Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Aclıq — orqanizmi qida axtarmağa və qəbul etməyə vadar edən fizioloji vəziyyət.
Bu hal mədə nahiyəsində baş verən xoşagəlməz hissiyyatla özünü büruzə verir. Aclıq beynin böyük yarımkürələri qabığı, hipotalamus və retikulyar formasiyanın müəyyən törəmələrindən ibarət funksional sistemin fəaliyyəti ilə əlaqədardır. İ. P. Pavlov bu sistemi "qida mərkəzi" adlandırmışdır. Sonuncu aclıq hissiyyatını yaratmaqla (aclığın subyektiv əlaməti) və orqanizmi qida axtarmağa məcbur etməklə (aclığın obyektiv əlaməti) bərabər həzm prosesinin reflektor və humoral tənzimini də təmin edir. Qida mərkəzinin varlığı onunla isbat edilir ki, heyvanda hipotalamus və retikulyar formasiya nüvələrindəi bəzilərinin qıcıqlanması iştahnın artmasına (acgözlüyə), digərlərinin qıcıqlanması isə iştahsızlığa səbəb olur. Aclığın fizioloji mexanizmi barəsində iki nəzəriyyə var. Bunlardan biri aclıq hissiyyatının səbəbini qanda qida maddələrinin azalması ilə, digəri isə aclıq zamanı həzm orqanları reseptorlarının qıcıqlanması ilə izah edir.
Kütləvi aclıq
Kütləvi aclıq – regionda uzun müddət ərzaq çatışmazlığından yaranan və əhalinin kütləvi ölümünə səbəb olan sosial fəlakət. Aclıq-ın mütləq və nisbi formaları mövcuddur. Mütləq Aclıq həyat təminatı üçün zəruri olan minimum qida məhsullarının kifayət etməməsi, yaxud olmaması zamanı baş verir. Nisbi Aclıq isə aktiv həyat fəaliyyətinin saxlanılması üçün zəruri elementlərin və vitaminlərin olmadığı keyfiyyətsiz məhsulların daimi qəbul edilməsi zamanı yaranır. Bu, bəzi xəstəliklərə səbəb olur. Aclıq insanın psixikasına, onun somatik inkişafına təsir göstərir, şəxsi davranışına nəzarət qabiliyyətini və iradəsini zəiflədir, ruh düşkünlüyü, müxtəlif görmə və eşitmə hallüsinasiyaları yaradır. Aclıq həm son dərəcə arıqlama, üzülmə, həm də Aclıqdan yaranan hər hansı xəstəlik üzündən ölümlə nəticələnə bilər. Aclıq sosial fəlakət kimi qədim zamanlardan məlumdur. Aclıq haqqında daha dəqiq məlumatlar 19,20-ci əsrlərə aiddir. Aclıqdan İrlandiyada (1845–49), Hindistanda (1877–78, 1896–97, 1899–1900 və 1943), Rusiyada (1891, 1921– 22), Ukraynada (1932–33), Çində 1877–78, 1929–30, 1958–62), Böyük səhradan cənubdakı Afrika ölkələrində (1972–74, 1983–84, 1998) mln.-larla insan məhv olmuşdur.
Kütləvi Aclıq situasiyası ölkədə, reqionda bir çox amillərin mövcudluğundan yaranır. Bunlardan ən aşkarları təbii fəlakətlər (quraqlıq, daşqınlar, yanğınlar, məhsulun ziyanvericilər tərəfindən məhv edilməsi və yaxud bitkilərin xəstələnməsi), depressiv sosial-iqtisadi şərait (müharibə, iqtisadiyyatın zəif inkişafı və qeyri-sabitliyi) aiddir. Ərzaq məhsullarının istehsalında insanın istehsal fəaliyyəti ilə bağlı faktorun da təsiri var. Belə ki, ətraf mühitin çirklənməsi, torpaqların münbitliyinin azalması, iqlimin dəyişməsi, urbanizasiya və s. səbəblər Aclıq yaradır. Aclıq-ın bu qrup amillərinə idarəetmə səhvləri də aiddir. Aclıq-a gətirib çıxaran təbii anomaliyalar və sosial ziddiyyətlər deyil, dövlətin və cəmiyyətin ekstremal şəraitdə bütün əhalini zəruri ərzaqla təmin edə bilməməsidir. Aclıq, əsasən, sosiomədəni və siyasi səbəblərin nəticəsində (məs., vətəndaşların özünütəşkilinin zəifliyi, yaxud hakimiyyət dairələrinin siyasi iradəsinin olmaması və s.) baş verir.
