Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Şahin Gəray (krımtat. Şahin Geray)(1585, Noqay Orda – 1641, Rodos, Osmanlı imperiyası) — Krım xanı II Səadət Gərayın oğlu, və kalqayı.
| Şahin Gəray | |
|---|---|
| 9 may 1624 – 21 iyun 1628 | |
| Əvvəlki | Dövlət Gəray |
| Sonrakı | Dövlət Gəray |
| 1608 – 1609 | |
| Əvvəlki | Səfər Gəray |
| Sonrakı | Dövlət Gəray |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 1585 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 1641 |
| Vəfat yeri | |
| Atası | II Səadət Gəray |
| Ailəsi | Gəraylar |
| Dini | sünni islam |
Həyatı
Doğum tarixi dəqiq bilinməsə də, 1585-ci ildə doğulduğu ehtimal olunur. Taxtdan endirildikdən sonra ölkədən qaçan Krım xanı II Səadət Gərayın oğlu olaraq ehtimal ki, Noqay ordasında dünyaya gəldi. Atasının 1587-ci ildə müəmmalı şəkildə ölümünün ardından qardaşları Dövlət və Mehmedlə birlikdə anasının himayəsində Bağçasaraya qayıtdı. Ancaq böyük qardaşı Dövlət Gərayın Şirin tayfasıyla birlikdə saray çevrilişinə cəhd etməsi və bu cəhdin aşkara çıxmasıyla hər şey dəyişdi. Dövlət Gəray və müttəfiqləri ələ keçirilərək öldürüldü. Kiçik qardaşları Mehmed Gəray İstanbula, Şahin Gəray isə çərkəz diyarına qaçaraq xilas oldular.
1607-ci ildə II Qazi Gərayın ölümünün ardından oğlu Toxtamış Gəray Osmanlı sultanının razılığını almadan saray əyanlarının köməyilə özünü xan elan etdi. Buna cavab olaraq Osmanlı sultanı I Əhməd onun hakimiyyətini tanımadı və İstanbulda girov saxlanılan Səlamət Gərayı 1608-ci ildə yeni Krım xanı, Mehmed Gərayı kalqay, Şahin Gərayı isə təyin etdi. Ancaq ertəsi il Mehmed Gəray və Şahin Gəray qardaşları xana qarşı yeni bir çevriliş etmək niyyətinə düşdülər və bu cəhdləri uğursuzluqla nəticələndi. Krımdan qaçaraq çərkəz diyarına sığınan qardaşlar burada çərkəz və noqay tayfalarından dəstək toplamağa başladılar.
1610-cu ildə I Səlamət Gərayın vəfatının ardından qardaşlar Bağçasaraya hücum edib hakimiyyəti ələ keçirməyə cəhd etsələr də, bu uğursuzluqla nəticələndi. İstanbulun dəstəyini qazanan kalqay Canıbəy Gəray taxta çıxarıldı. Ölkədən qaçan qardaşlar Bucaq ordasına sığındılar. Daha sonra böyük qardaşı Mehmed Gəray İstanbula gedərək əfv dilədi və bağışlanaraq Yeddiqüllə zindanlarında qapalı həyata məhkum edildi. Şahin Gəray isə Bucaq ordasında qaldı. 1614-cü ildə Canıbəy Gəray onu ələ keçirmək məqsədilə Bucaq ordasına ordu göndərdi. Bu səbəblə öncə Şimali Qafqaza, daha sonra isə Səfəvi şahı Şah Abbasa sığınan Şahin Gəray 10 il burada yaşadı. Bu müddət ərzində Osmanlılara qarşı davam edən müharibələrdə iştirak edən Şahin Gəray qardaşının 1623-cü ilin mayında taxta çıxmasıyla Krım qayıtdı. 9 may 1624-cü ildə Qəzvindən gətirdiyi 2 min nəfərlik mühafizəçi birliyiylə Krıma gələn Şahin Gəray kalqay elan olundu. Ancaq Səfəvilərə sığındığı müddət boyunca etdikləri səbəbiylə yerli əyanlar tərəfindən dəstəklənməyən Şahin Gəray bir müddət onlarla mübarizə apardı. Bir çox tatar əsilzadəsi öldürüldü və ya sürgün edildi. Digər yandan qardaşı Mehmed Gəray Osmanlı sultanının tabeliyindən çıxmaq niyyətində idi və davam edən Səfəvi-Osmanlı müharibəsinə hərbi birlik göndərməkdən imtina etdi.
