Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
İdi Amin Dada (30 may 1928 və ya ən tezi 1923 və ən geci 1928[…], Kampala – 16 avqust 2003) — Uqandanın prezidenti (1971–1979), hərbçi.
| İdi Amin | |
|---|---|
| Idi Avo-Onqo Anqi Amin Dada | |
 | |
| 25 yanvar 1971 – 11 aprel 1979 | |
| Əvvəlki | Milton Obote |
| Sonrakı | |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 30 may 1928 və ya ən tezi 1923 və ən geci 1928[…] |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 16 avqust 2003 |
| Dəfn yeri | |
| Partiya | |
| Fəaliyyəti | siyasətçi, zabit, hərbi iş[d] |
| Həyat yoldaşları | 1) Miliya Amin (1966—1974) 2) Key Amin (1966—1974) 3) Nora (1965—1974) 4) Mədinə (с 1974) 5) Sara (1975) |
| Uşaqları | 36 oğul və 14 qız |
| Hərbi xidmət | |
| Xidmət illəri | 1946-1962 1962-1979 |
| Mənsubiyyəti | Böyük Britaniya |
| Qoşun növü | Quru və hava hərbi qüvvələri |
| Döyüşlər | Mau-Mau üsyanı Uqanda-Tanzaniya müharibəsi |
| Rütbəsi | Feldmarşal (Birtaniya ordusu), Leytenant (Uqanda ordusu) |
| Elmi fəaliyyəti | |
| Elm sahəsi | siyasət |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Bioqrafiya
Erkən illər
İdi Amininin doğulduğu tarix tam dəqiq deyil. Müxtəlif mənbələrdən istinadlara görə 17 may 1928, 1925 yaxud 1930-cu il göstərilir. Çünki, o, yaşadığı dövrdə avtobioqrafiya yazmamış, həyatı barədə olan sualları cavabsız saxlamışdır. Əslən Uqandanın şimalında məskunlamış Kakua etnikonundan gəldiyi söylənilir. Makarere Universitetinin tədqiqatçısı Fred Gueddekonun araşdırmasına görə, İdi Aminin atası Andreas Nyabaye (1889–1976) sonradan islamı qəbul edən katolik olub. Uşaqlığını anası ilə birlikdə, Uqandanın şimal-qərbində, əsasən, kənd təsərrüfatı ilə məşğul olan bir kənddə keçirtmişdir. 1941-ci ildə Bombo şəhərindəki mədrəsədə oxumağa başladı. Bir neçə il təhsil aldıqdan sonra ordu sıralarına yazıldı.
Müstəmləkə Britaniya Ordusu
Amin, Müstəmləkə Britaniya Ordusunun tərkib hissəsi olan Krallığın Tüfəngli Birliyinə qoşuldu (KTB). KTB-də o, ilk vaxtlar aşpazın köməkçisi vəzifəsində çalışırdı. 1952–1956-cı illər ərzində Keniyada baş vermiş Mau-Mau üsyanı zamanı Britaniya ordusunda döyüşürdü. 1952-ci ildə ona yefreytor hərbi rütbəsi verildi. Növbəti ildə isə çavuş rütbəsinə yüksəldi.
1959-cu ildə isə Əfəndi oldu. Bu Britaniya ordusununda qaradərililərə verilən ən yüksək rütbə idi. Həmin il Amin Uqandaya qayıtdı və leytenanta yüksəldi. Hərbi sahədə uğurları bununla da bitməmişdi. Britaniya ordusuna sadiqliyi ilə seçilən Amin, 1962-ci ildə kapitan, 1963-cü ildə mayor və bir neçə müddət sonra komandir müavini vəzifəsini tutdu.
