Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
İnsan embriogenezi — insan embrionunun inkişafı və formalaşması. Bu, inkişafın erkən mərhələlərində baş verən embrionda hüceyrə bölünməsi və hüceyrə diferensiasiyası prosesi ilə xarakterizə olunur. Bioloji dairələrdə insan inkişafı təkhüceyrəli ziqotdan yetkin bir insana qədər böyüməyi əhatə edir. Spermatozoid müvəffəqiyyətlə yumurtahüceyrə ilə birləşdikdə mayalanma baş verir. Sperma və yumurtadan gələn genetik material daha sonra birləşərək ziqota adlanan tək hüceyrə əmələ gətirir. Embriogenez inkişafın ilk səkkiz həftəsini əhatə edir; doqquzuncu həftənin əvvəlində embrion döl adlandırılmağa başlayır. İlk 8 həftə iyirmi üç stadiyadan ibarətdir .
İnsan embriologiyası — döllənmədən sonra ilk səkkiz həftə ərzində dölün inkişafının öyrənilməsidir. Normal hamiləlik müddəti təxminən 9 ay və ya 40 həftə təşkil edir.
İlkin mərhələ və ya pre-embrion mərhələsi yenicə yaranmaqda olan embrionun uşaqlıqda özünü möhkəmləndirməsinə qədər davam edir və bu mərhələ təxminən 10 gün davam edir. Bu mərhələdə ziqot bölünməyə başlayır. Daha sonra əmələ gəlir, bu da uşaqlığın içərisində yerləşir. Embriogenezdə növbəti mərhələ - ilə davam edir, histogenez prosesində 3 rüşeym təbəqəsi əmələ gəlir. Bunun ardınca və orqanogenez prosesləri gəlir.
Embrionla müqayisədə, ən son mərhələni təşkil edən daha tanınan bir görünüşə və tam daxili orqanlara malikdir. Embriogenezin bütün prosesi genlərin ifadəsində, hüceyrə böyüməsində və differensiasiyasında razılaşdırılmış məkan və zaman dəyişikliklərini əhatə edir. Demək olar ki, eyni proseslər digər heyvanlarda, xüsusən də xordalılar tipində baş verir.
Pre-embrion mərhələsi
Mayalanma
Mayalanma sperma yumurtaya müvəffəqiyyətlə nüfuz etdikdə və qametlərin daşıdığı iki gen dəsti bir araya gəldikdə baş verir. Nəticədə yaranmış ziqot - tək diploid hüceyrədir. Bu proses adətən uşaqlıq borularından birində baş verir. Ziqotda qadın və kişi qametlərindən (23-ü yumurta nüvəsindən, 23-ü isə sperma nüvəsindən) 23 xromosomdan ibarət birləşmiş genlər dəsti var. 46 xromosom mitoz bölünmədən əvvəl dəyişikliklərə məruz qalır, bunun nəticəsində embrion artıq iki hüceyrədən ibarətdir.
Mayalanma növlərin spesifikliyinə nəzarət edən üç proseslə aktivləşdirilir. Birinci proses hemotaksisdir. Bu, spermatozoidin hərəkətini yumurtaya doğru istiqamətləndirir. Spermatozoid yumurta ilə birləşdikdə üçüncü proses başlayır - akrosomal reaksiya. Spermatozoid başının ön hissəsi həzm fermentləri olan bir akrosoma ilə örtülmüşdür. O, yumurtanın qlikoprotein membranını (həmçinin Zona pellucida kimi tanınır) parçalayır və spermatozoidin oraya nüfuz etməsinə imkan verir. Nüfuzetmədən sonra spermatozoid digər spermatozoidlərin keçidini bloklayan kalsium ifraz edir. Buna paralel olaraq yumurtada kortikal reaksiya meydana gəlir. Bu müddət ərzində sperma reseptor zülallarını parçalayan fermentlər ifraz edən kortikal qranullar ayrılır və bununla da polispermiyanın qarşısını alır. Bundan əlavə, qranullar plazma membranı ilə birləşir və yumurtanın şəffaf membranını dəyişdirərək spermanın daha da nüfuz etməsinə mane olur.
