Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Gümrü — Ermənistanda şəhər.
| Gümrü | |||||
|---|---|---|---|---|---|
 | |||||
| |||||
| Ölkə | |||||
| Tarixi və coğrafiyası | |||||
| Əsası qoyulub | 1837 | ||||
| İlk məlumat | V əsr | ||||
| Sahəsi |
| ||||
| Mərkəzin hündürlüyü | 1.509 ± 0 m | ||||
| Saat qurşağı | | ||||
| Əhalisi | |||||
| Əhalisi |
| ||||
| Rəsmi dili | |||||
| Rəqəmsal identifikatorlar | |||||
| Poçt indeksi | 3101–3126 | ||||
| Nəqliyyat kodu | 45 am | ||||
| Digər | |||||
| gyumricity.am | |||||
| | |||||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||||
Tarixi
İrəvan quberniyasının Aleksandropol qəzasında kənd adı 1728-ci ilə mənbədə Şirakel nahiyəsində qeyd olunur. 1837-ci ildə Aleksandropol adlandırılmışdır. XIX əsrin II yarısında quberniyanın Alekandropol qəzasının mərkəzi olmuşdur. 1924-cü ildə Leninakan, 1990-cı ildə Kumayr adlandırılmışdır.
Toponimikası
1728-ci ilə aid türkcə mənbədə Kumri kimidir.. Qədim forması Kəmər (yaxud Qəmər), ermənicə tələffüs forması Kumayr. Er. əv VIII əsrdə şimaldan Cənubi Qafqaza, o cümlədən İndiki Ermənistan ərazisinə gəlmiş qədim türk mənşəli kəmər yaxud qəmər (antik mənbələrdə kimmer) tayfasının adını əks etdirir. Kümrü (ermənicə tələffüzü Kumayr) toponiminin Kəmər etnoninimdən i barət olduğunu elə erməni tarixçiləri yazmışlar. Lakin onlar kimmerləri İrandilli tayfa saydıqlarına görə bu adı dəyişdirmirlər.
Haqqında
Gümrü kəndi Şöreyel livasında kənd olmuş sonra isə şəhərə çevrilmişdir.
Rus işğalından sonra 1837–1924-cü illərdə Aleksandropol, 1924–1990-cı illərdə Leninakan, 1990-cı ildən isə Kumayri adlandırılır. Ermənistanda İrəvandan sonra ikinci böyük şəhərdir.
11 dekabr 1988-ci ildə Bakıdan Leninakana zəlzələ rayonuna köməyə uçan İl-76 təyyarəsi daşnak terrorçuları tərəfindən qəzaya uğradılır. 69 sərnişindən yalnız bir nəfər Babayev Fəxrəddin təsadüf nəticəsində sağ qalır. 68 nəfər azərbaycanlı sərnişin və 9 nəfər ekipaj üzvü bu terror aktının qurbanı olur. Qəzanın səbəbləri öyrənilmədən, heç bir ekspertiza aparılmadan təyyarənin qara qutusu məhv edilir. Bu terror aktı qəza hadisəsi kimi cəmiyyətə sırınır. Təsadüfən sağ qalmış Fəxrəddin Babayev İrəvan xəstəxanasına aparılsa da, "ermənilər arasında yaralı türkə yer yoxdu" deyən daşnak xislətli erməni həkimləri onu müalicə etməkdən boyun qaçırırlar.
