Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Plutarx (yun. Πλούταρχος, ən tezi 45 və ən geci 50 – təq. 120[…], bilinmir) — Roma imperiyası dövründə yaşamış yunan tarixçisi, və filosofu. Orta platonçuluq məktəbinin təmsilçisi sayılır.
| Plutarx | |
|---|---|
| q.yun. Πλούταρχος lat. L. Mestrius Plutarchus | |
 | |
| Doğum tarixi | ən tezi 45 və ən geci 50 |
| Vəfat tarixi | təq. 120[…] |
| Vəfat yeri |
|
| Fəaliyyəti | esseist, keşiş, bioqraf, tarixçi, yazıçı, filosof |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Antik dünyanın ən tanınmış yazıçı və filosoflarından biri Platon məktəbinin davamçısı olan olmuşdur. O, Yunanıstanın Beotiya vilayətində yerləşən Heroneyadan idi. Plutarx gənc yaşlarından müxtəlif elmləri və fəlsəfəni öyrənmiş, platonçu filosof Ammoniusun öyrəncisi olmuşdur. Sonralar isə o, öz evində gəncləri ətrafına yığaraq onlarla fəlsəfi dərslər keçirmiş. O, həmçinin başqa yerlərə səfərlər etmiş, tez-tez Romada olmuş, imperiyanın yüksək zümrələri arasında tanınmışdır. İmperator Traianus ona himayəçilik etmişdir. Daha sonra isə Plutarx Delfada yerləşən Apollon məbədinin kahini olmuşdur.
Yaradıcılığı
Plutarxın öyrəncilərinə görə o iki yüzdən çox kitabın müəllifi olmuşdur. Onlardan bir çoxu bizim zamanımıza gəlib çatmışdır. Müxtəlif tanınmış insanların bioqrafiyalarını qələmə aldığına görə həmin əsərlərin bəzilərini "Bioqrafik"; digərləri isə daha çox əxlaq dair olduqlarına görə "Əxlaqi" (moralia) adlandırırlar.
Antik dünyanın elə bir problemi olmamışdır ki, Plutarx öz 210 əsərində onlara toxunmasın. Onun sevimli mövzusu və ilham mənbəyi isə qədim Yunanıstanın və Romanın böyük şəxsiyyətlərinin həyatı və əməlləri idi. Təkcə 3 böyük cilddə toplanmış "Müqayisəli tərcümeyi hallar" əsərində İran şahı istisna olmaqla 50 belə şəxsiyyətin həyat salnaməsi əks olunmuşdur. Bu 50 bioqrafiyanın içində hər bir oxucunun öz sevimli qəhrəmanı, öz idealı var. Kimi mərd və dönməz Romul və ya Numa Poppolini, kimi fədakar Kamill vəya Kornolanı, kimi də özünü gah ora, gah da bura vuran Mari və ya Alkiviadı seçir. Lakin bu qılınc və zəka sahiblərinin içərisində elələri də var ki, onların bioqrafiyalarını, xüsusilə keçmiş dövrlərdə uşaqdan böyüyə, öyrəncilərdən krallara kimi hər kəs dərin maraqla izləyirdi. Bunlar Makedoniyalı İskəndər və Qay Yulius Sezar idi. Bu iki insanın taleyindəki oxşar cəhətlər Plutarxa istər-istəməz onları yanaşı qoymağa əsas vermişdir. Əgər İskəndər özü ilə daim Homerin qəhrəmanı Axillesin büstünü gəzdirirdisə, Sezar da özü ilə hər yana İskəndərin kiçik heykəlini aparırdı. İskəndər Axillesə, Sezar isə İskəndərə bənzəmək istəyirdi.
Plutarxın dövründə onun vətəni öz əvvəlki əzəmət və gözəlliyindən məhrum olmuş, hətta Romaya məğlub olub öz müstəqilliyini də itirmişdi. Buna baxmayaraq yunan mədəniyyətinə hörmət edən yeni hakimlər ellinlərə müəyyən güzəştlərə gedirdilər.
