Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Həlaib Üçbucağı (ərəb. مُثَلَّث حَلَايِب) — Misir və Sudan sərhədində 20,580 km² mübahisəli ərazi. XX əsrin demək olar ki, bütün ikinci yarısı Sudan tərəfindən idarə olunub. Hazırda Misirin nəzarəti altındadır. Coğrafi baxımdan mübahisəli ərazi Nubiyanın bir hissəsidir. Misir milli parkı Gebel-Elba "üçbucağın" ərazisində yerləşir. Burada neft ehtiyatları aşkar edilmişdir. Onun kimə məxsus olması BMT qətnamələri ilə müəyyən edilməyib. Təşkilatın hər bir üzv dövləti öz mülahizəsinə əsasən 1899 və ya 1902-ci il sərhədlərinin tanınmasından asılı olaraq mübahisəli ərazinin Misirə və ya Sudana aid olduğunu bildirir. Azərbaycan “Həlaib üçbucağı”nı Misirin bir hissəsi hesab edir. Bu ərazidə Misir və Sudan arasındakı sərhəd 22-ci paralel boyunca keçir. Əksər Qərb ölkələri, əksinə, 1902-ci il sərhədini tanıyır və "üçbucağı" Sudanın bir hissəsi hesab edirlər.
| Həlaib Üçbucağı | |
|---|---|
| مُثَلَّث حَلَايِب | |
 | |
| Ölkə |  Misir |
| Region | |
| Rayon | |
| Tarixi və coğrafiyası | |
| Yaşayış məntəqəsi statuslu | Mübahisəli ərazi |
| Sahəsi | 20,580 km2 (7,950 sq mi) |
| Mərkəzin hündürlüyü | 251 m |
| Əhalisi | |
| Əhalisi | 1000 nəfər nəfər |
| Milli tərkibi | misirlilər və sudanlılar |
| Rəsmi dili | ərəb dili|ərəb |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Tarixi
XIX - XX əsrlər
XVIII əsrin sonlarına aid xəritələrdə mübahisəli torpaqlar Nubiya əyalətinin (müasir Sudan ərazisi) bir hissəsi kimi göstərilib. XIX əsrin 20-ci illərindən etibarən Sudanın böyük hissəsi, o cümlədən Həlaib bölgəsi Misirin hakimiyyəti altına düşdü. XIX əsrin 70-ci illərdə Sudanda hakimiyyət faktiki olaraq Böyük Britaniyanın nəzarəti altına keçsə də, 80-ci illərin əvvəllərində Mehdiyyə üsyanı zamanı ingilislər yerli tayfalar tərəfindən ölkədən sıxışdırılıb çıxarıldı.
1898-ci ildə Böyük Britaniya və Misir Məhdiyyəliləri məğlub etdilər və 1899-cu ildə Sudanı öz kondominiumları elan etdilər. Beləliklə İngilis-Misir Sudanın yarandı. Ölkənin şimal sərhədi 22-ci paralel boyunca quruldu, Həlaib rəsmi olaraq Misirə verildi. 1902-ci ildə Böyük Britaniya birtərəfli qaydada sərhədi dəyişərək “üçbucağı” Sudana verdi. Bu, sərhəd zonasında məskunlaşmış tayfalara məxsus ərazilərin bütövlüyünü təmin etmək məqsədi ilə edilmişdi. Eyni zamanda, ərazisi Terra nullius olan Bir Tavil Misirə verildi. İşğalçı Britaniya ordusunun faktiki mövcud olduğu, lakin o zaman de-yure müstəqil dövlət olan və Böyük Britaniya tərəfindən də belə tanınan Misirlə müvafiq müqavilələr bağlanmadı.
1914-cü il dekabrın 18-də Misir İngiltərənin protektoratına çevrildi. Protektoratlıq 28 fevral 1922-ci ildə İngiltərə tərəfindən birtərəfli qaydada ləğv edildi, lakin mübahisəli məsələləri həll edəcək dövlətlərarası müqavilə imzalamaq cəhdləri 1936-cı ilə qədər uğursuz oldu. 1936-cı il müqavilə layihəsi ilkin olaraq Sudanın Misirin payı ilə İngiltərənin nəzarətinə tam verilməsini nəzərdə tuturdu. Lakin müqavilənin son variantı 1899-cu il Sudan Konvensiyasının bərpası ilə Misirin Britaniya işğalının rəsmi sona çatmasını və İngiltərə-Misir dövlətlərarası ittifaqının yaradılmasını təmin etdi.