Aclıqdan ən çox əhalinin kasıb təbəqəsi əziyyət çəkir. Buna görə də, hələ qədim zamanlardan dövlətlər strateji taxıl ehtiyatları yaradır (Qədim Misir), əhalinin artıq hissəsini müstəmləkələrə köçürür (Qədim Yunanıstan), çörək ticarəti qaydalarını tənzimləyən xüsusi qanunlar qəbul edirdilər (Qədim Roma) və s. Ölkəni Aclıqdan xilas etmək üçün öz əhalisini məskunlaşdırmaq, əlavə əkin yerləri əldə etmək və birbaşa ərzaq ələ keçirmək məqsədilə müharibələr aparılırdı. Yeni dövrlərdə Aclıq-ın qarşısını almaq üçün daha sivil və həlledici üsullardan – ərzaq məhsulları və mal-varidat ölkə daxilində bölüşdürülür, lazımı ərzaq məhsulları xarici ölkələrdən gətirilir, ərzaq məhsullarının saxlanılmasında və konservləşdirilməsində yeni texnologiyalar tətbiq edilir, süni məhsullar istehsal olunur və s. Aclıq cəmiyyət üçün insan ölümündən başqa ciddi dağıdıcı təzadlar da törədə bilər (aclıq bürümüş regionlardan kortəbii insan axını, cinayətkarlığın artması, aclıq qiyamları, kütləvi xəstəliklər və epidemiyalar və s.).
19-cu əsrin ortalarınadək Aclıq, təbii fəlakət, əhalinin Aclıqdan qırılması isə təbiətin qanunauyğunluğu kimi qəbul edilirdi. T. R. Maltus Aclığı Yer əhalisinin sayını tənzimləyən təbiət mexanizmi sayırdı. Buna görə də əhali arasında Aclıq böhranları, aclıq qırğınları qaçılmazdır. 20-ci əsrin 2-ci yarısında aqrar sənayənin daha da inkişafı "yaşıl inqilaba" gətirib çıxartdı və dünya birliyi planetin bütün əhalisi üçün kifayət qədər ərzaq məhsulları istehsal etmək üçün ciddi tədbirlər görməyə başladı. BMT-nin Ərzaq və Kənd Təsərrüfatı Təşkilatının (Food and Agriculture Organization, FAO) məlumatına görə 21-ci əsrin əvvəlində dünyada 850 mln. nəfər (dünya əhalisinin 13%) Aclıq çəkmişdir.
Qlobal problem olan Aclıqla mübarizədə bu gün təcili yardım və qabaqlayıcı kompleks tədbirlərin işlənib hazırlanması və həyata keçirilməsi üçün bütün dünya ölkələri və beynəlxalq təşkilatlar birgə çalışır.
Xarici keçid
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Acliq orqanizmi qida axtarmaga ve qebul etmeye vadar eden fizioloji veziyyet Bu hal mede nahiyesinde bas veren xosagelmez hissiyyatla ozunu buruze verir Acliq beynin boyuk yarimkureleri qabigi hipotalamus ve retikulyar formasiyanin mueyyen toremelerinden ibaret funksional sistemin fealiyyeti ile elaqedardir I P Pavlov bu sistemi qida merkezi adlandirmisdir Sonuncu acliq hissiyyatini yaratmaqla acligin subyektiv elameti ve orqanizmi qida axtarmaga mecbur etmekle acligin obyektiv elameti beraber hezm prosesinin reflektor ve humoral tenzimini de temin edir Qida merkezinin varligi onunla isbat edilir ki heyvanda hipotalamus ve retikulyar formasiya nuvelerindei bezilerinin qiciqlanmasi istahnin artmasina acgozluye digerlerinin qiciqlanmasi ise istahsizliga sebeb olur Acligin fizioloji mexanizmi baresinde iki nezeriyye var Bunlardan biri acliq hissiyyatinin sebebini qanda qida maddelerinin azalmasi ile digeri ise acliq zamani hezm orqanlari reseptorlarinin qiciqlanmasi ile izah edir Kutlevi acliqKutlevi acliq regionda uzun muddet erzaq catismazligindan yaranan ve ehalinin kutlevi olumune sebeb olan sosial felaket Acliq in mutleq ve nisbi formalari movcuddur Mutleq Acliq heyat teminati ucun zeruri olan minimum qida mehsullarinin kifayet etmemesi yaxud olmamasi zamani bas verir Nisbi Acliq ise aktiv heyat fealiyyetinin saxlanilmasi ucun zeruri elementlerin ve vitaminlerin olmadigi keyfiyyetsiz mehsullarin daimi qebul edilmesi zamani yaranir Bu bezi xesteliklere sebeb olur Acliq insanin psixikasina onun