Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Qara Yuluq Osman Bəy (təq. 1350 – 1435, Ərzurum) — Ağqoyunlu tayfa birliyinin qurucusu.
| Bəhaüddin Qara Yuluq Osman bəy | |
|---|---|
| قره عثمان | |
| 1403 – 1435 | |
| Əvvəlki | Əhməd bəy Bayandur |
| Sonrakı | Cəlaləddin Əli bəy |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | |
| Vəfat tarixi | |
| Vəfat yeri | Ərzurum |
| Fəaliyyəti | suveren[d] |
| Atası | Fəxrəddin Qutlu bəy |
| Anası | Maria Komnenos |
| Həyat yoldaşı | Dəspinə xatun |
| Uşağı | |
| Dini | islam |
Həyatı
Qara Yuluq Osman bəyin atası Fəxrəddin Qutlu bəy anası isə Dəspinə Xatundur. Onun doğum ili və harada doğulması barədə dəqiq məlumat yoxdur. Lakin vəfat edərkən 80 yaşında olduğunu nəzərə alsaq 1350-1355-ci illərdə dünyaya gəldiyi ehtimal edilir. Osman bəyin əcdadları XIII əsrdən Azərbaycandan Anadoluya köç edərək Ərzincan və Bayburt ətrafında məskunlaşıblar.
Babası Turəli bəy 3 dəfə Trabzon-Rum imperatorluğuna hücum etmiş və imperatorun qızını oğlu Qutlu bəy ilə evləndirmişdir. Osman bəy məhz bu evlilikdən dünyaya gəlmişdir.
Hakimiyyətdən öncə
Qara Yuluq Osman bəy hərb səhnəsinə ilk dəfə 1385-ci ildə qaraqoyunlularla döyüş zamanı çıxmışdır. Bu hadisə ilə hərbi bacarıqlarını göstərmiş və sonrakı şəxsi fəaliyyətləri üçün böyük nüfuz qazanmışdı.
1386-cı ildə qardaşları ilə mübarizədə uduzaraq dayısı Qazi Bürhanəddinin yanına getdi. Burada o, Qazi Bürhanəddinə dövlət işlərində köməklik göstərmiş, dövlətin gücləndirilməsində rol sahibi olmuşdur. Sonradan Qazi Bürhanəddinin Kayseri valisini ölürməsi onlar arasındakı 11 illik münasibətin pozulmasına gətirib çıxardı. Nəticədə Osman bəy 1398-ci ildə Sivas yaxınlığında baş verən Qarabel döyüşündə Qazi Bürhanəddini məğlub edərək öldürür.Heç kimin gözləmədiyi bu hadisə Anadolunun taleyinə böyük təsir etdi. Bir tərəfdən məmlüklər, digər tərəfdən də osmanlılar Osman bəyin vasitəsilə nəhəng düşməndən xilas olduqları üçün sevinirdilər. Osmanlı sultanı Yıldırım Bəyazidin Ərzincana səfəri də məhz bu hadisədən sonra baş verdi.
Bundan sonra bölgədə yerli əmirlərlə əməkdaşlıq edərək fəaliyyətini davam etdirən Osman bəy Şərqdən Teymuri təhlükəsinin nəzərə alaraq Teymurun sərkərdəsi olmağın daha məqsədəuyğun olduğunu düşünərək 1400-cü ildə Əmir Teymurun ordusu ilə Sivas, Əlbistan və Malatyanin Osmanlılardan alınmasında iştirak etdi.1402-ci ildə Əmir Teymur ordusu ilə İldırım Bəyazidin ordusuna qarşı müharibədə Osmanlı ordusunun sol cinahını dağıtmışdır. 1403-cü ildə Əmir Teymur tərəfindən Diyarbəkirə bəy təyin olunmuşdu. Bu hadisədən sonra Osman bəy öz bəyliyini yaratdı. Onun Teymuri dövləti ilə əlaqələri isə ömrünün sonunadək davam etdi.