1951-ci il oktyabrın 15-də Misir parlamenti 1936-cı il İngiltərə-Misir müqaviləsinin və onunla birlikdə 1899-cu il müqaviləsinin ləğvi haqqında qanunu təsdiq etdi. Misir kralı I Faruq Misir və Sudan kralı elan edildi.
Misir 1952-ci il İyul İnqilabından sonra Sudan xalqının öz müqəddəratını təyinetmə hüququnu tanıdı. 12 noyabr 1955-ci ildə Sudan müstəqillik qazandı. 1958-ci ildə Misir prezidenti Camal Əbdül Nasir Həlaib bölgəsinə qoşun göndərdi. Lakin həmin ay onları geri çəkdi və bununla da “üçbucağ”ı Sudanın istifadəsinə verdi. 1990-cı illərə qədər Misir, İsraillə müharibə zamanı Misirə dəstək verən Sudanı özünün strateji müttəfiqi hesab edərək ona heç bir ərazi iddiası irəli sürmürdü.
1992-ci ildə Sudanın "üçbucağın" sahilini Kanada neft şirkəti International Petroleum Corporation (IPC, indi - Lundin Petroleum) konsessiyasına verməsi Misirdə həddindən artıq narazılığa səbəb oldu.
Elə həmin il Sudan və Misir sərhədçiləri arasında silahlı toqquşma oldu. Sonuncunun hərbçiləri iki hərbi maşınla Sudan sərhəd məntəqələrinə hücum edib, iki polisi öldürüb, dördünü yaraladı. Prezident Hüsnü Mübarək hadisədən təəssüfləndiyini bildirmiş və təzminat vəd etmişdi. Daha sonra tərəflər vəziyyəti gərginləşdirməmək barədə razılığa gəldilər. Lakin 1993-1994-cü illərdə hələ də sərhəddə vaxtaşırı atışmalar baş verirdi.
1994-cü ildə Misir və Sudan arasında münasibətlər Nil çayında Sudanın paytaxtı yaxınlığında bəndlərin tikintisinə başlandıqdan sonra daha da mürəkkəbləşdi. 1960-cı illərin sonlarında Misir SSRİ-nin dəstəyi ilə Nasir gölündə bəndlər və su elektrik stansiyaları şəbəkəsi qurduqdan sonra Misirin geniş ərazilərinin mövsümi daşqınlarının qarşısını aldıqdan sonra çay artıq cənubda, Sudanın Misirlə həmsərhəd ərazilərində daşırdı. Bu səbəblə təkcə 1960-cı illərdə Sudanın şimalında 100 mindən çox insan evlərini itirdi. Problemi həll etmək üçün 1990-cı illərin əvvəllərində Sudanın paytaxtı yaxınlığında bəndlərin tikilməsi qərara alındı və bununla da ölkənin şimal hissəsində çayda suyun səviyyəsinə nəzarət yaradıldı. Bu hal Misirdə qəzəb doğurdu və 1994-cü ildə Xartuma gözlənilən hava hücumu haqqında məlumat yayıldı. Daha sonra bu planların ləğvi elan olunsa da, iki ölkə arasında münasibətlərin səviyyəsi rekord həddə aşağı düşdü.
1995-ci ildə Misir bölgəyə qoşun yeritdi və Həlaib şəhəri istisna olmaqla, bütün mübahisəli əraziləri nəzarətə götürdü.
Bundan əlavə, Qahirə Xartuma qarşı ekstremist ünsürlərə sığınacaq vermək, Sudan ərazisində terrorçuların hazırlanması üçün düşərgələr qurmaq və onları silahla təmin etmək ittihamlarını irəli sürdü. 1996-cı ilin iyununda Əddis-Əbəbədə Misir prezidenti Hüsnü Mübarəkə qarşı uğursuz sui-qəsd cəhdindən sonra vəziyyət daha da gərginləşdi və Misir Sudan hakimiyyətini bunda iştirakda ittiham etdi.
Eyni zamanda, Sudan hökumətinin ölkənin cənubunda qeyri-müsəlman azlıqlarla vətəndaş müharibəsində qalib gələ bilməməsi fonunda nə Qahirə, nə də Xartum qarşıdurmanın daha da genişlənməsində maraqlı deyildilər. Bu səbəbdən 1997-ci ildən başlayaraq, hər iki ölkə arasında gərginlik getdikcə azalmağa başladı.
