Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Şabran — V-XVIII əsrlərdə mövcud olmuş qədim Azərbaycan şəhəri, Məsqətin və Şirvanın mərkəzi.
| Şabran | |
| Şabran | |
|---|---|
 Şabran qala divarlarının qalıqları | |
| Ölkə |  Azərbaycan |
| Vilayət | Şabran |
| Salınma tarixi | I əsr |
| İlk xatırlanma | II əsr |
| Milli tərkibi | massagetlər, xəzərlər, yəhudilər |
| Müasir yeri | Şabran |
| | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Tarixi
Ptolomeydə (II əsr) bu şəhərin adı Sapothrenae kimi çəkilir. Onun qalıqları Şabran rayonunun Şahnəzərli kəndinin yaxınlığındadır. Burada şumlama zamanı gil və saxsı qab qırıqları, Sasanilər dövrünə aid kərpiclər, təknə qəbirlər və erkən orta əsrlər şəhərinə məxsus digər maddi mədəniyyət əşyaları üzə çıxır.
Şabran qalası müasir Qubadan cənuba doğru axan eyniadlı çayın üstündə idi. Şəhər yerinin arxeoloji tədqiqi bu qədim şəhərin erkən dövr həyatı haqqında bir söz deməyə imkan verməmişdir. S.T.Yeremyanın fıkrincə, Şabran şəhəri erkən orta əsrlərdə Şərvan vilayətinin mərkəzi və Massaget Arşakilərinin siyasi mərkəzi olmuşdur.
Şəbəran (Şaburan) vilayəti və onun əsas şəhəri Şəbəran (Şəburan, Şəbran) Məsqətdən cənubda, Xəzər dənizinin sahilində yerləşirdi. Şəbəran şəhərinin qalıqları və xarabalıqları indiki Şabran rayonunun Şahnəzərli kəndinin yaxınlığında, Padar-Şəbran kəndindən azca aralı aşkar edilmişdir. Ərəb müəllifləri Şəbəranı Sasani hökmdarı I Xosrov Ənuşirəvanın (531-579) saldırdığını qeyd edirlər. Görünür, Şəbəran adı (1124 ilə aid gürcü səlnaməsində qeyd olunmuş forma) onun Azərbaycanda rast gəlinən Şapur İran adı ilə bağlılığına işarədir.
İstəxrinin Qota nüsxəsində (təqribən 930-cu il) və Yaqutda deyilir ki, Xəzər dənizinin sahilində, Məsqətdən aşağıda kiçik, lakin möhkəmləndirilmiş Şəbəran şəhəri yerləşir. Onun çoxlu rustaqları (kənd nahiyələri) var. Ondan üstdə Çeşmədən (Xaçmataka Xaçmasa) rustağıdır. Onun digər tərəfində Bakı, Dərnik və Ləkzə qədər kəndlər (diyə), Cəbəl (Qafqaz sıra dağları) və Şirvan dağları yerləşir. Burada yoxa çıxmış şəhərin yeri çox dəqiq lokallaşdırılır. "Hüdud əl-aləm"ə görə (982/3-cü il) Şəvəran (Şəbəran) Şirvanın inzibati mərkəzi (qəsəbə) olub, dəniz sahilində yerləşən səfalı bir yer idi.
Oradan zərgərlərin qızılın əyarının təyin olunmasında istifadə etdikləri məhək daşı (sangi mihakk) ixrac olunurdu. "Tarix-i əl-Bab"a görə, Şirvanın əsas gəlirini Şəbəran və onun kəndlərindən, habelə Bakının neft quyularından və duz mədənlərindən yığılan vergilər təşkil edirdi. Müqəddəsi sonra Şəbəranın adını çəkir. "Şəbəran qalasız yerdir. Əhalisinin əksəriyyəti xristiandır, sərhəddədir. X əsrin ikinci yarısında Şəbəran və ətrafındakı kəndlər varlı və münbit yerlər idi. Əl-Bab əmiri h.357 (968)-ci ildə oradan saysız-hesabsız qənimət aparmışdı.
