Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Zaqafqaziya dəmiryolu — Rusiya imperiyası və SSRİ dövründə Cənubi Qafqazda fəaliyyət göstərmiş dəmiryolu xətti. Dəmiryolu xətti Gürcüstan, Azərbaycan və Ermənistan ərazisindən keçirdi. 1967-ci ildə yolun Azərbaycan SSR ərazisində yerləşən hissəsi Zaqafqaziya yolundan ayrılaraq, müstəqil Azərbaycan Dəmir Yolları idarəsinin tabeliyinə verildi.
| Dəmiryolu xətti | |
| Zaqafqaziya dəmiryolu | |
|---|---|
 | |
| Ölkələr | |
| Şəhərlər | |
| Uzunluğu | 826 km |
| Başlayır | Batumi |
| Bitir | Bakı |
| Tikilmə tarixi | 1865-1991 |
| Sahibi |  Rusiya imperiyası  SSRİ |
| Şpalları | beton |
| Sürət | 120 km/saat |
| Vəziyyəti | İşlək |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
SSRİ dağıldıqdan sonra 1990-cı illərdə Ermənistan dəmir yollarına və Gürcüstan dəmir yollarına bölünmüş, bir hissəsi Azərbaycan Dəmir Yollarının tabeliyinə keçmişdir.
Tarixi
İnşası
Yolun inşasına 1865-ci ildə Poti-Tiflis dəmiryolunun tikintisi ilə başlanılmışdır. Dəmiryolunun Poti-Zestafoni hissəsi 14 avqust 1871-ci ildə açılmışdır. Bütün xəttin istismara verilməsi isə 1872-ci ildə baş tutmuşdur.
Bakıda neft sənayesinin inkişafı ilə əlaqədar limanlara neft ixracına ehtiyac yaranırdı. Bakı-Tiflis-Poti istiqamətində dəmir yolu magistralının inşası üçün gərəkli olan mühəndis-texniki və iqtisadi araşdırmalar aparıldı. Lakin Rusiya hökuməti maliyyə çətinlikləri ilə əlaqədar bu dəmir yolunun hissə-hissə çəkilməsinə qərar verdi. O zamankı Qafqaz canişininin irəli sürdüyü hərbi-strateji mülahizələr əsas götürüldü və 1865-ci ildə, bütün əvvəlki layihələrin əksinə olaraq, Cənubi Qafqazda dəmir yolu çəkilməsinə Bakıdan deyil, əks istiqamətdən — Potidən başlandı. 1867-ci ildə Poti-Tiflis dəmir yolunun inşası ingilis kapitalistləri T.Parkins və F.Pauerin yaratdıqları şirkətə konsessiyaya verildi. İngilis şirkəti 294 km uzunluğu olan bu dəmir yolu xəttini 1872-ci ildə istifadəyə verdi.
1877-ci ildə həqiqi dövlət müşaviri K.F.Bentkovski Rusiya çar hökuməti tərəfindən Poti-Tiflis Dəmiryolu Cəmiyyətinin idarə heyətinə direktor təyin edildi.
