Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Bu məqaləni lazımdır. |
Ölüm — canlı orqanizmin həyat fəaliyyətinin dayanması. Ölümün səbəbi qocalma, aclıq, xəstəlik, özünəqəsd, qətl və digər proseslər ola bilər.
Ölüm vahid zaman ərzində populyasiyada ölən fərdlərin sayını göstərir. Ölüm də populyasiyada bir çox səbəbdən fərdlərin genetik və fizioloji mükəmməlliyindən (yararlığından), əlverişsiz fiziki mühit şəraitinin və yırtıcı, parazit, xəstəliklərin təsirindən asılıdır. Hər nəslin həyat tsiklinin müxtəlif mərhələlərində bu amillərin təsir gücü müxtəlif olur. Bir generasiya fərdlərinin hamısı bioloji yaş həddinə çatması və sonra qısa müddətdə ölməsi ideal hadisə sayılır.
- Hind filosofu Vivekananda belə hesab edirdi ki, ölüm zəifliyin bir ifadəçisidir: Zəifin nə bu dünyada, nə də başqa dünyada yeri yoxdur. Zəiflik ölümdür, deyirdi Vivekananda.
- Sokratın öz ölümü ərəfəsində son dəfə etdiyi söhbəti xatırlayın. Bu söhbət Fedonda təsvir edilir. Sokrat ölüm ayağında etiraf və bəyan etdi ki, o, fəlsəfənin təyinatını hər şeydən əvvəl insanın özünü ölümə hazırlamasında görür. Transsendental dünya duyumun daşıyıcısı olan Sokrat üçün bu heç də təsadüfi deyildi. Sokrat qədim yunan fəlsəfəsində transsendental istiqamətin ən mühüm həlqələrindən biri idi və Sokratın siyasi mülahizələri də elə transsendental dünya duyumun üzərində köklənmişdi.
Ölümü öyrənən elm (en) adlanır.
Biologiya və Tibb
Ölümün bir neçə növləri vardır: Klinik ölüm, , . Alt kateqoriyaya aiddir.
Dini ölüm anlayışı
Əcəl
Allah tərəfindən hər bir canlı üçün əvvəlcədən müəyyən edilmiş vaxt; sonu ölüm olan zamanı ifadə edən kəlam termini. Bəzi ayələrdə Əcəldən Ay, Günəş və digər planetlərin nizamlı hərəkət vaxtı (13:2; 30:8), bəzilərində göylə yer arasında kosmik nizamın pozulacağı vaxt (6:2; 14:10; 29:5, 53) kimi bəhs olunur. Əcəl ilə bağlı ayələrdə Allahın hər bir canlı üçün yaşam və ölüm vaxtını müəyyənləşdirdiyi ifadə edilir (6:2, 60). Əcəl yalnız Allaha məlumdur.
Ölümdən sonrakı həyat
Ölümdən sonrakı həyat haqqında müxtəlif fərziyələr mövcuddur:
Yaşadığı müddətdə insanın beynindən keçən bütün fəaliyyətlər səs və görüntü dalğaları ilə yüklənmiş dalğalar kimi ruha yüklənmiş olduğu üçün özündə heç bir dəyişiklik hiss etdirmədən yaşayır və insan ruh olaraq eyni bədəndə olduğu kimi yaşamağına davam edir. Ancaq bir fərqlə: həmin bədəndə tamamilə şüurlu və canlı olmasına baxmayaraq maddı bədənindən istifadə edə bilməz. Xaricdə olan hər şeyi görür, duyur, ancaq xaricə özü haqqında məlumat verə bilmir.
Böyük islam alimi özünün "Mərifətnamə" əsərində Məhəmməd peyğəmbərin dilindən ölüm hadisəsini belə nəql edir: "Ölən kəs bədənini kimin yuduğunu, kimin kəfənlədiyini, kimlərin namaz qıldığını, kimlərin ardınca gəldiyini bilir."
Əgər insan ölümdən sonra yaşamasaydı, onda qəbir əzabı deyilən bir söz də olmazdı.
Məhəmməd Peyğəmbərdən soruşurlar ki, möminlərin ən ağıllısı hansıdır. O da cavab verir kı, ölümdən sonrakı həyata ən çox hazırlananı. Günahkarlar mütləq qəbir əzabını yaşayırlar, hətta, heyvanlar da onların səsini eşidirlər. Böyük islam alimi belə söyləyir:"İnsanların ölümü yoxluq kimi qarşılamaqları yanlışdır. Dirilmənin ilk yaradılış kimi ikinci bir yaradılış olduğunu zənn etmək də yanlışdır. Əslində insan oğlunun bir çox dirilməsi vardır, onun dirilməsi iki dəfədən ibarət deyildir." Həzrət Ömər Peyğəmbərimizdən soruşur ki, qəbirdə ağlımız başımızda olacaqmı? Peyğəmbər cavab verir ki, bəli eyni bugünkü kimi. Sonra peyğəmbərimiz söyləyir:" İnsan qəbirdə uzaqlaşan ayaq səslərini eşidir, bundan sonra qəbir sorğuları başlayır. Mömin kəsə Allah tərəfindən mərhəmət gəlir və suallara düzgün cavab verir, kafir isə cavab tapa bilmir."
