Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Harput Elazığda olan bir antik şəhərdir. E.ə. XX əsrdən qalıqlar var. Antik Harput yaşayış sahəsi, bir açıq hava muzeyi kimidir. Muzeyi, qalası, məscidləri , kilsəsi və buzlu mağarasıyla indiki vaxtda bir turizm mərkəzidir.
| Harput | |
|---|---|
 | |
| Ölkə | |
| Tarixi və coğrafiyası | |
| Mərkəzin hündürlüyü | 1.270 m |
| Saat qurşağı | |
| | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Türk hökmranlığından əvvəl
Harput, Altınova adlanan Elazığ düzünə baxan bir nöqtədə, yaxşı müdafiə oluna bilən və hərəkətli yolların üzərində və cənubda sıldırım qayalarla kəsilmiş təpənin üzərində yerləşir. Burada məskunlaşan ilk məlum sivilizasiya e.ə. 2000-ci illərdə Hurrilər olmuşdur. İranın qərbindən Şərqi Aralıq dənizinə qədər bölgədə yayılan hurrilər, e.ə. 2-ci minillikdə ən güclü dövrlərinə çatmışdılar.
Hurrilərdən sonra bölgə Hetlərin hakimiyyəti altına keçdi. Hetlər tərəfindən 'İşuva' adlandırılan bölgə daxilindəki Harput, Het lövhələrində 'Karpata' olaraq xatırlanır. Uzun sürməyən Het hökmranlığından sonra m.ö. 9-cu əsrdən başlayaraq Harput Şərqi Anadolu bölgəsində hökmranlıq etməyə çalışan Urartular və Assurlular arasındabir neçə dəfə əl dəyişdirdi. Nəhayət, üstün gələn Urartular 'Supani' adlandırdıqları Harputda uzun müddət hökmranlıq etdilər. Harput qalasının Urartuların hakimiyyəti dövründə tikildiyi məlumdur.
E.ə. 7-ci əsrdən İran üzərindən gələn Midiyalılar və Skiflərin idarə etdiyi qala e.ə. 3-cü əsrdə Roma hakimiyyətinə keçdi. Roma İmperiyasının sərhəd qalası olan Harput bir neçə dəfə parfiyalıların əlinə keçsə də, Roma hökmranlığı bu dövlətin süqut etdiyi 395-ci ilə qədər davam etdi. Romanın parçalanmasından sonra Harput Bizans dövlətinin əlinə keçdi və Ziata adlandırılan bu qala 518-ci ilə qədər Bizans və Sasani dövlətləri arasında davamlı olaraq əl dəyişdirdi.
Xəlifə Ömərin səltənətinin sonlarında 640-cı ildə müsəlman ərəblərin Şam ordusu tərəfindən ələ keçirilən qalada ərəb hökmranlığı 11-ci əsrə qədər davam etmişdi.
Türk hakimiyyəti
Türklərin Harput və ətrafına ilk axınları 1071-ci ildə Malazgirt döyüşündən əvvəl başlamışdır. Lakin bölgə üzərindəki üstünlüyünü qorumağa çalışan Bizans dövləti 1071-ci ildən sonra zəiflədi. Bizansın geri çəkildiyi bölgədəki nüfuz zəifliyindən istifadə edən türk bəylərindən biri Çubuk bəy 1085-ci ildə Çubukoğulları bəyliyini qurdu.
Səlcuqluların komandanlığı altında türkmən bəyi olan Artuk bəy 1102-ci ildə Diyarbəkir ətrafında Artuqlu bəyliyini qurdu. 1113-cü ildə nəvəsi Balak Qazi Palu üzərinə yürüş edərək oranı özünə mərkəz etdi və Harputu Çubukoğulların əlindən aldı. Nüfuzunu şimalda Ərzincana qədər genişləndirən Balak Qazi, cənubda səlib yürüşlərindən sonra Urfa bölgəsində qurulan xristian qraflığı ilə də mübarizə aparırdı. Səlibçilərə qarşı mübarizədən sonra Hələbə doğru irəliləyən Balak Qazi 1124-cü ildə müharibədə həlak olduqdan sonra Harput 1184-cü ilə qədər Artuklu bəylərinin hakimiyyəti altında qaldı. Ulu Cami bu dövrdə tikilmiş ən mühüm Artuqi əsəridir. Artuklu bəylərinin Əyyubilərlə ittifaqından narahat olan Əlaəddin Keyqubad 1234-cü ildə Harputu mühasirəyə alaraq ələ keçirdi. 1244-cü ildə şəhər monqol basqınları ilə viran qaldı. XIV əsrin ortalarına qədər Elxanilər dövlətinin hakimiyyəti altında qalan Harput, sonralar Dulqədiroğulları, Ağqoyunlular və Səfəvilərin əlinə keçdi.