Nəhayət III Mehmed Gərayın Osmanlı əleyhdarlığı və Krımda tayfalararası mübarizəni qızışdırması nəticəsində Canıbəy Gəray 1628-ci ildə yenidən xan təyin edildi. Mehmed Gəray və qardaşı Şahin Gəray isə buna etiraz edərək ordu toplamağa başladılar. Mehmed Gəray Bağçasarayda qalaraq paytaxtı qorudu. Şahin Gəray isə topladığı birliklə 26 fevral 1628-ci ildə Bucaq ordasına hücum etdi və mərkəz Akkirman qalasını işğal etdi. 23 apreldə baş tutan Babadağ müharibəsində 30 min nəfərlik Osmanlı-Krım birlikləri tərəfindən məğlub edilən Şahin Gəray Bağçasaraya qaçdı. Onun ardından Krıma gələn birləşmiş ordular 3 həftə Bağçasarayı mühasirədə saxladı. Kazak dəstələrinin yardıma gəlməsinə baxmayaraq mühasirə davam etdi. 21 iyun 1628-ci ildə sultan fərmanıyla bölgəyə gələn Canıbəy Gəray digər tatar əyanlarının ona tabe olmasıyla hakimiyyəti ələ aldı. 9 iyulda Bağçasaraya daxil olan Canıbəy Gəray ikinci dəfə taxta çıxdı. Mehmed Gəray və Şahin Gəray isə kazak dəstələrinə qoşularaq qərbə qaçdı.
Həmin ilin noyabrında və 1629-cu ilin aprelində Krıma qarşı hücumlar tərtibləyən qardaşlar məğlub olub geri qayıtdılar. Son səfər əsnasında qardaşı Mehmed Gəray öz adamları tərəfindən öldürüldü. Yaralanan Şahin Gəray isə yaxın adamlarının yardımıyla Noqay ordasına, çərkəz diyarına, ardından isə Qumuq diyarına qaçırıldı. Ancaq onu izləyən Krım ordusundan xilas ola bilmədi və yenidən Səfəvilərə sığınmağa məcbur oldu. Səfəvi şahı Şah Səfi onu mərasimlə qarşıladı və onu vliayətlərdən birində vəzifələndirdi. Ancaq 1632-ci ildə vilayət valisini öldürərək qarət edən Şahin Gəray yenidən Şimali Qafqaza qaçdı. Ancaq burada heç bir tayfa onu öz mülklərinə buraxmadı. Bir müddət bölgədə dolanaraq dəstəkçi toplamağa çalışsa da, bu cəhdləri nəticə vermədi. Ardından Osmanlı sultanı IV Murada məktub yazaraq canının bağışlanmasını istədi. Nəhayət 1633-cü ilin avqustunda İstanbula gələn Şahin Gərayın canı bağışlandı və Rodos adasına sürgün olundu. Buna baxmayaraq 1641-ci ildə Sultan İbrahimin əmriylə burada boğularaq edam edildi. Cənazəsi Murad Rəis məscidinin həyətinə dəfn olundu.
İstinadlar
- Fisher, Alan, Kırım Tatarları, Çev: Eşref B. Özbilen, Selenge Yayınları, 2009
- Halim Giray Han, Gülbün-i Hanan, Osman Cudi Neşri, 1327
Mənbə
- Kırım Hanlığı’nda Kalgaylık ve Nureddinlik Üzerine Bir İnceleme. Furkan Cem Tosun. Yüksek Lisans Tezi. İzmir 2022
- Von Hammer Purgstall, Kırım Hanlığı Tarihi, İnsan Yayınlar, 3. Baskı, 2020
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Sahin Geray krimtat Sahin Geray 1585 Noqay Orda 1641 Rodos Osmanli imperiyasi Krim xani II Seadet Gerayin oglu ve kalqayi Sahin GerayKrim kalqayi9 may 1624 21 iyun 1628EvvelkiDovlet GeraySonrakiDovlet Geray1608 1609EvvelkiSefer GeraySonrakiDovlet GeraySexsi melumatlarDogum tarixi 1585Dogum yeri Noqay OrdaVefat tarixi 1641Vefat yeri Rodos Osmanli imperiyasiAtasi II Seadet GerayAilesi GeraylarDini sunni islamHeyatiDogum tarixi deqiq bilinmese de 1585 ci ilde doguldugu ehtimal olunur Taxtdan endirildikden sonra olkeden qacan Krim xani II Seadet Gerayin oglu olaraq ehtimal ki Noqay ordasinda dunyaya geldi Atasinin 1587 ci ilde muemmali sekilde olumunun ardindan qardaslari Dovlet ve Mehmedle birlikde anasinin himayesinde Bagcasaraya qayitdi Ancaq boyuk qardasi Dovlet Gerayin Sirin tayfasiyla birlikde saray cevrilisine cehd etmesi ve bu cehdin askara cixmasiyla her sey deyisdi Dovlet Geray ve muttefiqleri ele kecirilerek olduruldu Kicik qardaslari Mehmed Geray Istanbula Sahin Geray ise cerkez diyarina qacaraq xilas oldular 1607 ci ilde II Qazi Gerayin olumunun ardindan oglu Toxtamis Geray Osmanli sultaninin raziligini almadan saray eyanlarinin komeyile ozunu xan elan etdi Buna cavab olaraq Osmanli sultani I Ehmed onun hakimiyyetini tanimadi ve Istanbulda girov saxlanilan Selamet Gerayi 1608 ci ilde yeni Krim xani Mehmed Gerayi kalqay Sahin Gerayi ise teyin etdi Ancaq ertesi il Mehmed