Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Çələbiyanlı eli — Əsasən Qaradağın Kərmədüz və Keyvan mahallarında yaşayan Azərbaycan türklərini təşkil edən tayfalarından biridirlər. Onların yaylaqları Kəleybər ətrafında, Əhərdən Araz çayına doğrugedən yolun ortasında yerləşir. Qışlaq bölgəsi isə Xanbağında, yəni Kəleybərin 40 km şimal-şərqindədir. Lakin hal-hazırda demək olar ki, çələbiyanlıların əksəriyyəti oturaq həyat sürməkdədirlər. Lady Sheilə görə, 1849-cu ildə onlar ümumilikdə 1.500 çadırdan və ya ailədən ibarət idilər. K. E. Abbotta görə, 1864-cü ildə onların sayı yüksələrək 6 min ailəyə çatmışdır və onlardan 4 mini oturaq yaşayırmış. 1960-cı ildə onların sayı cəmi 1.974 nəfər olmuş və bu tarixdən sonra onların əksəriyyəti oturaq həyat sürməyə başlamışdır.
Tarixləri
Çələbiyanlıar Şah İsmayılın hakimiyyəti zamanı Qaradağ vilayətinə köç etmişdilər. Ənvər Çingizoğlu çələbiyanlıların müasir Türkiyənin Ərzurum vilayətindən gəldiklərini və gələrkən rəislərinin Vəli ağa adlı biri olduğunu yazmışdır. Tayfa əfsanəsinə görə, Ərzurumdan gələn tayfa ilk öncə Sulduza yerləşmiş, oradan da Qaradağa köçmüşdürlər Tay mənsublarının Pierre Oberlinqə bildirdiklərinə görə, Sulduzda ikən onlardan bir hissəsi daimi olaraq orada yerləşmişdir və həmin çələbiyanlıların kəndi Xanevadə-ye Çələbiha adlanmaqdadır. Çələbiyanlı tayfasına Xumarlı, Xudayarlı, Həsənəlibəyli, Qulubəyli, Sarıbəyli, Əlixanlı, Şücaxanlı kimi oymaqlar daxil idi. Tayfa Qaradağ bölgəsinə yerləşərkən onların Vəli ağanın Düz Məhəmməd və İlyas xan adlı qardaşları da olmuşdur. Daha sonra Vəli ağanın oğlu Yusif xan tayfanın elxanı olmuşdur.
I Abbas Osmanlı imperiyasına qarşı döyüşün Qarabağı geri alarkən onun ordusunda çələbiyanlılar da döyüşməkdə idi. Hüseyn Sultan Çələbiyanlu 1736-cı ildə Muğanda Nadir şahın tacqoyma mərasimində iştirak etmişdir. XVIII əsrdə çələbiyanlılar Qaradağ xanlığının Keyvan, Kərmadüz, Kəleybər, Mincivan, Çardangə mahallarında yaşamaqda idilər.
Çələbiyanlılar Qaradağ bölgəsinin ən inadkar tayfalarından biri olmuşdurlar. Onlar 1810-1811-ci ildə Qacar şahına qarşı üsyan qaldırmış və Qarabağa köçmüş, lakin Muğan sərhədlərini qorumaq tapşırılan Pirqulu xan Qacara onları tabe etmək əmr edilmişdir. Bundan sonra çələbiyanlılar özlərinin Qaradağdakı keçmiş otlaqlarına geri dönməyə məcbur olmuşdurlar. 1835-ci ildə Çələbiyanlı elinə bağlı Xumarlı, Xudayarlı, Zərnəli və digər obalar Arazı keçib, Qarabağda məskunlaşmışdır.
1856-cı ildə Qacar ordusu Heratı ələ keçirərkən çələbiyanlılardan təşkil edilmiş bir dəstə də bu döyüşdə iştirak etmiş, bölmənin komandanı yürüş zamanı Qor məntəqəsində öldürülmüşdür.
Çələbiyanlılar 1906-1911-ci illər Məşrutə hərəkatı zamanı özlərinin quldurluğu ilə şan salmış Rəhim xanın fəaliyyəti nəticəsində beynəlxalq şöhrət qazandılar. Vilson və yoldaşları bölgəyə olan səfərləri zamanı onun düşərgəsindən keçmişdilər:
Səyahətimizin son günlərində biz özünün minlərlə tayfadaşı ilə çadırlarını Kəkeybər çayının sahilində qurmuş Rəhim xanın düşərgəsindən keçməli olduq. Yəqinki onların arasındakı hər bir qadın, uşaq və kişi oğru idi. Düşərgənin içərisindən əngəlsiz keçdik, lakin son çadırı da görüş sahəsindən itirərkən bir süvari dörd nala arxadan gəldi və qışqırdı - Durun! Xan gəlmənizi tələb edir. Biz etiraz etdik və süvari dedi ki, məni yerə sərməlisiniz, ya da gəlməlisiniz. Ona hücum etməklə yalnız yoldaşlarının da gəlməsinə səbəb olardıq, beləliklə, biz müzakirə etdik, çalışdıq ki, öz hüquqlarımız və xarici kimi məziyyətimizlə ona təsir edək, lakin bu az effektli oldu. O, mənim atımdan enməyimi tələb etdi və bəzi çobanların [gəlişi ilə] güclənərək, tələbini yerinə yetirməyə başladı və məni qısa müddətdə məni yerə endirdi. Köməkçilərindən biri qılıncını çəkənə qədər mən cilovdan bərk-bərk yapışdım və o, mübahisəsiz üstünlük etdi. Atıma minərək qaçdı, amma dağlarda bir ay qalaraq sərtləşən at onun istəyinə uyğun gəlmədi, ona görə də tezliklə onu geri qaytardı və biz onunla sövdələşməyə nail olduq və bir az kran itirdikdən sonra, bizə yolumuza davam etməyə icazə verdi. Azərbaycan vilayətində yolların təhlükəli olmasının bir səbəbi odur ki, Azərbaycan hakimi oğrularla birləşib və oğurlanmış malların bir hissəsini ona vermələri üçün onları sərbəst buraxıb. Onlar dərhal başqa qurbanı soymağa geri dönürlər.