İslamda deyilir: "Qəbrə qoyulan adamın şüuru yerində, ağlı başındadır. Qiyamətə qədər də yaşamağını şüurlu olaraq davam etdirər. Qiyamətdə o günün şərtlərinə uyğun yeni bədəninə qovuşar.
Musa ibn Cəfər bir qəbrin başı üzərində dayanıb buyurdu: "Bir şeyin ki, axırı budur, elə əvvəldən ona qəlb bağlamamaq yaxşıdır. Bir şeyin ki, əvvəli budur, onun aqibətindən qorxmaq yaxşıdır."
Aforizmlər və hikmətli sözlər
- İnsanlar ölərkən birdəfəlik ölmürlər, tamam yox olmurlar, nə qədər ki onları xatırlayan, onların səslərini, sifətlərini yaddaşında saxlayan adamlar durur, bu ölənlər də hələ yaşayırlar — fikirlərdə, xəyallarda, təsəvvürlərdə. Anar
- Öləcək adama dava-dərman xeyir verməz. Yusif Balasaqunlu
- Adəm övladının həyatı çiçək üzərindəki şeh damlasıtək yuvarlanaraq yox olur. Budda
- Ölüm var ki, həyat qədər dəyərli,
Həyat var ki, ölümdən də zəhərli. Hüseyn Cavid - Mənim bir qorxum var, o da ömrümün çox uzun sürəcəyi və cırıq bir xalça kimi daha heç nəyə yaramayacağı qorxusudur. Tomas Cefferson
- Mən elə doğulduğum gün öldüm. İmam Əli
- Ölmək doğulmaqdan çətin deyil. Anatol Frans
- Ölmüş adam günahdan azad olunmuşdur. İncil
- Doğulmaq ölmək üçündür. Məhəmməd Peyğəmbər
- Ölmək haqdır (Azərbaycan Atalar sözü)
Maraqlı faktlar
- İlk ölüləri torpağa basdırma mərasimi, İspaniyanın Atapuerka bölgəsində 350 min il əvvəl baş verib.
- Bütün ölümlərin təməlində oksigen qıtlığı durur. ABŞ-də basdırılan cəsədlər, torpağa hər il təxminən 3 milyon litr maye buraxır. Bir İsveç şirkəti, cəsədləri müxtəlif kimyəvi maddələrlə dondurur. Cəsəd, bir balonun içində 6–12 ay arası müddətdə tamamilə yox olur. Beləcə ətrafa zərər verilmədiyini iddia edən şirkət, bunu "ekoloji dəfn" adlandırır.
- Hindistandakı Zərdüştlər cəsədləri qırğıların yeməsi üçün açıq sahəyə atır.
- İngilis Kraliçası Viktoriyanın əri Şahzadə Albert, xalatı və əlinin gipsiylə basdırılmaq üçün israr etmişdir.
- Madaqaskarda ailələr qohumlarının sümüklərini çıxarıb mərasimlə kəndin ətrafında dolaşdırır. Daha sonra da sümüklər yeni bir kəfənə qoyulub yenidən basdırılır. Köhnə kəfən, yeni evlənənə verilir və ya uşağı olmayanların yataqlarına sərilir.
- 19-cu əsrdə Misirdə dəmiryolu inşaatı edən şirkət, mumiyaları lokomotivlərə yanacaq olaraq istifadə etdi. Bununla da tarixin bir qismini sildilər.
- İngilis filosofu Frensis Bekon toyuğu dondurmaq istədi. Toyuğun içini qarla dolduran Bekon, soyuqdan xəstəliyə yaxalandı. 1926-cı ildə də sətəlcəmdən həyatını itirdi.
- Embrional inkişaf dövründə orqanların meydana gəlməsində bəzi hüceyrələr ölür. Əgər bəzi hüceyrələr ölməsəydi, ördəklər kimi pərdəli ayaqlarla doğulardıq.
- 1907-ci ildə Massaçusetsli bir həkim, xüsusi bir ölüm döşəyi hazırladı. Sonra da insan bədəninin ölüm anında 21 qram itirdiyini hesabat etdi. Bu səbəblə ruhun 21 qram tutduğu fərz edilir
- ABŞ-də insanların 80%-i xəstəxanada ölür.
- ABŞ-nin Nyu-York şəhərində intihar edənlərin sayı cinayət qurbanlarının sayından çoxdur.