Əmrlik dövrü
Osman bəy Teymur tərəfindən ona verilən Diyabəkir əmirliyini genişləndirməklə məşğul olur. Onun səlahiyyətindəki ərazilər bunlar idi: Kemax yaylağı, Amid və Ərqani. Teymur daha əvvəl Ərqani ərazisini Əmir Şəmsəddinə soyurqal olaraq vermişdi. Əmir Şəmsəddin isə bir müddət sonra buranı Osman bəyə buraxdı. Osman bəyin bu bölgədəki qonşuları; kürd mənşəli Zərki və Süleyman tayfaları, Qaraqoyunlu, Məmlük dövləti, Türk tayfaları Dögər, Avşar və İnallılar və ərəb qəbilələri idi. Bunlardan dögərlər Fəratın kənarında qışlayan Ağqoyunlu tayfalarından Mehəmməd bəyi qarət etdi. Belə olan halda Məhəmməd bəy gəlib Osman bəydən kömək istəyir. O zaman ağqoyunlular arasında nizam-intizam yox idi. Lakin Osman bəy uzaqgörən bir şəxs kimi onun köməyinə gedərək dögərləri məğlub edir. Bu hadisə ağqoyunluların vahid mərkəz ətrafında toplanmasında mühüm rol oynadı.Osman bəy daha sonra hücum edərək əvvəlcə Mardini mühasirəyə aldı və ətrafını dağıtdı. Sonra isə Saur qalasına hücum edərək qalanı fəth edir. Yenə həmin ərazidəki kürd camaatını da özünə tabe edərək, vergiyə cəlb edir.
Bu hadisədən sonra Osman bəy Mardini mühasirəyə aldı. Oradan kürd əmirlərinə hücum etdi. Mardin sultanının və kürd əmirlərinin hücumlara müqavimət göstərməyə gücü çatmadı. Onlar da Məmlük-Suriya valisi Əmir Çəkəmdən kömək istədilər. Əmir Çəkəm bölgədəki İnallu, Bayat kimi türkmən tayfalarına səfərlər edib, onlara əziyyət edirdi. Bu xahişdən sonra o, Dimaş, Hələb və Həma əsgərlərini toplayaraq Mardin hökmdarının köməyinə qaçdı. Nəticədə Osman Amid yaxınlığında döyüşdə uduzaraq şəhərə sığındı. Mənbələrə görə, Əmir Çəkəmin bu döyüşdə ən azı 10 min əsgəri var idi və onlar tam təchiz olunmuşdu. Osman bəyin əsgərləri isə ibtidai silahlarla, hətta sapandlarla şəhəri müdafiə edirdilər. Döyüş zamanı Əmir Çəkəm bütün xəbərdarlıqlara qulaq asmayıb, düşmən yaxınlaşmasın deyə Osman bəyin qalanın qarşısına axıtdığı suyun içinə, palçığa girdi. Bunu görən yaxınlıqdakı türkmənlər Çəkəmə hücum edərək onu öldürdülər. Başsız qalan Məmlük əsgərləri isə qaçmalı oldu. Bu vəziyyəti görən Osman bəy qaladan çıxaraq qaçan düşmənin üzərinə hücuma keçdi və bir neçə min əsgəri öldürdü. Ölənlərin arasında Mardin hökmdarı İsa bəy də varidi. Osman bəy bu döyüşdə oğlanlardan birini- İbrahimi itirsədə hərbi fəaliyyətində ilk böyük uğurunu qazanmış oldu.
Qaraqoyunlularla münasibətlər
1407-ci ildə Mosulda Qara Yusiflə döyüşsə də, daha sonra sülh bağlamışdı. Urfanı ələ keçirən Osman bəy buradan Mardinə üz tutdu və şəhəri mühasirəyə aldı. Bu dövrdə Mardin Artukluları çox zəifləmişdi və şəhəri müdafiə edəcək gücləri yoxidi. Buna görə də qaraqoyunlulardan kömək istədilər. Qara Yusif Osman bəyə verdiyi sözü unudaraq Mardinə köməyə getdi. 1409-cu ildə Osman bəy Qara Yusifə Mardin yaxınlığında məğlub oldu. Bu zəfərdən sonra Qara Yusif Mardini öz torpaqlarına birləşdirdi. Artuk hökmdarına isə Mosulu iqta kimi verdi. Bu hadisədən sonra mənbələrdə Qara Yuluq Osman və ağqoyunlular barəsində geniş məlumat yoxdur. Həmin dövrün yeganə Ağqoyunlu qaynağı Əbubəkr Tehraninin Kitabi-Doyarbəkriyyə əsəridir. Osman bəyin əlində sadəcə Amid, Urfa və Ərqani kimi şəhərlər qalmışdı. Bundan başqa davamlı şəkildə qaraqoyunluların təzyiqlərinə məruz qalsa da, əmirliyini qoruyub saxlamağa nail ola bilmişdi.
