Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Çovğun- düzənliklərdə qar yağa-yağa güclü külək əsməsi, küləyin qarı yer səthi üzrə hərəkət etdirməsi və sovurmasıdır. Çovğun hadisələri siklonlarda soyuq cəbhələrin keçməsi ilə bağlı olan kəskin soyuma zamanı yaranır. Qar örtüyünün sovrulması ilə çovğunlar bir sahəni çılpaqlaşdırır, digər sahələrdə isə qar təpəsi yaradır.
Çovğunun növləri
Çovğunun bir neçə növü vardır: səth çovğunu; alt çovğun; ümumi çovğun.
Səth çovğunu
Səth çovğunu çox alçaqdan əsən küləklə yaranır və qar bilavasitə qar örtüyünün səthindən sovrulur.
Alt çovğun
Alt çovğun yumşaq qar böyük hündürlüyə qalxır və görünüşü xeyli pisləşdirir. Alt çovğunun yaranma ehtimalı adətən təzə yağmış qar və kifayət qədər alçaq temperaturlarda daha böyük olur
Ümumi çovğun
Ümumi çovğun kifayət qədər güclü küləklə və bərk qar yağma ilə müşayət olunur
Azərbaycanda çovğun
Azərbaycanda çovğun çox az təkrarlanmaya malik olub, yalnız Abşeron yarımadasında qeyd edilir (1959, 1972-ci il). Güclü qaryağmalar və çovğunlarda kifayət qədər hündür qar təpələri yaranmış, dəmiryol nəqliyyatı müəyyən müddətə dayandırılmışdır, şəhər nəqliyyatının normal hərəkəti pozulmuş, qarın ağırlığı və küləyin təsirindən ağacların budaqları qırılmış, neft sənayesinə və heyvandarlığa böyük zərər dəymişdir.
Qar örtüyünün dayanıqsız olduğu Kür-Araz ovalığında, ayrı-ayrı yerlərdə 10-20 ildə bir dəfədən çox olmayaraq zəif çovğun hadisələrinə rast gəlmək olar. Abşeron yarımadası və ona yaxın olan yerlərdə, xəzrinin hakim olduğu ərazilərdə orta çoxillik dövrdə çovğunlu günlərin sayı il ərzində 1-3 gün təşkil edir. Burada çox güclü çovğunlara da rast gəlinir. Alçaq dağlıq və qismən orta dağlıq zonada çovğun hadisələri o qədər də çox olmur və il ərzində 5 gün, 1600-1700 m hündürlükdə isə 10-15 gün təşkil edir. Böyük Qafqazda çovğunlar digər dağlıq ərazilərə nisbətən daha çox təkrarlanır. 2000-2200 m hündürlükdən başlayaraq çovğunlu günlərin sayı artır və 3000 m hündürlükdə 60 günü ötüb keçir. Dağ zirvələrində, heç nə ilə qorunmayan dağ yamaclarında, aşırımlarda çovğunların yaranma ehtimalı çoxalır. Məsələn, Göy-göl (Şəmkir) meteoroloji məntəqəsində il ərzində orta hesabla 40 çovğunlu gün müşahidə olunur. Yaxşı qorunan sahələrdə, yəni qapalı dağ vadilərində, çökəkliklərdə çovğunun fəaliyyəti zəifləyir. Külək tutan yamaclarda çovğunlar külək tutmayan yamaclara nisbətən daha tez-tez təkrarlanır və intensiv olur.
Çovğunlar adətən sentyabrdan aprelə qədər müşahidə olunur, lakin yanvar, fevral, dekabr ayları üçün daha səciyyəvidir. Yüksək dağlıq məntəqələrdə çovğun hadisələri hətta yay da müşahidə edilir.
Həm davamiyyətinə, həm də intensivliyinə görə çovğunlar müxtəlif olur. Ovalıq və dağətəyi rayonlarda çovğunların davamiyyəti bir neçə saat olur. Hündürlüyün artması ilə bu kəmiyyət çoxalır və yüksək dağlıq hissədə bir neçə gün təşkil edir.
Azərbaycanda çovğunlar zamanı külək adətən şimal və qərb istiqamətli olur. Bəzi yerlərdə çovğun zamanı küləyin istiqaməti hakim küləyin istiqaməti ilə üst-üstə düşür. Çovğunlar zamanı küləyin sürəti 10-20 m/san, havanın temperaturu isə -0,1°-10° şaxta və daha aşağı olur.
Həmçinin bax
Xarici keçid
Təbii mənşəli fövqəladə hallar
İstinadlar
- Qərib Məmmədov, Mahmud Xəlilov. Ensiklopedik ekoloji lüğət. Bakı-Elm-2008. 727 səh.
- Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası akad. H.Ə.Əliyev adına Coğrafiya İnstitutu. Azərbaycan Respublikasının coğrafiyası. I cild Fiziki coğrafiya. Bakı-2014. 530 səh.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Covgun duzenliklerde qar yaga yaga guclu kulek esmesi kuleyin qari yer sethi uzre hereket etdirmesi ve sovurmasidir Covgun hadiseleri siklonlarda soyuq cebhelerin kecmesi ile bagli olan keskin soyuma zamani yaranir Qar ortuyunun sovrulmasi ile covgunlar bir saheni cilpaqlasdirir diger sahelerde ise qar tepesi yaradir Kanzasda covgun Covgunun novleriSimali Dakotada mart ayinda covgun 1966 Covgunun bir nece novu vardir seth covgunu alt covgun umumi covgun Seth covgunu Seth covgunu cox alcaqdan esen kulekle yaranir ve qar bilavasite qar ortuyunun sethinden sovrulur Alt covgun Alt covgun yumsaq qar boyuk hundurluye qalxir ve gorunusu xeyli pislesdirir Alt covgunun yaranma ehtimali adeten teze yagmis qar ve kifayet qeder alcaq temperaturlarda daha boyuk olur Umumi covgun Umumi covgun kifayet qeder guclu kulekle ve berk qar yagma ile musayet olunurAzerbaycanda covgunAzerbaycanda covgun cox az tekrarlanmaya malik olub yalniz Abseron yarimadasinda qeyd edilir 1959 1972 ci il Guclu qaryagmalar ve covgunlarda kifayet qeder hundur qar tepeleri yaranmis demiryol neqliyyati mueyyen muddete dayandirilmisdir seher neqliyyatinin normal hereketi pozulmus qarin agirligi ve kuleyin tesirinden agaclarin budaqlari qirilmis neft senayesine ve heyvandarliga boyuk zerer deymisdir Qar ortuyunun dayaniqsiz oldugu Kur Araz ovaliginda ayri ayri yerlerde 10 20 ilde bir defeden cox olmayaraq zeif covgun hadiselerine rast gelmek olar Abseron yarimadasi ve ona yaxin olan yerlerde xezrinin hakim oldugu erazilerde orta coxillik dovrde covgunlu gunlerin sayi il erzinde 1 3 gun teskil edir Burada cox guclu covgunlara da rast gelinir Alcaq dagliq ve qismen orta dagliq zonada covgun hadiseleri o qeder de cox olmur ve il erzinde 5 gun 1600 1700 m hundurlukde ise 10 15 gun teskil edir Boyuk Qafqazda covgunlar diger dagliq erazilere nisbeten daha cox tekrarlanir 2000 2200 m hundurlukden baslayaraq covgunlu gunlerin sayi artir ve 3000 m hundurlukde 60 gunu otub kecir Dag zirvelerinde hec ne ile qorunmayan dag yamaclarinda asirimlarda covgunlarin yaranma ehtimali coxalir Meselen Goy gol Semkir meteoroloji menteqesinde il erzinde orta hesabla 40 covgunlu gun musahide olunur Yaxsi qorunan sahelerde yeni qapali dag vadilerinde cokekliklerde covgunun fealiyyeti zeifleyir Kulek tutan yamaclarda covgunlar kulek tutmayan yamaclara nisbeten daha tez tez tekrarlanir ve intensiv olur Covgunlar adeten sentyabrdan aprele qeder musahide olunur lakin yanvar fevral dekabr aylari ucun daha seciyyevidir Yuksek dagliq menteqelerde covgun hadiseleri hetta yay da musahide edilir Hem davamiyyetine hem de intensivliyine gore covgunlar muxtelif olur Ovaliq ve dageteyi rayonlarda covgunlarin davamiyyeti bir nece saat olur Hundurluyun artmasi ile bu kemiyyet coxalir ve yuksek dagliq hissede bir nece gun teskil edir Azerbaycanda covgunlar zamani kulek adeten simal ve qerb istiqametli olur Bezi yerlerde covgun zamani kuleyin istiqameti hakim kuleyin istiqameti ile ust uste dusur Covgunlar zamani kuleyin sureti 10 20 m san havanin temperaturu ise 0 1 10 saxta ve daha asagi olur Hemcinin baxAtmosfer hadiseleri DumanXarici kecidTebii menseli fovqelade hallarIstinadlarQerib Memmedov Mahmud Xelilov Ensiklopedik ekoloji luget Baki Elm 2008 727 seh Azerbaycan Milli Elmler Akademiyasi akad H E Eliyev adina Cografiya Institutu Azerbaycan Respublikasinin cografiyasi I cild Fiziki cografiya Baki 2014 530 seh