Vilson əlavə edir ki:
Qaradağın o zamanki hakimi şahzadə idi, amma bu tayfalarla bacarmaqda o, nisbətən gücsüz idi. Onun sarayı bu zalımlardan şikayət edən xahişçilərlə dolu idi. Ona xidmət edən cəllad dpstları ilə birlikdə ikən bir neçə gün əvvəl pusquya düşürülmüşdü və silahlı toqquşmadan sonra bütün var-dövləti əlindən alınmışdı. Yollar təhlükəli olduğu üçün vilayətdən toplanan vergiləri mərkəzi xəzinəyə göndərmək olmur, onların [xəzinələrin] bəziləri odun kömürü karvanlarında gizlədilir. Azərbaycan vilayətində yolların təhlükəli olmasının bir səbəbi odur ki, Azərbaycan hakimi oğrularla birləşib və oğurlanmış malların bir hissəsini ona vermələri üçün onları sərbəst buraxıb. Onlar dərhal başqa qurbanı soymağa geri dönürlər.
Vilson bildirir ki, bu qeydləri aparmasından qısa müddət sonra Qaradağ tayfalarının xanları hakimi qovmuşdurlar, buna görə də, Qacar sülaləsinin vəliəhd-şahzadəsi və Azərbaycan hakimi ordu ilə onları cəzalandırmağa gəlmişdir. Onların bəzilərini topun ağzına qoyub atmış, bəzilərini həbs etmiş, bəzilərini isə pulla cəzalandırmışdır. Bundan sonra isə Qaradağ sakit və təhlükəsiz bir yer olmuşdur.
Bu zaman Qacarların vəliəhd şahzadəsi vəliəhdliyi zamanı Təbrizdə yaşayır və Azərbaycanın valisi hesab edilirdi. O, şahzadə ilə bu zaman tanış olmuş, onun sevimlisinə çevrilmişdi. 1907-ci ildə Məhəmmədəli Mirzə Qacar atasının ölümündən sonra şah oldu və o, Tehrana daxil olarkən onu müşayət edənlərdən biri də Rəhim xan idi. Şah Rəhim xanı saray süvarilərinin komandanı (rīāsat-e savārān-e dīvānī ) təyin etdi. Bundan başqa NÜsrət-əl-Sultan və Sərdar-e Nüsrət titulları da Rəhim xana verildi.' Müxbirüssəltənə, xatıratında bu ifadəni işlədir:
Qəməri 1327/ 1909-cu il tarixində Ərdəbil, Meşkinşəhr, Sərab, Xalxal və Qaradağ el və əşirətlərinin rəisləri bir araya gələrək, Rəhim xana; Həzrət-i Əcəl ləqəbi verib, ittifaqla özlərinə rəis seçdilər.
Rəhim xan Məşrutə inqilabı zamanı formalaşmış hakimiyyət boşluğundan əlverişli şəkildə istifadə etməyə çalışırdı. Onun bu hadisələr zamanı əsas fəaliyyət göstərəcəyi yer isə Azərbaycan vilayəti (Cənubi Azərbaycan) idi.
Rəhim xan, onun böyük və ən sevimli oğlu Böyük xan bütün inqilab zamanı Məhəmmədəli şaha sadiq qaldılar və şah tərəfində döyüşən tayfalar içində ən güclü tayfa rəisi oldular. Təbrizin mühasirəsi zamanı Rəhim çələbiyanlılardan, məhəmmədxanlılardan və şahsevənlərdən təşkil etmiş olduğu dəstə ilə şəhərin şimalını ələ keçirmiş, oradan da bütün ətrafa yürüşlər təşkil etmişdi. Onun yürüşlər etdiyi yerlərə Kəleybərlə Culfa yolu arası da daxil idi. 1909-cu ilin iyulunda Məhəmmədəli şahın devrilməsindən sonra Rəhim xan və onun müttəfiqləri rus səfirliyində yaşayan Məhəmmədəliyə teleqram göndərərək onların yaşadıqları müddətdə heç kimə konstitusiya adı çəkməyə icazə verməyəcəklərini bildirirdilər. Rəhim xan həmçinin qaradağlıların və şahsevənlərin köməyi ilə Tehrana yürüş edəcəyi ilə hədələyirdi, lakin o, bunun əvəzinə 10 min nəfərlik tayfa ordusu ilə (Cənubi) Azərbaycanın şimal-şərqini ələ keçirdi.Səttar xanın rəhbərliyində toplanan təxminən 100 nəfərlik dəstə Təbrizdə toplanaraq təcili Ərdəbilə yollandı. Onların məqsədi şəhərin Rəhim xan tərəfindən ələ keçirilməsinin qarşısını almaq idi. Lakin bu qüvvələr daha üstün olan Rəhim xanın qarşısında dura bilmədilər və geri çəkildilər. 1909-cu ilin noyabrında Ərdəbil Rəhim xan tərəfindən ələ keçirildi.