1412-ci ildə Qara Yusifin Şərqi Anadoluya gələrək Ağqoyunlu torpaqlarına daxil olduğunu görürük. Ağqoyunluları birdəfəlik məhv etmək istəyən Yusuf bəy bu dəfə Amid və Çermük əkinlərinə zərər vurduqdan sonra Osman bəyin yerləşdiyi Ərqaniyə yürüş etdi. Ərqani yaxınlığında döyüşdə məğlub olan Osman bəy qalaya sığındı.
Qara Yusif şəhərin ətrafını dağıtdıqdan sonra Təbrizə qayıtdı. 1416-cı ildə Osman bəy böyük strateji əhəmiyyətə malik olan və qaraqoyunluların əlində olan Ərzincanı mühasirəyə aldı. Şəhərin valisi Pir Ömər Qara Yusifdən kömək istədi. O, oğlu İskəndəri köməyə göndərdi. Bunun üzərinə Osman bəy mühasirəni qaldırıb geri qayıtdı.
1417-ci ildə Qaraqoyunlu Qara Yusifə Kahta yaxınlığında bir daha məğlub oldu və 1 milyon dirhəm, 100 at və dəvə xərac verməyə məcbur oldu. Osman bəy Saur qalasını da Qara Yusifə təslim etdi. Lakin bu sülh çox çəkmədi. Osman bəy 1418-ci ildə Mardini mühasirəyə alaraq ətrafını dağıtdı. Yaxınlıqdakı 8 qalanı zəbt edərək və 20 kənd əhalisini isə öz torpaqlarına köçürdü. Bunu eşidən Qara Yusif Osman bəyin üzərinə hücuma keçir. Qara Yusif 20 sentyabr 1418-ci ildə onu bir daha məğlub edir. Məğlub olan Osman bəy Hələbə qaçır. Qara Yusif onun ardınca Məmlük torpaqlarına daxil olur. Lakin məmlük sultanı Şeyx onu daha irəli getməməsi üçün təhdid edir. Nəticədə Qara Yusif Məmlük torpaqlarını tərk edir. Osman bəy isə Amidə qayıdır. Qara-Yusifin bu son səfəri Ağqoyunlu camaatında və Suriyada böyük təşvişə səbəb oldu. Daha əvvəl Ağqoyunlularla birlikdə olan İnallu, Bayat və Avşar tayfaları bu əsnada Trablus bölgəsində idilər. 1420-ci ilə qədər başqa bir hadisə baş vermədi.
1420-ci ildə Qaraqoyunluların vassalı Ərzincan valisi Pir Ömər Osmanın oğlu Yaqub bəyi tutub Təbrizə göndərmişdi, intiqam almaq istəyən Osman, həmin ilin iyununda qəfil hücumla Pir Öməri öldürdü. Qara yusif bu xəbəri eşidib hücuma keçmək istəsə də, Şahruxun Azərbaycana yürüşü buna imkan vermədi. O da Pir Ömərin yerinə kiçik oğlu Əbu Səidi Ərzincan valisi təyin etdi.
1420-ci ildə Qara Yusif Teymuri hökmdarı Şahruxu qarşılamaq üçün Təbrizə yola düşdüyü bir vaxtda Təbriz yaxınlığında xəstələnərək vəfat etdi. Nəticədə başsız qalan Qaraqoyunlu dövləti dağılma təhlükəsi altında idi. Bu vəziyyətdən yararlanan Osman bəy Mardin üzərinə hücuma keçir. Lakin bilinməyən bir səbəbdən bu fikrindən daşınaraq geri qayıtdı. Qara Yusifin ölümündən sonra səltənət mübarizəsinə başlayan İsgəndər Mirzə ilə Osman bəy arasında Şeyx Kəndidə şiddətli döyüş baş verdi. Dögərlərin qaraqoyunlular tərəfinə keçməsi nəticəsində Osman bəy döyüşdə böyük məğlubiyyətə uğradı. Döyüşdən sonra o Amidə qayıdır.
