Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Azərbaycan-İran sərhədi (fars. مرز آذربایجان و ایران) — Azərbaycanla İran arasında dövlət sərhədi. Ümumi uzunluğu 689 km-dir. Sərhəd bir-birinə bitişik olmayan iki hissədən ibarətdir.
| Azərbaycan–İran sərhədi | |
|---|---|
 | |
| Xüsusiyyətləri | |
| Dövlətlər | |
| Uzunluğu | 689 km |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Təsvir
Qərb (Naxçıvan) bölməsi
Azərbaycan-İran sərhədinin qərb (Naxçıvan) hissəsi şimal-qərbdə Araz çayı üzərindəki Türkiyə ilə sərhəd qovşağından başlayır. Bu çay boyunca cənub-şərq istiqamətində, Araz su anbarı vasitəsilə davam edir və Ermənistanla sərhəd qovşağında bitir.
Şərq bölməsi
Azərbaycan-İran sərhədinin şərq hissəsi qərbdən Arar çayı üzərindəki Ermənistanla sərhəddən başlayır və daha sonra bu çayı şimal-şərq istiqamətində izləyir. Sərhəd Bəhrəmtəpənin cənubundakı bir nöqtədə çay yatağından kəskin şəkildə cənub-şərqə dönərək Muğan düzündən Bolqarçay çayına keçir. Sonra bu çay boyunca cənuba uzanır və geniş S şəkilli bir hissə meydana gətirir. Çayın mənbəyi Yardımlı şəhəri yaxınlığında yerləşir. Sərhəd onu keçərək cənub-şərqə doğru əyilir və Talış dağlarından keçir. Sonra Xəzər dənizinə doğru gedərək Astaraçay çayı boyunca şərqə dönür.
Tarix
XIX əsrdə Qafqaz bölgəsi feodal dağınıqlıq dövrü yaşayırdı. Osmanlı, Qacar və Rusiya İmperiyası arasında hərbi poliqona çevrilən regionda Rusiyanın mövqeyi güclənməkdə idi.Rusiya-Fars müharibəsi və ondan sonra imzalanan Gülüstan müqaviləsi nəticəsində Rusiya indiki Azərbaycan ərazilərinin çox hissəsini əlimnə keçirir. İran və Azərbaycan (Naxçıvan bölməsi istisna olmaqla) arasında müasir sərhəd olan sərhəd çəkilir.Rusiya-İran müharibəsindən və bundan sonra imzalanan Türkmənçay müqaviləsindən sonra İran Naxçıvanı və Zəngəzuru Rusiyaya vermək məcburiyyətində qalır. Sərhəd Araz boyunca Osmanlı İmperiyası ilə sərhəd qovşağına qədər uzadılır və beləliklə sərhəd tamamilə formalaşır. Daha sonra Azərbaycan-İran sərhəddinə çevrilir.
Rusiyada 1917-ci il inqilabından sonra Cənubi Qafqaz xalqları 1918-ci ildə Zaqafqaziya Demokratik Federal Respublikasını elan etdilər və Osmanlı İmperiyası ilə sülh danışıqlarına başladılar. Daxili fikir ayrılıqları Gürcüstanın 1918-ci ilin mayında federasiyadan ayrılmasına, daha sonra isə Ermənistan və Azərbaycan tərəfindən izlənilməsinə səbəb olur. Yalnız öz adı ilə yeni müstəqil olan Azərbaycan İranla münasibətlərdə gərginliyə səbəb olur. Çünki bunu etməklə İranın Azərbaycan bölgəsinə iddialarını nümayiş etdirirdi. 1920-ci ildə Sovet ordusu Azərbaycanı işğal etdi. 1922-ci ildə üç dövlət SSRİ-nin bir hissəsi olaraq Zaqafqaziya SFSR-yə daxil edildi. Daha sonra 1936-cı ildə isə bu federasiya yenidən bölünür. Sovet İttifaqı tərəfindən dəstəklənən İran Azərbaycanında 1945-ci ildə Azərbaycan Milli Hökuməti qurulur, lakin qısa müddətdə İran qoşunları tərəfindən işğal edilir. 1954-cü il İran-Sovet Sərhəd Konvensiyası, Muğan düzünün sərhəd hissəsində, Deman kəndi və Nəmin şəhəri yaxınlığında İranın xeyrinə bəzi kiçik düzəlişlər edilir. Bunun ardınca yerli sərhədlər təyin olunur və son razılaşma 1957-ci ildə imzalanır. 1970-ci ildə Araz hidroelektrik su anbarı tikildikdən sonra sərhədin Naxçıvan hissəsində bəzi əlavə düzəlişlər edilir.
