Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
İrsi xəstəlik — Ana atadan uşağa "irsi" olaraq keçən xəstəliklərə verilən addır. İrsi xəstəliklərə yaxın qohum olan ana-atanın uşaqlarında digər uşaqlara nisbətlə daha çox şahid olunur. Bu xəstəliklərə 2007-ci ildə doğulmuş 'Ayşarlı Aytacı' misal göstərmək olar.
Karlıq, korluq, zehni zəiflik, şizofreniya, cinsi inkişafın, boyun ləngiməsi, skelet pozğunluqları, şəkərli diabet, hipertoniya xəstəliyi, bronxit, bir sıra allergik xəstəliklər, ateroskleroz, xora xəstəliyi, epilepsiya, böyrək patologiyaları, sonsuzluq, keçəllik və bir çox digər xəstəliklərə də irsi meyllilik mövcuddur.
İrsi xəstəliklər çoxşaxəlidir: Bu xəstəliklərin başlıca səbəbi qohum nikahlar və tibbi müayinədən keçmədən evlənən cütlüklərdir. Çünki qan analizi nəticəsində irsi genetik xəstəlikləri olan gələcək valideynlərin evlənməsi tibbi nöqteyi-nəzərdən yolverilməzdir. Doğulan şikəst uşaqların əksəriyyəti bu evliliklər nəticəsində dünyaya gəlir. Maraqlısı budur ki, belə ailələrdə 3-4 uşaq şikəst olaraq doğulduqdan sonra məsələdən xəbərdar olurlar ki, bu xəstəliyin səbəbkarı ya ana, yada atadır. Bəzən şikəst doğulan uşaqların cərrahiyyə üsulu ilə müalicəsi tamamilə mümkün olur. Ancaq yenə də xəstəyə həkim nəzarəti mütləq olmalıdır.
Bir çox irsi xəstəliklərin inkişaf etməsinə səbəb olan mutasiyalar xromosom səviyyəsində deyil, genlər səviyyəsində baş verir. Bunları isə xromosom analizləri aşkara çıxarmır. Ailələrdə (kişi və qadında) xromosomların sayının çox və ya az olması əksər hallarda kobud inkişaf qüsuru kimi irsi anomaliyalara səbəb ola bilir, autosomlarda (qeyri-cinsi xromosomlarda)da, qismən xromosomun sayının çox və ya az olması da inkişaf qüsuruna səbəb ola bilər. Bunları xromosom analizi ilə aşkara çıxarmaq mümkündür.
Bir çox insanlar tərkibindən, kimyəvi təsirindən xəbərsiz olduqları dərman preparatları qəbul edirlər. Bu maddələr orqanizmdə gedən fizioloji və bioloji prosesləri ləngidir və hüceyrə səviyyəsinən başlayaraq patologiya əmələ gəlir. Bu proseslərin son nəticəsi isə orqanizm balansının pozularaq irsi və irsi olmayan xəstəliklərə düçar olmasına şərait yaradır.
Genetik xəstəliklərin digər səbəbi isə son dövrlər ətraf mühitin çirklənməsi, müxtəlif kimyəvi silahlardan istifadə olunması və tullantı məhsullarının havaya, suya buraxılmasıdır: "Radiasiya buraxan kimyəvi silahlar canlı kütlənin genefonduna bilavasitə təsir edir. Doğulan xəstə uşaqların əksəriyyəti elə bu şüalanmaların qurbanı olur. Qidalanma və qidaların tərkibi də orqanizmdə yaranan xəstəliklərə təkan verən amillərdir. Ümumiyyətlə, ekoloji problemlər canlı orqanizmlərdə mutasiya əmələ gətirir. Doğulan uşaqlar arasında anadangəlmə qüsurlu uşaqların sayı artmaqdadır.
Genlərdə baş verən dəyişilmələr
Belə dəyişilmələr müxtəlif gen xəstəliklərinin yaranması ilə nəticələnir. İnsanlarda bəzi genlərin iştirakı ilə müəyyən aminturşu bədənin rəngini təmin edən melanin piqmentinə çevrilir. Bu genlərdə baş verən çatışmazlıqlar zamanı insanda piqmentlər yaranmır və nəticədə albinizm meydana çıxır. Albinizmə malik insanların saçında, gözlərində, kirpik və qaşlarında, həmçinin dərisində piqment olmur (a). Genlərdə baş verən dəyişikliklərlə əlaqədar olan xəstəliklərə həmçinin “toyuq korluğu”, bir çox maddələr mübadiləsi xəstəlikləri də aiddir. Hazırda, ümumiyyətlə, 4000-ə yaxın gen xəstəliyi müəyyən edilmişdir.
Xromosomlarla əlaqədar xəstəliklər
Belə xəstəliklər şüalanma, müxtəlif dərman preparatlarının qəbulu, narkotik maddələrdən istifadə və digər səbəblərdən xromosomların quruluşunda, miqdarında yaranan dəyişikliklərlə əlaqədar olur. Xromosom xəstəlikləri zamanı insanlarda əqli çatışmazlıq, bədən qüsurları müşahidə edilir. Xromosom xəstəliyinə Daun sindromunu misal göstərmək olar (b). Bu xəstəlik hüceyrənin bölünməsi zamanı autosom xromosomların 21-ci cütündə artıq xromosomun olmasıdır.
