Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Təzhib sözü ərəbcə “zəhəb” (qızıl) kökündən yaranıb, “qızıllamaq, qızıllaşdırmaq” mənasına gəlir. Cəm şəklində “təzhibat” isə “qızılla bəzəmələr” deməkdir. Türk və İslam dünyasında yaranmış məşhur incəsənət növlərindən biridir. Təzhib sənətilə məşğul olan insanlara müzəhhib/müzəhhibə deyilir.
Təzhibin tarixi
İslamın yaranması və yayılması ilə başlayan təzhib sənəti, bütün İslam dövlətlərində xətt sənətiylə yanaşı tətbiq olunmuş və inkişaf etmişdir. Təməli İran və ətrafında atılan təzhib sənəti, ilk inkişafını, Təbrizdən başlamış, daha sonra Herat, Bağdad, Mosul, Konya, Karaman, Amasya, Harput, Sivas və s. davam etdirmişdir. Bölgələrə görə fərqliliklər görülsə də ümumiyyətlə bir üslub xətti vardır. Təzhib sənəti ilk dəfə Qurani-Kərimin təzhiblənməsiylə başlayan bir sənətdir. Quranı ilk təzhibləyən isə Həzrəti Əli olmuşdur. İslamın ilk üç əsrində Quranın surə sonlarına həndəsi şəkildə bəzəmələr, ornamentlər vardır. Quran və elmi kitabların hər növündə bəzəmə nümunələrinə rast gəlinir.
Əlyazma əsərlərində ən zəngin təzhib, kitabların zəhriyyə hissəsində, mətnlərin kənar başlıqlarında, surə əvvəlində və mövzu hissələrinin aralarında, kitabın son səhifəsində xətimmə və ya kətəbə hissəsində yerləşir. Təzhibdə, bəzəmə sənətində naxış, motiv, fiqur, kompazisiya, üslub və üslublaşdırma əsas amillərdir.
Təzhib ilə miniatür sənətini səhv salmamaq lazımdır, miniatür daha çox təsvir üsuludur. Bitki, heyvan, insan və ya məkan təsvirlərindən ibarətdir. Onlar hazırlanan dövrdəki sənət anlayışına görə əsasən iki ölçülü və perspektivsiz hazırlanmış təsvirlərdir. Təzhib sənəti isə əsasən xəttatlıq sənətinin ətrafını bəzəmək məqsədilə istifadə edilmiş, günümüzdə tək başına rəsm nümunəsi kimi də təqdim edilmişdir. Sadə dillə, əsasən üslublaşdırılmış bitki formaları, ya da müxtəlif dizaynlardan ibarət olan simmetrik əsərlərdir.
Zaman içində unudulmuş, tərk edilmiş bu zərif və çətin sənətlə məşğul olan qədim sənətkarlara nümunə verməli olsaq ilk ağla gələn Riqqət Kunt və Ülkər Tansı olacaqdır. Xətt və cild sənətlərində qızılla hazırlanan təzhibə “halkari” deyilir. Rumi və Xətai üslublarında, kitabların zəhriyə, xətimə, başlıq, sərlövhə, mehrabiyə hissələri təzhiblə bəzədilir. Kiçik ulduz və çiçəklərə nöqtə, həndəsi olanlara mücəvhər, altıbucaqlara şeşxana, beş bucaqlılara sebərk deyilir. Quranda səcdə ayələrinə uyğun gələn yerlərdə vəqf gülü, hizib gülü, cüz gülü çəkilir. Qələm fırça, zərmührə, boyalar müzəhhiblərin sıxlıqla istifadə etdiyi alətlərdir.
Təzhibdəki motivlər
Naturalist motivlər
Xatai – stilizə yarpaq, cücərti və çiçəklərin bir-birinə dolaşması ilə meydana gələn bir təzhib motividir. Türk-İslam təzyinatında ən mühüm motivlərdən olan Xətayi həm müxtəlifliyi ilə seçilir, həm də ən çox istifadə olunan motivlərdəndir. Çin və Orta Asiyanın təsiri altında meydana gələn, çox zaman mənşəyi müəyyən olunmayacaq dərəcədə stilizə edilmiş çiçəklərdir. Bəzi qaynaqlarda Xatayilər həm çiçəklərin, həm də yarpaqların stilizə edilməsinə deyilir. Yarpaq stilizələri gerçəyə daha yaxındır. Bu motiv, başlıca olaraq cəmiyyətin milli-dini inancını, zövqünü, ənənələrini özündə daşıyaraq, əlyazmaların bədii tərtibatının əsas xüsusiyyətlərindən birinə çevrilmişdir.