1991-ci ildə SSRİ-nin dağılmasından sonra Azərbaycan müstəqillik qazanır və ona İran-Sovet sərhədindəki hərbi infrastruktur miras qalır. İran yeni dövləti tez bir zamanda tanıyır. Bununla belə "Bütön Azərbaycan"-ın bir hissəsi olaraq Azərbaycanın öz ərazisinə potensial iddiaları ilə bağlı İranla münasibətlər soyuyur. İran da Qarabağ müharibəsində Ermənistanı dəstəkləyir. Müharibədən sonra Ermənistan Azərbaycan-İran sərhədinin qərb hissəsini idarə etməyə davam edir (Naxçıvan istisna). İran Prezidenti Həsən Ruhaninin andiçmə mərasimindən sonra İranla Azərbaycan arasındakı münasibətlər bir qədər yaxşılaşır.
22 oktyabr 2020-ci ildə Zəngilan rayonunun sərhədboyu kəndlərinin və Ağbənd qəsəbəsi sərhəd zastavası Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin nəzarəti altına keçir. Azərbaycan bununlada Azərbaycan-İran sərhədi üzərində tam nəzarət təmin edir.
Sərhəd keçid məntəqələri
Şərq bölməsində Biləsuvar, Astara və Cəlilabad ərazisində, Qərb bölməsində isə Culfa/Culfa və Pulşdəşt-Şahtaxtı sərhəd məntəqələri vardır.
İstinadlar
- "CIA World Factbook - Iran". 2021-02-08 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-08-06.
- International Boundary Study No. 25 – Iran-USSR Boundary (PDF), 28 fevral 1978, 2024-02-16 tarixində (PDF), İstifadə tarixi: 17 oktyabr 2020
- John F. Baddeley, "The Russian Conquest of the Caucasus", Longman, Green and Co., London: 1908, p. 90
- (PDF), февраль 1951, 2020-04-10 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 17 октября 2020
- Gavin R. G. Hambly, in The Cambridge History of Iran, ed. William Bayne Fisher (Cambridge University Press, 1991), pp. 145–146
- Tadeusz Swietochowski, Russia and Azerbaijan: A Borderland in Transition New York: Columbia University Press, 1995. pg 69
- Atabaki, Touraj. Azerbaijan: Ethnicity and the Struggle for Power in Iran. I.B.Tauris. 2000. səh. 25. ISBN .
- Dekmejian, R. Hrair; Simonian, Hovann H. Troubled Waters: The Geopolitics of the Caspian Region. I.B. Tauris. 2003. səh. 60. ISBN . 2021-01-19 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-10-29.
- Rezvani, Babak. Ethno-territorial conflict and coexistence in the caucasus, Central Asia and Fereydan: academisch proefschrift. Amsterdam: Amsterdam University Press. 2014. səh. 356. ISBN .
- Frederik Coene, The Caucasus - An Introduction, Routledge Contemporary Russia and Eastern Europe Series, Routledge, 2009, səh. 136, ISBN
- James P. Nichol. Diplomacy in the Former Soviet Republics, Praeger/Greenwood, 1995, ISBN , p. 150
- Cornell, Svante. Small Nations and Great Powers: A Study of Ethnopolitical Conflict in the Caucasus. Taylor & Francis. 1 декабря 2000. ISBN . 2020-11-16 tarixində . İstifadə tarixi: 17 октября 2020 – Google Books vasitəsilə.
- "Алиев: госграница Азербайджана с Ираном взята под полный контроль". Главное™. 2020-10-24 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-10-22.
