Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Poti-Bakı Dəmiryolu — Bakını Qara dəniz sahilindəki Poti liman şəhəri ilə birləşdirən dəmir yolu.
Dəmiryolunun çəkilməsi
Xəzər dənizi sahilindən Cənubi Qafqazın ortasından keçməklə, Qara dəniz sahilinə doğru dəmir yolu çəkilməsi ideyası ilk dəfə XIX əsrin 30-cu illərində irəli sürülsə də, bu yöndə əməli işə yalnız 50-ci illərin ortalarında başlandı. Bakı-Tiflis-Poti istiqamətində dəmir yolu magistralının inşası üçün gərəkli olan mühəndis-texniki və iqtisadi araşdırmalar aparıldı, lakin Rusiya imperiyası hökuməti maliyyə çətinlikləri ilə əlaqədar bu dəmir yolunun hissə-hissə çəkilməsinə qərar verdi. O zamankı Qafqaz canişininin irəli sürdüyü hərbi-strateji mülahizələr əsas götürüldü və 1865-ci ildə, bütün əvvəlki layihələrin əksinə olaraq, Cənubi Qafqazda dəmir yolu çəkilməsinə Bakıdan deyil, əks istiqamətdən — Potidən başlandı. 1867-ci ildə Poti — Tiflis dəmir yolunun inşası ingilis kapitalistləri T. Parkins və F. Pauerin yaratdıqları şirkətə konsessiyaya verildi. İngilis şirkəti 294 km uzunluğu olan bu dəmir yolu xəttini 1872-ci ildə istifadəyə verdi. 19-cu əsrin 70-ci illərində Abşeron yarımadasında neft sənayesinin sürətli inkişafı və Poti — Tiflis dəmir yolunun zərərlə işləməsi çar hökumətini tezliklə Bakı ilə Tiflis arasında dəmir yolu inşasına başlamağa vadar etdi. 1879-cu ildə çar II Aleksandr Bakı-Tiflis dəmir yolunun tikintisinə icazə verdi. 1883-cü il mayın 8-də bu dəmir yolunun rəsmi istismarına başlandı. Bakı-Tiflis dəmir yolunun ümumi uzunluğu 548,3 km idi, üzərində 26 stansiya, 53 körpü inşa edilmişdi. Bakı-Tiflis dəmir yolu ilə eyni vaxtda Poti-Tiflis dəmir yolu üzərindəki Samtredia stansiyasından Batum limanına dəmir yolu xətti inşa edildi. Belə ki, Poti limanı o zaman böyük həcmdə yükləri qəbul edib yola salmağa imkan vermirdi, Batum isə Qara dənizin Qafqaz sahilində ən əlverişli liman idi. Samtredia-Batum xəttinin (uzunluğu 105,2 km) rəsmi açılışı 1883-cü il mayın 21-də oldu və qatarların Bakıdan Batuma birbaşa hərəkəti başlandı. Həm Bakı-Tiflis, həm də Samtredia-Batum dəmir yolu xətlərini Rusiya kapitalı və çar ailəsi nümayəndələrinin aparıcı rol oynadıqları "Zaqafqaziya dəmir yolu cəmiyyəti" inşa etmişdi. Rusiya hökuməti 1889-cu ildə Bakını Tiflis və Qara dəniz sahilləri ilə birləşdirən Cənubi Qafqaz dəmir yolunu (CQDY) xəzinənin hesabına keçirdi. CQDY Qafqaz diyarının sosial-iqtisadi inkişafında, xüsusən də Bakı neftinin dünya bazarına çıxarılmasında mühüm rol oynadı.