2000-ci ildə Sudan qoşunlarını Həlaibdən çıxardı, ərazi tamamilə Misirin nəzarəti altına keçdi.
Unikal iqlimə malik üçbucağın şərq hissəsində Misir özünün Gebel Elba Milli Parkını yaratdığını elan etdi. Qırmızı dənizə yaxınlığına (dənizdən 15-30 km qərbdə) və şimal-şərq küləklərindən rütubətin tutulmasına görə, bu zonada yağıntı Misirin qalan hissəsindən çox olur. Qoruğun florası 458 bitki növü ilə təmsil olunur ki, bu da ölkədə qeydə alınan bitkilərin demək olar ki, dörddə birini təşkil edir. 1986-cı ildə yaradılmış milli parka Həlayib Üçbucağının böyük hissəsi (qərb küncü istisna olmaqla) və ərazi baxımından onunla müqayisə oluna bilən şimaldakı ərazi daxildir.
XXI əsr
Sudan-Misir sərhədini quru yolu ilə, o cümlədən üçbucaq ərazisində keçmək ümumiyyətlə qadağandır. 2005-ci ildən Misirin Turizm Nazirliyi Misirdəki turistlərə Hələib Üçbucağına səyahət etməyə icazə verib. “Üçbucaq” ərazisində iki valyuta dövriyyədədir və hər iki ölkənin mobil operatorları fəaliyyət göstərir.
Həlaib rayonunun mülkiyyət məsələsi həllini tapmayıb. 2002-ci ilin avqustunda Sudan prezidenti Ömər əl-Bəşir mətbuata bildirib ki, "Həlaib Üçbucağı" Sudan ərazisi olduğu üçün BMT Təhlükəsizlik Şurasına torpaq mülkiyyətinə yenidən baxmaq üçün müraciət göndərib. 2004-cü ildə o, BMT-nin Halaib Üçbucağının Sudanın bir hissəsi kimi tanınmasını tələb etmək qərarını bir daha təsdiqləyib.
14 oktyabr 2006-cı ildə Sudan hökuməti 2005-ci ildən bəri Sudanın şərqində fəaliyyət göstərən və ərəb tayfalarından olan əl-Rəşidə və əl-Becadan ibarət Şərq Cəbhəsi ilə sülh sazişi imzaladı. Bundan sonra tayfalar Sudan hökumətini tanıdıqlarını elan etdilər. Tayfalar Həlaibdə etnik, qəbilə və dini baxımdan Sudanla əlaqəli insanlar yaşadığından Halaib üçbucağını Sudanın suveren hissəsi hesab etdiyini bildirdilər.
2009-cu ilin oktyabrında, 2010-cu ilin aprelində Sudanda keçiriləcək ümumi seçkilər üçün hərtərəfli plan hazırlayan Sudan Seçki Komissiyası, Həlaib Üçbucağının Qırmızı dəniz əyalətinin seçki dairələrindən biri olduğunu və onun sakinlərinin də konstitusiya hüquqlarından istifadə etməli seçkilərdə iştirak etmək üçün qeydiyyatdan keçməli olduğunu bildirdi. Seçkilərə lazımi hazırlıqları həyata keçirmək üçün Seçki Komissiyası tərəfindən yaradılmış xüsusi komanda Misir hakimiyyəti tərəfindən Üçbucağa buraxılmadı və orada seçici qeydiyyatı aparılmadı.
Cənubi Sudanın gözlənilən müstəqilliyi və bununla bağlı ərazi mübahisələri ilə əlaqədar Şərq Cəbhəsi və Beja Konqresinin rəhbəri Musa Məhəmməd Əhməd bəyan etdi ki, Həlaib Üçbucağının suverenliyi məsələsi beynəlxalq məhkəmələrdə həll edilməlidir. Cənubi Sudan və Sudan Respublikası arasında mübahisəli Abyei bölgəsində olduğu kimi məsələ Haaqadakı arbitraj məhkəməsinə çıxarılmalıdır. Qeyd edək ki, bir müddər əvvəl Haaqa Daimi Arbitraj məhkəməsi mübahisəli ərazinin sərhədlərini dəyişdirmiş və onun mülkiyyətinə dair yerli əhali arasında referendum keçirməyə qərar verib. 2009-cu ilin dekabrında Musa Məhəmməd Əhməd Sudan prezidentinin köməkçisi kimi Həlaib üçbucağının ərazisinə daxil olmağa cəhd etsə də, ora buraxılmayıb. O, mediaya sərhədi keçmək istəyini “Sudanın Həlaib Üçbucağı üzərində suverenliyini bir daha təsdiqləmək və xalqın vəziyyətini yoxlamaq, Sudandan sonra orada qalan Sudan hərbçilərinə mənəvi və maddi dəstək göstərmək cəhdi kimi izah edib". O, həmçinin əlavə edib ki, Həlaib Üçbucağı Sudanın ərazisidir və Sudan ondan "heç bir halda" imtina etməyəcək.