İmperator Neron Yunanıstana yenidən müstəqillik versə də, Vespasian bu qərarı ləğv etdi. Buna baxmayaraq romalılar yunanlara bir sıra mühüm dölət vəzifələrinin icrasını tapşırırdılar. Plutarx da belə şəxslərdən biri idi.
Qədim tarixçilərin heç biri Plutarx qədər gözəl, bədii və emosional, eyni zamanda fəlsəfi və mifoloji bəzəklərlə zəngin bir dildə yazıb-yarada bilməmişdir.
Hələlik bu bioqrafiyalardan yalnız biri- "İskəndər" əsəri Azərbaycan dilinə tərcümə olunmuşdur.
Fəlsəfəsi
Əsərlərinin çoxluğuna baxmayaraq Plutarx orijinal müəllif olmamış, fəlsəfəyə yeniliklər gətirməmişdir. O, sadəcə keçmişdə yaşayan filosofların fikirlərini qələmə almışdır. Buna görə də elmə misilsiz xidmət göstərmişdir, çünki antik dünyanın dünyagörüşü bir çox hallarda onun əsərləri vasitəsilə günümüzə gəlib çatmışdır.
Plutarxın fəlsəfi əsərlərindən biri "Platon məsələləri" (yun. Πλατωνικά Ζητήματα) adlanır. Orada Plutarx Platonun təlimini özünəməxsus şəkildə vermişdir. Həmin əsərdə kosmos iki elementlərdən ibarət təsəvvür edilir: şər olan ruhdan və maddədən. Maddəni Tanrı yaratmamışdır, ancaq onu sonradan formalaşdırmış, sonra isə ondan bütün mövcudiyyəti yaratmışdır. Ruh da Tanrı tərəfindən yaradılmamış, o hər zaman mövcud olmuşdur. Kosmos da yaranmış deyil, o diridir: bir tərəfdən materiyaya, digər tərəfdən isə Tanrıya bağlıdır.
Beləliklə, Plutarxa görə yaradıcı (ikinci) tanrı olan Demiurqos dünyanı yaradanda ilk başlanğıc (substansiya) kimi maddəni deyil, o maddənin şər olan ruhla qarışığını yaratmışdır. Deməli, "şər ruh" da əbədi olaraq hər zaman olmuşdur. Buna görə də hər şey hərəkətdədir. Ancaq, Plutarxın Platon fəlsəfəsini bu kimi yorumları başqa platonçular tərəfindən qəbul edilməmişdir. Bu iddia daha çox zərdüştiliyin şər tanrısının varlığına bənzərdir. Buna baxmayaraq "şər ruhu" inkar etsələr belə, platonçuların bir çoxu maddənin özünü şərlə eyniləşdirirdilər.
Plutarx hesab edirdi ki, dünya ilə insan ruhu arasında bağlantı vardır. Göylərdə qünəş-ay-yer iyerarxiası insanda düşüncə-ruh-bədən üçlüyündə əks olunur. Günəş tanrıdır, işıqdır, əqldir; yer isə zülmətdir, ruhsuzdur. Bunların arasında ay yerləşir, ona görə də onun təbiəti ikilidir. Bir tərəfi günəşə yönəlir deyə, tanrıya bənzərdir. Başqa tərəfi isə yerə yönəlir və ona görə qaranlıqla doludur.
Maraqlısı budur ki, Plutarx yerin kainatın mərkəzində durmasını inkar edirdi; onun fikrində kainat sonsuzdur və ona görə də onun mərkəzi ola bilməz. Həmçinin o, Samoslu Aristarxusun "yer öz oxu ətrafında fırlanır" fikrini də təsdiqləmişdir. Bu fikirlər bizim zamanımızda təsdiqini tapmışdır.
Plutarx həm də insanın bədənini, düşüncəsini və ruhunu fərqləndirirdi. Onun fikrincə, düşüncənin ruhun tərkibində olmasını iddia edənlər yanılırlar. Ruhla bədənin qarışması ehtirasların yaranmasına gətirib çıxarır. Bu isə ehtiras və həzz alma duyğularıdır. Ruhun düşüncə ilə birləşməsi isə təfəkkür yaradır. Bu da ərdəmin, xeyrin və qüsurların səbəbidir. Ruh öz varlığını düşüncədən alır və sonra onu bədənə verir. Düşüncənin mənşəyi günəş, ruhların ay, bədənlərin isə yerdir. İnsan öldükdə onun ruhu ondan ayrılıb aya qalxır. Orada onun ikinci ölümü baş verir və ruhdan düşüncə ayrılır. Demonlar da ayda yaşayır və oradan yerə düşür.