Dəmiryolu xəttinin genişləndirilməsi
Yük daşımalarının xeyli artması yük vaqonlarının, ilk növbədə, vaqon-sistern parkının sürətlə genişləndirilməsinə səbəb oldu. Məsələn, 1883-cü ildə istismar edilən vaqon-sisternlərin sayı 400 ədəd olduğu halda, 1890-cı ildə 5494 ədədə çatdırılmışdı. Bu artım sonrakı onilliklərdə də davam edirdi. Bu da, öz növbəsində, CQDY-nun buraxıcılıq qabiliyyətini yüksəltmək zərurəti yaratdı. Bu məqsədlə 1888–90-cı illərdə Bakı-Tiflis dəmir yolu üzərində əlavə 13 yarımstansiya inşa edildi, mövcud stansiyalar genişləndirildi, 1900–04-cü illərdə Bakı-Sabunçu, Biləcəri-Hacıqabul, Yevlax-Ağstafa sahələrində 302 km uzunluğunda ikinci yol çəkildi, lakin Birinci dünya müharibəsinin doğurduğu çətinliklər, ilk növbədə, son dərəcə çoxalmış hərbi yüklərin daşınması üçün dəmir yolu nəqliyyatının intensiv istismarı, gərgin qrafiklə işləyən parovoz və vaqonların hətta cari təmir üçün də saxlanmaması, ixtisaslı dəmiryolçuların cəbhəyə göndərilməsi böhranlı vəziyyət yaratdı. 1917–18-ci illərdə hərbi əməliyyatlar, xüsusən Qafqaz cəbhəsindən geri çəkilən 100 minlərlə rus hərbçisinin daşıma vasitələrini və stansiyaları korlamaları, Bakı Xalq Komissarları Sovetinin daşnak-bolşevik rəhbərliyinin Qafqaz İslam Ordusunun Bakı şəhərinə doğru irəliləməsini əngəlləmək üçün dəmir yollarını, körpüləri qəsdən dağıtması CQDY-nun Azərbaycan hissəsində vəziyyəti daha da pisləşdirdi.
AXC dövründə inkişafı
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti yaradıldıqdan sonra milli Hökumətin ilk addımlarından biri CQDY-nun Azərbaycan hissəsinin müəyyən edilməsi, ölkə daxilində və qonşularla normal nəqliyyat əlaqəsinin yaradılması oldu.1918-ci il iyunun 4-də Batumda Azərbaycan nümayəndə heyəti Osmanlı, Gürcüstan və Ermənistan nümayəndələri ilə CQDY-nun nəqliyyat vasitələrinin bölüşdürülməsi haqqında saziş imzaladı. Bu sənədə görə, keçmiş Rusiya dövlətinin mülkiyyətində olmuş CQDY-nun parovoz və vaqon parkı hər ölkənin ərazisindəki dəmir yolunun uzunluğuna uyğun olaraq dörd tərəf arasında bölüşdürülməli idi. Həmin gün Batumda Azərbaycan və Osmanlı dövlətləri arasında bağlanmış dostluq müqaviləsinə əlavənin 2-ci maddəsinə görə, Osmanlı tərəfinə bütün hərbi yüklərini Azərbaycan dəmir yolları ilə maneəsiz daşımaq hüququ verildi. 1918-ci il sentyabrın 16-da isə İstanbulda Azərbaycan nümayəndə heyətinin başçısı Məhəmməd Əmin Rəsulzadə və Osmanlı hökuməti tərəfindən İsmayıl Haqqı paşa arasında ticarət müqaviləsi imzalandı.
Bu müqavilələrlə Osmanlı tərəfinin Azərbaycan yollarından hərbi yükdaşımalar üçün istifadə etməsi şərtləri tənzimləndi. Bu cəhət Əlimərdan bəy Topçubaşovun 1 noyabrın 4-də Osmanlı dövlətinin xarici işlər nazirliyinə göndərdiyi məktubda da qeyd edilmiş, Mudros barışığının (1918) 15-ci maddəsinə görə, Osmanlı tərəfinin CQDY-nu Antantanın istifadəsinə verməsinin beynəlxalq hüquq olması, bu maddənin Azərbaycanın müstəsna mülkiyyəti olan dəmir yoluna şamil edilməsinin yolverilməzliyi bildirilmişdi.