Ərdəbilin ələ keçirilməsi ilə Rəhim xan Azərbaycanın şimal-şərqinin işğalını başa çatdırdı, lakin burada öz hakimiyyətini möhkəmləndirməyi bacarmadı. Ərdəbilin ələ keçirilməsi xəbəri Tehrana çatan kimi konstitusiya rejimi Yeprem xanı və Cəfərqulu xan Bəxtiyarini 500 nəfərlik döyüşçü, 4 top ilə birlikdə Ərdəbilə göndərdi. Bu intizamlı orduya Sərab qarnizonu da qatıldı və birləşmiş ordu Rəhim xanın ordusunu asanlıqla məğlub etdi. Bunun səbəblərindən biri də Rəhim xan ordusunun qeyri-nizami olması ilə birlikdə, fərarilik hallarının artması idi. 1909-cu ilin dekabrında mərkəzdən gələn ordu nəinki Ərdəbili ger aldı, hətta çələbiyanlıların paytaxtı hesab edilən Əhəri də ələ keçirdi. Rəhim xan və köməkçiləri Arazı keçərək 1910-cu ilin fevralında Rusiyadan sığınacaq aldılar.
1911-ci ilin fevralında Rəhim xan geri dönərək konstitusiya rejiminə daha çox problemlər yaratmağa başladı. Lakin qısa müddət sonraTəbriz Əncüməninin rəhbərlərinin planı ilə şəhərdə tələyə salındı. Ala Qapıda yerləşdirilən Rəhim xan, daha sonra Ərk qalasına göndərildi. Bütün bu yerlərdə ona polis nəzarət edirdi. Nəhayət, Ramazan ayında, 1911-ci ilin sentyabrında Məhəmmədəli şahın öz taxtını geri almaq üçün uğursuz cəhdindən sonra edam edildi. Rəhim xanın ölümündən sonra Nasrülməmalik, “Sərdar-Nüsrət” ləqəblərini alan oğlu Böyük xan onun yerinə gəldi. Böyük xan da 1934-cü ildə Qaradağda vəfat etdi. Bundan sonra Hacı Rəhim xanın qardaşının oğlu Kərim xan Rəşidüddövlə, ardından Kərim xanın oğlu Əliqulu Kərimi elin idarəsini ələ aldı.
Rəhim xanın ölümündən sonra çələbiyanlıar Qaradağdakı nüfuzlarını itirdilər və hacıəlili tayfasının rəhbəri Sam xan Əmir Ərşad onun yerinə nüfuzunu daha da artırdı.
Oturaqlaşdırma siyasəti
Rza şahın hakimiyyəti zamanı Qaradağ vilayətinin köçəri tayfaları Fars və Luristandakı tayfalar qədər məcburi oturaqlaşdırma siyasətindən əziyyət çəkmədilər. Çünki bir çox tayfa üzvü artıq oturaq həyata keçmişdi və onların torpaqları müqayisədə daha münbit idi. Bundan başqa, onların miqrasiya yolları qısa idi və bir neçə çoban heyvan sürülərini yaylaqdan qışlağa və ya əksinə hərəkət etdirə bilirdi, bunu edən zaman isə çox diqqət çəkmirdi.