"Tarix-i əl-Bab"da Şirvanşah Əbu Nəsrin h.392 (1002)-ci ildə əl-Bab əmirinin qardaşını həbsdə saxladığı Şəbəran qalasının adı çəkilir. Şəbəran şəhəri indiki Qubadın cənuba doğru axan eyniadlı çayın sahilində idi. Ehtimal ki, Şəbəran üç Şirvan nahiyəsindən biri olan Xursanın inzibati mərkəzi olmuşdur. Burada şüşə bilərziklər, çoxlu miqdarda şirli və şirsiz saxsı qab qırıntıları və kürə aşkara çıxarılmışdır ki, bu da sənətkarlığın inkişafından xəbər verir. "Tarix-i əl-Bab"ın verdiyi xəbərə görə, Şəbəran şəhərinin divarını h.373 (983)-cü ildə Şirvanşah Məhəmməd ibn Əhməd çəkdirmişdir. XI əsrdə Şirvanşahların ailə məqbərəsi Şəbəranda olmuşdur. H.418 (1027)-ci ildə ölmüş Yezid ibn Əhməd və onun h.459 (1067)-cu ildə Gülüstanda (Şamaxı yaxınlığında) ölmüş qızı Şəmkuyyə burada dəfn edilmişdir. Ehtimal ki, Şamaxı böyüyənədək Şirvanın paytaxtı olmuşdur.
XVIII əsrin sonlarında Şəbəran ərazisində olmuş Biberşteyn yazır: "Vaxtilə mühüm şəhər olub, indi isə yalnız xarabalıqları qalmış Şəbəran şəhəri düzənlikdə onun adını daşıyan çayın sol sahilində yerləşmişdir".
Hələ 1254-cü ildə Cənubi Qafqaz yolu ilə Monqolustandan qayıdarkən Şəbəranda olmuş fransız rahibi Rubruk burada xeyli yəhudi yaşadığını göstərmişdir. Rubrukun sözlərinə görə, onlar çox halda Şəbəranla Şamaxı arasındakı dağ qalalarında məskən salmışdılar. Şəbəranın adı Teymurun yürüşləri təsvir edilərkən də çəkilir. 1395-ci ildə Dəşti-Qıpçağa yürüşdən qayıdan Teymuru bu səfərdə müşayiət edən Şirvanşah Şeyx İbrahim bu şəhərdə onun şərəfinə ziyafət vermişdi.
Şəhər haqqında qeydlər
Türkiyəli səyahətçi 1647-ci ildə Şabranda olarkən yazırdı:...İranın Təbrizdən sonra ikinci şəhəri sayılır. Şəhərdə 70 məhəllə, Tokmaq xanın, Əfşar xanın və Uzun Həsənin məscidləri yerləşir. Məscidin divarları incə, buqələmun dərisi kimi, cürbəcür rənglərə çalan ornamentlə bəzədilib. Mərmər üzərində naxışlar isə hətta memarlıq işinin ustalarını təəccübləndirir
А.А.Bakıxanov ilk dəfə Dəvəçi rayonunun Şahnəzərli kəndinin yaxınlığında Gülüstan-İrəm şəhərinin qalıqları sayılan orta əsr şəhərin Şabranın yerləşməsi barədə deyib.
Sosial həyat
Şəhərin əhalisinin əsas hissəsini müsəlmanlar təşkil edirdi, şəhərdə xristianlar və yəhudilər də yaşayırdı.
Memarlıq
1979-1989-cu illərdə şəhərin ərazisində beş yerdən aparılan arxeoloji qazıntılar nəticəsində 4500 km² çox sahə aşkar edilmişdir. Material mədəniyyət qalıqlarının yaylanma qalınliğı 5 m-ə qədərdir. X əsrə aid olan qala aşkarlanıb. Alimlər tərəfindən sübut edilib ki, bu qala müdafiə məqsədilə tikilib. Qalanın divarları yarımdairəvi qüllələrlə bərkidilib. Tikinti zamanı əhəngdaşı, çay daşı və yandırılmış kərpicdən istifadə olunub. Qala XIII əsrin yarısına qədər mövcud olub. XIV əsrdə monqollar tərəfindən dağıdılmış qalanın qərb hissəsində kiçik qəsr tikilir. O, dördbucaq şəklində idi və Mərdəkan qalalarını xatırladırdı. Memarlar tikinti zamanı qarışıq hörmədən istifadə edirdilər. Qazıntılar şəhərin məhəlləli planlaşdırılmasından xəbər verir. Evlər yandırılmış kərpicdən çay daşından olan bünövrənin üzərində tikilirdilər. Şəhərdə su kəməri xətti mövcud idi.