1918-ci il noyabrın 17-də Bakıya daxil olmuş mütəffiq qoşunların başçısı ingilis generalı U. Tomson Azərbaycanın neft sənayesi, maliyyəsi, həmçinin nəqliyyatı üzərində nəzarəti öz əlinə alsa da, Cümhuriyyət Hökuməti tədricən mövqeyini möhkəmlətdi və idarəçiliyi, o cümlədən nəqliyyata nəzarəti özü həyata keçirməyə başladı. 1918-ci ilin dekabrında dəmir yolu nəqliyyatının işi qismən qaydaya salındı. Yollar Nazirliyi nəqliyyat vasitələrinin təmirini təşkil etdi. 1919-cu ilin yanvarında Azərbaycana məxsus vaqonların bir qismini Gürcüstandan geri almaq mümkün oldu, lakin Azərbaycanın yük vaqonlarının bir hissəsini ingilislər ələ keçirib Batuma və İrəvana apardılar. Dəmir yolu nəqliyyatınınn normal fəaliyyətinin bərpa edilməsində 1919-cu il martın 9-da Azərbaycanla Gürcüstan arasında imzalanmış dəmir yolu əlaqəsi haqqında sazişin də böyük əhəmiyyəti oldu. Bu sazişə əsasən, Azərbaycan dəmir yoluna məxsus nəqliyyat vasitələrinin Tiflisdə dəmir yolu emalatxanalarında təmir edilməsinə başlandı. Yollar naziri Xudadat bəy Məlik-Aslanov 1919-cu il oktyabrın 20-də Azərbaycan Parlamentində çıxışında bildirdi ki, həmin vaxtadək 50 — dən çox parovoz təmir edilmiş və işlək parovozların sayı 100-ü ötmüşdür. Bu da Bakı-Batum istiqamətində qatarların gündəlik hərəkət intensivliyini artırdı. Nəticədə, yolunun gəliri 1919-cu ilin yanvarında 5 milyon manat olduğu halda, həmin ilin dekabrında 40 milyon manata çatdı. 1920-ci ilin əvvəlində Bakı-Batum dəmir yolunun Gürcüstan hissəsində 14270, Azərbaycan hissəsində 10779 nəfər işləyirdi. Poylu stansiyasından Bakıya kimi dəmir yolu xətti körpü və stansiyaların, qatarların mühafizəsinə 634 jandarm cəlb olunmuşdu Azərbaycan Hökuməti 1920-ci ilin martında Avropadan yeni parovozlar almaq, dəmir yol nəqliyyatının işini yaxşılaşdırmaq üçün digər tədbirlər planı hazırlamışdı, lakin Aprel işğalı (1920) bütün bu işləri yarımçıq qoydu.
İstinadlar
- Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası. I cild. Bakı: "Lider". 2004. səh. 212-213. ISBN .
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Poti Baki Demiryolu Bakini Qara deniz sahilindeki Poti liman seheri ile birlesdiren demir yolu Demiryolunun cekilmesiXezer denizi sahilinden Cenubi Qafqazin ortasindan kecmekle Qara deniz sahiline dogru demir yolu cekilmesi ideyasi ilk defe XIX esrin 30 cu illerinde ireli surulse de bu yonde emeli ise yalniz 50 ci illerin ortalarinda baslandi Baki Tiflis Poti istiqametinde demir yolu magistralinin insasi ucun gerekli olan muhendis texniki ve iqtisadi arasdirmalar aparildi lakin Rusiya imperiyasi hokumeti maliyye cetinlikleri ile elaqedar bu demir yolunun hisse hisse cekilmesine qerar verdi O zamanki Qafqaz canisininin ireli surduyu herbi strateji mulahizeler esas goturuldu ve 1865 ci ilde butun evvelki layihelerin eksine olaraq Cenubi Qafqazda demir yolu cekilmesine Bakidan deyil eks istiqametden Potiden baslandi 1867 ci ilde Poti Tiflis demir yolunun insasi ingilis kapitalistleri T Parkins ve F Pauerin yaratdiqlari sirkete konsessiyaya verildi Ingilis sirketi 294 km uzunlugu olan bu demir yolu xettini 1872 ci ilde istifadeye verdi 19 cu esrin 70 ci illerinde