Şahruxun Təbrizdən Şərqi Anadoluya üz tutduğunu eşidən Osman bəy oğlu Əli bəyi 600 atlı ilə birgə onun yanına göndərir. Əli bəy Şahruxa xəbər verdi ki, İsgəndər Mirzə qardaşı İsfahan Mirzə birləşərək onun üzərinə yürüşə hazırlaşır. Şahrux bu xəbəri eşidib Alaşkerdə yola düşdü. Osman bəy bu zaman onun köməyinə yetişir və tərəflər arasında 1 avqust 1421-ci ildə baş verən döyüşdə Teymuri Şahrux qələbə qazanır. Döyüşdən sonra Osman bəy Şahruxdan icazə alaraq ölkəsinə qayıdır. Oğlu Əli bəy isə Azərbaycan hakimi təyin edildi. Bu ərəfədə Osman bəy zəifləmiş Qaraqoyunlu dövlətinin əlində olan ərazilərə, Ərzincan və Mardin üzərinə dəfələrlə yürüşlər etdi. Qısa müddət ərzində Çemişgəzək, Bayburt, Tərcan və Ərzincan ərazilərini ələ keçirərək öz torpaqlarına daxil etdi. Daha sonra Mardinə yönələn Osman bəy buradakı Süleymani və Zərki kürdlərini məğlub edib özünə tabe etdi. O cümlədən Meyyafarkin, Tərcil və 8 qalanı da özünə birləşdirdi. Əhlət və Bitlis əmirləri də Osman bəyə tabe oldu.
Digər tərəfdə Qaraqoyunlu dövləti yenidən əvvəlki qüdrətini bərpa etməyə çalışırdı. İsgəndər Mirzə Osman bəyin bu faəliyyətlərini cavabsız qoymadı və 1422-ci ildə Təbrizdən Bilgöl yaylağına gəldi. Ov məqsədilə gəldiyi bu səfərdə buradakı kürd bəylərini xəyanətlərinə görə cəzalandırdı. Daha sonra Bitlisə doğru yola düşdü. Bu hadisədən sonra Osman bəy Harput üzərinə yürüşə keçdi. Buranı fəth edərək oğlu Əli bəyi Harputa vali təyin etdi. Digər oğlu Habil bəyi isə Urfa ətrafında Məmlük ərazilərinə yürüşə göndərdi. Lakin Osman bəyin zəfərlərindən qorxuya düşən Məmlüklər Urfaya hücum edərək Habil bəyi əsir aldılar. Şəhəri isə dağıtdılar.
1430-cu ildə Osman nəhayət ki, Mardini ələ keçirdi və bura oğlu Həmzə bəyi hakim təyin etdi.
Şirvanşahlarla münasibətlər
1435-ci ildə Qara Osman və Şahrux Qaraqoyunlulara qarşı I Xəlilullahla ittifaq bağlamışdı. Ərzuruma sıxışan Qara İsgəndər geri çəkilməsi üçün Osman bəyə xəbər göndərdi. Lakin Osman bəy onun istəyinə rədd cavabı verdi. Nəticədə tərəflər qarşı-qarşıya gəldilər. Bu döyüşdə məğlub olan Osman həmin gün də vəfat etdi. Onun ölümündən sonra Ağqoyunlu tayfaları arasında çəkişmələr başladı. Bu hal Uzun Həsənin hakimiyyətə gəlməsinə qədər davam etdi.
Ailəsi
Bilinən oğulları:
- İbrahim bəy (ö.1408)
- Habil bəy - 1429-cu ildə Məmlüklərə əsir düşdü
- Əli bəy
- Həmzə bəy
- Üveys bəy
- Həsən bəy
Ruqiyyə sultan adlı qızı olmuş, 1401-ci ildə Miranşahın oğlu Seyid Əhmədlə evlənmişdir.
İstinadlar
- Öztürk, 2014. səh. 20
- Woods, 1978. səh. 51
- Öztürk, 2014. səh. 1
- Woods, 1978. səh. 54
- Öztürk, 2014. səh. 2
- Tehrani. səh. 53-54
- Tehrani. səh. 58-59
- Woods, 1978. səh. 56
- Tehrani, 68. səh. 51
- Erzi, 1954. səh. 274
- Sümer, 1993. səh. 241
- Woods, 1978. səh. 57
- Sümer, 1984. səh. 69
- Tehrani. səh. 70-74
- Woods, 1978. səh. 61
- Yinanç. səh. 260
- Tehrani. səh. 85
- Sümer, 1993. səh. 112
- İlhan Erdem - Akkoyunlu devletini meydana getiren aşiretler, s.256 2019-03-26 at the Wayback Machine
Mənbə
- ABÜ BAKR-İ TİHRANI. KİTAB-İ DİYARBAKRİYYE. Ankara: TÜRK TARİH KURUMU BASIMEVİ. Mürsel Öztürk. 2014. ISBN .
