Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Sam mirzə Şah İsmayıl oğlu Səfəvi (28 avqust 1518 – 1567) — Səfəvi şahzadəsi, təzkirəçi, ədəbiyyatşünas.
| Əbül Nasir Sultan Sam Mirzə | |
|---|---|
| 1521 – 1529 | |
| Əvvəlki | Bəhram Mirzə Səfəvi |
| Sonrakı | Bəhram Mirzə Səfəvi |
| 1532 – 1534 | |
| Sonrakı | Bəhram Mirzə Səfəvi |
| 1549 – 1567 | |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | , Marağa, Səfəvilər dövləti |
| Vəfat tarixi | |
| Vəfat yeri | Qəhqəhə qalası, Səfəvilər dövləti |
| Dəfn yeri | |
| Fəaliyyəti | xəttat, şair |
| Atası | Şah İsmayıl Xətai |
| Anası | Şah Sultan |
| Dini | Şiə İslam |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
10 sentyabr 1517-ci ildə, Şah İsmayıl Xətai və Şahbəyim Taclı Bəyimin övladı olaraq dünyaya gəlmişdir.Bəhram Mirzə Səfəvini əvəz edərək iki dəfə Xorasan hakimi və Ərdəbil hakimi olmuşdur. Şah İsmayılın qəfil ölümündən sonra 10 yaşında hakimiyyətə keçən oğlu Təhmasib mirzə feodalların, qızılbaş əmirlərinin əlində oyuncağa çevrilmişdi. İlk on il hədsiz hərcmərclik və qızılbaş tayfa başçıları arasında kəskin qanlı döyüşlər dövrü idi. Əmirlər və tayfa başçıları arasında bu qanlı çəkişmələrlə yanaşı, bir tərəfdən də osmanlılar tez-tez Azərbaycana hücum edirdi. Şahlığının 10-cu ilində — 20 yaşlarında hakimiyyəti möhkəmlətmək, ölkəni daha çox nizama salmaq istərkən Təhmasib daxildə və xaricdə böyük çətinliklərlə üzləşir. Əmirül-üməra Hüseyn xan Şamlı ən yaxşı torpaqları şamlıların əlində toplamağa çalışmaqla yanaşı, vaxtilə lələsi olduğu Sam Mirzəni hakimiyyətə keçirmək üçün Şah Təhmasibi zəhərləmək istəyir. Şah bunu eşidərək Hüseyn xanı yanına çağırtdırıb, tikə-tikə doğratdırır. Elə bu zamanlar Sam Mirzə qardaşına xəyanət edərək özünü Osmanlı sultanı Sultan Süleymanın vassalı sayır. 1534-cü ildə Sultan Süleyman qızılbaş ordusunun Xorasan ətrafında özbəklərlə vuruşduğunu nəzərə alaraq böyük ordu ilə Azərbaycana hücum edir. Bu zaman bir çox qızılbaş əmirləri — Azərbaycanın cənub hissəsinin əmirül-ümərası , əyanlardan Məhəmməd xan Zülqədər, , Qazi xan Təkəli və başqaları sultanın tərəfinə keçirlər. Şah Təhmasib öz ordusu ilə Van və Ərciş torpaqlarına çəkilir, ordu yorğun və Osmanlılara müqayisədə az olduğu üçün ciddi döyüşə girmir. Sultan öz ordusu ilə qışı Bağdadda keçirir və yenidən Təbrizə gəlir, Azərbaycanı talayıb İstanbula qayıdır.
Üsyan
Tarixi kitablarda göstərilir ki, Sam mirzə, oğlanları və Əlqasın oğlanlarının qatili Məhəmməd bəy Qoyunçuoğlu Piri bəyin yanına gedir. Əmirxan Mosullu Vəraminə Piri bəyin üstünə gedib, onu öldürdür. Qoyunçuoğlunu tutub gətirir və həbs edirlər.
"Xülasətüt-təvarix" əsərində hadisə və tarix daha dəqiq təsvir olunmuşdur: O, yazır ki, Sam mirzə iki oğlu ilə Qəhqəhə qalasına göndərilir. O, qalada həbs olunan İsmayıl mirzəyə bir qəsidə yazıb göndərir.