2009-cu ildən Misir hakimiyyəti Şalatin şəhərindən Həlaibə ötürücü xətt çəkərək, hazırda Həlaib Üçbucağını enerji ilə təmin edən elektrik generatorlarından istifadə ehtiyacını aradan qaldırıb.
2010-cu ildən Həlaibdən Port Sudana yeni magistral yol açılıb.
2010-cu il aprelin 22-də Həlaib Üçbucağında Misirin hərbi iştirakına qarşı çıxan Bişarin qəbiləsinin nümayəndəsi, Həlaib Şurasının keçmiş sədri Əl-Tahir Məhəmməd Hasaay Qahirə xəstəxanasında vəfat etdi. O, ölümündən əvvəl 2 il həbsdə saxlanılmışdı. Qəbilə nümayəndələri bir neçə ildir ki, Misir həbsxanalarında onların daha 7 qəbilə üzvünün saxlanıldığını bildirirlər.
2010-cu ilin iyulunda Misirin “Əl-Məsri əl-Youm” qəzeti xəbər verir ki, üç tayfanın, əl-Ababda, əl-Bəşəriyə və əl-Bejanın nümayəndələri Həlaib üçbucağının Misir statusunun lehinə danışıb və onların misirli olduqlarını bəyan ediblər. Onlar bəyanatlarında Sudan vətəndaşları deyil, Misir vətəndaşlarının bütün hüquqlarına, o cümlədən daxili pasportlara, seçkilərdə səs vermək və Misir silahlı qüvvələrində xidmət etmək hüququna sahib olduqlarını təsdiqləyiblər.
29 noyabr 2010-cu ildə 1995-ci ildə Həlaib üzrə Sudan parlamentində deputat olmuş Məhəmməd əl-Həsən Okair üç qəbilə (Bişarin, Hamad Orab və Əliyab) adından Sudan Prezidentinə açıq məktub göndərdi. Məktubda o, 20 kəndin məcburi olaraq Misirin 2 seçki dairəsinə daxil edilməsindən, eləcə də tayfa nümayəndələrinin sərhədi keçərək ata-baba yurdunu ziyarət etmələrinin mümkünsüzlüyündən şikayətlənib.
İstinadlar
- Dzurek, Daniel J. Parting the Red Sea: boundaries, offshore resources and transit. 3. University of Durham. International Boundaries Research Unit. 2001. səh. 4. ISBN .
- Rongxing Guo. Territorial disputes and resource management: a global handbook Nova Publishers, 2007. pp. 132-133.
- (PDF). law.fsu.edu. Bureau of Intelligence and Research. 27 July 1962. 2, 3. 13 January 2014 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-05-28.
- Office of Geography. Sudan - Egypt (United Arab Republic) Boundary 2012-02-04 at the Wayback Machine International Boundary Study #18, Bureau of Intelligence and Research, United States Department of State. (July 27, 1962).
- "Egypt Sends Troops To Sudan, Claim To Part Of Territory, Khartoum Rejects Demand", en:The Times, February 18, 1958, page 8
- "Sudan Rejects Egypt's Ultimatum, Offer To Discuss Border, Legal Rights To Be Defended "Whatever The Cost", en:The Times, February 19, 1958, page 8
- "Nasser Moves South", en:The Times, February 19, 1958, page 9
- "Sudan Sends Appeal To Security Council, 'Huge Infiltration' By Egyptians", en:The Times, February 21, 1958, page 8
- "Egypt, Algeria and Tunisia Accuse Sudan, as Halaib Dispute Flares Up" 2008-07-08 at the Wayback Machine Washington Report, February 1993, page 33
- "CIA World Fact Book - Egypt". Cia.gov. 2021-10-09 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-03-05.
- Ofcansky, Thomas. "Sudan: Recent History" in Murison, Katharine, redaktorAfrica South of the Sahara. en:Europa Publications. 2002. səh. 985. ISBN .