Abşeron yarımadasında neft sənayesinin sürətli inkişafı və Poti-Tiflis dəmir yolunun zərərlə işləməsi çar hökumətini tezliklə Bakı ilə Tiflis arasında dəmir yolu inşasına başlamağa vadar etdi. 1879-cu ildə çar II Aleksandr Bakı-Tiflis dəmir yolunun tikintisinə icazə verdi. 1883-cü il mayın 8-də Samtredi-Batum və nəqliyyat üçün açıldı. Bakı-Tiflis dəmir yolunun ümumi uzunluğu 548,3 km idi, üzərində 26 stansiya, 53 körpü inşa edilmişdi. Bakı-Tiflis dəmir yolu ilə eyni vaxtda Poti-Tiflis dəmir yolu üzərindəki Samtredia stansiyasından Batum limanına dəmir yolu xətti inşa edildi. Belə ki, Poti limanı o zaman böyük həcmdə yükləri qəbul edib yola salmağa imkan vermirdi, Batum isə Qara dənizin Qafqaz sahilində ən əlverişli liman idi. Samtredi-Batum xəttinin (uzunluğu 105,2 km) rəsmi açılışı 1883-cü il mayın 21-də oldu və qatarların Bakıdan Batuma birbaşa hərəkəti başlandı. Həm Bakı-Tiflis, həm də Samtredi-Batum dəmir yolu xətlərini Rusiya kapitalı və çar ailəsi nümayəndələrinin aparıcı rol oynadıqları "Zaqafqaziya dəmir yolu cəmiyyəti" inşa etmişdi. Rusiya hökuməti 1889-cu ildə Bakını Tiflis və Qara dəniz sahilləri ilə birləşdirən Cənubi Qafqaz dəmir yolunu (CQDY) xəzinənin hesabına keçirdi. CQDY Qafqaz diyarının sosial-iqtisadi inkişafında, xüsusən də Bakı neftinin dünya bazarına çıxarılmasında mühüm rol oynadı.
Genişlənməsi
Yük daşımalarının xeyli artması yük vaqonlarının, ilk növbədə, vaqon-sistern parkının sürətlə genişləndirilməsinə səbəb oldu. Məsələn, 1883-cü ildə istismar edilən vaqon-sisternlərin sayı 400 ədəd olduğu halda, 1890-cı ildə 5494 ədədə çatdırılmışdı. Bu artım sonrakı onilliklərdə də davam edirdi. Bu da, öz növbəsində, Zaqafqaziya dəmiryolunun buraxıcılıq qabiliyyətini yüksəltmək zərurəti yaratdı. Bu məqsədlə 1888–90-cı illərdə Bakı-Tiflis dəmir yolu üzərində əlavə 13 yarımstansiya inşa edildi, mövcud stansiyalar genişləndirildi. 1900–04-cü illərdə Bakı-Sabunçu, Biləcəri-Hacıqabul, Yevlax-Ağstafa sahələrində 302 km uzunluğunda ikinci yol çəkildi.
1899–1908-ci illərdə Tiflis-Aleksandropol-İrəvan-Culfa xətti çəkildi.
Artıq 1913-cü ildə yolun uzunluğu 1767 verst (1870 km -dən çox) idi.
Birinci Dünya müharibəsi dövründə (1917-ci ilə qədər) Osmanlı imperiyasının işğal olunmuş ərazilərində hərbi sahə yollarının (750 və 1067 mm) hissələri tikildi: Sarıqamış — Köprüköy — Ərzurum — Aşkale — Mamaxatun, Şahtaxtı — Maku — Bəyazit — Karakalis — Alaşkert və Trabzon — Gümüşan. Aşağıdakı hissələrdə inşa edildi (və yaxud inşası planlaşdırılırdı): Kopryukoy — Xınıs, Karakalis — Malazgird — Axlat, Sarıkamış — Karaurgan, Borjomi — Qars — Oltı,Urmiya gölüü — Dilman — Amadia (Xanə-Sur aşırımından),Şərqi Bəyazid — Arnis — Van gölü, Gümuşan — Bayburt — Aşkale və Heydərabad (Urmiya gölünün cənub sahili) — Revanduz (İran) və Batum — Trabzon.
Rusiya imperiyası tərkibində olan Cənubi Qafqazda isə Tuapse — Soçi — Novo-Senaki, Yevlax — Şuşa və Bakı — Şem — Nuxa — Siqnax xətlərinin tikintisi davam etdirilirdi.