Tiflisdə nəşr edilmiş "Qafqaz təqvimləri"ndə yayımlanmış məlumatlara əsasən:
- Düzənlikdə, Arpaçayın sahilində yerləşən Aleksandropol şəhəri dağlarla əhatə olunmuşdur. 7 oktyabr 1837-ci ildə Tiflisə gəlmiş Rusiya imperatoru I Nikolayın əmri ilə Gümrüdə qala tikilmiş, əlahəzrət imperatorun 31 oktyabr 1837-ci il tarixli əmri ilə isə yenicə (oktyabr, 1837-ci il) tikilmiş qalanın və Gümrü şəhərinin adı dəyişdirilərək əlahəzrət imperatorun arvadı, imperatritsa Aleksandra Fyodrovnanın (alm. Friederike Luise Charlotte Wilhelmine von Preußen ) şərəfinə Aleksandropol adlandırılmışdı. 1840-cı ildə Gürcüstan — İmeretiya quberniyası təşkil edildi və məntəqə bu quberniya tərkibində rəsmən qəza şəhəri statusu aldı. 1849-cu ildə İrəvan quberniyasının təşkili ilə onun tərkibinə verildi. Hazırda əsas əhalisi 1830-cu ildə Türkiyədən (Ərzurumdan) bura köçürülmüş emənilərdən ibarətdir. 1842-ci ildə həyata keçirilmiş kameral siyahıyaalmaya əsasən şəhərdə hər iki cinsdən toplam 11.282 nəfər daimi əhali yaşayırdı. Əhalini 10.696 nəfərini ermənilər, 410 nəfərini müsəlmanlar, 165 nəfərini yunanlar, 11 nəfərini isə ruslar təşkil edirdi. 1854-cü ilə olan məlumata əsasən Aleksandropol şəhərində 11.358 nəfər (5.751 nəfəri kişilər, 5.607 nəfəri qadınlar) əhali yaşayırdı, onlardan: 10.945 nəfərini (5.539 nəfəri kişilər, 5.406 nəfəri qadınlar) xristianlar, 413 nəfərini (212 nəfəri kişilər, 201 nəfəri qadınlar) isə şiə müsəlmanlar təşkil edirdi.
İstinadlar
- http://armstat.am/file/doc/99485583.pdf.
- Пагирев Д.Д. Алфавитный указатель к пятиверстной карте Кавказа. Тифлис. 1913.
- İrəvan əyalətinin icmal dəftəri. . Bakı. 1996.
- Минорский В.Ф. История Ширвана и Дербента. М.,. 1960.
- Будагов, Б. Ә.; Гејбуллајев, Г. Ә. Ҝүмрү // Ермәнистанда Азәрбајҹан мәншәли топонимләрин изаһлы лүғәти. Бакы: Оғуз ели. 1998. 452 с.
- Basbakanlik Arsivi. Qapu tahrir defterleri. № 808. 1728-ye tarihi. Revan eyaleti Defteri.
- Меликишвили Г.А. Урартские клинообразные надписи. М.,. 1956.
- Əlisahib Əroğul. "Erməni-daşnaq faşizmi və Azərbaycan" (bədii publisistika). Bakı, "Təhsil", 2007-ci il.
- Тифлис, Канцелярии Наместника Кавказского. 1851. "Кавказский календарь на 1852 год", стр. 275
- Кавказский календарь на 1846 год, изданный от Канцелярии Наместника Кавказского. Типография Главного Управления Кавказским краем. Тифлис, 1845 год. : Оглавление—> Отделение второе—> III. Хронологическое показания достопримечательных событий в Кавказском крае и важнейших постановлений правительства, относящихся к этому краю, стр. 70
- Кавказский календарь на 1851 год, изданный от Канцелярии Наместника Кавказского. Типография Главного Управления Наместника Кавказского. Тифлис, 1850 год. : Оглавление—> Отделение третие—> II. Путеводитель по Черномории, Кавказскому и Закавказскому краю от Тамани до Тифлиса и потом до Кутаиса, Эривани, Шемахи и Дербента.—> B. Закавказский край.—> 3.Отсюда, через Елизаветполь, Шемаху, Баку и Кубу, до Дербента (составитель О. Константинов), стр. 105
- Тифлис, Канцелярии Наместника Кавказского. 1851. "Кавказский календарь на 1852 год", стр. 277
- Кавказский календарь на 1855 год, изданный от Канцелярии Наместника Кавказского. Въ Типографии Канцелярии Наместника Кавказского. Тифлис, 1854 год.: Оглавление по отделениям—>Отделение третие—> Собрание материалов для составления исторического, геграфического и статистического описания Закавказского Края.—>II. Статистические сведения по Тифлиской и Ереванским губерниям, стр. 332–333
Həmçinin bax
Mənbə
- Əziz Ələkbərli, "Qədim türk-oğuz yurdu "Ermənistan"", Bakı, "Sabah", 1994.
- PDF versiyası. // Qərbi Azərbaycanın türk mənşəli toponimləri. Müəllifi: İ. M. Bayramov; Redaktorları: B. Ə. Budaqov, H. İ. Mirzəyev, S. A. Məmmədov. Bakı: "Elm" nəşriyyatı, 696 səh.
- Həbib Rəhimoğlu. "Silinməz adlar, sağalmaz yaralar", Bakı, "Azərnəşr", 1997.