- "A View of Sudan from Africa: Monthly Briefing" 2012-03-24 at the Wayback Machine, The Machakos Protocol (August 2002)
- "Юрченко В. П. «О ситуации в районе Красного моря»". www.iimes.ru. 2011-01-03 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-12-10.
- "Географические страницы" (rus). www.kommersant.ru. 2003-07-28. 2019-12-10 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-12-10.
- "Egypt bars Sudanese official from entering disputed border region: report - Sudan Tribune: Plural news and views on Sudan". www.sudantribune.com. 2020-07-19 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-12-10.
Xəritələr
-
![image]()
-
![image]()
Afrika xəritəsi, 1905-ci il. -
![image]()
Afrika xəritəsi, 1914-cü il. -
![image]()
Həlaib Üçbucağının ətraflı xəritəsi
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Helaib Ucbucagi ereb م ث ل ث ح ل اي ب Misir ve Sudan serhedinde 20 580 km mubahiseli erazi XX esrin demek olar ki butun ikinci yarisi Sudan terefinden idare olunub Hazirda Misirin nezareti altindadir Cografi baximdan mubahiseli erazi Nubiyanin bir hissesidir Misir milli parki Gebel Elba ucbucagin erazisinde yerlesir Burada neft ehtiyatlari askar edilmisdir Onun kime mexsus olmasi BMT qetnameleri ile mueyyen edilmeyib Teskilatin her bir uzv dovleti oz mulahizesine esasen 1899 ve ya 1902 ci il serhedlerinin taninmasindan asili olaraq mubahiseli erazinin Misire ve ya Sudana aid oldugunu bildirir Azerbaycan Helaib ucbucagi ni Misirin bir hissesi hesab edir Bu erazide Misir ve Sudan arasindaki serhed 22 ci paralel boyunca kecir Ekser Qerb olkeleri eksine 1902 ci il serhedini taniyir ve ucbucagi Sudanin bir hissesi hesab edirler Helaib Ucbucagiم ث ل ث ح ل اي ب22 28 09 sm e 35 31 23 s u Olke MisirRegionRayonTarixi ve cografiyasiYasayis menteqesi statuslu Mubahiseli eraziSahesi 20 580 km2 7 950 sq mi Merkezin hundurluyu 251 mEhalisiEhalisi 1000 nefer neferMilli terkibi misirliler ve sudanlilarResmi dili ereb dili erebHelaib Ucbucagi Vikianbarda elaqeli mediafayllarTarixiXIX XX esrler 1912 ci ilde Helaib Ucbucagi ve Bir Tavil xeritesi XVIII esrin sonlarina aid xeritelerde mubahiseli torpaqlar Nubiya eyaletinin muasir Sudan erazisi bir hissesi kimi gosterilib XIX esrin 20 ci illerinden etibaren Sudanin boyuk hissesi o cumleden Helaib bolgesi Misirin hakimiyyeti altina dusdu XIX esrin 70 ci illerde Sudanda hakimiyyet faktiki olaraq Boyuk Britaniyanin nezareti altina kecse de 80 ci illerin evvellerinde Mehdiyye usyani zamani ingilisler yerli tayfalar terefinden olkeden sixisdirilib cixarildi 1898 ci ilde Boyuk Britaniya ve Misir Mehdiyyelileri meglub etdiler ve 1899 cu ilde Sudani oz kondominiumlari elan etdiler Belelikle Ingilis Misir Sudanin yarandi Olkenin simal serhedi 22 ci paralel boyunca quruldu Helaib resmi olaraq Misire verildi 1902 ci ilde Boyuk Britaniya birterefli qaydada serhedi deyiserek ucbucagi Sudana verdi Bu serhed zonasinda meskunlasmis tayfalara mexsus erazilerin butovluyunu temin etmek meqsedi ile edilmisdi Eyni zamanda erazisi Terra nullius olan Bir Tavil Misire verildi Isgalci Britaniya ordusunun faktiki movcud oldugu lakin o zaman de yure musteqil dovlet olan ve Boyuk Britaniya terefinden de bele taninan Misirle muvafiq muqavileler baglanmadi 1914 cu il dekabrin 18 de Misir Ingilterenin protektoratina cevrildi Protektoratliq 28 fevral 1922 ci ilde Ingiltere terefinden birterefli qaydada legv edildi lakin mubahiseli meseleleri hell edecek dovletlerarasi muqavile imzalamaq cehdleri 1936 ci ile qeder ugursuz