Abseron yarimadasinda neft senayesinin suretli inkisafi ve Poti Tiflis demir yolunun zererle islemesi car hokumetini tezlikle Baki ile Tiflis arasinda demir yolu insasina baslamaga vadar etdi 1879 cu ilde car II Aleksandr Baki Tiflis demir yolunun tikintisine icaze verdi 1883 cu il mayin 8 de bu demir yolunun resmi istismarina baslandi Baki Tiflis demir yolunun umumi uzunlugu 548 3 km idi uzerinde 26 stansiya 53 korpu insa edilmisdi Baki Tiflis demir yolu ile eyni vaxtda Poti Tiflis demir yolu uzerindeki Samtredia stansiyasindan Batum limanina demir yolu xetti insa edildi Bele ki Poti limani o zaman boyuk hecmde yukleri qebul edib yola salmaga imkan vermirdi Batum ise Qara denizin Qafqaz sahilinde en elverisli liman idi Samtredia Batum xettinin uzunlugu 105 2 km resmi acilisi 1883 cu il mayin 21 de oldu ve qatarlarin Bakidan Batuma birbasa hereketi baslandi Hem Baki Tiflis hem de Samtredia Batum demir yolu xetlerini Rusiya kapitali ve car ailesi numayendelerinin aparici rol oynadiqlari Zaqafqaziya demir yolu cemiyyeti insa etmisdi Rusiya hokumeti 1889 cu ilde Bakini Tiflis ve Qara deniz sahilleri ile birlesdiren Cenubi Qafqaz demir yolunu CQDY xezinenin hesabina kecirdi CQDY Qafqaz diyarinin sosial iqtisadi inkisafinda xususen de Baki neftinin dunya bazarina cixarilmasinda muhum rol oynadi Demiryolu xettinin genislendirilmesiYuk dasimalarinin xeyli artmasi yuk vaqonlarinin ilk novbede vaqon sistern parkinin suretle genislendirilmesine sebeb oldu Meselen 1883 cu ilde istismar edilen vaqon sisternlerin sayi 400 eded oldugu halda 1890 ci ilde 5494 edede catdirilmisdi Bu artim sonraki onilliklerde de davam edirdi Bu da oz novbesinde CQDY nun buraxiciliq qabiliyyetini yukseltmek zerureti yaratdi Bu meqsedle 1888 90 ci illerde Baki Tiflis demir yolu uzerinde elave 13 yarimstansiya insa edildi movcud stansiyalar genislendirildi 1900 04 cu illerde Baki Sabuncu Bileceri Haciqabul Yevlax Agstafa sahelerinde 302 km uzunlugunda ikinci yol cekildi lakin Birinci dunya muharibesinin dogurdugu cetinlikler ilk novbede son derece coxalmis herbi yuklerin dasinmasi ucun demir yolu neqliyyatinin intensiv istismari gergin qrafikle isleyen parovoz ve vaqonlarin hetta cari temir ucun de saxlanmamasi ixtisasli demiryolcularin cebheye gonderilmesi bohranli veziyyet yaratdi 1917 18 ci illerde herbi emeliyyatlar xususen Qafqaz cebhesinden geri cekilen 100 minlerle rus herbcisinin dasima vasitelerini ve stansiyalari korlamalari Baki Xalq Komissarlari Sovetinin dasnak bolsevik rehberliyinin Qafqaz Islam Ordusunun Baki seherine dogru irelilemesini engellemek ucun demir yollarini korpuleri qesden dagitmasi CQDY nun Azerbaycan hissesinde veziyyeti daha da pislesdirdi AXC dovrunde inkisafiAzerbaycan Xalq Cumhuriyyeti yaradildiqdan sonra milli Hokumetin ilk addimlarindan biri CQDY nun Azerbaycan hissesinin mueyyen edilmesi olke daxilinde ve qonsularla normal neqliyyat elaqesinin yaradilmasi oldu 1918 ci il iyunun 4 de Batumda Azerbaycan numayende heyeti Osmanli Gurcustan ve Ermenistan numayendeleri ile CQDY nun neqliyyat vasitelerinin bolusdurulmesi haqqinda sazis imzaladi Bu senede gore kecmis Rusiya dovletinin