- B. Ə. Budaqov, Q. Ə. Qeybullayev. "Ermənistanda Azərbaycan mənşəli toponimlərin izahlı lüğəti". Bakı, "Oğuz eli", 1998.
- Ermənistan azərbaycanlılarının tarixi coğrafiyası, Bakı, "Gənclik", 1995.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Gumru Ermenistanda seher GumruBayraq Gerb40 47 sm e 43 50 s u Olke ErmenistanTarixi ve cografiyasiEsasi qoyulub 1837Ilk melumat V esrSahesi 46 2 km Merkezin hundurluyu 1 509 0 mSaat qursagi UTC 04 00EhalisiEhalisi 121 976 nef 2011 Resmi dili ermeni diliReqemsal identifikatorlarPoct indeksi 3101 3126Neqliyyat kodu 45 amDigergyumricity amXeriteni goster gizle Gumru Vikianbarda elaqeli mediafayllarTarixiIrevan quberniyasinin Aleksandropol qezasinda kend adi 1728 ci ile menbede Sirakel nahiyesinde qeyd olunur 1837 ci ilde Aleksandropol adlandirilmisdir XIX esrin II yarisinda quberniyanin Alekandropol qezasinin merkezi olmusdur 1924 cu ilde Leninakan 1990 ci ilde Kumayr adlandirilmisdir Toponimikasi1728 ci ile aid turkce menbede Kumri kimidir Qedim formasi Kemer yaxud Qemer ermenice teleffus formasi Kumayr Er ev VIII esrde simaldan Cenubi Qafqaza o cumleden Indiki Ermenistan erazisine gelmis qedim turk menseli kemer yaxud qemer antik menbelerde kimmer tayfasinin adini eks etdirir Kumru ermenice teleffuzu Kumayr toponiminin Kemer etnoninimden i baret oldugunu ele ermeni tarixcileri yazmislar Lakin onlar kimmerleri Irandilli tayfa saydiqlarina gore bu adi deyisdirmirler HaqqindaGumru kendi Soreyel livasinda kend olmus sonra ise sehere cevrilmisdir Rus isgalindan sonra 1837 1924 cu illerde Aleksandropol 1924 1990 ci illerde Leninakan 1990 ci ilden ise Kumayri adlandirilir Ermenistanda Irevandan sonra ikinci boyuk seherdir 11 dekabr 1988 ci ilde Bakidan Leninakana zelzele rayonuna komeye ucan Il 76 teyyaresi dasnak terrorculari terefinden qezaya ugradilir 69 sernisinden yalniz bir nefer Babayev Fexreddin tesaduf neticesinde sag qalir 68 nefer azerbaycanli sernisin ve 9 nefer ekipaj uzvu bu terror aktinin qurbani olur Qezanin sebebleri oyrenilmeden hec bir ekspertiza aparilmadan teyyarenin qara qutusu mehv edilir Bu terror akti qeza hadisesi kimi cemiyyete sirinir Tesadufen sag qalmis Fexreddin Babayev Irevan xestexanasina aparilsa da ermeniler arasinda yarali turke yer yoxdu deyen dasnak xisletli ermeni hekimleri onu mualice etmekden boyun qacirirlar Tiflisde nesr edilmis Qafqaz teqvimleri nde yayimlanmis melumatlara esasen Duzenlikde Arpacayin sahilinde yerlesen Aleksandropol seheri daglarla ehate olunmusdur 7 oktyabr 1837 ci ilde Tiflise gelmis Rusiya imperatoru I Nikolayin emri ile Gumrude qala tikilmis elahezret imperatorun 31 oktyabr 1837 ci il tarixli emri ile ise yenice oktyabr 1837 ci il tikilmis qalanin ve Gumru seherinin adi deyisdirilerek elahezret imperatorun arvadi imperatritsa Aleksandra Fyodrovnanin alm Friederike Luise Charlotte Wilhelmine von Preussen serefine Aleksandropol adlandirilmisdi 1840 ci ilde Gurcustan Imeretiya quberniyasi teskil edildi ve menteqe bu quberniya terkibinde resmen qeza seheri statusu aldi 1849 cu ilde Irevan quberniyasinin teskili ile onun terkibine verildi Hazirda esas ehalisi 1830 cu ilde Turkiyeden Erzurumdan bura