Hərbi çevrilişi
1971-ci il 25 yanvar tarixində Uqanda prezidenti Milton Obote Sinqapurda səfərdə olarkən, İdi Amin hərbi çevriliş edərək hakimiyyəti ələ alıb özünü ölkənin yeni prezidenti elan etdi. 1972-ci ildə etdiyi islahatlardan biri də Uqanadada yaşayan asiyalıları (əsasən hindli) ölkədən xaric etmək idi. Onların işlədiyi obyektlərə isə müsəlmanları və qohumlarını gətirdi. Ölkə rəsmi şəkildə İsraillə olan diplomatik əlaqələri kəsmişdi. Liviya və Fələstinlə yaxın münasibət qurduğuna görə, 1973-cü ildə ABŞ, 1976-cı ildə isə İngiltərə Uqandadakı səfirliyi geri çağırdı. 1976-cı ildəki çıxışında isə özünü "əbədi prezident" elan etmişdi. Elə həmin ilin iyul ayında sərnişinlərin əksəriyyətinin yəhudi olduğu Fransa hava yolları təyyarəsi fələstinlilər tərəfindən zəbt oldundu. İdi Amin təyyarənin Uqandada eniş etməsinə icazə verməsi böyük səs-küy yaratmışdı. İsralinin xüsusi təyinatlı dəstəsi ölkəyə daxil olaraq əməliyyat keçirirək bütün girovları azad etməsi isə, İdi Aminin beynəlxalq miqyasda imicinə ciddi zərbə vurmuşdu.
Ölkədən qaçışı və vəfatı
Onun hakimiyyəti dövründə yürütdüyü sərt rejim artıq xalqın narazıçılığına səbəb olmuşdu. 1978-ci ilin oktyabrında Tanzaniya tərəfindən dəstəklənən "Uqanda Milli Azadlıq Ordusu" yaradıldı. Üsyançı dəstənin əsas məqsədi Aminin istefaya getməsi idi. 13 aprel, 1979-cu ildə üsyançılar artıq paytaxt şəhər olan Kampalaya yaxınlaşmışdı. Artıq dövlət başçısı ölkədən qaçmış və 2 həyat yoldaşı, 22 uşağı ilə birlikdə Səudiyyə Ərəbistanına yerləşmişdi. İdi Amin, 16 avqust, 2003-cü il tarixində sürgündə olarkən Ciddədə vəfat etmişdir.
İstinadlar
- Idi Amin: The Story of Africa's Icon of Evil.
- Dictionary of African Biography (ing.). / E. K. Akyeampong, Henry Louis Gates, Jr. NYC: OUP, 2012.
- Idi Amin // National Archives Identifier. // National Archives Catalog
- Idi Amin Dada // Brockhauz Ensiklopediyası (alm.).
- Idi Amin Dada // Gran Enciclopèdia Catalana (kat.). Grup Enciclopèdia, 1968.
- Çex Milli Hakimiyyət Məlumat bazası.
- monitor_01012004/>
- "Arxivlənmiş surət". 2011-01-28 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-01-24.
Ədəbiyyat
- Амин, Иди (биографическая справка) (Ежегодник Большой советской энциклопедии. Вып. 1972). М.: Советская энциклопедия. 1972. 593.
- Балезин, Александр Степанович. Амин, Иди (Африка. Энциклопедия. Т. 1). М.: Энциклопедия; ИНФРА-М. Институт Африки РАН. Гл. ред. А. М. Васильев. 2010. ISBN .
- Амин, Иди (Большая российская энциклопедия. Т. 1). М.: Большая Российская энциклопедия. 2005. 610. ISBN .
- Балезин, Александр Степанович. У Великих африканских озёр. Монархи и президенты Уганды. М.: Наука. 1989. ISBN .
- Ксенофонтова Н. А., Луконин Ю. В., Панкратьев В. П. История Уганды в новое и новейшее время. М.: Наука. 1984.
- Курсом независимости. Uqanda Respublikasının Prezidenti İdi Amin Dadanın sovet jurnalistlərinə müsahibəsi (Известия). 19 марта 1974 года.
- Semakula Kiwanuka. Amin and the Tragedy of Uganda. München: Weltforum Verlag. 1979. ISBN .
- Sam R. Karugire. A Political History of Uganda. Portsmouth: Heinemann. 1980. ISBN .