Yarpaq. Sənət tarixçiləri, dövrümüzün məşhur müzəhhibələrindən olan Prof.Dr. Çiçək Derman və Dr. İnci A. Birol haqlı olaraq bitki qaynaqlı motivləri sinifləndirməyə yarpaq ilə başlamağı daha məqsədəuyğun hesab edirlər. Çünki, bitkilər aləmində bioloji strukturuna görə mühüm vəzifələr daşıyan yarpaq şəkil baxımından da müxtəlifliklərə malikdir.
Pənc. Xətayi qrupundan pənc adıyla bilinən motivlər bitki mənşəli olub, bəzi çiçəklərin quşbaşı görüntüsünün stilizə edilərək çəkilməsiylə əldə edilir. “Pənc” sözünün farscadan tərcüməsi “beş” deməkdir.
Qönçəgül – açmamış çiçək mənasını ifadə edir. Tam açılmamış bir çiçəyin yan görünüşünün üslublaşdırılmış şəklidir. Ən bəsit qönçəgüldə belə tac və çanaq yarpaqları aydın görünür. Məşimə və toxumlar ya heç görünməz, ya da qismən görünər. Qönçəgül motivi xətayi motivinin ilk addımları kimidir.
Yarı üslublaşdırılmış çiçəklər. Təbiətdəki çeşidlərini müəyyən edəcək şəkildə stilizə edilmiş çiçəklərdir. XV əsrin sonlarından etibarən müshəflərin surə başı təzhiblərində, kiçik çiçəkli ot kümələri şəklində görülən yarı stilizə edilmiş çiçəklər, XVII əsrin ikinci yarısından bağça çiçəkləriylə əvəz olundu.
Naturalist çiçəklər. Naturalist kəliməsi, ümumiyyətlə hər növ sənətdə və hər bir dövrdə, ələlxüsus rəsm və heykəllərdə təsvir olunan reallığı təbiətə sədaqətlə əks etdirmək məqsədi güdən bədii anlayışları, bu anlayışla çalışan sənətkarları və bu istiqamətdə ortaya qoyulmuş əsərləri xarakterizə edir. Naturalizm isə, incəsənət əsərində təbii reallığı heç bir dəyişiklik etmədən üslublaşdırıb, idealizasiyasız təsvir etməyi məqsəd güdən anlayışdır. XVI əsrin birinci yarısından başlayaraq XVII əsrin sonlarına qədər çox istifadə olunmuş natualist bitki motivləri yetkin bir sənət anlayışını göstəririr. Klassik Türk bəzəməsi olaraq adlandıra biləcəyimiz bu dövrdə üslublaşdırılmış naturalist çiçək motivləri istifadə edilmişdir. Lalə, qızılgül, qərənfil, sünbül, bənövşə, nərgiz, haseki küpesi (akvilegiya) kimi çiçəklər, Yapon xenomelesi (Yapon heyvası), sərv ağacı, üzüm yarpaqları kimi bitkilər yeni bir üslub yaradmışdır. XVI əsrin birinci yarısından başlayaraq XVII əsrin sonlarına qədər çox istifadə olunmuş natualist bitki motivləri yetkin bir sənət anlayışını göstərir. Klassik Türk bəzəməsi olaraq adlandıra biləcəyimiz bu dövrdə üslublaşdırılmış naturalist çiçək motivləri istifadə edilmişdir. Lalə, qızılgül, qərənfil, sünbül, bənövşə, nərgiz, “haseki küpesi” (akvilegiya) kimi çiçəklər, Yapon xenomelesi (Yapon heyvası), sərv ağacı, üzüm yarpaqları kimi bitkilər yeni bir üslub yaratmışdır. Qeyd etmək lazımdır ki, İslam sənətində lalə Allahı, qızılgül Hz.Peygəmbəri simvolizə