Bölünmə
Bölünmə prosesi ziqotun mitoz yolla iki hüceyrəyə bölünməsi ilə başlayır. Sonra mitoz davam edir və iki hüceyrə dördə, dördü səkkizə bölünür və s. Hər bölünmə 12 saatdan 24 saata qədər vaxt aparır. Digər hüceyrələrlə müqayisədə ziqot daha böyükdür və demək olar ki, ölçüsündə böyümədən parçalanır. Bu o deməkdir ki, hər uğurlu bölünmədən sonra nüvənin sitoplazmik genetik materiala nisbəti artır.
Əvvəlcə bölünən hüceyrələr (blastomerlər) fərqlənmir və zona pellucida ilə əhatə olunmuş bir sferada birləşirlər. Səkkiz blastomer əmələ gəldikdən sonra sıxılma kimi tanınan bir prosesdə bir-birinə yapışmağa başlayırlar. Onlar fizioloji və ətraf mühitin siqnallarına cavablarını birlikdə inkişaf etdirməyə və əlaqələndirməyə imkan verən boşluq qovşaqları yaratmağa başlayırlar.
İstinadlar
- Sherk, Stephanie Dionne. "http://www.healthline.com/galecontent/prenatal-development". Gale Encyclopedia of Children's Health, 2006. Gale. 2013-12-01 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-10-06. (ing.)
- Jan Evangelista Jirásek. "Developmental Stages in Human Embryos". researchgate.net. 1978. 2023-02-09 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-09-26.
- Ronan O'Rahilly, Fabiola Müller. "Developmental stages in human embryos: revised and new measurements". https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/. 2010. 2023-02-09 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-09-26.
- Florence Marlow. Maternal Effect Genes in Development. 2020. ISBN .
- Vishram Singh. Textbook of Clinical Embryology. 2012. ISBN .
- Susan Standring. Gray's Anatomy E-Book: The Anatomical Basis of Clinical Practice. 2005. ISBN .
- G. Forgcass, S. Newman. Biological Physics of the Developing Embryo. 2005. ISBN .
- Brison, D. R.; Sturmey, R. G.; Leese, H. J. Metabolic heterogeneity during preimplantation development: the missing link?. 2014.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Insan embriogenezi insan embrionunun inkisafi ve formalasmasi Bu inkisafin erken merhelelerinde bas veren embrionda huceyre bolunmesi ve huceyre diferensiasiyasi prosesi ile xarakterize olunur Bioloji dairelerde insan inkisafi tekhuceyreli ziqotdan yetkin bir insana qeder boyumeyi ehate edir Spermatozoid muveffeqiyyetle yumurtahuceyre ile birlesdikde mayalanma bas verir Sperma ve yumurtadan gelen genetik material daha sonra birleserek ziqota adlanan tek huceyre emele getirir Embriogenez inkisafin ilk sekkiz heftesini ehate edir doqquzuncu heftenin evvelinde embrion dol adlandirilmaga baslayir Ilk 8 hefte iyirmi uc stadiyadan ibaretdir Insan embriologiyasi dollenmeden sonra ilk sekkiz hefte erzinde dolun inkisafinin oyrenilmesidir Normal hamilelik muddeti texminen 9 ay ve ya 40 hefte teskil edir Ilkin merhele ve ya pre embrion merhelesi yenice yaranmaqda olan embrionun usaqliqda ozunu mohkemlendirmesine qeder davam edir ve bu merhele texminen 10 gun davam edir Bu merhelede ziqot bolunmeye baslayir Daha sonra emele gelir bu da usaqligin icerisinde yerlesir Embriogenezde novbeti merhele ile davam edir histogenez prosesinde 3 ruseym tebeqesi emele gelir Bunun ardinca ve orqanogenez prosesleri gelir Embrionla muqayisede en son merheleni teskil eden daha taninan bir gorunuse ve tam daxili orqanlara malikdir Embriogenezin butun prosesi genlerin ifadesinde huceyre boyumesinde ve differensiasiyasinda