Qəsidədə xahiş edilirdi ki, əgər hakimiyyət sənə çatsa, məni bir yerə hakim təyin edərsən. Qəhqəhənin qalabəyi həmin qəsidəni başqa kağızlarla İsmayıl mirzədən alıb, şah Təhmasiba göndərir. Şah Təhmasib qəsidəni görüb, Sam mirzədən bədgüman olur. Məhəmməd bəy Qoyunçuoğlunu 30 nəfər qorçu ilə gizlicə çağırtdırıb deyir ki, mənim qalada 5 düşmənim vardır. Həbib bəyə hökm yazır ki, Məhəmməd bəyin sözü bizim sözümüzdür, əməl edin. Məhəmməd bəy qalaya çatıb deyir ki, Əlqas Mirzənin oğlanları, Sam Mirzə və onun oğlanlarını bir yerə cəm edin. Məhəmməd bəy onların yeməklərinə zəhər qatıb göndərir. Onlar işi başa düşüb, yemirlər və öz mənzillərində olan bəzi ehtiyatda qalmış yeməklərlə dolanırlar. Məhəmməd bəy belə qərara gəlir ki, onları gecə yuxuda olduqları vaxt boğub öldürsünlər. Əvvəl Sam mirzənin oğlundan başlayırlar. Birini yuxuda ikən boğurlar. Digəri isə ayılıb istəyir ki, özünü arxadan atasına çatdırsın, onun da işini bitirirlər. Sam mirzəni öldürmək istədikdə əsasını götürüb onları vurur. Qorçilər ipi onun boğazına salıb boğurlar. 5 nəfəri qalada dəfn edib, məsələni şah Təhmasibə xəbər verirlər. Şah Təhmasib divanxanaya gəlib deyir ki, Sam mirzə, övladları və Əlqasın oğlanları qalada bir mənzildə olarkən zəlzələ olub, tavan onların üstünə uçub və onlar ölüblər. Bir müddətdən sonra şah Təhmasib onların cəsədlərini qaladan gətirtdirib ata-babalarının məqbərələri olan Kəlxuran kəndində dəfn etdirir.
Bu hadisə 975-ci ilin cümadiəs-sani ayında (3.II.1567 – 1.I.1568) baş vermişdir. Sam mirzə öldürülərkən 51 yaşı olmuşdur.
Ədəbi fəaliyyəti
Sam Mirzə "Töhfeyi-Sami"sində Hərfi İsfahani deyilən şairin Gilan əhlinin həcvinə şəhraşub yazdığını, buna görə də müttəhim bilindiyini, dili kəsildiyini yazır.
Sam Mirzənin sözlərindən, gizlətmədiyi köntöy münasibətindən bu da sezilir ki, deyəsən, Hərfinin ustalığı çox da yüksək deyilmiş. Çünki Sam Mirzə kinayə ilə "Hərfinin dili Gilanı həcv etdiyi şəhraşubuna görə deyil, başqa şeirlərinə görə kəsilməli idi" yazır. Yəni, şeirləri o qədər zəifdir ki, müəllifi elə bozluğuna görə ən ağır cəzaya layiq görmək olar.
Sam Mirzə XVI əsrin 2-ci yarısında yaşamış şairlər haqqında məlumat verən farsca yazdığı "Töhfeyi-Sami" təzkirəsini yazarkən ""dən örnək kimi istifadə etmişdi. Sadiq bəy Əfşar "Məcməül-xəvas" təzkirəsini tərtib edərkən Nəvai təzkirəsindən əlavə Caminin "Baharistan", Dövlətşah Səmərqəndinin "", Sam Mirzənin "Töhfeyi-Sami" və başqa əsərlərdən istifadə etmişdir.
Ailəsi
Hüseyn xan Şamlının qızı ilə evlənmişdir. 2 oğlu, 1 qızı olmuşdur. Adları bilinmir. Qızı 1578-ci ildə Şəki hakimi İsa xan Baqrationi evlənmişdir.