Sənət
Şabranın iqtisadiyyatı keramikanın istehsalında qurulmuş idi. Arxeoloji qazıntılar nəticəsində 10 əşyadan ibarət saxsı dəst tapılıb. Dağıntılar altında dulusçuluq emalatxanası aşkarlanıb. Şabranın saxsı əşyaları öz formasına və ornamentinin zənginliyinə görə fərqlənirlər. Metal emalında da uğurlar əldə edilmişdir. Buna görə də, şəhərdə tökmə işi, mis işi, zərgərlik, silahqayırma və s. inkşaf etmişdir. Möhürlü qızıl və gümüş üzüklər tapılıb. Şəhərdə həmçinin şüşə istehsal olunurdu. Yerli ustalar şüşənin müxtəlif növlərindən istifadə edirdilər. Məhsulun bir hissəsi xarici ölkələrə ixrac olunurdu. Şabran ustalarının hazırladığı ipək, yun məhsullarına, müxtəlif növ xalçalara da dünya bazarlarında tələbat böyük idi.
Ticarət
Şəhər Suriya, Misir, Çin, Maldiv adaları və s. ölkələr ilə ticarət əlaqələri saxlayaraq, keramika, farfor, fayans məhsulları ixrac edirdi. Aşkar edilmiş mis sikkələr daxili ticarətin də mövcudluğundan xəbər verirlər. Sikkə zərbində istifadə olunan ştempelə oxşayan əşya da tapılmışdır .
İstinadlar
Bu məqalədəki istinadlar müvafiq ilə göstərilməlidir. |
- Epeмян. Шaпoтpeнa, c.76-79
- Mинopcкий. Иcтopия Шиpвaнa, c.108-110
- Epeмян. Шaпoтpeнa, c.77-78.
- İbn Xordadbeh, s.123
- Mинopcкий, c.109.
- Əl – İ s t ə x r i, c. 1, s. 187
- Hüdud əl-aləm, s.407.
- Hüdud əl-aləm, s.145, fars mətni, l.ЗЗv
- Mинopcкий, c.49
- Ə1-Müqəddəsi, s.376
- Mинopcкий, c.51-52
- Hüdud əl-aləm, s. 144-145, fars mətni, v.ЗЗa-ЗЗv
- Mинopcкий, c.109
- Пaxoмoв. Пaмятники cтapины, c.366-372.
- Mинopcкий, c.51.
- Mинopcкий, c.60
- Marschall fon Bieberstein. Tableau des provinces situees sur la cote occidentale de la mer Caspienne entre Jes fleuves Terek et Kour. CПб., 1798, c.ll
- Itinerarium Willelmi de Rubruk. Recueil de voyages et de Memoires, rublie par la Societe de geographie, t.IV, Paris, 1839, pp.380-391
- Historie des conquetes de Tamerlan intinulee Zafar-nama par Nizamiddin Sami, par Felix Tauer, t.I, texte persan Praha, 1937, p.165
Xarici keçidlər
- http://www.azer.com/aiweb/categories/magazine/ai131_folder/131_articles/131_legends.html
- http://www.azerbaijan24.com/tours/northern_route_tour/ 2008-03-08 at the Wayback Machine
- http://www.irs-az.com/gen/n3/n3_13.htm 2007-05-13 at the Wayback Machine
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu adin diger istifade formalari ucun bax Sabran deqiqlesdirme Sabran V XVIII esrlerde movcud olmus qedim Azerbaycan seheri Mesqetin ve Sirvanin merkezi SabranSabranSabran qala divarlarinin qaliqlari41 17 44 sm e 48 52 53 s u Olke AzerbaycanVilayet SabranSalinma tarixi I esrIlk xatirlanma II esrMilli terkibi massagetler xezerler yehudilerMuasir yeri Sabran Vikianbarda elaqeli mediafayllarTarixi1724 cu ilde tertib olunmus xeritede Sabran seheri Ptolomeyde II esr bu seherin adi Sapothrenae kimi cekilir Onun qaliqlari Sabran rayonunun Sahnezerli kendinin yaxinligindadir Burada sumlama zamani gil ve saxsi qab qiriqlari Sasaniler dovrune aid kerpicler tekne qebirler ve erken orta esrler seherine mexsus diger maddi medeniyyet esyalari uze cixir Sabran qalasi muasir Qubadan cenuba dogru axan eyniadli cayin ustunde idi Seher yerinin arxeoloji tedqiqi bu qedim seherin erken dovr heyati haqqinda bir soz demeye imkan vermemisdir S T Yeremyanin fikrince Sabran seheri erken orta esrlerde Servan vilayetinin merkezi ve Massaget Arsakilerinin siyasi merkezi olmusdur Seberan Saburan vilayeti ve onun esas seheri