Yavuz Sultan Səlim Osmanlı İmperiyasının şərq sərhədlərinə Səfəvi axınları və onların şiələşdirmə fəaliyyətləri səbəbindən 1514-cü ildə şərq sərhədinə səfərə çıxdı. 23 avqust 1514-cü ildə Çaldıran döyüşündə qalib gələn Osmanlı ordusu şərq sərhədlərini güvən altına aldı. Bu döyüşdən sonra Osmanlı ordusu 26 mart 1516-cı ildə Harput qalasını mühasirəyə aldı və qala Osmanlı hakimiyyətinə keçdi.
Bu tarixdən sonra Harput 19-cu əsrə qədər Diyarbəkir əyalətinin sancaq mərkəzi olaraq qaldı. 1834-cü ildə islahat hərəkatlarına göndərilən Mehmed Rəşid Paşa, əvvəlkinə nisbətən əhəmiyyətini itirmiş sancaq mərkəzini düzənlikdə yeni qurulan 'Məzrə' adlanan qəsəbəyə köçürür. Mezre adı daha sonra dövrün sultanı Əbdüləzizə ithaf edilən Mamuratü'l Əziz, daha sonra tələffüzü asan olduğu üçün Elaziz, Cümhuriyyətdən sonra isə Elazığ olaraq dəyişdirildi.
İnternet Saytları
- Elâzığ Valiliği
İstinadlar
- (PDF). İstanbul. 1958 https://turuz.com/storage/her_konu-2019-6/5136-1-Harput_Yollarinda-1-Ishaq_Sunguroghlu-1958-408s.pdf (#bare_url_missing_title). (#first_missing_last)
- HARPUT'UN TARİHİ COĞRAFYASI, Selçuk HAYLİ
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Harput Elazigda olan bir antik seherdir E e XX esrden qaliqlar var Antik Harput yasayis sahesi bir aciq hava muzeyi kimidir Muzeyi qalasi mescidleri kilsesi ve buzlu magarasiyla indiki vaxtda bir turizm merkezidir Harput38 42 14 sm e 39 15 00 s u Olke TurkiyeTarixi ve cografiyasiMerkezin hundurluyu 1 270 mSaat qursagi UTC 03 00Xeriteni goster gizle Harput Vikianbarda elaqeli mediafayllarHarput kohne bir resmi Qalanin cenub yamacindaki bu yasayis yerleri indiki vaxtda yox olmusdur Harput ta Ermeni baqqal Hovhannes in dukani Turk hokmranligindan evvelHarput Altinova adlanan Elazig duzune baxan bir noqtede yaxsi mudafie oluna bilen ve hereketli yollarin uzerinde ve cenubda sildirim qayalarla kesilmis tepenin uzerinde yerlesir Burada meskunlasan ilk melum sivilizasiya e e 2000 ci illerde Hurriler olmusdur Iranin qerbinden Serqi Araliq denizine qeder bolgede yayilan hurriler e e 2 ci minillikde en guclu dovrlerine catmisdilar Hurrilerden sonra bolge Hetlerin hakimiyyeti altina kecdi Hetler terefinden Isuva adlandirilan bolge daxilindeki Harput Het lovhelerinde Karpata olaraq xatirlanir Uzun surmeyen Het hokmranligindan sonra m o 9 cu esrden baslayaraq Harput Serqi Anadolu bolgesinde hokmranliq etmeye calisan Urartular ve Assurlular arasindabir nece defe el deyisdirdi Nehayet ustun gelen Urartular Supani adlandirdiqlari Harputda uzun muddet hokmranliq etdiler Harput qalasinin Urartularin hakimiyyeti dovrunde tikildiyi melumdur E e 7 ci esrden Iran uzerinden gelen Midiyalilar ve Skiflerin idare etdiyi qala e e 3 cu esrde Roma hakimiyyetine kecdi Roma Imperiyasinin serhed qalasi olan Harput bir nece defe parfiyalilarin eline kecse de Roma