- Əbubəkr Tehrani. Kitabi Diyarbəkriyyə. İstanbul: AZƏRBAYCAN MILLİ ELİMLƏR AKADEMİYASİ ARXEOLOGİYA VƏ ETNOQRAFYA İNSTITUTU. Rəhilə Şükürova. 2006.
- ABÜ BAKR-İ TİHRANI. KİTAB-İ DİYARBAKRİYYA AK-KOYUNLULAR TARİHİ. 1. Ankara: TÜRK TARİH KURUMU BASIMEVİ. Necati Lugal, Faruk Sümer. 1993. ISBN .
- Woods, John E. The Aqquyunlu: Clan, Confederation, Empire. The University of Utah Press. 1999.
- Mükrimin Halil Yinanç. Akkoyunlular. İslam Ansiklopedisi. 251–270.
- ADNAN SADIK ERZI. AKKOYUNLU VE KARAKOYUNLU TARIHI HAKKINDA ARAŞTIRMALAR. 18. Türk Tarih Kurumu. 1954. 251–270.
- Faruk Sümer. Qaraqoyunlular. Ankara. 1984.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Qara Yuluq Osman Bey teq 1350 1435 Erzurum Agqoyunlu tayfa birliyinin qurucusu Behauddin Qara Yuluq Osman beyقره عثمانAgqoyunlularin V tayfa bascisi1403 1435EvvelkiEhmed bey BayandurSonrakiCelaleddin Eli beySexsi melumatlarDogum tarixi 1350Vefat tarixi 1435Vefat yeri ErzurumFealiyyeti suveren d Atasi Fexreddin Qutlu beyAnasi Maria KomnenosHeyat yoldasi Despine xatunUsagi Yaqub Hemze Mahmud Eli Seyx Hesen MuradDini islamHeyatiQara Yuluq Osman beyin atasi Fexreddin Qutlu bey anasi ise Despine Xatundur Onun dogum ili ve harada dogulmasi barede deqiq melumat yoxdur Lakin vefat ederken 80 yasinda oldugunu nezere alsaq 1350 1355 ci illerde dunyaya geldiyi ehtimal edilir Osman beyin ecdadlari XIII esrden Azerbaycandan Anadoluya koc ederek Erzincan ve Bayburt etrafinda meskunlasiblar Babasi Tureli bey 3 defe Trabzon Rum imperatorluguna hucum etmis ve imperatorun qizini oglu Qutlu bey ile evlendirmisdir Osman bey mehz bu evlilikden dunyaya gelmisdir Hakimiyyetden onceQara Yuluq Osman bey herb sehnesine ilk defe 1385 ci ilde qaraqoyunlularla doyus zamani cixmisdir Bu hadise ile herbi bacariqlarini gostermis ve sonraki sexsi fealiyyetleri ucun boyuk nufuz qazanmisdi 1386 ci ilde qardaslari ile mubarizede uduzaraq dayisi Qazi Burhaneddinin yanina getdi Burada o Qazi Burhaneddine dovlet islerinde komeklik gostermis dovletin guclendirilmesinde rol sahibi olmusdur Sonradan Qazi Burhaneddinin Kayseri valisini olurmesi onlar arasindaki 11 illik munasibetin pozulmasina getirib cixardi Neticede Osman bey 1398 ci ilde Sivas yaxinliginda bas veren Qarabel doyusunde Qazi Burhaneddini meglub ederek oldurur Hec kimin gozlemediyi bu hadise Anadolunun taleyine boyuk tesir etdi Bir terefden memlukler diger terefden de osmanlilar Osman beyin vasitesile neheng dusmenden xilas olduqlari ucun sevinirdiler Osmanli sultani Yildirim Beyazidin Erzincana seferi de mehz bu hadiseden sonra bas verdi Bundan sonra bolgede yerli emirlerle emekdasliq ederek fealiyyetini davam etdiren Osman bey Serqden Teymuri tehlukesinin nezere alaraq Teymurun serkerdesi olmagin daha meqsedeuygun oldugunu dusunerek 1400 cu ilde Emir Teymurun ordusu ile Sivas Elbistan ve Malatyanin Osmanlilardan alinmasinda istirak etdi 1402 ci ilde Emir Teymur ordusu ile Ildirim Beyazidin ordusuna qarsi muharibede Osmanli ordusunun sol cinahini dagitmisdir 1403 cu ilde Emir Teymur terefinden Diyarbekire bey teyin olunmusdu Bu hadiseden sonra Osman bey oz beyliyini yaratdi