Plutarx bir sıra əxlaqla bağlı məsələlərə də münasibət bildirmişdir. O, stoaçıları öz dediklərinə əməl etməməsində suçlamışdır. Onlar siyasətdən çox danışır, ancaq əslində ondan çəkinib Epikürçular kimi həzzlə dolu həyat sürürlər; ya da siyasətə gəlib öz əqidələrinə zidd işlər görürlər. Burada nəzəriyyənin təcrübə ilə uyğunlaşmasının zəruriliyi vurğulanır.
Plutarx hesab edirdi ki, ərdəmə insanları öyrətmək olar, ona görə də onun yazılarının bir çoxu nəsihət xarakterlidir. Tanrılara baxışlarında o mövhumatı qınamış, onları mənəvi bir obrazlar kimi qəbul etmiş, qədim dinlərdəki tanrıların qısqanc və kinayəli olması, qisas alması, xırdaçılıq etməsi kimi sifətlərini rədd etmişdir.
Plutarxa görə cəmiyyətin əxlaqını dəyişmək çətindir. Bunu etmək istəyənin özünün də yüksək əxlaqı və nüfuzu olmalıdır. Ona görə də hər bir insan özünə tənqidi yanaşmalı, ilk olaraq öz danışığı və davranışına fikir verməlidir. Bizim hamımızın teatrda artistlərə bənzər olduğumuzu yaddan çıxartmamalıyıq. Ona görə də, bizi hamı görür və dəyər verir. Əgər insan bütün qüsurlarından qurtarmaq üçün çətinlik çəkirsə, onda heç olmasa başqalarının gözlərinə görünən qüsurlardan qurtarmalıdır.
Plutarx insanlara qarşı dost münasibət bəsləməyin tərəfdarı idi. O qeyd edirdi ki, insanların halı ilə maraqlanmaq lazımdır ki, onlara kömək edə biləsən. Başqa insanlara qarşı ədəbli, xeyirli və mərhəmətli olmaq lazımdır. Bu hisslər heyvanlara və başqa canlılara da bəslənilməlidir.
İstinadlar
Bu məqalədəki istinadlar müvafiq ilə göstərilməlidir. |
- Plutarch // World History Encyclopedia (ing.). 2009.
- Bibliothèque nationale de France Plutarque (0046?-0120?) // BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
- Plutarchus // Catalog of the German National Library (alm.).
- ПЛУТА́РХ // Большая российская энциклопедия (rus.). Москва: Большая российская энциклопедия, 2004.
- Brozović D., Ladan T. Plutarh // Hrvatska enciklopedija (xorv.). LZMK, 1999. 9272 s.
- Платоновские вопросы // Плутарх. Сочинения 2016-09-03 at the Wayback Machine / Перевод Т. Г. Сидаша. СПб.: Санкт-Петербургский университет, 2008, s. 11–12.
- Plutarkh. On the Face which Appears on the Orb of the Moon / Translated by A. O Prickard. London: Simpkin and Co., 1911.
- Plutarkh. On the Face which Appears on the Orb of the Moon / Translated by A. O Prickard. London: Simpkin and Co., 1911, pp. 21–22
- Plutarkh. On the Face which Appears on the Orb of the Moon / Translated by A. O Prickard. London: Simpkin and Co., 1911, pp. 28–30.
- О противоречиях стоиков // Плутарх. Сочинения 2016-09-03 at the Wayback Machine / Перевод Т. Г. Сидаша. СПб.: Санкт-Петербургский университет, 2008, s. 130.
- Plitarch’s Moralia. Vol. 10 2022-03-02 at the Wayback Machine / Translation by H. N. Fowler. London: William Heinmann LTD, 1936, pp. 161–162.
- / Translation by H. N. Fowler. London: William Heinmann LTD, 1936, pp. 283–285.