Əsərləri
- Töhfeyi-Sami (Töhfeyi-Sami, Sam Mirzə ibn Şah İsmayıl Səfəvi, AMEA ƏYİ, Б-5778)
İstinadlar
- Qazı Əhməd Qumi. Xülasətüt-təvarix, Tehran, 1359 h.ş.,s.550-555
- Montgomery, Hugh, ed. (1980). Burke's Royal Families of the World, Volume 2. London: Burke's Peerage. p. 139. .
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Sam mirze Sah Ismayil oglu Sefevi 28 avqust 1518 1567 Sefevi sahzadesi tezkireci edebiyyatsunas Ebul Nasir Sultan Sam MirzeXorasan beylerbeyliyi Herat hakimliyi1521 1529EvvelkiBehram Mirze SefeviSonrakiBehram Mirze SefeviXorasan beylerbeyliyi1532 1534SonrakiBehram Mirze SefeviErdebil hakimi1549 1567Sexsi melumatlarDogum tarixi 28 avqust 1518Dogum yeri Maraga Sefeviler dovletiVefat tarixi 1567Vefat yeri Qehqehe qalasi Sefeviler dovletiDefn yeriFealiyyeti xettat sairAtasi Sah Ismayil XetaiAnasi Sah SultanDini Sie Islam Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyati10 sentyabr 1517 ci ilde Sah Ismayil Xetai ve Sahbeyim Tacli Beyimin ovladi olaraq dunyaya gelmisdir Behram Mirze Sefevini evez ederek iki defe Xorasan hakimi ve Erdebil hakimi olmusdur Sah Ismayilin qefil olumunden sonra 10 yasinda hakimiyyete kecen oglu Tehmasib mirze feodallarin qizilbas emirlerinin elinde oyuncaga cevrilmisdi Ilk on il hedsiz hercmerclik ve qizilbas tayfa bascilari arasinda keskin qanli doyusler dovru idi Emirler ve tayfa bascilari arasinda bu qanli cekismelerle yanasi bir terefden de osmanlilar tez tez Azerbaycana hucum edirdi Sahliginin 10 cu ilinde 20 yaslarinda hakimiyyeti mohkemletmek olkeni daha cox nizama salmaq isterken Tehmasib daxilde ve xaricde boyuk cetinliklerle uzlesir Emirul umera Huseyn xan Samli en yaxsi torpaqlari samlilarin elinde toplamaga calismaqla yanasi vaxtile lelesi oldugu Sam Mirzeni hakimiyyete kecirmek ucun Sah Tehmasibi zeherlemek isteyir Sah bunu esiderek Huseyn xani yanina cagirtdirib tike tike dogratdirir Ele bu zamanlar Sam Mirze qardasina xeyanet ederek ozunu Osmanli sultani Sultan Suleymanin vassali sayir 1534 cu ilde Sultan Suleyman qizilbas ordusunun Xorasan etrafinda ozbeklerle vurusdugunu nezere alaraq boyuk ordu ile Azerbaycana hucum edir Bu zaman bir cox qizilbas emirleri Azerbaycanin cenub hissesinin emirul umerasi eyanlardan Mehemmed xan Zulqeder Qazi xan Tekeli ve basqalari sultanin terefine kecirler Sah Tehmasib oz ordusu ile Van ve Ercis torpaqlarina cekilir ordu yorgun ve Osmanlilara muqayisede az oldugu ucun ciddi doyuse girmir Sultan oz ordusu ile qisi Bagdadda kecirir ve yeniden Tebrize gelir Azerbaycani talayib Istanbula qayidir UsyanTarixi kitablarda gosterilir ki Sam mirze oglanlari ve Elqasin oglanlarinin qatili Mehemmed bey Qoyuncuoglu Piri beyin yanina gedir Emirxan Mosullu Veramine Piri beyin ustune gedib onu oldurdur Qoyuncuoglunu tutub getirir ve hebs edirler Xulasetut tevarix eserinde hadise ve tarix daha deqiq tesvir olunmusdur O yazir ki Sam mirze iki