razilasdirilmis mekan ve zaman deyisikliklerini ehate edir Demek olar ki eyni prosesler diger heyvanlarda xususen de xordalilar tipinde bas verir Pre embrion merhelesiInsanlarda embriogenezin ilkin merheleleri Mayalanma Mayalanma sperma yumurtaya muveffeqiyyetle nufuz etdikde ve qametlerin dasidigi iki gen desti bir araya geldikde bas verir Neticede yaranmis ziqot tek diploid huceyredir Bu proses adeten usaqliq borularindan birinde bas verir Ziqotda qadin ve kisi qametlerinden 23 u yumurta nuvesinden 23 u ise sperma nuvesinden 23 xromosomdan ibaret birlesmis genler desti var 46 xromosom mitoz bolunmeden evvel deyisikliklere meruz qalir bunun neticesinde embrion artiq iki huceyreden ibaretdir Mayalanma novlerin spesifikliyine nezaret eden uc prosesle aktivlesdirilir Birinci proses hemotaksisdir Bu spermatozoidin hereketini yumurtaya dogru istiqametlendirir Spermatozoid yumurta ile birlesdikde ucuncu proses baslayir akrosomal reaksiya Spermatozoid basinin on hissesi hezm fermentleri olan bir akrosoma ile ortulmusdur O yumurtanin qlikoprotein membranini hemcinin Zona pellucida kimi taninir parcalayir ve spermatozoidin oraya nufuz etmesine imkan verir Nufuzetmeden sonra spermatozoid diger spermatozoidlerin kecidini bloklayan kalsium ifraz edir Buna paralel olaraq yumurtada kortikal reaksiya meydana gelir Bu muddet erzinde sperma reseptor zulallarini parcalayan fermentler ifraz eden kortikal qranullar ayrilir ve bununla da polispermiyanin qarsisini alir Bundan elave qranullar plazma membrani ile birlesir ve yumurtanin seffaf membranini deyisdirerek spermanin daha da nufuz etmesine mane olur Bolunme Bolunme prosesi ziqotun mitoz yolla iki huceyreye bolunmesi ile baslayir Sonra mitoz davam edir ve iki huceyre dorde dordu sekkize bolunur ve s Her bolunme 12 saatdan 24 saata qeder vaxt aparir Diger huceyrelerle muqayisede ziqot daha boyukdur ve demek olar ki olcusunde boyumeden parcalanir Bu o demekdir ki her ugurlu bolunmeden sonra nuvenin sitoplazmik genetik materiala nisbeti artir Evvelce bolunen huceyreler blastomerler ferqlenmir ve zona pellucida ile ehate olunmus bir sferada birlesirler Sekkiz blastomer emele geldikden sonra sixilma kimi taninan bir prosesde bir birine yapismaga baslayirlar Onlar fizioloji ve etraf muhitin siqnallarina cavablarini birlikde inkisaf etdirmeye ve elaqelendirmeye imkan veren bosluq qovsaqlari yaratmaga baslayirlar IstinadlarSherk Stephanie Dionne http www healthline com galecontent prenatal development Gale Encyclopedia of Children s Health 2006 Gale 2013 12 01 tarixinde Istifade tarixi 2013 10 06 ing Jan Evangelista Jirasek Developmental Stages in Human Embryos researchgate net 1978 2023 02 09 tarixinde Istifade tarixi 2023 09 26 Ronan O Rahilly Fabiola Muller Developmental stages in human embryos revised and new measurements https pubmed ncbi nlm nih gov 2010 2023 02 09 tarixinde Istifade tarixi 2023 09 26 Florence Marlow Maternal Effect Genes in Development 2020 ISBN 9780128152218 Vishram Singh Textbook of Clinical Embryology 2012 ISBN 9788131236208 Susan Standring Gray s Anatomy E Book The Anatomical Basis of Clinical Practice 2005 ISBN 9780702068515 G Forgcass S Newman Biological Physics of the Developing Embryo 2005 ISBN 978 0 521 78337 8 Brison D R Sturmey R G Leese H J Metabolic heterogeneity during preimplantation development the missing link 2014