1925-ci ildə Leninakan — Artik dəmir yolu qolu, 1935-ci ildə Gumbrin stansiyasına bir qolu olan Broceula — Tsxaltubo, 1940-cı ildə Cvari və Tkvarçeliyədə gedən Qori — Sxinvali və Tsxakaya — Suxumi hissələri istifadəyə verildi. Qara dəniz yolunda işləyən qatarların hərəkəti 1942-ci ilin sonunda açıldı. 1949-cu ildə bu xəttin son hissəsi Suxumi — Adler daimi istismar üçün qəbul edildi. 1950-ci ildə Abxaziya Sovet Sosialist Respublikası ərazisində yerləşən bir sıra stansiyaların və dayanacaq məntəqələrinin adı dəyişdirildi..
11 dekabr 1939-cu ildə Zaqafqaziya dəmiryolu xəttinə Lavrenti Beriyanın adı verildi.
1967-ci ildə yolun Azərbaycan SSR ərazisində yerləşən hissəsi Zaqafqaziya yolundan ayrılaraq, müstəqil Azərbaycan Dəmir Yolları idarəsi təşkil edildi.
Sovet İttifaqının dağılmasından sonra Zaqafqaziya Dəmiryolu əslində Abxaziya (İnquri çayının qərbində Samtredski hissəsinin bölməsi), Ermənistan (İrəvan qolu) və Gürcüstan (Samtredski qolu) arasında bölündü.
İkinci Qarabağ müharibəsi bitdikdən sonra 2021-ci il Azərbaycan və Ermənistan ərazilərindən dəmir yolu xəttinin bərpası nəzərdə tutulur.
Strukturu
Zaqafqaziya dəmiryolunun ümumi uzunluğu 1887 km-dir (1951-ci ildən etibarən), yol idarəsi Tiflisdə yerləşirdi.
1 yanvar 1967-ci ildən etibarən yolda üç şöbə — Samtredskoe (şöbənin mərkəzi Samtredia-I stansiyasında), Tbilisi, İrəvan mövcud idi.
Yol Şimali Qafqaz dəmir yolu ilə (Vesyoloye stansiyasına qədər), Azərbaycan dəmir yolu ilə (İrəvan-Naxçıvan xəttindəki Şərur tansiyasından Azərbaycan dəmir yolunun Tbilisi — Bakı xəttindəki Böyük-Kəsik stansiyasına qədər) həmsərhəddir.
Yolun əsas qovşaq stansiyaları: Samtredia I, Xaşuri, Navtluqi I və Masisdir.
Xaşuri — Zestafoni hissəsində, xətt boyunca ən çətin Suram keçidi var. 1933-cü ildən başlayaraq yolda elektrik lokomotivləri tərəfindən xidmət göstərilir (əvvəlcə onlar Suramski Sovetski seriyasının elektrik lokomotivləri idi, sonra VL8 nümunələri gətirildi).
1969–1979-cu illərdə Qori — Sxinvali hissəsində. 6000 volt gərginlikli birbaşa cərəyanla dəmir yollarının elektrikləşdirilməsi üçün təcrübələr aparılmışdır.
1988-ci ildən etibarən Zaqafqaziya Dəmiryolunun bütün xətləri və qolları birbaşa elektrikləşdirildi. Dartma hərəkət heyəti (elektrik lokomotivləri) və DC MVPS istifadə edildi və yalnız elektrikləşdirilməmiş stansiya yollarında manevr etmək üçün, sənaye müəssisələrinin və karxanaların yollarında yük daşımaq üçün dizel lokomotivləri istifadə edilirdi.
Texniki tərkibi
- F Buxar lokomotivi
- Suram elektrik lokomotivləri
- PB21 elektrovozları
Mükafatları
- "Oktyabr inqilabı" ordeni (1973)
İstinadlar
- Большая Советская Энциклопедия. Гл. ред. Б. А. Введенский, 2-е изд. Т. 16. Железо — Земли. 1952. 672 стр., илл.; 51 л. илл. и карт.
- Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası. I cild. Bakı: "Lider". 2004. səh. 212-213. ISBN .
- Бентковский Карл Феликсович // Список гражданским чинам четвертого класса. Том I. Исправлен по 1-е марта 1878 года. I. СПб.: Типография . 1878. 529.