Ədəbiyyat
Mənbə
- Əlisa Nicat. Dünya tarixçiləri. Bakı,1998, səh.25–26.
- Aydın Əlizadə [ölü keçid] (2016). Antik fəlsəfə tarixi. 3 saylı Bakı Mətbəəsi ASC, s. 216–220. ISBN 5–89968–061-X [ölü keçid]. 2016 tarixində . 2016–08–16 tarixində istifadə olunub. ("Fəlsəfəsi" bölümü)
Qaynaqlar
- Плутарх "О лике, видимом на диске Луны" / Перевод Г. А. Иванова. По материалам сборника "Философия природы в античности и в средние века", М.: Прогресс-Традиция, 2000
- Плутарх. Сравнительные жизнеописания. В 2 т. / Изд. подг. С. С. Аверинцев, М. Л. Гаспаров, С. П. Маркиш. Отв. ред. С. С. Аверинцев. (Серия "Литературные памятники"). 1-е изд. В 3 т. — М.-Л., Издательство АН СССР. 1961–1964. 2-е изд., испр. и доп. — М., Наука. 1994. Т.1. 704 стр. Т.2. 672 стр.
Araşdırmalar
- Blackburn, Simon (1994). Oxford Dictionary of Philosophy. Oxford: Oxford University Press.
- Russell, D. A. (2001) [1972]. Plutarch. Duckworth Publishing. ISBN 978-1-85399-620-7.
- Duff, Timothy (2002) [1999]. Plutarch's Lives: Exploring Virtue and Vice. UK: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-925274-9.
- Hamilton, Edith (1957). The Echo of Greece. W. W. Norton & Company. p. 194. ISBN 0-393-00231-4.
- Honigmann, E. A. J. "Shakespeare's Plutarch." , : 25–33.
- Pelling, Christopher: Plutarch and History. Eighteen Studies, London 2002., The Middle Platonists: 80 B. C. to A. D. 220, Cornell University Press, 1996 ISBN 978–0801483165
- Елпидинский Я. С. Религиозно-нравственное мировоззрение Плутарха Херонейского. — СПб., 1893. 462 стр.
- Аверинцев С. С. Плутарх и античная биография: К вопросу о месте классика жанра в истории жанра. — М., 1973.
Xarici keçidlər
- Works by Plutarch at Project Gutenberg
- Works by or about Plutarch at Internet Archive
- Didot edition of Plutarch's works in Greek, with Latin translation (1857–1876): vol. 1 (Lives, pt. 1), vol. 2 (Lives, pt. 2), vol. 3 (Moralia, pt. 1), vol. 4 (Moralia, pt. 2), vol. 5 (fragmenta et spuria) (also via BNF)
- Collections of works in English translation: at University of Adelaide 2019-08-06 at the Wayback Machine, at LacusCurtius,Project Gutenberg, Lives, trans. North (PDF)
- Плутарх
- Плутарх на ancientrome.ru
- Статья С. С. Аверинцева о "Сравнительных жизнеописаниях"
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Plutarx yun Ploytarxos en tezi 45 ve en geci 50 teq 120 bilinmir Roma imperiyasi dovrunde yasamis yunan tarixcisi ve filosofu Orta platonculuq mektebinin temsilcisi sayilir Plutarxq yun Ploytarxos lat L Mestrius PlutarchusDogum tarixi en tezi 45 ve en geci 50Vefat tarixi teq 120 Vefat yeri bilinmirFealiyyeti esseist kesis bioqraf tarixci yazici filosof Vikianbarda elaqeli mediafayllar Antik dunyanin en taninmis yazici ve filosoflarindan biri Platon mektebinin davamcisi olan olmusdur O Yunanistanin Beotiya vilayetinde yerlesen Heroneyadan idi Plutarx genc yaslarindan muxtelif elmleri ve felsefeni oyrenmis platoncu filosof Ammoniusun oyrencisi olmusdur Sonralar ise o oz evinde gencleri etrafina yigaraq onlarla felsefi dersler kecirmis O hemcinin basqa yerlere seferler etmis tez tez Romada olmus imperiyanin yuksek zumreleri arasinda taninmisdir Imperator Traianus ona himayecilik etmisdir Daha