edir. Ağaclar və meyvələr Yarpaqlarda və çiçəklərdə olduğu kimi olduqca çox çeşidləri olan ağac motivlərinin Türk-İslam əlyazmaçılığında mühüm bir yeri vardır. Üslublaşdırılmış və ya yarı üslublaşdırılmış şəkildə çəkilmiş bu ağaclar arasında ən çox istifadə olunanlar sərv, xurma, həyat ağacı, meyvə ağacları və Yapon xenomelesidir. Yapon xenomelesinə ruslar “Yapon heyvası”, Türklər isə “bahar dalları (budaqları)” deyirlər. Həyat ağacı qədim dövrlərdən bəri bir çox mədəniyyətlərdə ölümsüzlük ifadə edən bir motivdir. İslam sənətində yer tapan həyat ağacına fərqli anlamlar vermişlər. Quranda Həzrəti Məhəmmədin Merac əsnasında ən üst qatda yer alan SidrətülMüntəhaya, yəni məxluqat aləminin son nöqtəsinə qədər yüksəldiyi anladılır. Peyğəmbərin çatdığı Sidrətül-Müntəhadan sonra Cənnətül-mə`va yer alır, bu müqəddəs ağacda insan bilgisi sona çatır. Sərv ağacının fərqlı anlayışlar ifadə etdiyi bilinir. Bir nərdivan vəzifəsi gördüyünə, ruhun Allah qatına yüksəlişini təmsil etdiyinə inanılır. Ayrıca, xalq arasında incə və uzun boylu sevgiliyə bənzədilir. Dik duruşu ilə vəhdəti, yəni birliyi təmsil edir.
Bestiar motivlər
Bestiar (zoomorf, heyvani çıxışlı) motivlər iki qrupdur. Bunlar Orta Asiyadan gələn simurq (zümrüdü-ənqa), əjdaha və kilin (əjdaha atı) kimi tamamilə xəyal məhsulu heyvan motivləriylə yanaşı maral, ceyran, aslan, pars, dovşan, quş, balıq, leylək kimi qismən üslublaşdırılaraq, xüsusiyyətlərini və adını qorumuş heyvan motivləridir. Qeyd etmək lazımdır ki, xəyal məhsulu olan bestiar motivlərə təzyinatda tez-tez rast gəlinir.
Əjdaha Türklərdə əjdər (əjdaha) – ilan ilə timsaha yaxın cinsdən olan bir heyvanın fərqli heyvanlarla birləşməsindən meydana gəlmiş məxluq şəklində canlandırılır. İsti mövsümdə quş kimi göy üzünə uçduğu, payızda isə su ilanı, timsah kimi yerin altında gizləndiyi və ya sularda gəzdiyi qəbul edilir. Çin qaynaqlarında yer alan əjdaha əsasən sarı rəngdə olub, imperatorluğun, taxt-tacın, səltənətin, gücün simvolu olmuşdur. Əjdaha qoruyuculuq, ahəng, hərəkət, göy üzü və kainat kimi təsəvvür edilə bilən müxtəlif simvolik mənaları daşıyır. Bütün bu simvolik mənaların ortaq nöqtəsi isə əjdahanın kosmik bir fiqur olmasıdır. Orta Asiya inancında, kainatın təmsilçisi olaraq qəbul edilən əjdaha, göy qübbəsinin nizamını təmin etməyə mükəlləfdir. Əjdaha gecə və qaranlığı simvolizə edən ayı udmaqla günəşin qalib gəlməsini və xeyrin şər üzərindəki zəfərini ifadə edir. Əjdaha Türk-İslam əlyazmalarında bütün dövrlər üzrə çox rastlanan motivlərdəndir. İki əjdaha göy üzünü ifadə edir. İki əjdahanın başqa mifolojik, təxəyyül məhsulu olan motivlərlə birlikdə işlənən kompozisiyaları da az deyildir.