İstinadlar
- İrsi xəstəliklər
- . 2014-03-26 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-06-24.
- http://www.e-derslik.edu.az
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
- İrsi xəstəliklər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Irsi xestelik Ana atadan usaga irsi olaraq kecen xesteliklere verilen addir Irsi xesteliklere yaxin qohum olan ana atanin usaqlarinda diger usaqlara nisbetle daha cox sahid olunur Bu xesteliklere 2007 ci ilde dogulmus Aysarli Aytaci misal gostermek olar Karliq korluq zehni zeiflik sizofreniya cinsi inkisafin boyun lengimesi skelet pozgunluqlari sekerli diabet hipertoniya xesteliyi bronxit bir sira allergik xestelikler ateroskleroz xora xesteliyi epilepsiya boyrek patologiyalari sonsuzluq kecellik ve bir cox diger xesteliklere de irsi meyllilik movcuddur Irsi xestelikler coxsaxelidir Bu xesteliklerin baslica sebebi qohum nikahlar ve tibbi muayineden kecmeden evlenen cutluklerdir Cunki qan analizi neticesinde irsi genetik xestelikleri olan gelecek valideynlerin evlenmesi tibbi noqteyi nezerden yolverilmezdir Dogulan sikest usaqlarin ekseriyyeti bu evlilikler neticesinde dunyaya gelir Maraqlisi budur ki bele ailelerde 3 4 usaq sikest olaraq dogulduqdan sonra meseleden xeberdar olurlar ki bu xesteliyin sebebkari ya ana yada atadir Bezen sikest dogulan usaqlarin cerrahiyye usulu ile mualicesi tamamile mumkun olur Ancaq yene de xesteye hekim nezareti mutleq olmalidir Bir cox irsi xesteliklerin inkisaf etmesine sebeb olan mutasiyalar xromosom seviyyesinde deyil genler seviyyesinde bas verir Bunlari ise xromosom analizleri askara cixarmir Ailelerde kisi ve qadinda xromosomlarin sayinin cox ve ya az olmasi ekser hallarda kobud inkisaf qusuru kimi irsi anomaliyalara sebeb ola bilir autosomlarda qeyri cinsi xromosomlarda da qismen xromosomun sayinin cox ve ya az olmasi da inkisaf qusuruna sebeb ola biler Bunlari xromosom analizi ile askara cixarmaq mumkundur Bir cox insanlar terkibinden kimyevi tesirinden xebersiz olduqlari derman preparatlari qebul edirler Bu maddeler orqanizmde geden fizioloji ve bioloji prosesleri lengidir ve huceyre seviyyesinen baslayaraq patologiya emele gelir Bu proseslerin son neticesi ise orqanizm balansinin pozularaq irsi ve irsi olmayan xesteliklere ducar olmasina serait yaradir Genetik xesteliklerin diger sebebi ise son dovrler etraf muhitin cirklenmesi muxtelif kimyevi silahlardan istifade olunmasi ve tullanti mehsullarinin havaya suya buraxilmasidir Radiasiya buraxan kimyevi silahlar canli kutlenin genefonduna bilavasite tesir edir Dogulan xeste usaqlarin ekseriyyeti ele bu sualanmalarin qurbani olur Qidalanma ve qidalarin terkibi de orqanizmde yaranan xesteliklere tekan veren amillerdir Umumiyyetle ekoloji problemler canli orqanizmlerde mutasiya emele getirir Dogulan usaqlar arasinda anadangelme qusurlu usaqlarin sayi artmaqdadir Genlerde bas veren deyisilmelerBele deyisilmeler muxtelif gen xesteliklerinin yaranmasi ile neticelenir Insanlarda bezi genlerin istiraki ile mueyyen amintursu bedenin rengini temin eden melanin piqmentine cevrilir Bu genlerde bas veren catismazliqlar zamani insanda piqmentler yaranmir ve neticede albinizm meydana cixir Albinizme malik insanlarin sacinda gozlerinde kirpik ve qaslarinda hemcinin derisinde piqment olmur a Genlerde bas veren deyisikliklerle elaqedar olan xesteliklere hemcinin toyuq korlugu bir cox maddeler mubadilesi xestelikleri de aiddir Hazirda umumiyyetle 4000 e yaxin gen xesteliyi mueyyen edilmisdir Xromosomlarla elaqedar xesteliklerBele xestelikler sualanma muxtelif derman preparatlarinin qebulu narkotik maddelerden istifade ve diger sebeblerden xromosomlarin qurulusunda miqdarinda yaranan deyisikliklerle elaqedar olur Xromosom xestelikleri zamani insanlarda eqli catismazliq beden qusurlari musahide edilir Xromosom xesteliyine Daun sindromunu misal gostermek olar b Bu xestelik huceyrenin bolunmesi zamani autosom xromosomlarin 21 ci cutunde artiq xromosomun olmasidir IstinadlarIrsi xestelikler 2014 03 26 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 06 24 http www e derslik edu azHemcinin baxAllel Gen Irsiyyet Genetika Genetik kod Vilson xesteliyiXarici kecidlerIrsi xestelikler