sonra ise Plutarx Delfada yerlesen Apollon mebedinin kahini olmusdur YaradiciligiPlutarxin oyrencilerine gore o iki yuzden cox kitabin muellifi olmusdur Onlardan bir coxu bizim zamanimiza gelib catmisdir Muxtelif taninmis insanlarin bioqrafiyalarini qeleme aldigina gore hemin eserlerin bezilerini Bioqrafik digerleri ise daha cox exlaq dair olduqlarina gore Exlaqi moralia adlandirirlar Moralia 1531 Antik dunyanin ele bir problemi olmamisdir ki Plutarx oz 210 eserinde onlara toxunmasin Onun sevimli movzusu ve ilham menbeyi ise qedim Yunanistanin ve Romanin boyuk sexsiyyetlerinin heyati ve emelleri idi Tekce 3 boyuk cildde toplanmis Muqayiseli tercumeyi hallar eserinde Iran sahi istisna olmaqla 50 bele sexsiyyetin heyat salnamesi eks olunmusdur Bu 50 bioqrafiyanin icinde her bir oxucunun oz sevimli qehremani oz ideali var Kimi merd ve donmez Romul ve ya Numa Poppolini kimi fedakar Kamill veya Kornolani kimi de ozunu gah ora gah da bura vuran Mari ve ya Alkiviadi secir Lakin bu qilinc ve zeka sahiblerinin icerisinde eleleri de var ki onlarin bioqrafiyalarini xususile kecmis dovrlerde usaqdan boyuye oyrencilerden krallara kimi her kes derin maraqla izleyirdi Bunlar Makedoniyali Iskender ve Qay Yulius Sezar idi Bu iki insanin taleyindeki oxsar cehetler Plutarxa ister istemez onlari yanasi qoymaga esas vermisdir Eger Iskender ozu ile daim Homerin qehremani Axillesin bustunu gezdirirdise Sezar da ozu ile her yana Iskenderin kicik heykelini aparirdi Iskender Axillese Sezar ise Iskendere benzemek isteyirdi Plutarxin dovrunde onun veteni oz evvelki ezemet ve gozelliyinden mehrum olmus hetta Romaya meglub olub oz musteqilliyini de itirmisdi Buna baxmayaraq yunan medeniyyetine hormet eden yeni hakimler ellinlere mueyyen guzestlere gedirdiler Imperator Neron Yunanistana yeniden musteqillik verse de Vespasian bu qerari legv etdi Buna baxmayaraq romalilar yunanlara bir sira muhum dolet vezifelerinin icrasini tapsirirdilar Plutarx da bele sexslerden biri idi Qedim tarixcilerin hec biri Plutarx qeder gozel bedii ve emosional eyni zamanda felsefi ve mifoloji bezeklerle zengin bir dilde yazib yarada bilmemisdir Helelik bu bioqrafiyalardan yalniz biri Iskender eseri Azerbaycan diline tercume olunmusdur FelsefesiEserlerinin coxluguna baxmayaraq Plutarx orijinal muellif olmamis felsefeye yenilikler getirmemisdir O sadece kecmisde yasayan filosoflarin fikirlerini qeleme almisdir Buna gore de elme misilsiz xidmet gostermisdir cunki antik dunyanin dunyagorusu bir cox hallarda onun eserleri vasitesile gunumuze gelib catmisdir Plutarxin felsefi eserlerinden biri Platon meseleleri yun Platwnika Zhthmata adlanir Orada Plutarx Platonun telimini ozunemexsus sekilde vermisdir Hemin eserde kosmos iki elementlerden ibaret tesevvur edilir ser olan ruhdan ve maddeden Maddeni Tanri yaratmamisdir ancaq onu sonradan formalasdirmis sonra ise ondan butun movcudiyyeti yaratmisdir Ruh da Tanri terefinden yaradilmamis o her zaman movcud olmusdur Kosmos da yaranmis deyil o diridir bir terefden materiyaya diger terefden ise Tanriya baglidir Belelikle Plutarxa gore yaradici ikinci tanri olan Demiurqos dunyani yaradanda ilk baslangic substansiya kimi maddeni deyil o maddenin ser