Simurq. Simurq sözünün farscadan tərcüməsi “otuz quş”dur. Otuz ayrı quşun xüsusiyyətlərini daşıdığına inanırlar. Simurq dövlət quşu olaraq da tanınır. Gövdəsi olduqca iri, rəngli ehtişamlı quyruqlu, güclü bir quşdur. Hətta əjdaha ilə mübarizə edə biləcək qədər çox gücə malikdir. İnsan kimi danışan, son dərəcə rəngli və bəzəkli bir quş olan simurqun, oddan və günəşdən yaradılmış olduğuna inanılır. Simurq, tovuz quşu, qrif, aslan və itin ortaq xüsusiyyətlərinə sahib olaraq da səciyyləndirilir. Simurq, bir çox mifoloji hekayə və nağılda qarşımıza çıxan, qartal başlı və caynaqlı, geniş ağızlı, quyruğu uzun qıvrımlı, xallı gövdəli, saqqallı və pipikli olaraq ifadələndirilən ikonografik bir motivtir.
Həmçinin baxın
Ədəbiyyat
1. AKGÜN, Banu. Türk Süsleme Sanatın`da Hatailer.
2. Ayla Ersoy. Türk tezhip sanatı. İstanbul, 1988, (95 s).
3. Hamide Nur Özsoy Tezhip Sanatinda Kullanilan Bitkisel Motiflerin Kökenleri. Fatih Sultan Mehmet Vakif Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Geleneksel Türk Sanatlari (Tezhip) Anasanat Dali (Yüksek Lisans Tezi) İSTANBUL, 2013 (s.201).
4. İlhan Özkeçeci, Şule Bilge Özkeçeci, Türk Sanatında Tezhip, Seçil Ofset, İstanbul 2007, (312 s)
5. İnci Ayan Birol Tezhip. İslam Ansiklopedisi. cilt 41, DİA, İstanbul 2012, (s.617)
6. İnci Birol, Çiçek Derman, Türk Tezyîni Sanatlarında Motifler, Kubbealtı Neşriyat, İstanbul 2005, (s.206).
7. Metin Sözen, Uğur Tanyeli, Sanat Kavram ve Terimleri Sözlüğü, Remzi Kitabevi, İstanbul 1986, (s.291).
8. Mustafa Öztürk, “Konya ve Çevresinde Anadolu Selçuklu Dönemi Çinilerinde Kullanılan Bitkisel Motiflerin Dili ve Resim Eğitimi Açısından İncelenmesi”, Selçuk Üniversitesi SBE Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya, 2008.
9. Şenay Alsan. Türk Mimari Süsleme Sanatlarında Mitolojik kaynaklı Hayvan Figürleri (Orta Asya’dan Selçuklu’ya). Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştirmalari Enstitüsü Türk Sanati Ana Bilim Dalı İstanbul, 2005, (s.290).
İstinadlar
- Səbinə Nemətzadə. "TƏZHİB SƏNƏTİNDƏ NATURALİST VƏ BESTİAR MOTİVLƏR". www.sdf.gov.az (az.). (#cite_web_url)
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Tezhib sozu erebce zeheb qizil kokunden yaranib qizillamaq qizillasdirmaq menasina gelir Cem seklinde tezhibat ise qizilla bezemeler demekdir Turk ve Islam dunyasinda yaranmis meshur incesenet novlerinden biridir Tezhib senetile mesgul olan insanlara muzehhib muzehhibe deyilir Tezhibin tarixiIslamin yaranmasi ve yayilmasi ile baslayan tezhib seneti butun Islam dovletlerinde xett senetiyle yanasi tetbiq olunmus ve inkisaf etmisdir Temeli Iran ve etrafinda atilan tezhib seneti ilk inkisafini Tebrizden baslamis daha sonra Herat Bagdad Mosul Konya Karaman Amasya Harput Sivas ve s davam etdirmisdir Bolgelere gore ferqlilikler gorulse de umumiyyetle bir uslub xetti vardir Tezhib seneti ilk defe Qurani Kerimin tezhiblenmesiyle baslayan bir senetdir Qurani ilk tezhibleyen ise Hezreti Eli olmusdur Islamin ilk uc esrinde Quranin sure sonlarina hendesi sekilde bezemeler ornamentler vardir Quran ve elmi kitablarin her novunde bezeme numunelerine rast gelinir Elyazma