Xarici keçidlər
- İdi Amin Krugosvet.ru saytında
- İdi Amin "Frenki-şou"-da (bioqrafik radio pyesi)
- Əsas Afrika canavarı
- Uri Dan. Entebbe əməliyyatı
- Rise and Fall of İdi Amin IMDb (ing.)
- The Last King of Scotland IMDB (ing.)
- İdi Aminin çıxışları (video)
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Idi Amin Dada 30 may 1928 ve ya en tezi 1923 ve en geci 1928 Kampala 16 avqust 2003 Uqandanin prezidenti 1971 1979 herbci Idi AminIdi Avo Onqo Anqi Amin DadaUqandanin 3 cu prezidenti25 yanvar 1971 11 aprel 1979EvvelkiMilton OboteSonrakiSexsi melumatlarDogum tarixi 30 may 1928 1928 05 30 ve ya en tezi 1923 ve en geci 1928 Dogum yeri Kampala Merkez bolgesi Uqanda UqandaVefat tarixi 16 avqust 2003 2003 08 16 Defn yeri CiddePartiya biterefFealiyyeti siyasetci zabit herbi is d Heyat yoldaslari 1 Miliya Amin 1966 1974 2 Key Amin 1966 1974 3 Nora 1965 1974 4 Medine s 1974 5 Sara 1975 Usaqlari 36 ogul ve 14 qizHerbi xidmetXidmet illeri 1946 1962 1962 1979Mensubiyyeti Boyuk BritaniyaQosun novu Quru ve hava herbi quvveleriDoyusler Mau Mau usyani Uqanda Tanzaniya muharibesiRutbesi Feldmarsal Birtaniya ordusu Leytenant Uqanda ordusu Elmi fealiyyetiElm sahesi siyaset Vikianbarda elaqeli mediafayllarBioqrafiyaErken iller Idi Amininin doguldugu tarix tam deqiq deyil Muxtelif menbelerden istinadlara gore 17 may 1928 1925 yaxud 1930 cu il gosterilir Cunki o yasadigi dovrde avtobioqrafiya yazmamis heyati barede olan suallari cavabsiz saxlamisdir Eslen Uqandanin simalinda meskunlamis Kakua etnikonundan geldiyi soylenilir Makarere Universitetinin tedqiqatcisi Fred Gueddekonun arasdirmasina gore Idi Aminin atasi Andreas Nyabaye 1889 1976 sonradan islami qebul eden katolik olub Usaqligini anasi ile birlikde Uqandanin simal qerbinde esasen kend teserrufati ile mesgul olan bir kendde kecirtmisdir 1941 ci ilde Bombo seherindeki medresede oxumaga basladi Bir nece il tehsil aldiqdan sonra ordu siralarina yazildi Mustemleke Britaniya Ordusu Amin Mustemleke Britaniya Ordusunun terkib hissesi olan Kralligin Tufengli Birliyine qosuldu KTB KTB de o ilk vaxtlar aspazin komekcisi vezifesinde calisirdi 1952 1956 ci iller erzinde Keniyada bas vermis Mau Mau usyani zamani Britaniya ordusunda doyusurdu 1952 ci ilde ona yefreytor herbi rutbesi verildi Novbeti ilde ise cavus rutbesine yukseldi 1959 cu ilde ise Efendi oldu Bu Britaniya ordusununda qaraderililere verilen en yuksek rutbe idi Hemin il Amin Uqandaya qayitdi ve leytenanta yukseldi Herbi sahede ugurlari bununla da bitmemisdi Britaniya ordusuna sadiqliyi ile secilen Amin 1962 ci ilde kapitan 1963 cu ilde mayor ve bir nece muddet sonra komandir muavini vezifesini tutdu Herbi cevrilisi 1971 ci il 25 yanvar tarixinde Uqanda prezidenti Milton Obote Sinqapurda seferde olarken Idi Amin herbi cevrilis ederek hakimiyyeti ele alib ozunu olkenin yeni prezidenti elan etdi 1972 ci ilde etdiyi islahatlardan biri de Uqanadada yasayan asiyalilari esasen hindli olkeden xaric