin xarabaligini coxlari gormusdur lakin yalniz Layel bu xarabaligin tarixi abideden daha cox geoloji abide oldugu qenaetine gelmisdir Sutunlarin sethinin bircinsli olmamasi Neopolitan korfezinin seviyyesinin dovru olaraq deyismesinden xeber verirdi Bele ki sutunlarin ust hissesi sudan kenarda qalmis alt hissesi mermer qirintilari ile ortulu oldugundan molyuskalarin tecavuzune meruz qalmamis orta hissede ise bunun eksi bas vermisdir Belelikle Layel yer qabiginin qalxib enmesinin tedricen hem de kataklizmsiz bas vermesi barede inandirici deliller elde etmisdir Layelin sutunlarla bagli verdiyi tesvir coxsayli geologiya dersliklerine daxil olmusdur Ressamliq istedadina malik olan Layelin tesviri 1830 cu ilde derc etdirdiyi eserin cildini bezedi Diger nailiyyetleri Layelin ustun cehetlerinden biri de kamil edebi dile ve exzetme qabiliyyetine malik olmasi idi Odur ki onun eserleri hetta mutexessis olmayanlarin da stolustu kitabina cevrildi ve genis ehali kutlesi arasinda geoloji biliklere maraq yaradaraq geoloji edebiyyatin cox suretle alinmasina sebeb oldu Carlz Layel qisa zamanda boyuk sohret sahibi oldu London Kral Kollecinin professoru London Geologiya Cemiyyetinin prezidenti secildi EserleriLyell Charles 1830 Principles of geology being an attempt to explain the former changes of the Earth s surface by reference to causes now in operation London John Murray Volume 1 1 Lyell Charles 1832 Principles of geology being an attempt to explain the former changes of the Earth s surface by reference to causes now in operation London John Murray Volume 2 2 Lyell Charles 1833 Principles of geology being an attempt to explain the former changes of the Earth s surface by reference to causes now in operation London John Murray Volume 3 3 Lyell Charles 1845 Travels in North America with geological observations on the United States Canada and Nova Scotia 4 Istinadlar 2014 04 04 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2015 03 11 Gribbin John Science A History 1543 2001 L Penguin Books 2003 648 s ISBN 978 0 140 29741 6 The Temple of Serapis 2015 10 18 at the Wayback Machine Reports of the National Center for Science Education 2009 March April 38 Geologiya Baki Serq Qerb 2008 s 54