Seberan Seburan Sebran Mesqetden cenubda Xezer denizinin sahilinde yerlesirdi Seberan seherinin qaliqlari ve xarabaliqlari indiki Sabran rayonunun Sahnezerli kendinin yaxinliginda Padar Sebran kendinden azca arali askar edilmisdir Ereb muellifleri Seberani Sasani hokmdari I Xosrov Enusirevanin 531 579 saldirdigini qeyd edirler Gorunur Seberan adi 1124 ile aid gurcu selnamesinde qeyd olunmus forma onun Azerbaycanda rast gelinen Sapur Iran adi ile bagliligina isaredir Istexrinin Qota nusxesinde teqriben 930 cu il ve Yaqutda deyilir ki Xezer denizinin sahilinde Mesqetden asagida kicik lakin mohkemlendirilmis Seberan seheri yerlesir Onun coxlu rustaqlari kend nahiyeleri var Ondan ustde Cesmeden Xacmataka Xacmasa rustagidir Onun diger terefinde Baki Dernik ve Lekze qeder kendler diye Cebel Qafqaz sira daglari ve Sirvan daglari yerlesir Burada yoxa cixmis seherin yeri cox deqiq lokallasdirilir Hudud el alem e gore 982 3 cu il Severan Seberan Sirvanin inzibati merkezi qesebe olub deniz sahilinde yerlesen sefali bir yer idi Sabran seherinde arxeoloji qazinti zamani askarlanmis nefis keramika memulatinin qaligi Oradan zergerlerin qizilin eyarinin teyin olunmasinda istifade etdikleri mehek dasi sangi mihakk ixrac olunurdu Tarix i el Bab a gore Sirvanin esas gelirini Seberan ve onun kendlerinden habele Bakinin neft quyularindan ve duz medenlerinden yigilan vergiler teskil edirdi Muqeddesi sonra Seberanin adini cekir Seberan qalasiz yerdir Ehalisinin ekseriyyeti xristiandir serheddedir X esrin ikinci yarisinda Seberan ve etrafindaki kendler varli ve munbit yerler idi El Bab emiri h 357 968 ci ilde oradan saysiz hesabsiz qenimet aparmisdi Tarix i el Bab da Sirvansah Ebu Nesrin h 392 1002 ci ilde el Bab emirinin qardasini hebsde saxladigi Seberan qalasinin adi cekilir Seberan seheri indiki Qubadin cenuba dogru axan eyniadli cayin sahilinde idi Ehtimal ki Seberan uc Sirvan nahiyesinden biri olan Xursanin inzibati merkezi olmusdur Burada suse bilerzikler coxlu miqdarda sirli ve sirsiz saxsi qab qirintilari ve kure askara cixarilmisdir ki bu da senetkarligin inkisafindan xeber verir Tarix i el Bab in verdiyi xebere gore Seberan seherinin divarini h 373 983 cu ilde Sirvansah Mehemmed ibn Ehmed cekdirmisdir XI esrde Sirvansahlarin aile meqberesi Seberanda olmusdur H 418 1027 ci ilde olmus Yezid ibn Ehmed ve onun h 459 1067 cu ilde Gulustanda Samaxi yaxinliginda olmus qizi Semkuyye burada defn edilmisdir Ehtimal ki Samaxi boyuyenedek Sirvanin paytaxti olmusdur XVIII esrin sonlarinda Seberan erazisinde olmus Bibersteyn yazir Vaxtile muhum seher olub indi ise yalniz xarabaliqlari qalmis Seberan seheri duzenlikde onun adini dasiyan cayin sol sahilinde yerlesmisdir Hele 1254 cu ilde Cenubi Qafqaz yolu ile Monqolustandan qayidarken Seberanda olmus fransiz rahibi Rubruk burada xeyli yehudi yasadigini gostermisdir Rubrukun sozlerine gore onlar cox halda Seberanla Samaxi arasindaki dag qalalarinda mesken salmisdilar Seberanin adi Teymurun yurusleri tesvir edilerken de cekilir 1395 ci ilde Desti Qipcaga yurusden qayidan Teymuru bu seferde musayiet eden Sirvansah Seyx Ibrahim bu seherde onun serefine ziyafet vermisdi Seher haqqinda qeydlerTurkiyeli seyahetci 1647 ci ilde Sabranda olarken yazirdi Iranin Tebrizden sonra ikinci seheri sayilir Seherde 70 mehelle Tokmaq xanin Efsar xanin ve Uzun Hesenin mescidleri yerlesir Mescidin divarlari ince buqelemun derisi kimi