- Создание Общества Закавказской железной дороги[ölü keçid]
- Корсун Н.Г. Первая мировая война на Кавказском фронте. Москва: Воениздат НКО СССР. 1946. 86–88.
- Петров М. А. Подготовка России к мировой войне на море 2020-10-08 at the Wayback Machine: С 10 схемами в тексте и 2 картами в прил. / С предисл. М. Павловича ; Штаб РККА. Упр. по исслед. и использованию опыта войн. — М. ; Л. : Гос. воен. изд-во, 1926. — XII, 260 c. — С. 177
- Широкорад А. Б. Утерянные земли России. От Петра I до Гражданской войны — М.: Вече, 2006–464 с. . Раздел IV: Карсская область 2018-01-30 at the Wayback Machine
- Макинская узкоколейная железная дорога. Российский журнал энтузиастов рельсового пути "Семафор" — № 5 — август 2003
- Аллен У., Муратов П. Битвы за Кавказ. История войн на турецко-кавказском фронте. 1828—1921. М.: ru:Центрполиграф. Пер. с англ. . 2016. 513. ISBN .
- Айрапетов О. Р. Колчак у ворот Царьграда. Планы десанта на Босфор в 1917 году // Родина. 2004. № 9. С. 23–26.
- . Archived from the original on 2010-05-10. İstifadə tarixi: 2021-10-13.
- "Постановление политбюро ЦК ВКП(б) о присвоении железной дороги имени Л. П. Берии от 11.12.1939". 2017-10-09 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-10-13.
- . 2011-02-05 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-02-12.
- В Москве обсудят строительство железной дороги через Азербайджан в Армению 2021-02-06 at the Wayback Machine [1] 2021-02-02 at the Wayback Machine // , 26 января 2021
- Атлас Железных дорог СССР. М.: 1968
- Исаев И. П., Фрайфельд А. В. Беседы об электрической железной дороге. — М.: Транспорт, 1989. — 359 с.: ил., табл. — Библиогр.: с 356.
Xarici keçidlər
- Расчётные знаки коллективного снабжения управления железных дорог С. С. С. Р. Закавказья (к вопросу о времени эмиссии)
- Все как по рельсам. У Закавказской железной дороги есть шанс на возрождение // ru:Sputnik, 21.01.2021
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Zaqafqaziya demiryolu Rusiya imperiyasi ve SSRI dovrunde Cenubi Qafqazda fealiyyet gostermis demiryolu xetti Demiryolu xetti Gurcustan Azerbaycan ve Ermenistan erazisinden kecirdi 1967 ci ilde yolun Azerbaycan SSR erazisinde yerlesen hissesi Zaqafqaziya yolundan ayrilaraq musteqil Azerbaycan Demir Yollari idaresinin tabeliyine verildi Demiryolu xettiZaqafqaziya demiryoluOlkeler Rusiya imperiyasi Azerbaycan Gurcustan ErmenistanSeherler BatumiTbilisiBakiIrevanGumruUzunlugu 826 kmBaslayir BatumiBitir BakiTikilme tarixi 1865 1991Sahibi Rusiya imperiyasi SSRISpallari betonSuret 120 km saatVeziyyeti Islek Vikianbarda elaqeli mediafayllar SSRI dagildiqdan sonra 1990 ci illerde Ermenistan demir yollarina ve Gurcustan demir yollarina bolunmus bir hissesi Azerbaycan Demir Yollarinin tabeliyine kecmisdir TarixiInsasi Zaqafqaziya Demiryolu Sirketinin 5 bon deyerinde buraxilmis istiqrazi 23 aprel 1882 Yolun insasina 1865 ci ilde Poti Tiflis demiryolunun tikintisi