eserlerinde en zengin tezhib kitablarin zehriyye hissesinde metnlerin kenar basliqlarinda sure evvelinde ve movzu hisselerinin aralarinda kitabin son sehifesinde xetimme ve ya ketebe hissesinde yerlesir Tezhibde bezeme senetinde naxis motiv fiqur kompazisiya uslub ve uslublasdirma esas amillerdir Tezhib numunesi Tezhib ile miniatur senetini sehv salmamaq lazimdir miniatur daha cox tesvir usuludur Bitki heyvan insan ve ya mekan tesvirlerinden ibaretdir Onlar hazirlanan dovrdeki senet anlayisina gore esasen iki olculu ve perspektivsiz hazirlanmis tesvirlerdir Tezhib seneti ise esasen xettatliq senetinin etrafini bezemek meqsedile istifade edilmis gunumuzde tek basina resm numunesi kimi de teqdim edilmisdir Sade dille esasen uslublasdirilmis bitki formalari ya da muxtelif dizaynlardan ibaret olan simmetrik eserlerdir Qurani Kerimde istifade olunmus tezhib numuneleri Zaman icinde unudulmus terk edilmis bu zerif ve cetin senetle mesgul olan qedim senetkarlara numune vermeli olsaq ilk agla gelen Riqqet Kunt ve Ulker Tansi olacaqdir Xett ve cild senetlerinde qizilla hazirlanan tezhibe halkari deyilir Rumi ve Xetai uslublarinda kitablarin zehriye xetime basliq serlovhe mehrabiye hisseleri tezhible bezedilir Kicik ulduz ve ciceklere noqte hendesi olanlara mucevher altibucaqlara sesxana bes bucaqlilara seberk deyilir Quranda secde ayelerine uygun gelen yerlerde veqf gulu hizib gulu cuz gulu cekilir Qelem firca zermuhre boyalar muzehhiblerin sixliqla istifade etdiyi aletlerdir Sefevi dovru Qurani Kerim TIEM 423 162a Tezhibdeki motivlerNaturalist motivler Xatai stilize yarpaq cucerti ve ciceklerin bir birine dolasmasi ile meydana gelen bir tezhib motividir Turk Islam tezyinatinda en muhum motivlerden olan Xetayi hem muxtelifliyi ile secilir hem de en cox istifade olunan motivlerdendir Cin ve Orta Asiyanin tesiri altinda meydana gelen cox zaman menseyi mueyyen olunmayacaq derecede stilize edilmis ciceklerdir Bezi qaynaqlarda Xatayiler hem ciceklerin hem de yarpaqlarin stilize edilmesine deyilir Yarpaq stilizeleri gerceye daha yaxindir Bu motiv baslica olaraq cemiyyetin milli dini inancini zovqunu enenelerini ozunde dasiyaraq elyazmalarin bedii tertibatinin esas xususiyyetlerinden birine cevrilmisdir Yarpaq Senet tarixcileri dovrumuzun meshur muzehhibelerinden olan Prof Dr Cicek Derman ve Dr Inci A Birol haqli olaraq bitki qaynaqli motivleri siniflendirmeye yarpaq ile baslamagi daha meqsedeuygun hesab edirler Cunki bitkiler aleminde bioloji strukturuna gore muhum vezifeler dasiyan yarpaq sekil baximindan da muxtelifliklere malikdir Penc Xetayi qrupundan penc adiyla bilinen motivler bitki menseli olub bezi ciceklerin qusbasi goruntusunun stilize edilerek cekilmesiyle elde edilir Penc sozunun farscadan tercumesi bes demekdir Qoncegul acmamis cicek menasini ifade edir Tam acilmamis bir ciceyin yan gorunusunun uslublasdirilmis seklidir En besit qoncegulde bele tac ve canaq yarpaqlari aydin gorunur Mesime ve toxumlar ya hec gorunmez ya da qismen goruner Qoncegul motivi xetayi motivinin ilk addimlari kimidir Yari uslublasdirilmis cicekler Tebietdeki cesidlerini