etmek idi Onlarin islediyi obyektlere ise muselmanlari ve qohumlarini getirdi Olke resmi sekilde Israille olan diplomatik elaqeleri kesmisdi Liviya ve Felestinle yaxin munasibet qurduguna gore 1973 cu ilde ABS 1976 ci ilde ise Ingiltere Uqandadaki sefirliyi geri cagirdi 1976 ci ildeki cixisinda ise ozunu ebedi prezident elan etmisdi Ele hemin ilin iyul ayinda sernisinlerin ekseriyyetinin yehudi oldugu Fransa hava yollari teyyaresi felestinliler terefinden zebt oldundu Idi Amin teyyarenin Uqandada enis etmesine icaze vermesi boyuk ses kuy yaratmisdi Isralinin xususi teyinatli destesi olkeye daxil olaraq emeliyyat kecirirek butun girovlari azad etmesi ise Idi Aminin beynelxalq miqyasda imicine ciddi zerbe vurmusdu Olkeden qacisi ve vefati Onun hakimiyyeti dovrunde yurutduyu sert rejim artiq xalqin naraziciligina sebeb olmusdu 1978 ci ilin oktyabrinda Tanzaniya terefinden desteklenen Uqanda Milli Azadliq Ordusu yaradildi Usyanci destenin esas meqsedi Aminin istefaya getmesi idi 13 aprel 1979 cu ilde usyancilar artiq paytaxt seher olan Kampalaya yaxinlasmisdi Artiq dovlet bascisi olkeden qacmis ve 2 heyat yoldasi 22 usagi ile birlikde Seudiyye Erebistanina yerlesmisdi Idi Amin 16 avqust 2003 cu il tarixinde surgunde olarken Ciddede vefat etmisdir IstinadlarIdi Amin The Story of Africa s Icon of Evil Dictionary of African Biography ing E K Akyeampong Henry Louis Gates Jr NYC OUP 2012 ISBN 978 0 19 538207 5 Idi Amin National Archives Identifier National Archives Catalog Idi Amin Dada Brockhauz Ensiklopediyasi alm Idi Amin Dada Gran Enciclopedia Catalana kat Grup Enciclopedia 1968 Cex Milli Hakimiyyet Melumat bazasi monitor 01012004 gt Arxivlenmis suret 2011 01 28 tarixinde Istifade tarixi 2013 01 24 EdebiyyatAmin Idi biograficheskaya spravka Ezhegodnik Bolshoj sovetskoj enciklopedii Vyp 1972 M Sovetskaya enciklopediya 1972 593 Balezin Aleksandr Stepanovich Amin Idi Afrika Enciklopediya T 1 M Enciklopediya INFRA M Institut Afriki RAN Gl red A M Vasilev 2010 ISBN 978 5 94802 038 9 Amin Idi Bolshaya rossijskaya enciklopediya T 1 M Bolshaya Rossijskaya enciklopediya 2005 610 ISBN 5 85270 326 5 Balezin Aleksandr Stepanovich U Velikih afrikanskih ozyor Monarhi i prezidenty Ugandy M Nauka 1989 ISBN 5 02 016572 7 Ksenofontova N A Lukonin Yu V Pankratev V P Istoriya Ugandy v novoe i novejshee vremya M Nauka 1984 Kursom nezavisimosti Uqanda Respublikasinin Prezidenti Idi Amin Dadanin sovet jurnalistlerine musahibesi Izvestiya 19 marta 1974 goda Semakula Kiwanuka Amin and the Tragedy of Uganda Munchen Weltforum Verlag 1979 ISBN 3803901774 Sam R Karugire A Political History of Uganda Portsmouth Heinemann 1980 ISBN 0435945246 Xarici kecidlerVikianbarda Idi Amin ile elaqeli mediafayllar var Idi Amin Krugosvet ru saytinda Idi Amin Frenki sou da bioqrafik radio pyesi Esas Afrika canavari Uri Dan Entebbe emeliyyati Rise and Fall of Idi Amin IMDb ing The Last King of Scotland IMDB ing Idi Aminin cixislari video