mulkiyyetinde olmus CQDY nun parovoz ve vaqon parki her olkenin erazisindeki demir yolunun uzunluguna uygun olaraq dord teref arasinda bolusdurulmeli idi Hemin gun Batumda Azerbaycan ve Osmanli dovletleri arasinda baglanmis dostluq muqavilesine elavenin 2 ci maddesine gore Osmanli terefine butun herbi yuklerini Azerbaycan demir yollari ile maneesiz dasimaq huququ verildi 1918 ci il sentyabrin 16 da ise Istanbulda Azerbaycan numayende heyetinin bascisi Mehemmed Emin Resulzade ve Osmanli hokumeti terefinden Ismayil Haqqi pasa arasinda ticaret muqavilesi imzalandi Bu muqavilelerle Osmanli terefinin Azerbaycan yollarindan herbi yukdasimalar ucun istifade etmesi sertleri tenzimlendi Bu cehet Elimerdan bey Topcubasovun 1 noyabrin 4 de Osmanli dovletinin xarici isler nazirliyine gonderdiyi mektubda da qeyd edilmis Mudros barisiginin 1918 15 ci maddesine gore Osmanli terefinin CQDY nu Antantanin istifadesine vermesinin beynelxalq huquq olmasi bu maddenin Azerbaycanin mustesna mulkiyyeti olan demir yoluna samil edilmesinin yolverilmezliyi bildirilmisdi 1918 ci il noyabrin 17 de Bakiya daxil olmus muteffiq qosunlarin bascisi ingilis generali U Tomson Azerbaycanin neft senayesi maliyyesi hemcinin neqliyyati uzerinde nezareti oz eline alsa da Cumhuriyyet Hokumeti tedricen movqeyini mohkemletdi ve idareciliyi o cumleden neqliyyata nezareti ozu heyata kecirmeye basladi 1918 ci ilin dekabrinda demir yolu neqliyyatinin isi qismen qaydaya salindi Yollar Nazirliyi neqliyyat vasitelerinin temirini teskil etdi 1919 cu ilin yanvarinda Azerbaycana mexsus vaqonlarin bir qismini Gurcustandan geri almaq mumkun oldu lakin Azerbaycanin yuk vaqonlarinin bir hissesini ingilisler ele kecirib Batuma ve Irevana apardilar Demir yolu neqliyyatininn normal fealiyyetinin berpa edilmesinde 1919 cu il martin 9 da Azerbaycanla Gurcustan arasinda imzalanmis demir yolu elaqesi haqqinda sazisin de boyuk ehemiyyeti oldu Bu sazise esasen Azerbaycan demir yoluna mexsus neqliyyat vasitelerinin Tiflisde demir yolu emalatxanalarinda temir edilmesine baslandi Yollar naziri Xudadat bey Melik Aslanov 1919 cu il oktyabrin 20 de Azerbaycan Parlamentinde cixisinda bildirdi ki hemin vaxtadek 50 den cox parovoz temir edilmis ve islek parovozlarin sayi 100 u otmusdur Bu da Baki Batum istiqametinde qatarlarin gundelik hereket intensivliyini artirdi Neticede yolunun geliri 1919 cu ilin yanvarinda 5 milyon manat oldugu halda hemin ilin dekabrinda 40 milyon manata catdi 1920 ci ilin evvelinde Baki Batum demir yolunun Gurcustan hissesinde 14270 Azerbaycan hissesinde 10779 nefer isleyirdi Poylu stansiyasindan Bakiya kimi demir yolu xetti korpu ve stansiyalarin qatarlarin muhafizesine 634 jandarm celb olunmusdu Azerbaycan Hokumeti 1920 ci ilin martinda Avropadan yeni parovozlar almaq demir yol neqliyyatinin isini yaxsilasdirmaq ucun diger tedbirler plani hazirlamisdi lakin Aprel isgali 1920 butun bu isleri yarimciq qoydu IstinadlarAzerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Ensiklopediyasi I cild Baki Lider 2004 seh 212 213 ISBN 9952 417 14 2 Xarici kecidlerVikianbarda Poti Baki demir yolu ile elaqeli mediafayllar var