- "Алиев заявил о восстановлении полного контроля над азербайджано-иранской госграницей". NEWSru.com. 2020-10-22. 2020-10-23 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-10-22.
- Caravanistan – Azerbaijan-Iran border crossings, 2020-06-02 tarixində , İstifadə tarixi: 17 октября 2020
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Azerbaycan Iran serhedi fars مرز آذربایجان و ایران Azerbaycanla Iran arasinda dovlet serhedi Umumi uzunlugu 689 km dir Serhed bir birine bitisik olmayan iki hisseden ibaretdir Azerbaycan Iran serhediXususiyyetleriDovletler Azerbaycan IranUzunlugu 689 km Vikianbarda elaqeli mediafayllarTesvirQerb Naxcivan bolmesi Azerbaycan Iran serhedinin qerb Naxcivan hissesi simal qerbde Araz cayi uzerindeki Turkiye ile serhed qovsagindan baslayir Bu cay boyunca cenub serq istiqametinde Araz su anbari vasitesile davam edir ve Ermenistanla serhed qovsaginda bitir Serq bolmesi Azerbaycan Iran serhedinin serq hissesi qerbden Arar cayi uzerindeki Ermenistanla serhedden baslayir ve daha sonra bu cayi simal serq istiqametinde izleyir Serhed Behremtepenin cenubundaki bir noqtede cay yatagindan keskin sekilde cenub serqe donerek Mugan duzunden Bolqarcay cayina kecir Sonra bu cay boyunca cenuba uzanir ve genis S sekilli bir hisse meydana getirir Cayin menbeyi Yardimli seheri yaxinliginda yerlesir Serhed onu kecerek cenub serqe dogru eyilir ve Talis daglarindan kecir Sonra Xezer denizine dogru gederek Astaracay cayi boyunca serqe donur TarixXIX esrde Qafqaz bolgesi feodal daginiqliq dovru yasayirdi Osmanli Qacar ve Rusiya Imperiyasi arasinda herbi poliqona cevrilen regionda Rusiyanin movqeyi guclenmekde idi Rusiya Fars muharibesi ve ondan sonra imzalanan Gulustan muqavilesi neticesinde Rusiya indiki Azerbaycan erazilerinin cox hissesini elimne kecirir Iran ve Azerbaycan Naxcivan bolmesi istisna olmaqla arasinda muasir serhed olan serhed cekilir Rusiya Iran muharibesinden ve bundan sonra imzalanan Turkmencay muqavilesinden sonra Iran Naxcivani ve Zengezuru Rusiyaya vermek mecburiyyetinde qalir Serhed Araz boyunca Osmanli Imperiyasi ile serhed qovsagina qeder uzadilir ve belelikle serhed tamamile formalasir Daha sonra Azerbaycan Iran serheddine cevrilir Rusiyada 1917 ci il inqilabindan sonra Cenubi Qafqaz xalqlari 1918 ci ilde Zaqafqaziya Demokratik Federal Respublikasini elan etdiler ve Osmanli Imperiyasi ile sulh danisiqlarina basladilar Daxili fikir ayriliqlari Gurcustanin 1918 ci ilin mayinda federasiyadan ayrilmasina daha sonra ise Ermenistan ve Azerbaycan terefinden izlenilmesine sebeb olur Yalniz oz adi ile yeni musteqil olan Azerbaycan Iranla munasibetlerde gerginliye sebeb olur Cunki bunu etmekle Iranin Azerbaycan bolgesine iddialarini numayis etdirirdi 1920 ci ilde Sovet ordusu Azerbaycani isgal etdi 1922 ci ilde uc dovlet SSRI nin bir hissesi olaraq Zaqafqaziya SFSR ye daxil edildi Daha sonra 1936 ci ilde ise bu federasiya yeniden bolunur Sovet Ittifaqi terefinden desteklenen Iran Azerbaycaninda 1945 ci ilde Azerbaycan Milli Hokumeti qurulur lakin qisa muddetde Iran qosunlari terefinden isgal edilir 1954 cu il Iran Sovet Serhed Konvensiyasi Mugan duzunun serhed hissesinde Deman kendi ve Nemin seheri yaxinliginda Iranin xeyrine