Geray ve Sahin Geray qardaslari xana qarsi yeni bir cevrilis etmek niyyetine dusduler ve bu cehdleri ugursuzluqla neticelendi Krimdan qacaraq cerkez diyarina siginan qardaslar burada cerkez ve noqay tayfalarindan destek toplamaga basladilar 1610 cu ilde I Selamet Gerayin vefatinin ardindan qardaslar Bagcasaraya hucum edib hakimiyyeti ele kecirmeye cehd etseler de bu ugursuzluqla neticelendi Istanbulun desteyini qazanan kalqay Canibey Geray taxta cixarildi Olkeden qacan qardaslar Bucaq ordasina sigindilar Daha sonra boyuk qardasi Mehmed Geray Istanbula gederek efv diledi ve bagislanaraq Yeddiqulle zindanlarinda qapali heyata mehkum edildi Sahin Geray ise Bucaq ordasinda qaldi 1614 cu ilde Canibey Geray onu ele kecirmek meqsedile Bucaq ordasina ordu gonderdi Bu sebeble once Simali Qafqaza daha sonra ise Sefevi sahi Sah Abbasa siginan Sahin Geray 10 il burada yasadi Bu muddet erzinde Osmanlilara qarsi davam eden muharibelerde istirak eden Sahin Geray qardasinin 1623 cu ilin mayinda taxta cixmasiyla Krim qayitdi 9 may 1624 cu ilde Qezvinden getirdiyi 2 min neferlik muhafizeci birliyiyle Krima gelen Sahin Geray kalqay elan olundu Ancaq Sefevilere sigindigi muddet boyunca etdikleri sebebiyle yerli eyanlar terefinden desteklenmeyen Sahin Geray bir muddet onlarla mubarize apardi Bir cox tatar esilzadesi olduruldu ve ya surgun edildi Diger yandan qardasi Mehmed Geray Osmanli sultaninin tabeliyinden cixmaq niyyetinde idi ve davam eden Sefevi Osmanli muharibesine herbi birlik gondermekden imtina etdi Nehayet III Mehmed Gerayin Osmanli eleyhdarligi ve Krimda tayfalararasi mubarizeni qizisdirmasi neticesinde Canibey Geray 1628 ci ilde yeniden xan teyin edildi Mehmed Geray ve qardasi Sahin Geray ise buna etiraz ederek ordu toplamaga basladilar Mehmed Geray Bagcasarayda qalaraq paytaxti qorudu Sahin Geray ise topladigi birlikle 26 fevral 1628 ci ilde Bucaq ordasina hucum etdi ve merkez Akkirman qalasini isgal etdi 23 aprelde bas tutan Babadag muharibesinde 30 min neferlik Osmanli Krim birlikleri terefinden meglub edilen Sahin Geray Bagcasaraya qacdi Onun ardindan Krima gelen birlesmis ordular 3 hefte Bagcasarayi muhasirede saxladi Kazak destelerinin yardima gelmesine baxmayaraq muhasire davam etdi 21 iyun 1628 ci ilde sultan fermaniyla bolgeye gelen Canibey Geray diger tatar eyanlarinin ona tabe olmasiyla hakimiyyeti ele aldi 9 iyulda Bagcasaraya daxil olan Canibey Geray ikinci defe taxta cixdi Mehmed Geray ve Sahin Geray ise kazak destelerine qosularaq qerbe qacdi Hemin ilin noyabrinda ve 1629 cu ilin aprelinde Krima qarsi hucumlar tertibleyen qardaslar meglub olub geri qayitdilar Son sefer esnasinda qardasi Mehmed Geray oz adamlari terefinden olduruldu Yaralanan Sahin Geray ise yaxin adamlarinin yardimiyla Noqay ordasina cerkez diyarina ardindan ise Qumuq diyarina qacirildi Ancaq onu izleyen Krim ordusundan xilas ola bilmedi ve yeniden Sefevilere siginmaga mecbur oldu Sefevi sahi Sah Sefi onu merasimle qarsiladi ve onu vliayetlerden birinde vezifelendirdi Ancaq 1632 ci ilde vilayet valisini oldurerek qaret eden Sahin Geray yeniden Simali Qafqaza qacdi Ancaq burada hec bir tayfa onu oz mulklerine buraxmadi Bir muddet bolgede dolanaraq destekci toplamaga calissa da bu cehdleri netice vermedi Ardindan Osmanli sultani IV Murada mektub yazaraq caninin bagislanmasini istedi Nehayet 1633 cu ilin avqustunda Istanbula gelen Sahin Gerayin cani bagislandi ve Rodos adasina surgun olundu Buna baxmayaraq 1641 ci ilde Sultan Ibrahimin emriyle burada bogularaq edam edildi Cenazesi Murad Reis mescidinin heyetine defn olundu IstinadlarFisher Alan Kirim Tatarlari Cev Esref B Ozbilen Selenge Yayinlari 2009 Halim Giray Han Gulbun i Hanan Osman Cudi Nesri 1327MenbeKirim Hanligi nda Kalgaylik ve Nureddinlik Uzerine Bir Inceleme Furkan Cem Tosun Yuksek Lisans Tezi Izmir 2022 Von Hammer Purgstall Kirim Hanligi Tarihi Insan Yayinlar 3 Baski 2020