ile baslanilmisdir Demiryolunun Poti Zestafoni hissesi 14 avqust 1871 ci ilde acilmisdir Butun xettin istismara verilmesi ise 1872 ci ilde bas tutmusdur Bakida neft senayesinin inkisafi ile elaqedar limanlara neft ixracina ehtiyac yaranirdi Baki Tiflis Poti istiqametinde demir yolu magistralinin insasi ucun gerekli olan muhendis texniki ve iqtisadi arasdirmalar aparildi Lakin Rusiya hokumeti maliyye cetinlikleri ile elaqedar bu demir yolunun hisse hisse cekilmesine qerar verdi O zamanki Qafqaz canisininin ireli surduyu herbi strateji mulahizeler esas goturuldu ve 1865 ci ilde butun evvelki layihelerin eksine olaraq Cenubi Qafqazda demir yolu cekilmesine Bakidan deyil eks istiqametden Potiden baslandi 1867 ci ilde Poti Tiflis demir yolunun insasi ingilis kapitalistleri T Parkins ve F Pauerin yaratdiqlari sirkete konsessiyaya verildi Ingilis sirketi 294 km uzunlugu olan bu demir yolu xettini 1872 ci ilde istifadeye verdi 1877 ci ilde heqiqi dovlet musaviri K F Bentkovski Rusiya car hokumeti terefinden Poti Tiflis Demiryolu Cemiyyetinin idare heyetine direktor teyin edildi Abseron yarimadasinda neft senayesinin suretli inkisafi ve Poti Tiflis demir yolunun zererle islemesi car hokumetini tezlikle Baki ile Tiflis arasinda demir yolu insasina baslamaga vadar etdi 1879 cu ilde car II Aleksandr Baki Tiflis demir yolunun tikintisine icaze verdi 1883 cu il mayin 8 de Samtredi Batum ve neqliyyat ucun acildi Baki Tiflis demir yolunun umumi uzunlugu 548 3 km idi uzerinde 26 stansiya 53 korpu insa edilmisdi Baki Tiflis demir yolu ile eyni vaxtda Poti Tiflis demir yolu uzerindeki Samtredia stansiyasindan Batum limanina demir yolu xetti insa edildi Bele ki Poti limani o zaman boyuk hecmde yukleri qebul edib yola salmaga imkan vermirdi Batum ise Qara denizin Qafqaz sahilinde en elverisli liman idi Samtredi Batum xettinin uzunlugu 105 2 km resmi acilisi 1883 cu il mayin 21 de oldu ve qatarlarin Bakidan Batuma birbasa hereketi baslandi Hem Baki Tiflis hem de Samtredi Batum demir yolu xetlerini Rusiya kapitali ve car ailesi numayendelerinin aparici rol oynadiqlari Zaqafqaziya demir yolu cemiyyeti insa etmisdi Rusiya hokumeti 1889 cu ilde Bakini Tiflis ve Qara deniz sahilleri ile birlesdiren Cenubi Qafqaz demir yolunu CQDY xezinenin hesabina kecirdi CQDY Qafqaz diyarinin sosial iqtisadi inkisafinda xususen de Baki neftinin dunya bazarina cixarilmasinda muhum rol oynadi Genislenmesi PB21 elektrik lokomotivinin Xasuri Qori hissesinde sinaqlari Yuk dasimalarinin xeyli artmasi yuk vaqonlarinin ilk novbede vaqon sistern parkinin suretle genislendirilmesine sebeb oldu Meselen 1883 cu ilde istismar edilen vaqon sisternlerin sayi 400 eded oldugu halda 1890 ci ilde 5494 edede catdirilmisdi Bu artim sonraki onilliklerde de davam edirdi Bu da oz novbesinde Zaqafqaziya demiryolunun buraxiciliq qabiliyyetini yukseltmek zerureti yaratdi Bu meqsedle 1888 90 ci illerde Baki Tiflis demir