bezi kicik duzelisler edilir Bunun ardinca yerli serhedler teyin olunur ve son razilasma 1957 ci ilde imzalanir 1970 ci ilde Araz hidroelektrik su anbari tikildikden sonra serhedin Naxcivan hissesinde bezi elave duzelisler edilir 1991 ci ilde SSRI nin dagilmasindan sonra Azerbaycan musteqillik qazanir ve ona Iran Sovet serhedindeki herbi infrastruktur miras qalir Iran yeni dovleti tez bir zamanda taniyir Bununla bele Buton Azerbaycan in bir hissesi olaraq Azerbaycanin oz erazisine potensial iddialari ile bagli Iranla munasibetler soyuyur Iran da Qarabag muharibesinde Ermenistani destekleyir Muharibeden sonra Ermenistan Azerbaycan Iran serhedinin qerb hissesini idare etmeye davam edir Naxcivan istisna Iran Prezidenti Hesen Ruhaninin andicme merasiminden sonra Iranla Azerbaycan arasindaki munasibetler bir qeder yaxsilasir 22 oktyabr 2020 ci ilde Zengilan rayonunun serhedboyu kendlerinin ve Agbend qesebesi serhed zastavasi Azerbaycan Silahli Quvvelerinin nezareti altina kecir Azerbaycan bununlada Azerbaycan Iran serhedi uzerinde tam nezaret temin edir Serhed kecid menteqeleriSerq bolmesinde Bilesuvar Astara ve Celilabad erazisinde Qerb bolmesinde ise Culfa Culfa ve Pulsdest Sahtaxti serhed menteqeleri vardir Istinadlar CIA World Factbook Iran 2021 02 08 tarixinde Istifade tarixi 2023 08 06 International Boundary Study No 25 Iran USSR Boundary PDF 28 fevral 1978 2024 02 16 tarixinde PDF Istifade tarixi 17 oktyabr 2020 John F Baddeley The Russian Conquest of the Caucasus Longman Green and Co London 1908 p 90 PDF fevral 1951 2020 04 10 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 17 oktyabrya 2020 Gavin R G Hambly in The Cambridge History of Iran ed William Bayne Fisher Cambridge University Press 1991 pp 145 146 Tadeusz Swietochowski Russia and Azerbaijan A Borderland in Transition New York Columbia University Press 1995 pg 69 Atabaki Touraj Azerbaijan Ethnicity and the Struggle for Power in Iran I B Tauris 2000 seh 25 ISBN 9781860645549 Dekmejian R Hrair Simonian Hovann H Troubled Waters The Geopolitics of the Caspian Region I B Tauris 2003 seh 60 ISBN 978 1860649226 2021 01 19 tarixinde Istifade tarixi 2020 10 29 Rezvani Babak Ethno territorial conflict and coexistence in the caucasus Central Asia and Fereydan academisch proefschrift Amsterdam Amsterdam University Press 2014 seh 356 ISBN 978 9048519286 Frederik Coene The Caucasus An Introduction Routledge Contemporary Russia and Eastern Europe Series Routledge 2009 seh 136 ISBN 9781135203023 James P Nichol Diplomacy in the Former Soviet Republics Praeger Greenwood 1995 ISBN 0 275 95192 8 p 150 Cornell Svante Small Nations and Great Powers A Study of Ethnopolitical Conflict in the Caucasus Taylor amp Francis 1 dekabrya 2000 ISBN 9780203988879 2020 11 16 tarixinde Istifade tarixi 17 oktyabrya 2020 Google Books vasitesile Aliev gosgranica Azerbajdzhana s Iranom vzyata pod polnyj kontrol Glavnoe 2020 10 24 tarixinde Istifade tarixi 2020 10 22 Aliev zayavil o vosstanovlenii polnogo kontrolya nad azerbajdzhano iranskoj gosgranicej NEWSru com 2020 10 22 2020 10 23 tarixinde Istifade tarixi 2020 10 22 Caravanistan Azerbaijan Iran border crossings 2020 06 02 tarixinde Istifade tarixi 17 oktyabrya 2020