Onun Teymuri dovleti ile elaqeleri ise omrunun sonunadek davam etdi Emrlik dovruOsman bey Teymur terefinden ona verilen Diyabekir emirliyini genislendirmekle mesgul olur Onun selahiyyetindeki eraziler bunlar idi Kemax yaylagi Amid ve Erqani Teymur daha evvel Erqani erazisini Emir Semseddine soyurqal olaraq vermisdi Emir Semseddin ise bir muddet sonra burani Osman beye buraxdi Osman beyin bu bolgedeki qonsulari kurd menseli Zerki ve Suleyman tayfalari Qaraqoyunlu Memluk dovleti Turk tayfalari Doger Avsar ve Inallilar ve ereb qebileleri idi Bunlardan dogerler Feratin kenarinda qislayan Agqoyunlu tayfalarindan Mehemmed beyi qaret etdi Bele olan halda Mehemmed bey gelib Osman beyden komek isteyir O zaman agqoyunlular arasinda nizam intizam yox idi Lakin Osman bey uzaqgoren bir sexs kimi onun komeyine gederek dogerleri meglub edir Bu hadise agqoyunlularin vahid merkez etrafinda toplanmasinda muhum rol oynadi Osman bey daha sonra hucum ederek evvelce Mardini muhasireye aldi ve etrafini dagitdi Sonra ise Saur qalasina hucum ederek qalani feth edir Yene hemin erazideki kurd camaatini da ozune tabe ederek vergiye celb edir Bu hadiseden sonra Osman bey Mardini muhasireye aldi Oradan kurd emirlerine hucum etdi Mardin sultaninin ve kurd emirlerinin hucumlara muqavimet gostermeye gucu catmadi Onlar da Memluk Suriya valisi Emir Cekemden komek istediler Emir Cekem bolgedeki Inallu Bayat kimi turkmen tayfalarina seferler edib onlara eziyyet edirdi Bu xahisden sonra o Dimas Heleb ve Hema esgerlerini toplayaraq Mardin hokmdarinin komeyine qacdi Neticede Osman Amid yaxinliginda doyusde uduzaraq sehere sigindi Menbelere gore Emir Cekemin bu doyusde en azi 10 min esgeri var idi ve onlar tam techiz olunmusdu Osman beyin esgerleri ise ibtidai silahlarla hetta sapandlarla seheri mudafie edirdiler Doyus zamani Emir Cekem butun xeberdarliqlara qulaq asmayib dusmen yaxinlasmasin deye Osman beyin qalanin qarsisina axitdigi suyun icine palciga girdi Bunu goren yaxinliqdaki turkmenler Cekeme hucum ederek onu oldurduler Bassiz qalan Memluk esgerleri ise qacmali oldu Bu veziyyeti goren Osman bey qaladan cixaraq qacan dusmenin uzerine hucuma kecdi ve bir nece min esgeri oldurdu Olenlerin arasinda Mardin hokmdari Isa bey de varidi Osman bey bu doyusde oglanlardan birini Ibrahimi itirsede herbi fealiyyetinde ilk boyuk ugurunu qazanmis oldu Qaraqoyunlularla munasibetler1407 ci ilde Mosulda Qara Yusifle doyusse de daha sonra sulh baglamisdi Urfani ele keciren Osman bey buradan Mardine uz tutdu ve seheri muhasireye aldi Bu dovrde Mardin Artuklulari cox zeiflemisdi ve seheri mudafie edecek gucleri yoxidi Buna gore de qaraqoyunlulardan komek istediler Qara Yusif Osman beye verdiyi sozu unudaraq Mardine komeye getdi 1409 cu ilde Osman bey Qara Yusife Mardin yaxinliginda meglub oldu Bu zeferden sonra Qara Yusif Mardini oz torpaqlarina birlesdirdi Artuk hokmdarina ise Mosulu iqta kimi verdi Bu hadiseden sonra menbelerde Qara Yuluq Osman ve agqoyunlular baresinde genis melumat yoxdur Hemin dovrun yegane Agqoyunlu qaynagi Ebubekr Tehraninin Kitabi Doyarbekriyye eseridir Osman beyin elinde sadece Amid