Tirələri
1960-cı illərdə tayfanın başçısı Əliqulu Kərimi olmuşdur. Tayfanın 65 tirəsi olmuşdur. Tirələr bunlardır:
- Xanbağı (hakim tirə)
- Sarıbəyli
- Alverdiuşağı
- Baxışəlilər
- Mahmudəlili
- Əhmədli
- Kədxudalı
- Qulubəyli
- Həsrətən
- Hüseynəli Kədxudalı
- Şahvəlili
- Dərzvəlili
- Hacı Atalı
- Kağlı Küzlü
- Çatqaya
- Pirəhmədli
- Abdovlan
- Cəfərquluuşağı
- Qaradağlı
- Şarafah
- Əmrahlı
- Məhəmməd Salahlı
- Qara Göl
- Oru Paşan
- Güngörməz
- Bağıroğlu
- Qarluca
- Köhöl Cıq
- Aslanbəyli
- Şexemlu
- Ulu Qışlaq
- Şeyxlər
- Piranlu
- Şahgəldi
- Durmuşxanlı
- Göy Ağaç
- Seramlı
- Fərhadlı
- Yel Dərəsi
- Xanəgah
- Gedikli
- Qızıl Yol
- Genanlı
- İydəçi
- Qara Atlı
- Davdan
- Lahlahlu
- Atalı
- Hüseynəlibəyli
- Şah Budaqlı
- Əli Paşalı
- Qoturlar
- Ağ Damlar
- Şüca Xanlı
- Hasibanlı
- Qulibəyli
- Qayabaşı
- Qara Pacanlı
- Fəthəli Sultanlı
- Balabəyli
- Esbahar Sofla
- Esbahar Övliya
- Daş Qaya Başı
- Bastamlı
- Əli Xanlı
Hüseyn Əli Razmaranın yazdığına görə qışlarda çələbiyanlılar Kərmədüz mahalının aşağıdakı kəndlərində yaşayırdılar:
İsgəndərabad
- Evli Qışlağı
- İder
- Balabəyli
- Büzcə
- Pirə Eyvaziyan
- Hacı Övni
- Hərfə Daraq
- Həsrətən
- Xanəgahqəlbi
- Xankəndi
- Xübyar
- Dil Bilməz
- Dalik Yarreqan
- Zar Bil
- Ziyalı
- Sarı Yataq
- Sərdarabad
- Siyərək
- Şahvəli
- Şəxəmli
- Sarəfə
- Süməehyəyağ Bəstili
- Abülrəzzaq
- Əllili
- Əlipaşalı
- Onnablı
- Qarabəyli
- İskanlı qışlağı
- Aslanbəyli qışlağı
- Ayrıbucaq qışlağı
- Bastam qışlağı
- Pirəhmədli qışlağı
- Pirverdili qışlağı
- Cəfərquluuşağı qışlağı
- Darməskənli qışlağı
- Bəyli qışlağı
- Sarıbəyli qışlağı
- Seramlı qışlağı
- Şamlı qışlağı
- Şahgəldi qışlağı
- Soca qışlağı
- Əliverdiuşağı qışlağı
- Əlixanlı qışlağı
- Fərhadlı qışlağı
- Para Pacanlı qışlağı
- QAradağlı qışlağı
- Qaraqabaqlı qışlağı
- Qulubəyli qışlağı
- Qayabaşı qışlağı
- Qayadaşbaşı qışlağı
- Kağlu-gözəlli qışlağı
- Gün Görməz qışlağı
- Gəncəli qışlağı
- Mohebəlili qışlağı
- Məhəmməd Salehli qışlağı
- Müqəddəm Özbək qışlağı
- Müqəddəm Tiyul qışlağı
- Qurtluca
Əhər dehistanlığında:
- Xan Vəli
- Xələfiyan
Kərmədüz mahalının bəzi yay kəndlərində də çələbiyanlıların bir hissəsi yaşamaqda idi. Bunlar Xanbağı, Sarıxanlı Yağ Bastılı və Şah Budaqlı kəndləri idi. Bundan başqa, Kərmədüzün Həsənəli Kədxudalı qışlağında da 211 çələbiyanlı yaşamaqda idi.
Məşhur şəxsləri
- — Qızılbaş sərkərdəsi.
- — Qaradağ xanlığının və Qacarlar dövlətinin sərkərdəsi.
- — Abbas mirzə Qovanlı-Qacarın sərkərdəsi.
- Hacı Rəhim xan Çələbiyanlı — Məşrutə inqilabının əleyhidarı, elbəyi, general.
- — oba yüzbaşısı, Qaradağ xanlığının sərkərdəsi.
- — oba yüzbaşısı, II Rusiya-İran müharibəsi iştirakçısı.
Həmçinin bax
İstinadlar
- Oberling, 1964. səh. 65-66
- Oberling, 1964. səh. 65
- Amanat, 1983. səh. 232
- Oberling, 1990. səh. 232
- Hafizzadə, 1376. səh. 18-29
- Çingizoğlu, 1998
- Çingizoğlu, 2012
- Oberling, 1964. səh. 67
- Çingizoğlu, 2011
- Oberling, 1990
- Brydges, 1829. səh. 424-425
- Bāybūrdī, 1962. səh. 121-122
- Wilson, 1895. səh. 136-137
- Wilson, 1895. səh. 137
- Oberling, 1964. səh. 68
- Farzād, 1945. səh. 91
- Amīrḵīzī, 1960. səh. 33
- Hedāyat, 1950. səh. 256-60
- Kasrawī, 1954. səh. 90
- Amīrḵīzī, 1960. səh. 431
- British Parliament, 1910. səh. 5
- Kasrawī, 1954. səh. 91
- Kasrawī, 1954. səh. 84-94
- Amīrḵīzī, 1960. səh. 410-438
- Kasrawī, 1954. səh. 107-109
- Amīrḵīzī, 1960. səh. 444-447
- British Parliament, 1910. səh. 155
- Shuster, 1912. səh. iii
- Malekzāda, 1984. səh. 179-182
- Bāybūrdī, 1962. səh. 137
- Oberling, 1964. səh. 66
- Oberling, 1964. səh. 66-67
Mənbə
- Ənvər Çingizoğlu. Qarşı yatan Qaradağ. Bakı: Ozan. 1998. 192.