yolu uzerinde elave 13 yarimstansiya insa edildi movcud stansiyalar genislendirildi 1900 04 cu illerde Baki Sabuncu Bileceri Haciqabul Yevlax Agstafa sahelerinde 302 km uzunlugunda ikinci yol cekildi 1899 1908 ci illerde Tiflis Aleksandropol Irevan Culfa xetti cekildi Artiq 1913 cu ilde yolun uzunlugu 1767 verst 1870 km den cox idi Birinci Dunya muharibesi dovrunde 1917 ci ile qeder Osmanli imperiyasinin isgal olunmus erazilerinde herbi sahe yollarinin 750 ve 1067 mm hisseleri tikildi Sariqamis Koprukoy Erzurum Askale Mamaxatun Sahtaxti Maku Beyazit Karakalis Alaskert ve Trabzon Gumusan Asagidaki hisselerde insa edildi ve yaxud insasi planlasdirilirdi Kopryukoy Xinis Karakalis Malazgird Axlat Sarikamis Karaurgan Borjomi Qars Olti Urmiya goluu Dilman Amadia Xane Sur asirimindan Serqi Beyazid Arnis Van golu Gumusan Bayburt Askale ve Heyderabad Urmiya golunun cenub sahili Revanduz Iran ve Batum Trabzon Zaqafqaziya demiryolu xetti 1916 ci il Rusiya imperiyasi terkibinde olan Cenubi Qafqazda ise Tuapse Soci Novo Senaki Yevlax Susa ve Baki Sem Nuxa Siqnax xetlerinin tikintisi davam etdirilirdi 1925 ci ilde Leninakan Artik demir yolu qolu 1935 ci ilde Gumbrin stansiyasina bir qolu olan Broceula Tsxaltubo 1940 ci ilde Cvari ve Tkvarceliyede geden Qori Sxinvali ve Tsxakaya Suxumi hisseleri istifadeye verildi Qara deniz yolunda isleyen qatarlarin hereketi 1942 ci ilin sonunda acildi 1949 cu ilde bu xettin son hissesi Suxumi Adler daimi istismar ucun qebul edildi 1950 ci ilde Abxaziya Sovet Sosialist Respublikasi erazisinde yerlesen bir sira stansiyalarin ve dayanacaq menteqelerinin adi deyisdirildi 11 dekabr 1939 cu ilde Zaqafqaziya demiryolu xettine Lavrenti Beriyanin adi verildi 1967 ci ilde yolun Azerbaycan SSR erazisinde yerlesen hissesi Zaqafqaziya yolundan ayrilaraq musteqil Azerbaycan Demir Yollari idaresi teskil edildi Sovet Ittifaqinin dagilmasindan sonra Zaqafqaziya Demiryolu eslinde Abxaziya Inquri cayinin qerbinde Samtredski hissesinin bolmesi Ermenistan Irevan qolu ve Gurcustan Samtredski qolu arasinda bolundu Ikinci Qarabag muharibesi bitdikden sonra 2021 ci il Azerbaycan ve Ermenistan erazilerinden demir yolu xettinin berpasi nezerde tutulur StrukturuZaqafqaziya demiryolu xettlerinde idare edilen elektrik lokomotivi Zaqafqaziya demiryolunun umumi uzunlugu 1887 km dir 1951 ci ilden etibaren yol idaresi Tiflisde yerlesirdi 1 yanvar 1967 ci ilden etibaren yolda uc sobe Samtredskoe sobenin merkezi Samtredia I stansiyasinda Tbilisi Irevan movcud idi Yol Simali Qafqaz demir yolu ile Vesyoloye stansiyasina qeder Azerbaycan demir yolu ile Irevan Naxcivan xettindeki Serur tansiyasindan Azerbaycan demir yolunun Tbilisi Baki xettindeki Boyuk Kesik stansiyasina qeder hemserheddir Yolun esas qovsaq stansiyalari Samtredia I Xasuri Navtluqi I ve Masisdir Xasuri Zestafoni hissesinde xett boyunca en cetin Suram kecidi var 1933 cu ilden baslayaraq yolda elektrik