oldu 1936 ci il muqavile layihesi ilkin olaraq Sudanin Misirin payi ile Ingilterenin nezaretine tam verilmesini nezerde tuturdu Lakin muqavilenin son varianti 1899 cu il Sudan Konvensiyasinin berpasi ile Misirin Britaniya isgalinin resmi sona catmasini ve Ingiltere Misir dovletlerarasi ittifaqinin yaradilmasini temin etdi 1951 ci il oktyabrin 15 de Misir parlamenti 1936 ci il Ingiltere Misir muqavilesinin ve onunla birlikde 1899 cu il muqavilesinin legvi haqqinda qanunu tesdiq etdi Misir krali I Faruq Misir ve Sudan krali elan edildi Misir 1952 ci il Iyul Inqilabindan sonra Sudan xalqinin oz muqedderatini teyinetme huququnu tanidi 12 noyabr 1955 ci ilde Sudan musteqillik qazandi 1958 ci ilde Misir prezidenti Camal Ebdul Nasir Helaib bolgesine qosun gonderdi Lakin hemin ay onlari geri cekdi ve bununla da ucbucag i Sudanin istifadesine verdi 1990 ci illere qeder Misir Israille muharibe zamani Misire destek veren Sudani ozunun strateji muttefiqi hesab ederek ona hec bir erazi iddiasi ireli surmurdu Misirin iddiasini sari ve yasil Sudanin iddiasini mavi ve yasil Helaib ucbucagini aciq yasil Halfa Salient vadisi tund yasil ve Bir Tavil Misir ve Sudan arasindaki ag erazi gosteren sadelesdirilmis xerite 1992 ci ilde Sudanin ucbucagin sahilini Kanada neft sirketi International Petroleum Corporation IPC indi Lundin Petroleum konsessiyasina vermesi Misirde heddinden artiq naraziliga sebeb oldu Ele hemin il Sudan ve Misir serhedcileri arasinda silahli toqqusma oldu Sonuncunun herbcileri iki herbi masinla Sudan serhed menteqelerine hucum edib iki polisi oldurub dordunu yaraladi Prezident Husnu Mubarek hadiseden teessuflendiyini bildirmis ve tezminat ved etmisdi Daha sonra terefler veziyyeti gerginlesdirmemek barede raziliga geldiler Lakin 1993 1994 cu illerde hele de serhedde vaxtasiri atismalar bas verirdi 1994 cu ilde Misir ve Sudan arasinda munasibetler Nil cayinda Sudanin paytaxti yaxinliginda bendlerin tikintisine baslandiqdan sonra daha da murekkeblesdi 1960 ci illerin sonlarinda Misir SSRI nin desteyi ile Nasir golunde bendler ve su elektrik stansiyalari sebekesi qurduqdan sonra Misirin genis erazilerinin movsumi dasqinlarinin qarsisini aldiqdan sonra cay artiq cenubda Sudanin Misirle hemserhed erazilerinde dasirdi Bu sebeble tekce 1960 ci illerde Sudanin simalinda 100 minden cox insan evlerini itirdi Problemi hell etmek ucun 1990 ci illerin evvellerinde Sudanin paytaxti yaxinliginda bendlerin tikilmesi qerara alindi ve bununla da olkenin simal hissesinde cayda suyun seviyyesine nezaret yaradildi Bu hal Misirde qezeb dogurdu ve 1994 cu ilde Xartuma gozlenilen hava hucumu haqqinda melumat yayildi Daha sonra bu planlarin legvi elan olunsa da iki olke arasinda munasibetlerin seviyyesi rekord hedde asagi dusdu 1995 ci ilde Misir bolgeye qosun yeritdi ve Helaib seheri istisna olmaqla butun mubahiseli erazileri nezarete goturdu Bundan elave Qahire Xartuma qarsi ekstremist unsurlere siginacaq vermek Sudan erazisinde terrorcularin hazirlanmasi ucun dusergeler qurmaq ve onlari silahla temin etmek ittihamlarini ireli surdu 1996 ci ilin iyununda Eddis Ebebede Misir prezidenti Husnu Mubareke qarsi ugursuz sui qesd cehdinden sonra veziyyet daha da gerginlesdi ve Misir Sudan hakimiyyetini bunda istirakda ittiham etdi Eyni zamanda Sudan hokumetinin olkenin cenubunda qeyri muselman azliqlarla vetendas muharibesinde qalib gele bilmemesi fonunda ne Qahire ne de Xartum qarsidurmanin daha da genislenmesinde maraqli deyildiler Bu sebebden 1997 ci ilden