curbecur renglere calan ornamentle bezedilib Mermer uzerinde naxislar ise hetta memarliq isinin ustalarini teeccublendirir A A Bakixanov ilk defe Deveci rayonunun Sahnezerli kendinin yaxinliginda Gulustan Irem seherinin qaliqlari sayilan orta esr seherin Sabranin yerlesmesi barede deyib Sosial heyatSeherin ehalisinin esas hissesini muselmanlar teskil edirdi seherde xristianlar ve yehudiler de yasayirdi Memarliq1979 1989 cu illerde seherin erazisinde bes yerden aparilan arxeoloji qazintilar neticesinde 4500 km cox sahe askar edilmisdir Material medeniyyet qaliqlarinin yaylanma qalinligi 5 m e qederdir X esre aid olan qala askarlanib Alimler terefinden subut edilib ki bu qala mudafie meqsedile tikilib Qalanin divarlari yarimdairevi qullelerle berkidilib Tikinti zamani ehengdasi cay dasi ve yandirilmis kerpicden istifade olunub Qala XIII esrin yarisina qeder movcud olub XIV esrde monqollar terefinden dagidilmis qalanin qerb hissesinde kicik qesr tikilir O dordbucaq seklinde idi ve Merdekan qalalarini xatirladirdi Memarlar tikinti zamani qarisiq hormeden istifade edirdiler Qazintilar seherin mehelleli planlasdirilmasindan xeber verir Evler yandirilmis kerpicden cay dasindan olan bunovrenin uzerinde tikilirdiler Seherde su kemeri xetti movcud idi SenetSaxsi qablar Sabran Sabranin iqtisadiyyati keramikanin istehsalinda qurulmus idi Arxeoloji qazintilar neticesinde 10 esyadan ibaret saxsi dest tapilib Dagintilar altinda dulusculuq emalatxanasi askarlanib Sabranin saxsi esyalari oz formasina ve ornamentinin zenginliyine gore ferqlenirler Metal emalinda da ugurlar elde edilmisdir Buna gore de seherde tokme isi mis isi zergerlik silahqayirma ve s inksaf etmisdir Mohurlu qizil ve gumus uzukler tapilib Seherde hemcinin suse istehsal olunurdu Yerli ustalar susenin muxtelif novlerinden istifade edirdiler Mehsulun bir hissesi xarici olkelere ixrac olunurdu Sabran ustalarinin hazirladigi ipek yun mehsullarina muxtelif nov xalcalara da dunya bazarlarinda telebat boyuk idi TicaretSeher Suriya Misir Cin Maldiv adalari ve s olkeler ile ticaret elaqeleri saxlayaraq keramika farfor fayans mehsullari ixrac edirdi Askar edilmis mis sikkeler daxili ticaretin de movcudlugundan xeber verirler Sikke zerbinde istifade olunan stempele oxsayan esya da tapilmisdir IstinadlarBu meqaledeki istinadlar muvafiq istinad sablonlari ile gosterilmelidir Epemyan Shapotpena c 76 79 Minopckij Ictopiya Shipvana c 108 110 Epemyan Shapotpena c 77 78 Ibn Xordadbeh s 123 Minopckij c 109 El I s t e x r i c 1 s 187 Hudud el alem s 407 Hudud el alem s 145 fars metni l ZZv Minopckij c 49 E1 Muqeddesi s 376 Minopckij c 51 52 Hudud el alem s 144 145 fars metni v ZZa ZZv Minopckij c 109 Paxomov Pamyatniki ctapiny c 366 372 Minopckij c 51 Minopckij c 60 Marschall fon Bieberstein Tableau des provinces situees sur la cote occidentale de la mer Caspienne entre Jes fleuves Terek et Kour CPb 1798 c ll Itinerarium Willelmi de Rubruk Recueil de voyages et de Memoires rublie par la Societe de geographie t IV Paris 1839 pp 380 391 Historie des conquetes de Tamerlan intinulee Zafar nama par Nizamiddin Sami par Felix Tauer t I texte persan Praha 1937 p 165Xarici kecidlerhttp www azer com aiweb categories magazine ai131 folder 131 articles 131 legends html http www azerbaijan24 com tours northern route tour 2008 03 08 at the Wayback Machine http www irs az com gen n3 n3 13 htm 2007 05 13 at the Wayback Machine