- Ənvər Çingizoğlu. Qaradağ xanlığı. Bakı: Mütərcim. 2011. 212.
- Pierre Oberling. ČALABĪĀNLŪ. Encyclopædia Iranica. 1990.
- Pierre Oberling. The Tribes of Qarāca Dāġ: A Brief History. Oriens 17. 1964. 60–95.
- H. J. Brydges. The Dynasty of the Kajars. London. 1829.
- M. Moḵber-al-Salṭana Hedāyat. Ḵāṭerāt o ḵaṭarāt. Tehran. 1950.
- Ḥ. Farzād. Enqelāb wa taḥawwol-e Āḏarbāyjān dar dawra-ye Mašrūṭīyat. Tabrīz. 1945.
- S. Bāybūrdī. Tārīḵ-e Arasbārān. Tehran. 1962.
- Ənvər Çingizoğlu. Hacı Rəhim xan Çələbiyanlı. Bakı: Mütərcim. 60.
- E. Amīrḵīzī. Qīām-e Āḏarbāyjān wa Sattār Khan. Təbriz. 1960.
- British Parliament: Accounts and Papers 1909. CV. 1910.
- A. Kasrawī. Tārīḵ-e hījdah-sāla-ye Āḏarbāyjān. Tehran. 1954.
- Məhəmməd Hafizzadə. Ərəsbaran dər qozəre həmase və tarixe Təbriz. Mehre Azəri nəşriyyatı. 1376.
- W. M. Shuster. The Strangling of Persia. New York. 1912.
- M. Malekzāda. Tārīḵ-e enqelāb-e mašrūṭīyat-e Īrān. Tehran. 1984.
- Samuel Graham Wilson. Persian. Life and Customs. New-York. 1895.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Celebiyanli eli Esasen Qaradagin Kermeduz ve Keyvan mahallarinda yasayan Azerbaycan turklerini teskil eden tayfalarindan biridirler Onlarin yaylaqlari Keleyber etrafinda Eherden Araz cayina dogrugeden yolun ortasinda yerlesir Qislaq bolgesi ise Xanbaginda yeni Keleyberin 40 km simal serqindedir Lakin hal hazirda demek olar ki celebiyanlilarin ekseriyyeti oturaq heyat surmekdedirler Lady Sheile gore 1849 cu ilde onlar umumilikde 1 500 cadirdan ve ya aileden ibaret idiler K E Abbotta gore 1864 cu ilde onlarin sayi yukselerek 6 min aileye catmisdir ve onlardan 4 mini oturaq yasayirmis 1960 ci ilde onlarin sayi cemi 1 974 nefer olmus ve bu tarixden sonra onlarin ekseriyyeti oturaq heyat surmeye baslamisdir TarixleriCelebiyanliar Sah Ismayilin hakimiyyeti zamani Qaradag vilayetine koc etmisdiler Enver Cingizoglu celebiyanlilarin muasir Turkiyenin Erzurum vilayetinden geldiklerini ve gelerken reislerinin Veli aga adli biri oldugunu yazmisdir Tayfa efsanesine gore Erzurumdan gelen tayfa ilk once Sulduza yerlesmis oradan da Qaradaga kocmusdurler Tay mensublarinin Pierre Oberlinqe bildirdiklerine gore Sulduzda iken onlardan bir hissesi daimi olaraq orada yerlesmisdir ve hemin celebiyanlilarin kendi Xanevade ye Celebiha adlanmaqdadir Celebiyanli tayfasina Xumarli Xudayarli Hesenelibeyli Qulubeyli Saribeyli Elixanli Sucaxanli kimi oymaqlar daxil idi Tayfa Qaradag bolgesine yerleserken onlarin Veli aganin Duz Mehemmed ve Ilyas xan adli qardaslari da olmusdur Daha sonra Veli aganin oglu Yusif xan tayfanin elxani olmusdur I Abbas Osmanli imperiyasina qarsi doyusun Qarabagi geri alarken onun ordusunda celebiyanlilar da doyusmekde idi Huseyn Sultan Celebiyanlu 1736 ci ilde Muganda Nadir sahin tacqoyma merasiminde istirak etmisdir XVIII esrde celebiyanlilar Qaradag xanliginin Keyvan Kermaduz Keleyber Mincivan Cardange mahallarinda yasamaqda idiler Celebiyanlilar Qaradag bolgesinin en inadkar tayfalarindan biri olmusdurlar Onlar 1810 1811 ci ilde Qacar sahina qarsi usyan qaldirmis ve Qarabaga kocmus lakin Mugan serhedlerini qorumaq tapsirilan Pirqulu xan Qacara onlari tabe etmek emr edilmisdir Bundan sonra celebiyanlilar ozlerinin Qaradagdaki kecmis otlaqlarina geri donmeye mecbur olmusdurlar 1835 ci ilde Celebiyanli eline bagli Xumarli Xudayarli Zerneli ve diger obalar Arazi kecib Qarabagda meskunlasmisdir 1856 ci ilde Qacar ordusu Herati ele kecirerken celebiyanlilardan teskil edilmis bir deste de bu doyusde istirak etmis bolmenin komandani yurus zamani Qor menteqesinde oldurulmusdur Celebiyanlilar 1906 1911 ci iller Mesrute herekati zamani ozlerinin quldurlugu ile san