Urfa ve Erqani kimi seherler qalmisdi Bundan basqa davamli sekilde qaraqoyunlularin tezyiqlerine meruz qalsa da emirliyini qoruyub saxlamaga nail ola bilmisdi 1412 ci ilde Qara Yusifin Serqi Anadoluya gelerek Agqoyunlu torpaqlarina daxil oldugunu goruruk Agqoyunlulari birdefelik mehv etmek isteyen Yusuf bey bu defe Amid ve Cermuk ekinlerine zerer vurduqdan sonra Osman beyin yerlesdiyi Erqaniye yurus etdi Erqani yaxinliginda doyusde meglub olan Osman bey qalaya sigindi Qara Yusif seherin etrafini dagitdiqdan sonra Tebrize qayitdi 1416 ci ilde Osman bey boyuk strateji ehemiyyete malik olan ve qaraqoyunlularin elinde olan Erzincani muhasireye aldi Seherin valisi Pir Omer Qara Yusifden komek istedi O oglu Iskenderi komeye gonderdi Bunun uzerine Osman bey muhasireni qaldirib geri qayitdi 1417 ci ilde Qaraqoyunlu Qara Yusife Kahta yaxinliginda bir daha meglub oldu ve 1 milyon dirhem 100 at ve deve xerac vermeye mecbur oldu Osman bey Saur qalasini da Qara Yusife teslim etdi Lakin bu sulh cox cekmedi Osman bey 1418 ci ilde Mardini muhasireye alaraq etrafini dagitdi Yaxinliqdaki 8 qalani zebt ederek ve 20 kend ehalisini ise oz torpaqlarina kocurdu Bunu esiden Qara Yusif Osman beyin uzerine hucuma kecir Qara Yusif 20 sentyabr 1418 ci ilde onu bir daha meglub edir Meglub olan Osman bey Helebe qacir Qara Yusif onun ardinca Memluk torpaqlarina daxil olur Lakin memluk sultani Seyx onu daha ireli getmemesi ucun tehdid edir Neticede Qara Yusif Memluk torpaqlarini terk edir Osman bey ise Amide qayidir Qara Yusifin bu son seferi Agqoyunlu camaatinda ve Suriyada boyuk tesvise sebeb oldu Daha evvel Agqoyunlularla birlikde olan Inallu Bayat ve Avsar tayfalari bu esnada Trablus bolgesinde idiler 1420 ci ile qeder basqa bir hadise bas vermedi 1420 ci ilde Qaraqoyunlularin vassali Erzincan valisi Pir Omer Osmanin oglu Yaqub beyi tutub Tebrize gondermisdi intiqam almaq isteyen Osman hemin ilin iyununda qefil hucumla Pir Omeri oldurdu Qara yusif bu xeberi esidib hucuma kecmek istese de Sahruxun Azerbaycana yurusu buna imkan vermedi O da Pir Omerin yerine kicik oglu Ebu Seidi Erzincan valisi teyin etdi 1420 ci ilde Qara Yusif Teymuri hokmdari Sahruxu qarsilamaq ucun Tebrize yola dusduyu bir vaxtda Tebriz yaxinliginda xestelenerek vefat etdi Neticede bassiz qalan Qaraqoyunlu dovleti dagilma tehlukesi altinda idi Bu veziyyetden yararlanan Osman bey Mardin uzerine hucuma kecir Lakin bilinmeyen bir sebebden bu fikrinden dasinaraq geri qayitdi Qara Yusifin olumunden sonra seltenet mubarizesine baslayan Isgender Mirze ile Osman bey arasinda Seyx Kendide siddetli doyus bas verdi Dogerlerin qaraqoyunlular terefine kecmesi neticesinde Osman bey doyusde boyuk meglubiyyete ugradi Doyusden sonra o Amide qayidir Sahruxun Tebrizden Serqi Anadoluya uz tutdugunu esiden Osman bey oglu Eli beyi 600 atli ile birge onun yanina gonderir Eli bey Sahruxa xeber verdi ki Isgender Mirze qardasi Isfahan Mirze birleserek onun uzerine yuruse hazirlasir Sahrux bu xeberi esidib Alaskerde yola dusdu Osman bey bu zaman onun komeyine yetisir ve terefler arasinda 1 avqust 1421 ci ilde bas veren doyusde Teymuri Sahrux