mueyyen edecek sekilde stilize edilmis ciceklerdir XV esrin sonlarindan etibaren musheflerin sure basi tezhiblerinde kicik cicekli ot kumeleri seklinde gorulen yari stilize edilmis cicekler XVII esrin ikinci yarisindan bagca cicekleriyle evez olundu Naturalist cicekler Naturalist kelimesi umumiyyetle her nov senetde ve her bir dovrde elelxusus resm ve heykellerde tesvir olunan realligi tebiete sedaqetle eks etdirmek meqsedi guden bedii anlayislari bu anlayisla calisan senetkarlari ve bu istiqametde ortaya qoyulmus eserleri xarakterize edir Naturalizm ise incesenet eserinde tebii realligi hec bir deyisiklik etmeden uslublasdirib idealizasiyasiz tesvir etmeyi meqsed guden anlayisdir XVI esrin birinci yarisindan baslayaraq XVII esrin sonlarina qeder cox istifade olunmus natualist bitki motivleri yetkin bir senet anlayisini gosteririr Klassik Turk bezemesi olaraq adlandira bileceyimiz bu dovrde uslublasdirilmis naturalist cicek motivleri istifade edilmisdir Lale qizilgul qerenfil sunbul benovse nergiz haseki kupesi akvilegiya kimi cicekler Yapon xenomelesi Yapon heyvasi serv agaci uzum yarpaqlari kimi bitkiler yeni bir uslub yaradmisdir XVI esrin birinci yarisindan baslayaraq XVII esrin sonlarina qeder cox istifade olunmus natualist bitki motivleri yetkin bir senet anlayisini gosterir Klassik Turk bezemesi olaraq adlandira bileceyimiz bu dovrde uslublasdirilmis naturalist cicek motivleri istifade edilmisdir Lale qizilgul qerenfil sunbul benovse nergiz haseki kupesi akvilegiya kimi cicekler Yapon xenomelesi Yapon heyvasi serv agaci uzum yarpaqlari kimi bitkiler yeni bir uslub yaratmisdir Qeyd etmek lazimdir ki Islam senetinde lale Allahi qizilgul Hz Peygemberi simvolize edir Agaclar ve meyveler Yarpaqlarda ve ciceklerde oldugu kimi olduqca cox cesidleri olan agac motivlerinin Turk Islam elyazmaciliginda muhum bir yeri vardir Uslublasdirilmis ve ya yari uslublasdirilmis sekilde cekilmis bu agaclar arasinda en cox istifade olunanlar serv xurma heyat agaci meyve agaclari ve Yapon xenomelesidir Yapon xenomelesine ruslar Yapon heyvasi Turkler ise bahar dallari budaqlari deyirler Heyat agaci qedim dovrlerden beri bir cox medeniyyetlerde olumsuzluk ifade eden bir motivdir Islam senetinde yer tapan heyat agacina ferqli anlamlar vermisler Quranda Hezreti Mehemmedin Merac esnasinda en ust qatda yer alan SidretulMuntehaya yeni mexluqat aleminin son noqtesine qeder yukseldiyi anladilir Peygemberin catdigi Sidretul Muntehadan sonra Cennetul me va yer alir bu muqeddes agacda insan bilgisi sona catir Serv agacinin ferqli anlayislar ifade etdiyi bilinir Bir nerdivan vezifesi gorduyune ruhun Allah qatina yukselisini temsil etdiyine inanilir Ayrica xalq arasinda ince ve uzun boylu sevgiliye benzedilir Dik durusu ile vehdeti yeni birliyi temsil edir Bestiar motivler Bestiar zoomorf heyvani cixisli motivler iki qrupdur Bunlar Orta Asiyadan gelen simurq zumrudu enqa ejdaha ve kilin ejdaha ati kimi tamamile xeyal mehsulu heyvan motivleriyle yanasi maral ceyran aslan pars dovsan qus baliq leylek kimi qismen uslublasdirilaraq xususiyyetlerini ve adini qorumus heyvan motivleridir