oglu ile Qehqehe qalasina gonderilir O qalada hebs olunan Ismayil mirzeye bir qeside yazib gonderir Qesidede xahis edilirdi ki eger hakimiyyet sene catsa meni bir yere hakim teyin edersen Qehqehenin qalabeyi hemin qesideni basqa kagizlarla Ismayil mirzeden alib sah Tehmasiba gonderir Sah Tehmasib qesideni gorub Sam mirzeden bedguman olur Mehemmed bey Qoyuncuoglunu 30 nefer qorcu ile gizlice cagirtdirib deyir ki menim qalada 5 dusmenim vardir Hebib beye hokm yazir ki Mehemmed beyin sozu bizim sozumuzdur emel edin Mehemmed bey qalaya catib deyir ki Elqas Mirzenin oglanlari Sam Mirze ve onun oglanlarini bir yere cem edin Mehemmed bey onlarin yemeklerine zeher qatib gonderir Onlar isi basa dusub yemirler ve oz menzillerinde olan bezi ehtiyatda qalmis yemeklerle dolanirlar Mehemmed bey bele qerara gelir ki onlari gece yuxuda olduqlari vaxt bogub oldursunler Evvel Sam mirzenin oglundan baslayirlar Birini yuxuda iken bogurlar Digeri ise ayilib isteyir ki ozunu arxadan atasina catdirsin onun da isini bitirirler Sam mirzeni oldurmek istedikde esasini goturub onlari vurur Qorciler ipi onun bogazina salib bogurlar 5 neferi qalada defn edib meseleni sah Tehmasibe xeber verirler Sah Tehmasib divanxanaya gelib deyir ki Sam mirze ovladlari ve Elqasin oglanlari qalada bir menzilde olarken zelzele olub tavan onlarin ustune ucub ve onlar olubler Bir muddetden sonra sah Tehmasib onlarin cesedlerini qaladan getirtdirib ata babalarinin meqbereleri olan Kelxuran kendinde defn etdirir Bu hadise 975 ci ilin cumadies sani ayinda 3 II 1567 1 I 1568 bas vermisdir Sam mirze oldurulerken 51 yasi olmusdur Edebi fealiyyetiSam Mirze Tohfeyi Sami sinde Herfi Isfahani deyilen sairin Gilan ehlinin hecvine sehrasub yazdigini buna gore de muttehim bilindiyini dili kesildiyini yazir Sam Mirzenin sozlerinden gizletmediyi kontoy munasibetinden bu da sezilir ki deyesen Herfinin ustaligi cox da yuksek deyilmis Cunki Sam Mirze kinaye ile Herfinin dili Gilani hecv etdiyi sehrasubuna gore deyil basqa seirlerine gore kesilmeli idi yazir Yeni seirleri o qeder zeifdir ki muellifi ele bozluguna gore en agir cezaya layiq gormek olar Sam Mirze XVI esrin 2 ci yarisinda yasamis sairler haqqinda melumat veren farsca yazdigi Tohfeyi Sami tezkiresini yazarken den ornek kimi istifade etmisdi Sadiq bey Efsar Mecmeul xevas tezkiresini tertib ederken Nevai tezkiresinden elave Caminin Baharistan Dovletsah Semerqendinin Sam Mirzenin Tohfeyi Sami ve basqa eserlerden istifade etmisdir AilesiHuseyn xan Samlinin qizi ile evlenmisdir 2 oglu 1 qizi olmusdur Adlari bilinmir Qizi 1578 ci ilde Seki hakimi Isa xan Baqrationi evlenmisdir EserleriTohfeyi Sami Tohfeyi Sami Sam Mirze ibn Sah Ismayil Sefevi AMEA EYI B 5778 IstinadlarQazi Ehmed Qumi Xulasetut tevarix Tehran 1359 h s s 550 555 Montgomery Hugh ed 1980 Burke s Royal Families of the World Volume 2 London Burke s Peerage p 139 ISBN 0850110297