olan ruhla qarisigini yaratmisdir Demeli ser ruh da ebedi olaraq her zaman olmusdur Buna gore de her sey hereketdedir Ancaq Plutarxin Platon felsefesini bu kimi yorumlari basqa platoncular terefinden qebul edilmemisdir Bu iddia daha cox zerdustiliyin ser tanrisinin varligina benzerdir Buna baxmayaraq ser ruhu inkar etseler bele platoncularin bir coxu maddenin ozunu serle eynilesdirirdiler Plutarx hesab edirdi ki dunya ile insan ruhu arasinda baglanti vardir Goylerde qunes ay yer iyerarxiasi insanda dusunce ruh beden ucluyunde eks olunur Gunes tanridir isiqdir eqldir yer ise zulmetdir ruhsuzdur Bunlarin arasinda ay yerlesir ona gore de onun tebieti ikilidir Bir terefi gunese yonelir deye tanriya benzerdir Basqa terefi ise yere yonelir ve ona gore qaranliqla doludur Maraqlisi budur ki Plutarx yerin kainatin merkezinde durmasini inkar edirdi onun fikrinde kainat sonsuzdur ve ona gore de onun merkezi ola bilmez Hemcinin o Samoslu Aristarxusun yer oz oxu etrafinda firlanir fikrini de tesdiqlemisdir Bu fikirler bizim zamanimizda tesdiqini tapmisdir Plutarx hem de insanin bedenini dusuncesini ve ruhunu ferqlendirirdi Onun fikrince dusuncenin ruhun terkibinde olmasini iddia edenler yanilirlar Ruhla bedenin qarismasi ehtiraslarin yaranmasina getirib cixarir Bu ise ehtiras ve hezz alma duygularidir Ruhun dusunce ile birlesmesi ise tefekkur yaradir Bu da erdemin xeyrin ve qusurlarin sebebidir Ruh oz varligini dusunceden alir ve sonra onu bedene verir Dusuncenin menseyi gunes ruhlarin ay bedenlerin ise yerdir Insan oldukde onun ruhu ondan ayrilib aya qalxir Orada onun ikinci olumu bas verir ve ruhdan dusunce ayrilir Demonlar da ayda yasayir ve oradan yere dusur Plutarx bir sira exlaqla bagli meselelere de munasibet bildirmisdir O stoacilari oz dediklerine emel etmemesinde suclamisdir Onlar siyasetden cox danisir ancaq eslinde ondan cekinib Epikurcular kimi hezzle dolu heyat sururler ya da siyasete gelib oz eqidelerine zidd isler gorurler Burada nezeriyyenin tecrube ile uygunlasmasinin zeruriliyi vurgulanir Plutarx hesab edirdi ki erdeme insanlari oyretmek olar ona gore de onun yazilarinin bir coxu nesihet xarakterlidir Tanrilara baxislarinda o movhumati qinamis onlari menevi bir obrazlar kimi qebul etmis qedim dinlerdeki tanrilarin qisqanc ve kinayeli olmasi qisas almasi xirdaciliq etmesi kimi sifetlerini redd etmisdir Plutarxa gore cemiyyetin exlaqini deyismek cetindir Bunu etmek isteyenin ozunun de yuksek exlaqi ve nufuzu olmalidir Ona gore de her bir insan ozune tenqidi yanasmali ilk olaraq oz danisigi ve davranisina fikir vermelidir Bizim hamimizin teatrda artistlere benzer oldugumuzu yaddan cixartmamaliyiq Ona gore de bizi hami gorur ve deyer verir Eger insan butun qusurlarindan qurtarmaq ucun cetinlik cekirse onda hec olmasa basqalarinin gozlerine gorunen qusurlardan qurtarmalidir Plutarx insanlara qarsi dost munasibet beslemeyin terefdari idi O qeyd edirdi ki insanlarin hali ile maraqlanmaq lazimdir ki onlara komek ede bilesen Basqa insanlara qarsi edebli xeyirli ve merhemetli olmaq lazimdir Bu hissler heyvanlara ve basqa canlilara da beslenilmelidir IstinadlarBu meqaledeki istinadlar muvafiq istinad sablonlari ile gosterilmelidir