hokmranligi bu dovletin suqut etdiyi 395 ci ile qeder davam etdi Romanin parcalanmasindan sonra Harput Bizans dovletinin eline kecdi ve Ziata adlandirilan bu qala 518 ci ile qeder Bizans ve Sasani dovletleri arasinda davamli olaraq el deyisdirdi Xelife Omerin seltenetinin sonlarinda 640 ci ilde muselman ereblerin Sam ordusu terefinden ele kecirilen qalada ereb hokmranligi 11 ci esre qeder davam etmisdi Turk hakimiyyetiTurklerin Harput ve etrafina ilk axinlari 1071 ci ilde Malazgirt doyusunden evvel baslamisdir Lakin bolge uzerindeki ustunluyunu qorumaga calisan Bizans dovleti 1071 ci ilden sonra zeifledi Bizansin geri cekildiyi bolgedeki nufuz zeifliyinden istifade eden turk beylerinden biri Cubuk bey 1085 ci ilde Cubukogullari beyliyini qurdu Selcuqlularin komandanligi altinda turkmen beyi olan Artuk bey 1102 ci ilde Diyarbekir etrafinda Artuqlu beyliyini qurdu 1113 cu ilde nevesi Balak Qazi Palu uzerine yurus ederek orani ozune merkez etdi ve Harputu Cubukogullarin elinden aldi Nufuzunu simalda Erzincana qeder genislendiren Balak Qazi cenubda selib yuruslerinden sonra Urfa bolgesinde qurulan xristian qrafligi ile de mubarize aparirdi Selibcilere qarsi mubarizeden sonra Helebe dogru irelileyen Balak Qazi 1124 cu ilde muharibede helak olduqdan sonra Harput 1184 cu ile qeder Artuklu beylerinin hakimiyyeti altinda qaldi Ulu Cami bu dovrde tikilmis en muhum Artuqi eseridir Artuklu beylerinin Eyyubilerle ittifaqindan narahat olan Elaeddin Keyqubad 1234 cu ilde Harputu muhasireye alaraq ele kecirdi 1244 cu ilde seher monqol basqinlari ile viran qaldi XIV esrin ortalarina qeder Elxaniler dovletinin hakimiyyeti altinda qalan Harput sonralar Dulqedirogullari Agqoyunlular ve Sefevilerin eline kecdi Yavuz Sultan Selim Osmanli Imperiyasinin serq serhedlerine Sefevi axinlari ve onlarin sielesdirme fealiyyetleri sebebinden 1514 cu ilde serq serhedine sefere cixdi 23 avqust 1514 cu ilde Caldiran doyusunde qalib gelen Osmanli ordusu serq serhedlerini guven altina aldi Bu doyusden sonra Osmanli ordusu 26 mart 1516 ci ilde Harput qalasini muhasireye aldi ve qala Osmanli hakimiyyetine kecdi Bu tarixden sonra Harput 19 cu esre qeder Diyarbekir eyaletinin sancaq merkezi olaraq qaldi 1834 cu ilde islahat herekatlarina gonderilen Mehmed Resid Pasa evvelkine nisbeten ehemiyyetini itirmis sancaq merkezini duzenlikde yeni qurulan Mezre adlanan qesebeye kocurur Mezre adi daha sonra dovrun sultani Ebdulezize ithaf edilen Mamuratu l Eziz daha sonra teleffuzu asan oldugu ucun Elaziz Cumhuriyyetden sonra ise Elazig olaraq deyisdirildi Harputun panoramasi 1909Internet SaytlariElazig ValiligiIstinadlar PDF Istanbul 1958 https turuz com storage her konu 2019 6 5136 1 Harput Yollarinda 1 Ishaq Sunguroghlu 1958 408s pdf bare url missing title first missing last HARPUT UN TARIHI COGRAFYASI Selcuk HAYLI