qelebe qazanir Doyusden sonra Osman bey Sahruxdan icaze alaraq olkesine qayidir Oglu Eli bey ise Azerbaycan hakimi teyin edildi Bu erefede Osman bey zeiflemis Qaraqoyunlu dovletinin elinde olan erazilere Erzincan ve Mardin uzerine defelerle yurusler etdi Qisa muddet erzinde Cemisgezek Bayburt Tercan ve Erzincan erazilerini ele kecirerek oz torpaqlarina daxil etdi Daha sonra Mardine yonelen Osman bey buradaki Suleymani ve Zerki kurdlerini meglub edib ozune tabe etdi O cumleden Meyyafarkin Tercil ve 8 qalani da ozune birlesdirdi Ehlet ve Bitlis emirleri de Osman beye tabe oldu Diger terefde Qaraqoyunlu dovleti yeniden evvelki qudretini berpa etmeye calisirdi Isgender Mirze Osman beyin bu faeliyyetlerini cavabsiz qoymadi ve 1422 ci ilde Tebrizden Bilgol yaylagina geldi Ov meqsedile geldiyi bu seferde buradaki kurd beylerini xeyanetlerine gore cezalandirdi Daha sonra Bitlise dogru yola dusdu Bu hadiseden sonra Osman bey Harput uzerine yuruse kecdi Burani feth ederek oglu Eli beyi Harputa vali teyin etdi Diger oglu Habil beyi ise Urfa etrafinda Memluk erazilerine yuruse gonderdi Lakin Osman beyin zeferlerinden qorxuya dusen Memlukler Urfaya hucum ederek Habil beyi esir aldilar Seheri ise dagitdilar 1430 cu ilde Osman nehayet ki Mardini ele kecirdi ve bura oglu Hemze beyi hakim teyin etdi Sirvansahlarla munasibetler1435 ci ilde Qara Osman ve Sahrux Qaraqoyunlulara qarsi I Xelilullahla ittifaq baglamisdi Erzuruma sixisan Qara Isgender geri cekilmesi ucun Osman beye xeber gonderdi Lakin Osman bey onun isteyine redd cavabi verdi Neticede terefler qarsi qarsiya geldiler Bu doyusde meglub olan Osman hemin gun de vefat etdi Onun olumunden sonra Agqoyunlu tayfalari arasinda cekismeler basladi Bu hal Uzun Hesenin hakimiyyete gelmesine qeder davam etdi AilesiBilinen ogullari Ibrahim bey o 1408 Habil bey 1429 cu ilde Memluklere esir dusdu Eli bey Hemze bey Uveys bey Hesen bey Ruqiyye sultan adli qizi olmus 1401 ci ilde Miransahin oglu Seyid Ehmedle evlenmisdir IstinadlarOzturk 2014 seh 20 Woods 1978 seh 51 Ozturk 2014 seh 1 Woods 1978 seh 54 Ozturk 2014 seh 2 Tehrani seh 53 54 Tehrani seh 58 59 Woods 1978 seh 56 Tehrani 68 seh 51 Erzi 1954 seh 274 Sumer 1993 seh 241 Woods 1978 seh 57 Sumer 1984 seh 69 Tehrani seh 70 74 Woods 1978 seh 61 Yinanc seh 260 Tehrani seh 85 Sumer 1993 seh 112 Ilhan Erdem Akkoyunlu devletini meydana getiren asiretler s 256 2019 03 26 at the Wayback MachineMenbeABU BAKR I TIHRANI KITAB I DIYARBAKRIYYE Ankara TURK TARIH KURUMU BASIMEVI Mursel Ozturk 2014 ISBN 978 975 16 2752 0 Ebubekr Tehrani Kitabi Diyarbekriyye Istanbul AZERBAYCAN MILLI ELIMLER AKADEMIYASI ARXEOLOGIYA VE ETNOQRAFYA INSTITUTU Rehile Sukurova 2006 ABU BAKR I TIHRANI KITAB I DIYARBAKRIYYA AK KOYUNLULAR TARIHI 1 Ankara TURK TARIH KURUMU BASIMEVI Necati Lugal Faruk Sumer 1993 ISBN 975 16 0521 0 Woods John E The Aqquyunlu Clan Confederation Empire The University of Utah Press 1999 Mukrimin Halil Yinanc Akkoyunlular Islam Ansiklopedisi 251 270 ADNAN SADIK ERZI AKKOYUNLU VE KARAKOYUNLU TARIHI HAKKINDA ARASTIRMALAR 18 Turk Tarih Kurumu 1954 251 270 Faruk Sumer Qaraqoyunlular Ankara 1984