Plutarch World History Encyclopedia ing 2009 Bibliotheque nationale de France Plutarque 0046 0120 BnF identifikatoru fr aciq melumat platformasi 2011 Plutarchus Catalog of the German National Library alm PLUTA RH Bolshaya rossijskaya enciklopediya rus Moskva Bolshaya rossijskaya enciklopediya 2004 Brozovic D Ladan T Plutarh Hrvatska enciklopedija xorv LZMK 1999 9272 s Platonovskie voprosy Plutarh Sochineniya 2016 09 03 at the Wayback Machine Perevod T G Sidasha SPb Sankt Peterburgskij universitet 2008 s 11 12 Plutarkh On the Face which Appears on the Orb of the Moon Translated by A O Prickard London Simpkin and Co 1911 Plutarkh On the Face which Appears on the Orb of the Moon Translated by A O Prickard London Simpkin and Co 1911 pp 21 22 Plutarkh On the Face which Appears on the Orb of the Moon Translated by A O Prickard London Simpkin and Co 1911 pp 28 30 O protivorechiyah stoikov Plutarh Sochineniya 2016 09 03 at the Wayback Machine Perevod T G Sidasha SPb Sankt Peterburgskij universitet 2008 s 130 Plitarch s Moralia Vol 10 2022 03 02 at the Wayback Machine Translation by H N Fowler London William Heinmann LTD 1936 pp 161 162 Translation by H N Fowler London William Heinmann LTD 1936 pp 283 285 EdebiyyatMenbe Elisa Nicat Dunya tarixcileri Baki 1998 seh 25 26 Aydin Elizade olu kecid 2016 Antik felsefe tarixi 3 sayli Baki Metbeesi ASC s 216 220 ISBN 5 89968 061 X olu kecid 2016 tarixinde 2016 08 16 tarixinde istifade olunub Felsefesi bolumu Qaynaqlar Plutarh O like vidimom na diske Luny Perevod G A Ivanova Po materialam sbornika Filosofiya prirody v antichnosti i v srednie veka M Progress Tradiciya 2000 Plutarh Sravnitelnye zhizneopisaniya V 2 t Izd podg S S Averincev M L Gasparov S P Markish Otv red S S Averincev Seriya Literaturnye pamyatniki 1 e izd V 3 t M L Izdatelstvo AN SSSR 1961 1964 2 e izd ispr i dop M Nauka 1994 T 1 704 str T 2 672 str Arasdirmalar Blackburn Simon 1994 Oxford Dictionary of Philosophy Oxford Oxford University Press Russell D A 2001 1972 Plutarch Duckworth Publishing ISBN 978 1 85399 620 7 Duff Timothy 2002 1999 Plutarch s Lives Exploring Virtue and Vice UK Oxford University Press ISBN 978 0 19 925274 9 Hamilton Edith 1957 The Echo of Greece W W Norton amp Company p 194 ISBN 0 393 00231 4 Honigmann E A J Shakespeare s Plutarch 25 33 Pelling Christopher Plutarch and History Eighteen Studies London 2002 The Middle Platonists 80 B C to A D 220 Cornell University Press 1996 ISBN 978 0801483165 Elpidinskij Ya S Religiozno nravstvennoe mirovozzrenie Plutarha Heronejskogo SPb 1893 462 str Averincev S S Plutarh i antichnaya biografiya K voprosu o meste klassika zhanra v istorii zhanra M 1973 Xarici kecidlerWorks by Plutarch at Project Gutenberg Works by or about Plutarch at Internet Archive Didot edition of Plutarch s works in Greek with Latin translation 1857 1876 vol 1 Lives pt 1 vol 2 Lives pt 2 vol 3 Moralia pt 1 vol 4 Moralia pt 2 vol 5 fragmenta et spuria also via BNF Collections of works in English translation at University of Adelaide 2019 08 06 at the Wayback Machine at LacusCurtius Project Gutenberg Lives trans North PDF Plutarh Plutarh na ancientrome ru Statya S S Averinceva o Sravnitelnyh zhizneopisaniyah