salmis Rehim xanin fealiyyeti neticesinde beynelxalq sohret qazandilar Vilson ve yoldaslari bolgeye olan seferleri zamani onun dusergesinden kecmisdiler Seyahetimizin son gunlerinde biz ozunun minlerle tayfadasi ile cadirlarini Kekeyber cayinin sahilinde qurmus Rehim xanin dusergesinden kecmeli olduq Yeqinki onlarin arasindaki her bir qadin usaq ve kisi ogru idi Dusergenin icerisinden engelsiz kecdik lakin son cadiri da gorus sahesinden itirerken bir suvari dord nala arxadan geldi ve qisqirdi Durun Xan gelmenizi teleb edir Biz etiraz etdik ve suvari dedi ki meni yere sermelisiniz ya da gelmelisiniz Ona hucum etmekle yalniz yoldaslarinin da gelmesine sebeb olardiq belelikle biz muzakire etdik calisdiq ki oz huquqlarimiz ve xarici kimi meziyyetimizle ona tesir edek lakin bu az effektli oldu O menim atimdan enmeyimi teleb etdi ve bezi cobanlarin gelisi ile guclenerek telebini yerine yetirmeye basladi ve meni qisa muddetde meni yere endirdi Komekcilerinden biri qilincini cekene qeder men cilovdan berk berk yapisdim ve o mubahisesiz ustunluk etdi Atima minerek qacdi amma daglarda bir ay qalaraq sertlesen at onun isteyine uygun gelmedi ona gore de tezlikle onu geri qaytardi ve biz onunla sovdelesmeye nail olduq ve bir az kran itirdikden sonra bize yolumuza davam etmeye icaze verdi Azerbaycan vilayetinde yollarin tehlukeli olmasinin bir sebebi odur ki Azerbaycan hakimi ogrularla birlesib ve ogurlanmis mallarin bir hissesini ona vermeleri ucun onlari serbest buraxib Onlar derhal basqa qurbani soymaga geri donurler Vilson elave edir ki Qaradagin o zamanki hakimi sahzade idi amma bu tayfalarla bacarmaqda o nisbeten gucsuz idi Onun sarayi bu zalimlardan sikayet eden xahiscilerle dolu idi Ona xidmet eden cellad dpstlari ile birlikde iken bir nece gun evvel pusquya dusurulmusdu ve silahli toqqusmadan sonra butun var dovleti elinden alinmisdi Yollar tehlukeli oldugu ucun vilayetden toplanan vergileri merkezi xezineye gondermek olmur onlarin xezinelerin bezileri odun komuru karvanlarinda gizledilir Azerbaycan vilayetinde yollarin tehlukeli olmasinin bir sebebi odur ki Azerbaycan hakimi ogrularla birlesib ve ogurlanmis mallarin bir hissesini ona vermeleri ucun onlari serbest buraxib Onlar derhal basqa qurbani soymaga geri donurler Vilson bildirir ki bu qeydleri aparmasindan qisa muddet sonra Qaradag tayfalarinin xanlari hakimi qovmusdurlar buna gore de Qacar sulalesinin veliehd sahzadesi ve Azerbaycan hakimi ordu ile onlari cezalandirmaga gelmisdir Onlarin bezilerini topun agzina qoyub atmis bezilerini hebs etmis bezilerini ise pulla cezalandirmisdir Bundan sonra ise Qaradag sakit ve tehlukesiz bir yer olmusdur Bu zaman Qacarlarin veliehd sahzadesi veliehdliyi zamani Tebrizde yasayir ve Azerbaycanin valisi hesab edilirdi O sahzade ile bu zaman tanis olmus onun sevimlisine cevrilmisdi 1907 ci ilde Mehemmedeli Mirze Qacar atasinin olumunden sonra sah oldu ve o Tehrana daxil olarken onu musayet edenlerden biri de Rehim xan idi Sah Rehim xani saray suvarilerinin komandani riasat e savaran e divani teyin etdi Bundan basqa NUsret el Sultan ve Serdar e Nusret titullari da Rehim xana verildi Muxbirusseltene xatiratinda bu ifadeni isledir Qemeri 1327 1909 cu il tarixinde Erdebil Meskinsehr Serab Xalxal ve Qaradag el ve esiretlerinin reisleri bir araya gelerek Rehim xana Hezret i Ecel leqebi verib ittifaqla ozlerine reis secdiler Rehim xan Mesrute inqilabi zamani formalasmis hakimiyyet boslugundan elverisli sekilde istifade etmeye calisirdi Onun bu hadiseler zamani esas fealiyyet gostereceyi yer ise Azerbaycan vilayeti Cenubi Azerbaycan idi Rehim xan onun boyuk ve en sevimli oglu Boyuk xan butun inqilab zamani Mehemmedeli saha