lokomotivleri terefinden xidmet gosterilir evvelce onlar Suramski Sovetski seriyasinin elektrik lokomotivleri idi sonra VL8 numuneleri getirildi 1969 1979 cu illerde Qori Sxinvali hissesinde 6000 volt gerginlikli birbasa cereyanla demir yollarinin elektriklesdirilmesi ucun tecrubeler aparilmisdir 1988 ci ilden etibaren Zaqafqaziya Demiryolunun butun xetleri ve qollari birbasa elektriklesdirildi Dartma hereket heyeti elektrik lokomotivleri ve DC MVPS istifade edildi ve yalniz elektriklesdirilmemis stansiya yollarinda manevr etmek ucun senaye muessiselerinin ve karxanalarin yollarinda yuk dasimaq ucun dizel lokomotivleri istifade edilirdi Texniki terkibiF Buxar lokomotivi Suram elektrik lokomotivleri PB21 elektrovozlariMukafatlari Oktyabr inqilabi ordeni 1973 IstinadlarBolshaya Sovetskaya Enciklopediya Gl red B A Vvedenskij 2 e izd T 16 Zhelezo Zemli 1952 672 str ill 51 l ill i kart Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Ensiklopediyasi I cild Baki Lider 2004 seh 212 213 ISBN 9952 417 14 2 Bentkovskij Karl Feliksovich Spisok grazhdanskim chinam chetvertogo klassa Tom I Ispravlen po 1 e marta 1878 goda I SPb Tipografiya 1878 529 Sozdanie Obshestva Zakavkazskoj zheleznoj dorogi olu kecid Korsun N G Pervaya mirovaya vojna na Kavkazskom fronte Moskva Voenizdat NKO SSSR 1946 86 88 Petrov M A Podgotovka Rossii k mirovoj vojne na more 2020 10 08 at the Wayback Machine S 10 shemami v tekste i 2 kartami v pril S predisl M Pavlovicha Shtab RKKA Upr po issled i ispolzovaniyu opyta vojn M L Gos voen izd vo 1926 XII 260 c S 177 Shirokorad A B Uteryannye zemli Rossii Ot Petra I do Grazhdanskoj vojny M Veche 2006 464 s ISBN 5 9533 1467 1 Razdel IV Karsskaya oblast 2018 01 30 at the Wayback Machine Makinskaya uzkokolejnaya zheleznaya doroga Rossijskij zhurnal entuziastov relsovogo puti Semafor 5 avgust 2003 Allen U Muratov P Bitvy za Kavkaz Istoriya vojn na turecko kavkazskom fronte 1828 1921 M ru Centrpoligraf Per s angl 2016 513 ISBN 978 5 9524 5203 9 Ajrapetov O R Kolchak u vorot Cargrada Plany desanta na Bosfor v 1917 godu Rodina 2004 9 S 23 26 Archived from the original on 2010 05 10 Istifade tarixi 2021 10 13 Postanovlenie politbyuro CK VKP b o prisvoenii zheleznoj dorogi imeni L P Berii ot 11 12 1939 2017 10 09 tarixinde Istifade tarixi 2021 10 13 2011 02 05 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 02 12 V Moskve obsudyat stroitelstvo zheleznoj dorogi cherez Azerbajdzhan v Armeniyu 2021 02 06 at the Wayback Machine 1 2021 02 02 at the Wayback Machine 26 yanvarya 2021 Atlas Zheleznyh dorog SSSR M 1968 Isaev I P Frajfeld A V Besedy ob elektricheskoj zheleznoj doroge M Transport 1989 359 s il tabl Bibliogr s 356 Xarici kecidlerRaschyotnye znaki kollektivnogo snabzheniya upravleniya zheleznyh dorog S S S R Zakavkazya k voprosu o vremeni emissii Vse kak po relsam U Zakavkazskoj zheleznoj dorogi est shans na vozrozhdenie ru Sputnik 21 01 2021