- Bəşəriyyətin yaranmasından bu yana 100 milyard insanın öldüyü güman edilir.
Həmçinin bax
İstinadlar
- (PDF). 2012-07-23 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-06-20.
- Biharul-Ənvar, c.78, səh.320, hədis 9
Xarici keçidlər
- Əlşiə sitesi Dil--aztr 2011-06-13 at the Wayback Machine
- islama görə sorular Dil--tr
- Ölüm haqqında maraqlı məlumatlar, statistika və təcrübə. [ölü keçid]
- Ölüm və Ölümdən sonrakı həyat 2009-12-13 at the Wayback Machine
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Olum canli orqanizmin heyat fealiyyetinin dayanmasi Olumun sebebi qocalma acliq xestelik ozuneqesd qetl ve diger prosesler ola biler Insan kellesi ile natrumot texm 1671 Tesse muzeyi Tesviri senet ve edeniyyatda sexslesdirilmis olum personaji qanadli melek ve ya ebali ve oraq tutmus insan skeleti kimi tesvir olunur Vilyam Buqro Olum qarsisinda beraberlik 1848 Orse muzeyi Olumun Olum vahid zaman erzinde populyasiyada olen ferdlerin sayini gosterir Olum de populyasiyada bir cox sebebden ferdlerin genetik ve fizioloji mukemmelliyinden yararligindan elverissiz fiziki muhit seraitinin ve yirtici parazit xesteliklerin tesirinden asilidir Her neslin heyat tsiklinin muxtelif merhelelerinde bu amillerin tesir gucu muxtelif olur Bir generasiya ferdlerinin hamisi bioloji yas heddine catmasi ve sonra qisa muddetde olmesi ideal hadise sayilir Hind filosofu Vivekananda bele hesab edirdi ki olum zeifliyin bir ifadecisidir Zeifin ne bu dunyada ne de basqa dunyada yeri yoxdur Zeiflik olumdur deyirdi Vivekananda Sokratin oz olumu erefesinde son defe etdiyi sohbeti xatirlayin Bu sohbet Fedonda tesvir edilir Sokrat olum ayaginda etiraf ve beyan etdi ki o felsefenin teyinatini her seyden evvel insanin ozunu olume hazirlamasinda gorur Transsendental dunya duyumun dasiyicisi olan Sokrat ucun bu hec de tesadufi deyildi Sokrat qedim yunan felsefesinde transsendental istiqametin en muhum helqelerinden biri idi ve Sokratin siyasi mulahizeleri de ele transsendental dunya duyumun uzerinde koklenmisdi Olumu oyrenen elm en adlanir Biologiya ve TibbOlumun bir nece novleri vardir Klinik olum Alt kateqoriyaya aiddir Dini olum anlayisiEcel Allah terefinden her bir canli ucun evvelceden mueyyen edilmis vaxt sonu olum olan zamani ifade eden kelam termini Bezi ayelerde Ecelden Ay Gunes ve diger planetlerin nizamli hereket vaxti 13 2 30 8 bezilerinde goyle yer arasinda kosmik nizamin pozulacagi vaxt 6 2 14 10 29 5 53 kimi behs olunur Ecel ile bagli ayelerde Allahin her bir canli ucun yasam ve olum vaxtini mueyyenlesdirdiyi ifade edilir 6 2 60 Ecel yalniz Allaha melumdur Olumden sonraki heyat Olumden sonraki heyat haqqinda muxtelif ferziyeler movcuddur Yasadigi muddetde insanin beyninden kecen butun fealiyyetler ses ve goruntu dalgalari ile yuklenmis dalgalar kimi ruha yuklenmis oldugu ucun ozunde hec bir deyisiklik hiss etdirmeden yasayir ve insan ruh olaraq eyni bedende oldugu kimi yasamagina davam edir Ancaq bir ferqle hemin bedende tamamile suurlu ve canli olmasina baxmayaraq maddi bedeninden istifade ede bilmez Xaricde olan her seyi gorur duyur ancaq xarice ozu haqqinda melumat vere bilmir Boyuk islam alimi ozunun Merifetname eserinde Mehemmed peygemberin dilinden olum hadisesini bele neql edir Olen kes bedenini kimin yudugunu kimin kefenlediyini kimlerin namaz qildigini kimlerin ardinca geldiyini bilir Eger insan olumden sonra yasamasaydi onda qebir ezabi deyilen bir soz de olmazdi Mehemmed Peygemberden sorusurlar ki mominlerin en agillisi hansidir O da cavab verir ki olumden sonraki heyata en cox hazirlanani Gunahkarlar mutleq qebir ezabini yasayirlar hetta heyvanlar da onlarin sesini esidirler Boyuk islam alimi bele soyleyir Insanlarin olumu yoxluq kimi qarsilamaqlari yanlisdir Dirilmenin ilk