sadiq qaldilar ve sah terefinde doyusen tayfalar icinde en guclu tayfa reisi oldular Tebrizin muhasiresi zamani Rehim celebiyanlilardan mehemmedxanlilardan ve sahsevenlerden teskil etmis oldugu deste ile seherin simalini ele kecirmis oradan da butun etrafa yurusler teskil etmisdi Onun yurusler etdiyi yerlere Keleyberle Culfa yolu arasi da daxil idi 1909 cu ilin iyulunda Mehemmedeli sahin devrilmesinden sonra Rehim xan ve onun muttefiqleri rus sefirliyinde yasayan Mehemmedeliye teleqram gondererek onlarin yasadiqlari muddetde hec kime konstitusiya adi cekmeye icaze vermeyeceklerini bildirirdiler Rehim xan hemcinin qaradaglilarin ve sahsevenlerin komeyi ile Tehrana yurus edeceyi ile hedeleyirdi lakin o bunun evezine 10 min neferlik tayfa ordusu ile Cenubi Azerbaycanin simal serqini ele kecirdi Settar xanin rehberliyinde toplanan texminen 100 neferlik deste Tebrizde toplanaraq tecili Erdebile yollandi Onlarin meqsedi seherin Rehim xan terefinden ele kecirilmesinin qarsisini almaq idi Lakin bu quvveler daha ustun olan Rehim xanin qarsisinda dura bilmediler ve geri cekildiler 1909 cu ilin noyabrinda Erdebil Rehim xan terefinden ele kecirildi Erdebilin ele kecirilmesi ile Rehim xan Azerbaycanin simal serqinin isgalini basa catdirdi lakin burada oz hakimiyyetini mohkemlendirmeyi bacarmadi Erdebilin ele kecirilmesi xeberi Tehrana catan kimi konstitusiya rejimi Yeprem xani ve Ceferqulu xan Bextiyarini 500 neferlik doyuscu 4 top ile birlikde Erdebile gonderdi Bu intizamli orduya Serab qarnizonu da qatildi ve birlesmis ordu Rehim xanin ordusunu asanliqla meglub etdi Bunun sebeblerinden biri de Rehim xan ordusunun qeyri nizami olmasi ile birlikde ferarilik hallarinin artmasi idi 1909 cu ilin dekabrinda merkezden gelen ordu neinki Erdebili ger aldi hetta celebiyanlilarin paytaxti hesab edilen Eheri de ele kecirdi Rehim xan ve komekcileri Arazi kecerek 1910 cu ilin fevralinda Rusiyadan siginacaq aldilar 1911 ci ilin fevralinda Rehim xan geri donerek konstitusiya rejimine daha cox problemler yaratmaga basladi Lakin qisa muddet sonraTebriz Encumeninin rehberlerinin plani ile seherde teleye salindi Ala Qapida yerlesdirilen Rehim xan daha sonra Erk qalasina gonderildi Butun bu yerlerde ona polis nezaret edirdi Nehayet Ramazan ayinda 1911 ci ilin sentyabrinda Mehemmedeli sahin oz taxtini geri almaq ucun ugursuz cehdinden sonra edam edildi Rehim xanin olumunden sonra Nasrulmemalik Serdar Nusret leqeblerini alan oglu Boyuk xan onun yerine geldi Boyuk xan da 1934 cu ilde Qaradagda vefat etdi Bundan sonra Haci Rehim xanin qardasinin oglu Kerim xan Residuddovle ardindan Kerim xanin oglu Eliqulu Kerimi elin idaresini ele aldi Rehim xanin olumunden sonra celebiyanliar Qaradagdaki nufuzlarini itirdiler ve hacielili tayfasinin rehberi Sam xan Emir Ersad onun yerine nufuzunu daha da artirdi Oturaqlasdirma siyasetiRza sahin hakimiyyeti zamani Qaradag vilayetinin koceri tayfalari Fars ve Luristandaki tayfalar qeder mecburi oturaqlasdirma siyasetinden eziyyet cekmediler Cunki bir cox tayfa uzvu artiq oturaq heyata kecmisdi ve onlarin torpaqlari muqayisede daha munbit idi Bundan basqa onlarin miqrasiya yollari qisa idi ve bir nece coban heyvan surulerini yaylaqdan qislaga ve ya eksine hereket etdire bilirdi bunu eden zaman ise cox diqqet cekmirdi Tireleri1960 ci illerde tayfanin bascisi Eliqulu Kerimi olmusdur Tayfanin 65 tiresi olmusdur Tireler bunlardir Xanbagi hakim tire Saribeyli Alverdiusagi Baxiseliler Mahmudelili Ehmedli Kedxudali Qulubeyli Hesreten Huseyneli Kedxudali Sahvelili Derzvelili Haci Atali Kagli Kuzlu Catqaya Pirehmedli Abdovlan Ceferquluusagi Qaradagli Sarafah Emrahli Mehemmed Salahli Qara Gol Oru Pasan