kocurulmus emenilerden ibaretdir 1842 ci ilde heyata kecirilmis kameral siyahiyaalmaya esasen seherde her iki cinsden toplam 11 282 nefer daimi ehali yasayirdi Ehalini 10 696 neferini ermeniler 410 neferini muselmanlar 165 neferini yunanlar 11 neferini ise ruslar teskil edirdi 1854 cu ile olan melumata esasen Aleksandropol seherinde 11 358 nefer 5 751 neferi kisiler 5 607 neferi qadinlar ehali yasayirdi onlardan 10 945 neferini 5 539 neferi kisiler 5 406 neferi qadinlar xristianlar 413 neferini 212 neferi kisiler 201 neferi qadinlar ise sie muselmanlar teskil edirdi dd Gumru azerbaycanlilari Rusiya imperiyasi dovrunun poct kartiIstinadlarhttp armstat am file doc 99485583 pdf Pagirev D D Alfavitnyj ukazatel k pyativerstnoj karte Kavkaza Tiflis 1913 Irevan eyaletinin icmal defteri Baki 1996 Minorskij V F Istoriya Shirvana i Derbenta M 1960 Budagov B Ә Geјbullaјev G Ә Ҝүmrү Ermәnistanda Azәrbaјҹan mәnshәli toponimlәrin izaһly lүgәti Baky Oguz eli 1998 452 s Basbakanlik Arsivi Qapu tahrir defterleri 808 1728 ye tarihi Revan eyaleti Defteri Melikishvili G A Urartskie klinoobraznye nadpisi M 1956 Elisahib Erogul Ermeni dasnaq fasizmi ve Azerbaycan bedii publisistika Baki Tehsil 2007 ci il Tiflis Kancelyarii Namestnika Kavkazskogo 1851 Kavkazskij kalendar na 1852 god str 275 Kavkazskij kalendar na 1846 god izdannyj ot Kancelyarii Namestnika Kavkazskogo Tipografiya Glavnogo Upravleniya Kavkazskim kraem Tiflis 1845 god Oglavlenie gt Otdelenie vtoroe gt III Hronologicheskoe pokazaniya dostoprimechatelnyh sobytij v Kavkazskom krae i vazhnejshih postanovlenij pravitelstva otnosyashihsya k etomu krayu str 70 Kavkazskij kalendar na 1851 god izdannyj ot Kancelyarii Namestnika Kavkazskogo Tipografiya Glavnogo Upravleniya Namestnika Kavkazskogo Tiflis 1850 god Oglavlenie gt Otdelenie tretie gt II Putevoditel po Chernomorii Kavkazskomu i Zakavkazskomu krayu ot Tamani do Tiflisa i potom do Kutaisa Erivani Shemahi i Derbenta gt B Zakavkazskij kraj gt 3 Otsyuda cherez Elizavetpol Shemahu Baku i Kubu do Derbenta sostavitel O Konstantinov str 105 Tiflis Kancelyarii Namestnika Kavkazskogo 1851 Kavkazskij kalendar na 1852 god str 277 Kavkazskij kalendar na 1855 god izdannyj ot Kancelyarii Namestnika Kavkazskogo V Tipografii Kancelyarii Namestnika Kavkazskogo Tiflis 1854 god Oglavlenie po otdeleniyam gt Otdelenie tretie gt Sobranie materialov dlya sostavleniya istoricheskogo gegraficheskogo i statisticheskogo opisaniya Zakavkazskogo Kraya gt II Statisticheskie svedeniya po Tifliskoj i Erevanskim guberniyam str 332 333Hemcinin baxhttp azerbaijan lux az gumru html 2011 07 07 at the Wayback Machine Azerbaycanlilarin Qerbi Azerbaycandan deportasiyasiMenbeEziz Elekberli Qedim turk oguz yurdu Ermenistan Baki Sabah 1994 PDF versiyasi Qerbi Azerbaycanin turk menseli toponimleri Muellifi I M Bayramov Redaktorlari B E Budaqov H I Mirzeyev S A Memmedov Baki Elm nesriyyati 696 seh ISBN 5 8066 1452 2 Hebib Rehimoglu Silinmez adlar sagalmaz yaralar Baki Azernesr 1997 B E Budaqov Q E Qeybullayev Ermenistanda Azerbaycan menseli toponimlerin izahli lugeti Baki Oguz eli 1998 Ermenistan azerbaycanlilarinin tarixi cografiyasi Baki Genclik 1995