yaradilis kimi ikinci bir yaradilis oldugunu zenn etmek de yanlisdir Eslinde insan oglunun bir cox dirilmesi vardir onun dirilmesi iki defeden ibaret deyildir Hezret Omer Peygemberimizden sorusur ki qebirde aglimiz basimizda olacaqmi Peygember cavab verir ki beli eyni bugunku kimi Sonra peygemberimiz soyleyir Insan qebirde uzaqlasan ayaq seslerini esidir bundan sonra qebir sorgulari baslayir Momin kese Allah terefinden merhemet gelir ve suallara duzgun cavab verir kafir ise cavab tapa bilmir Islamda deyilir Qebre qoyulan adamin suuru yerinde agli basindadir Qiyamete qeder de yasamagini suurlu olaraq davam etdirer Qiyametde o gunun sertlerine uygun yeni bedenine qovusar Musa ibn Cefer bir qebrin basi uzerinde dayanib buyurdu Bir seyin ki axiri budur ele evvelden ona qelb baglamamaq yaxsidir Bir seyin ki evveli budur onun aqibetinden qorxmaq yaxsidir Aforizmler ve hikmetli sozlerInsanlar olerken birdefelik olmurler tamam yox olmurlar ne qeder ki onlari xatirlayan onlarin seslerini sifetlerini yaddasinda saxlayan adamlar durur bu olenler de hele yasayirlar fikirlerde xeyallarda tesevvurlerde Anar Olecek adama dava derman xeyir vermez Yusif Balasaqunlu Adem ovladinin heyati cicek uzerindeki seh damlasitek yuvarlanaraq yox olur Budda Olum var ki heyat qeder deyerli Heyat var ki olumden de zeherli Huseyn Cavid Menim bir qorxum var o da omrumun cox uzun sureceyi ve ciriq bir xalca kimi daha hec neye yaramayacagi qorxusudur Tomas Cefferson Men ele doguldugum gun oldum Imam Eli Olmek dogulmaqdan cetin deyil Anatol Frans Olmus adam gunahdan azad olunmusdur Incil Dogulmaq olmek ucundur Mehemmed Peygember Olmek haqdir Azerbaycan Atalar sozu Maraqli faktlarIlk oluleri torpaga basdirma merasimi Ispaniyanin Atapuerka bolgesinde 350 min il evvel bas verib Butun olumlerin temelinde oksigen qitligi durur ABS de basdirilan cesedler torpaga her il texminen 3 milyon litr maye buraxir Bir Isvec sirketi cesedleri muxtelif kimyevi maddelerle dondurur Cesed bir balonun icinde 6 12 ay arasi muddetde tamamile yox olur Belece etrafa zerer verilmediyini iddia eden sirket bunu ekoloji defn adlandirir Hindistandaki Zerdustler cesedleri qirgilarin yemesi ucun aciq saheye atir Ingilis Kralicasi Viktoriyanin eri Sahzade Albert xalati ve elinin gipsiyle basdirilmaq ucun israr etmisdir Madaqaskarda aileler qohumlarinin sumuklerini cixarib merasimle kendin etrafinda dolasdirir Daha sonra da sumukler yeni bir kefene qoyulub yeniden basdirilir Kohne kefen yeni evlenene verilir ve ya usagi olmayanlarin yataqlarina serilir 19 cu esrde Misirde demiryolu insaati eden sirket mumiyalari lokomotivlere yanacaq olaraq istifade etdi Bununla da tarixin bir qismini sildiler Ingilis filosofu Frensis Bekon toyugu dondurmaq istedi Toyugun icini qarla dolduran Bekon soyuqdan xesteliye yaxalandi 1926 ci ilde de setelcemden heyatini itirdi Embrional inkisaf dovrunde orqanlarin meydana gelmesinde bezi huceyreler olur Eger bezi huceyreler olmeseydi ordekler kimi perdeli ayaqlarla dogulardiq 1907 ci ilde Massacusetsli bir hekim xususi bir olum doseyi hazirladi Sonra da insan bedeninin olum aninda 21 qram itirdiyini hesabat etdi Bu sebeble ruhun 21 qram tutdugu ferz edilir ABS de insanlarin 80 i xestexanada olur ABS nin Nyu York seherinde intihar edenlerin sayi cinayet qurbanlarinin sayindan coxdur Beseriyyetin yaranmasindan bu yana 100 milyard insanin olduyu guman edilir Hemcinin baxNekroloqIstinadlar PDF 2012 07 23 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 06 20 Biharul Envar c 78 seh 320 hedis 9Xarici kecidlerElsie sitesi Dil aztr 2011 06 13 at the Wayback Machine islama gore sorular Dil tr Olum haqqinda maraqli melumatlar statistika ve tecrube olu kecid Olum ve Olumden sonraki heyat 2009 12 13 at the Wayback Machine