Qeyd etmek lazimdir ki xeyal mehsulu olan bestiar motivlere tezyinatda tez tez rast gelinir Ejdaha Turklerde ejder ejdaha ilan ile timsaha yaxin cinsden olan bir heyvanin ferqli heyvanlarla birlesmesinden meydana gelmis mexluq seklinde canlandirilir Isti movsumde qus kimi goy uzune ucdugu payizda ise su ilani timsah kimi yerin altinda gizlendiyi ve ya sularda gezdiyi qebul edilir Cin qaynaqlarinda yer alan ejdaha esasen sari rengde olub imperatorlugun taxt tacin seltenetin gucun simvolu olmusdur Ejdaha qoruyuculuq aheng hereket goy uzu ve kainat kimi tesevvur edile bilen muxtelif simvolik menalari dasiyir Butun bu simvolik menalarin ortaq noqtesi ise ejdahanin kosmik bir fiqur olmasidir Orta Asiya inancinda kainatin temsilcisi olaraq qebul edilen ejdaha goy qubbesinin nizamini temin etmeye mukellefdir Ejdaha gece ve qaranligi simvolize eden ayi udmaqla gunesin qalib gelmesini ve xeyrin ser uzerindeki zeferini ifade edir Ejdaha Turk Islam elyazmalarinda butun dovrler uzre cox rastlanan motivlerdendir Iki ejdaha goy uzunu ifade edir Iki ejdahanin basqa mifolojik texeyyul mehsulu olan motivlerle birlikde islenen kompozisiyalari da az deyildir Simurq Simurq sozunun farscadan tercumesi otuz qus dur Otuz ayri qusun xususiyyetlerini dasidigina inanirlar Simurq dovlet qusu olaraq da taninir Govdesi olduqca iri rengli ehtisamli quyruqlu guclu bir qusdur Hetta ejdaha ile mubarize ede bilecek qeder cox guce malikdir Insan kimi danisan son derece rengli ve bezekli bir qus olan simurqun oddan ve gunesden yaradilmis olduguna inanilir Simurq tovuz qusu qrif aslan ve itin ortaq xususiyyetlerine sahib olaraq da seciyylendirilir Simurq bir cox mifoloji hekaye ve nagilda qarsimiza cixan qartal basli ve caynaqli genis agizli quyrugu uzun qivrimli xalli govdeli saqqalli ve pipikli olaraq ifadelendirilen ikonografik bir motivtir Hemcinin baxinXettatliq EbruEdebiyyat1 AKGUN Banu Turk Susleme Sanatin da Hatailer 2 Ayla Ersoy Turk tezhip sanati Istanbul 1988 95 s 3 Hamide Nur Ozsoy Tezhip Sanatinda Kullanilan Bitkisel Motiflerin Kokenleri Fatih Sultan Mehmet Vakif Universitesi Guzel Sanatlar Enstitusu Geleneksel Turk Sanatlari Tezhip Anasanat Dali Yuksek Lisans Tezi ISTANBUL 2013 s 201 4 Ilhan Ozkececi Sule Bilge Ozkececi Turk Sanatinda Tezhip Secil Ofset Istanbul 2007 312 s 5 Inci Ayan Birol Tezhip Islam Ansiklopedisi cilt 41 DIA Istanbul 2012 s 617 6 Inci Birol Cicek Derman Turk Tezyini Sanatlarinda Motifler Kubbealti Nesriyat Istanbul 2005 s 206 7 Metin Sozen Ugur Tanyeli Sanat Kavram ve Terimleri Sozlugu Remzi Kitabevi Istanbul 1986 s 291 8 Mustafa Ozturk Konya ve Cevresinde Anadolu Selcuklu Donemi Cinilerinde Kullanilan Bitkisel Motiflerin Dili ve Resim Egitimi Acisindan Incelenmesi Selcuk Universitesi SBE Basilmamis Yuksek Lisans Tezi Konya 2008 9 Senay Alsan Turk Mimari Susleme Sanatlarinda Mitolojik kaynakli Hayvan Figurleri Orta Asya dan Selcuklu ya Doktora Tezi Marmara Universitesi Turkiyat Arastirmalari Enstitusu Turk Sanati Ana Bilim Dali Istanbul 2005 s 290 IstinadlarSebine Nemetzade TEZHIB SENETINDE NATURALIST VE BESTIAR MOTIVLER www sdf gov az az cite web url