Gungormez Bagiroglu Qarluca Kohol Ciq Aslanbeyli Sexemlu Ulu Qislaq Seyxler Piranlu Sahgeldi Durmusxanli Goy Agac Seramli Ferhadli Yel Deresi Xanegah Gedikli Qizil Yol Genanli Iydeci Qara Atli Davdan Lahlahlu Atali Huseynelibeyli Sah Budaqli Eli Pasali Qoturlar Ag Damlar Suca Xanli Hasibanli Qulibeyli Qayabasi Qara Pacanli Fetheli Sultanli Balabeyli Esbahar Sofla Esbahar Ovliya Das Qaya Basi Bastamli Eli Xanli Huseyn Eli Razmaranin yazdigina gore qislarda celebiyanlilar Kermeduz mahalinin asagidaki kendlerinde yasayirdilar Isgenderabad Evli Qislagi Ider Balabeyli Buzce Pire Eyvaziyan Haci Ovni Herfe Daraq Hesreten Xanegahqelbi Xankendi Xubyar Dil Bilmez Dalik Yarreqan Zar Bil Ziyali Sari Yataq Serdarabad Siyerek Sahveli Sexemli Sarefe Sumeehyeyag Bestili Abulrezzaq Ellili Elipasali Onnabli Qarabeyli Iskanli qislagi Aslanbeyli qislagi Ayribucaq qislagi Bastam qislagi Pirehmedli qislagi Pirverdili qislagi Ceferquluusagi qislagi Darmeskenli qislagi Beyli qislagi Saribeyli qislagi Seramli qislagi Samli qislagi Sahgeldi qislagi Soca qislagi Eliverdiusagi qislagi Elixanli qislagi Ferhadli qislagi Para Pacanli qislagi QAradagli qislagi Qaraqabaqli qislagi Qulubeyli qislagi Qayabasi qislagi Qayadasbasi qislagi Kaglu gozelli qislagi Gun Gormez qislagi Genceli qislagi Mohebelili qislagi Mehemmed Salehli qislagi Muqeddem Ozbek qislagi Muqeddem Tiyul qislagi Qurtluca Eher dehistanliginda Xan Veli Xelefiyan Kermeduz mahalinin bezi yay kendlerinde de celebiyanlilarin bir hissesi yasamaqda idi Bunlar Xanbagi Sarixanli Yag Bastili ve Sah Budaqli kendleri idi Bundan basqa Kermeduzun Heseneli Kedxudali qislaginda da 211 celebiyanli yasamaqda idi Meshur sexsleri Qizilbas serkerdesi Qaradag xanliginin ve Qacarlar dovletinin serkerdesi Abbas mirze Qovanli Qacarin serkerdesi Haci Rehim xan Celebiyanli Mesrute inqilabinin eleyhidari elbeyi general oba yuzbasisi Qaradag xanliginin serkerdesi oba yuzbasisi II Rusiya Iran muharibesi istirakcisi Hemcinin baxQaradag tayfalariIstinadlarOberling 1964 seh 65 66 Oberling 1964 seh 65 Amanat 1983 seh 232 Oberling 1990 seh 232 Hafizzade 1376 seh 18 29 Cingizoglu 1998 Cingizoglu 2012 Oberling 1964 seh 67 Cingizoglu 2011 Oberling 1990 Brydges 1829 seh 424 425 Bayburdi 1962 seh 121 122 Wilson 1895 seh 136 137 Wilson 1895 seh 137 Oberling 1964 seh 68 Farzad 1945 seh 91 Amirḵizi 1960 seh 33 Hedayat 1950 seh 256 60 Kasrawi 1954 seh 90 Amirḵizi 1960 seh 431 British Parliament 1910 seh 5 Kasrawi 1954 seh 91 Kasrawi 1954 seh 84 94 Amirḵizi 1960 seh 410 438 Kasrawi 1954 seh 107 109 Amirḵizi 1960 seh 444 447 British Parliament 1910 seh 155 Shuster 1912 seh iii Malekzada 1984 seh 179 182 Bayburdi 1962 seh 137 Oberling 1964 seh 66 Oberling 1964 seh 66 67MenbeEnver Cingizoglu Qarsi yatan Qaradag Baki Ozan 1998 192 Enver Cingizoglu Qaradag xanligi Baki Mutercim 2011 212 Pierre Oberling CALABiANLu Encyclopaedia Iranica 1990 Pierre Oberling The Tribes of Qaraca Daġ A Brief History Oriens 17 1964 60 95 H J Brydges The Dynasty of the Kajars London 1829 M Moḵber al Salṭana Hedayat Ḵaṭerat o ḵaṭarat Tehran 1950 Ḥ Farzad Enqelab wa taḥawwol e Aḏarbayjan dar dawra ye Masruṭiyat Tabriz 1945 S Bayburdi Tariḵ e Arasbaran Tehran 1962 Enver Cingizoglu Haci Rehim xan Celebiyanli Baki Mutercim 60 E Amirḵizi Qiam e Aḏarbayjan wa Sattar Khan Tebriz 1960 British Parliament Accounts and Papers 1909 CV 1910 A Kasrawi Tariḵ e hijdah sala ye Aḏarbayjan Tehran 1954 Mehemmed Hafizzade Eresbaran der qozere hemase ve tarixe Tebriz Mehre Azeri nesriyyati 1376 W M Shuster The Strangling of Persia New York 1912 M Malekzada Tariḵ e enqelab e masruṭiyat e iran Tehran 1984 Samuel Graham Wilson Persian Life and Customs New York 1895