somatik inkisafina tesir gosterir sexsi davranisina nezaret qabiliyyetini ve iradesini zeifledir ruh duskunluyu muxtelif gorme ve esitme hallusinasiyalari yaradir Acliq hem son derece ariqlama uzulme hem de Acliqdan yaranan her hansi xestelik uzunden olumle neticelene biler Acliq sosial felaket kimi qedim zamanlardan melumdur Acliq haqqinda daha deqiq melumatlar 19 20 ci esrlere aiddir Acliqdan Irlandiyada 1845 49 Hindistanda 1877 78 1896 97 1899 1900 ve 1943 Rusiyada 1891 1921 22 Ukraynada 1932 33 Cinde 1877 78 1929 30 1958 62 Boyuk sehradan cenubdaki Afrika olkelerinde 1972 74 1983 84 1998 mln larla insan mehv olmusdur Kutlevi Acliq situasiyasi olkede reqionda bir cox amillerin movcudlugundan yaranir Bunlardan en askarlari tebii felaketler quraqliq dasqinlar yanginlar mehsulun ziyanvericiler terefinden mehv edilmesi ve yaxud bitkilerin xestelenmesi depressiv sosial iqtisadi serait muharibe iqtisadiyyatin zeif inkisafi ve qeyri sabitliyi aiddir Erzaq mehsullarinin istehsalinda insanin istehsal fealiyyeti ile bagli faktorun da tesiri var Bele ki etraf muhitin cirklenmesi torpaqlarin munbitliyinin azalmasi iqlimin deyismesi urbanizasiya ve s sebebler Acliq yaradir Acliq in bu qrup amillerine idareetme sehvleri de aiddir Acliq a getirib cixaran tebii anomaliyalar ve sosial ziddiyyetler deyil dovletin ve cemiyyetin ekstremal seraitde butun ehalini zeruri erzaqla temin ede bilmemesidir Acliq esasen sosiomedeni ve siyasi sebeblerin neticesinde mes vetendaslarin ozunuteskilinin zeifliyi yaxud hakimiyyet dairelerinin siyasi iradesinin olmamasi ve s bas verir Acliqdan en cox ehalinin kasib tebeqesi eziyyet cekir Buna gore de hele qedim zamanlardan dovletler strateji taxil ehtiyatlari yaradir Qedim Misir ehalinin artiq hissesini mustemlekelere kocurur Qedim Yunanistan corek ticareti qaydalarini tenzimleyen xususi qanunlar qebul edirdiler Qedim Roma ve s Olkeni Acliqdan xilas etmek ucun oz ehalisini meskunlasdirmaq elave ekin yerleri elde etmek ve birbasa erzaq ele kecirmek meqsedile muharibeler aparilirdi Yeni dovrlerde Acliq in qarsisini almaq ucun daha sivil ve helledici usullardan erzaq mehsullari ve mal varidat olke daxilinde bolusdurulur lazimi erzaq mehsullari xarici olkelerden getirilir erzaq mehsullarinin saxlanilmasinda ve konservlesdirilmesinde yeni texnologiyalar tetbiq edilir suni mehsullar istehsal olunur ve s Acliq cemiyyet ucun insan olumunden basqa ciddi dagidici tezadlar da torede biler acliq burumus regionlardan kortebii insan axini cinayetkarligin artmasi acliq qiyamlari kutlevi xestelikler ve epidemiyalar ve s 19 cu esrin ortalarinadek Acliq tebii felaket ehalinin Acliqdan qirilmasi ise tebietin qanunauygunlugu kimi qebul edilirdi T R Maltus Acligi Yer ehalisinin sayini tenzimleyen tebiet mexanizmi sayirdi Buna gore de ehali arasinda Acliq bohranlari acliq qirginlari qacilmazdir 20 ci esrin 2 ci yarisinda aqrar senayenin daha da inkisafi yasil inqilaba getirib cixartdi ve dunya birliyi planetin butun ehalisi ucun kifayet qeder erzaq mehsullari istehsal etmek ucun ciddi tedbirler gormeye basladi BMT nin Erzaq ve Kend Teserrufati Teskilatinin Food and Agriculture Organization FAO melumatina gore 21 ci esrin evvelinde dunyada 850 mln nefer dunya ehalisinin 13 Acliq cekmisdir Qlobal problem olan Acliqla mubarizede bu gun tecili yardim ve qabaqlayici kompleks tedbirlerin islenib hazirlanmasi ve heyata kecirilmesi ucun butun dunya olkeleri ve beynelxalq teskilatlar birge calisir Xarici kecidVikisitatda Acliq ile elaqedar sitatlar var