baslayaraq her iki olke arasinda gerginlik getdikce azalmaga basladi 2000 ci ilde Sudan qosunlarini Helaibden cixardi erazi tamamile Misirin nezareti altina kecdi Unikal iqlime malik ucbucagin serq hissesinde Misir ozunun Gebel Elba Milli Parkini yaratdigini elan etdi Qirmizi denize yaxinligina denizden 15 30 km qerbde ve simal serq kuleklerinden rutubetin tutulmasina gore bu zonada yaginti Misirin qalan hissesinden cox olur Qorugun florasi 458 bitki novu ile temsil olunur ki bu da olkede qeyde alinan bitkilerin demek olar ki dordde birini teskil edir 1986 ci ilde yaradilmis milli parka Helayib Ucbucaginin boyuk hissesi qerb kuncu istisna olmaqla ve erazi baximindan onunla muqayise oluna bilen simaldaki erazi daxildir XXI esrSudan Misir serhedini quru yolu ile o cumleden ucbucaq erazisinde kecmek umumiyyetle qadagandir 2005 ci ilden Misirin Turizm Nazirliyi Misirdeki turistlere Heleib Ucbucagina seyahet etmeye icaze verib Ucbucaq erazisinde iki valyuta dovriyyededir ve her iki olkenin mobil operatorlari fealiyyet gosterir Helaib rayonunun mulkiyyet meselesi hellini tapmayib 2002 ci ilin avqustunda Sudan prezidenti Omer el Besir metbuata bildirib ki Helaib Ucbucagi Sudan erazisi oldugu ucun BMT Tehlukesizlik Surasina torpaq mulkiyyetine yeniden baxmaq ucun muraciet gonderib 2004 cu ilde o BMT nin Halaib Ucbucaginin Sudanin bir hissesi kimi taninmasini teleb etmek qerarini bir daha tesdiqleyib 14 oktyabr 2006 ci ilde Sudan hokumeti 2005 ci ilden beri Sudanin serqinde fealiyyet gosteren ve ereb tayfalarindan olan el Reside ve el Becadan ibaret Serq Cebhesi ile sulh sazisi imzaladi Bundan sonra tayfalar Sudan hokumetini tanidiqlarini elan etdiler Tayfalar Helaibde etnik qebile ve dini baximdan Sudanla elaqeli insanlar yasadigindan Halaib ucbucagini Sudanin suveren hissesi hesab etdiyini bildirdiler 2009 cu ilin oktyabrinda 2010 cu ilin aprelinde Sudanda kecirilecek umumi seckiler ucun herterefli plan hazirlayan Sudan Secki Komissiyasi Helaib Ucbucaginin Qirmizi deniz eyaletinin secki dairelerinden biri oldugunu ve onun sakinlerinin de konstitusiya huquqlarindan istifade etmeli seckilerde istirak etmek ucun qeydiyyatdan kecmeli oldugunu bildirdi Seckilere lazimi hazirliqlari heyata kecirmek ucun Secki Komissiyasi terefinden yaradilmis xususi komanda Misir hakimiyyeti terefinden Ucbucaga buraxilmadi ve orada secici qeydiyyati aparilmadi Cenubi Sudanin gozlenilen musteqilliyi ve bununla bagli erazi mubahiseleri ile elaqedar Serq Cebhesi ve Beja Konqresinin rehberi Musa Mehemmed Ehmed beyan etdi ki Helaib Ucbucaginin suverenliyi meselesi beynelxalq mehkemelerde hell edilmelidir Cenubi Sudan ve Sudan Respublikasi arasinda mubahiseli Abyei bolgesinde oldugu kimi mesele Haaqadaki arbitraj mehkemesine cixarilmalidir Qeyd edek ki bir mudder evvel Haaqa Daimi Arbitraj mehkemesi mubahiseli erazinin serhedlerini deyisdirmis ve onun mulkiyyetine dair yerli ehali arasinda referendum kecirmeye qerar verib 2009 cu ilin dekabrinda Musa Mehemmed Ehmed Sudan prezidentinin komekcisi kimi Helaib ucbucaginin erazisine daxil olmaga cehd etse de ora buraxilmayib O mediaya serhedi kecmek isteyini Sudanin Helaib Ucbucagi uzerinde suverenliyini bir daha tesdiqlemek ve xalqin veziyyetini yoxlamaq Sudandan sonra orada qalan Sudan herbcilerine menevi ve maddi destek gostermek cehdi kimi izah edib O hemcinin elave edib ki Helaib Ucbucagi Sudanin erazisidir ve Sudan ondan hec bir halda imtina etmeyecek 2009 cu ilden Misir hakimiyyeti Salatin seherinden Helaibe oturucu xett cekerek hazirda Helaib Ucbucagini enerji ile temin eden elektrik generatorlarindan istifade ehtiyacini aradan qaldirib 2010 cu ilden Helaibden Port Sudana yeni magistral yol acilib 2010 cu il aprelin 22 de Helaib Ucbucaginda Misirin herbi istirakina qarsi cixan Bisarin qebilesinin numayendesi Helaib Surasinin kecmis sedri El Tahir Mehemmed Hasaay Qahire xestexanasinda vefat etdi O olumunden evvel 2 il hebsde saxlanilmisdi Qebile numayendeleri bir nece ildir ki Misir hebsxanalarinda onlarin daha 7 qebile uzvunun saxlanildigini bildirirler 2010 cu ilin iyulunda Misirin El Mesri el Youm qezeti xeber verir ki uc tayfanin el Ababda el Beseriye ve el Bejanin numayendeleri Helaib ucbucaginin Misir statusunun lehine danisib ve onlarin misirli olduqlarini beyan edibler Onlar beyanatlarinda Sudan vetendaslari deyil Misir vetendaslarinin butun huquqlarina o cumleden daxili pasportlara seckilerde ses vermek ve Misir silahli quvvelerinde xidmet etmek huququna sahib olduqlarini tesdiqleyibler 29 noyabr 2010 cu ilde 1995 ci ilde Helaib uzre Sudan parlamentinde deputat olmus Mehemmed el Hesen Okair uc qebile Bisarin Hamad Orab ve Eliyab adindan Sudan Prezidentine aciq mektub gonderdi Mektubda o 20 kendin mecburi olaraq Misirin 2 secki dairesine daxil edilmesinden elece de tayfa numayendelerinin serhedi kecerek ata baba yurdunu ziyaret etmelerinin mumkunsuzluyunden sikayetlenib IstinadlarDzurek Daniel J Parting the Red Sea boundaries offshore resources and transit 3 University of Durham International Boundaries Research Unit 2001 seh 4 ISBN 9781897643464 Rongxing Guo Territorial disputes and resource management a global handbook Nova Publishers 2007 pp 132 133 PDF law fsu edu Bureau of Intelligence and Research 27 July 1962 2 3 13 January 2014 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 2019 05 28 Office of Geography Sudan Egypt United Arab Republic Boundary 2012 02 04 at the Wayback Machine International Boundary Study 18 Bureau of Intelligence and Research United States Department of State July 27 1962 Egypt Sends Troops To Sudan Claim To Part Of Territory Khartoum Rejects Demand en The Times February 18 1958 page 8 Sudan Rejects Egypt s Ultimatum Offer To Discuss Border Legal Rights To Be Defended Whatever The Cost en The Times February 19 1958 page 8 Nasser Moves South en The Times February 19 1958 page 9 Sudan Sends Appeal To Security Council Huge Infiltration By Egyptians en The Times February 21 1958 page 8 Egypt Algeria and Tunisia Accuse Sudan as Halaib Dispute Flares Up 2008 07 08 at the Wayback Machine Washington Report February 1993 page 33 CIA World Fact Book Egypt Cia gov 2021 10 09 tarixinde Istifade tarixi 2017 03 05 Ofcansky Thomas Sudan Recent History in Murison Katharine redaktorAfrica South of the Sahara en Europa Publications 2002 seh 985 ISBN 1 85743 131 6 A View of Sudan from Africa Monthly Briefing 2012 03 24 at the Wayback Machine The Machakos Protocol August 2002 Yurchenko V P O situacii v rajone Krasnogo morya www iimes ru 2011 01 03 tarixinde Istifade tarixi 2019 12 10 Geograficheskie stranicy rus www kommersant ru 2003 07 28 2019 12 10 tarixinde Istifade tarixi 2019 12 10 Egypt bars Sudanese official from entering disputed border region report Sudan Tribune Plural news and views on Sudan www sudantribune com 2020 07 19 tarixinde Istifade tarixi 2019 12 10 XeritelerAfrika xeritesinde Nubiya 1885 ci il Afrika xeritesi 1905 ci il Afrika xeritesi 1914 cu il Helaib Ucbucaginin etrafli xeritesiXarici kecidler