Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Gündəlik və ya günlük — bir şəxsin və ya kollektivin həyatında baş verən hadisələri günbəgün əks etdirən yazı kitabçası, xatirə dəftəri. Xatirə ədəbiyyatından fərqli olaraq, gündəlikdə dəqiq tarix göstərilir. İlk dəfə XVII əsrdə İngiltərədə geniş yayılmışdır.
Haqqında
Gündəliklər tarixi, tarixi-bioqrafik və ya tarixi-mədəni, bədii sənəd kimi mühüm əhəmiyyətə malikdir (Ceyms Kukun elmi gündəliyi, Vilhelm Karloviç Küxelbekerin lisey gündəliyi, Valter Skott, Stendal, Taras Şevçenko, Lev Nikolayeviç Tolstoy və başqalarının gündəlikləri). Qəhrəmanın gündəliyi şəklində yazılmış bədii əsərlər də var. Belə əsərlərdə qəhrəmanın həyatı ilə bağlı ən mühüm hadisələr, onun daxili aləmi, düşüncələri, hiss və həyəcanları birnci şəxsin dilindən nəql edilir. Məsələn, İvan Turgenevin "Artıq adamın gündəliyi", Mixail Saltıkov-Şedrinin "Ucqardan gəlmiş adamın Peterburq gündəliyi", Mixail Yuryeviç Lermontovun "Zəmanəmizin qəhrəmanı" povestində "Peçorinin jurnalı", Rəşad Nuri Güntəkinin "Çalıquşu" romanında Fəridənin gündəliyi və s.
Azərbaycan yazıçılarından Mehdi Hüseyn, Əziz Şərif və başqalarının gündəlikləri çap olunmuşdur. Keçən əsrdə bir çox siyasi və sosial sarsıntılara məruz qalan xalqların ədəbiyyat tarixlərinin tam mənzərəsinin yaradılmasında gündəliklərin rolu böyükdür. Bu səbəbdən də, bu gün ictimaiyyətə təqdim edilən yazıçı gündəlikləri çox əhəmiyyətlidir. Gündəliklərə müraciət, əsasən, tarixin mürəkkəb, keşməkeşli dövrlərində daha intensiv xarakter alır. Müstəqillikdən sonra 90-cı illərdən başlayaraq bir çox gündəliklər işıq üzü gördü ki, bunlara ictimai-siyasi məzmunlu gündəliklər, hərbi gündəliklər, yazıçı gündəlikləri aiddir. Onların arasında yazıçı gündəlikləri xüsusi yer tutur. Yusif Vəzir Çəmənzəminlinin, Süleyman Rəhimovun, Bəxtiyar Vahabzadənin, Kələntər Kələntərlinin gündəliklərindən parçalar, Xəlil Rzanın gündəlikləri əsasında çap olunmuş elmi-tarixi memuarları bu qəbildəndir.
Xüsusiyyətləri
Hər bir dövrün gündəliklərinin öz spesifik xüsusiyyətləri var.Sovet dövründə ədəbi prosesə hakim olmuş dövlət nəzarəti, qatı senzura rejimi gündəlik janrına müraciəti artırmışdı. Gündəliyə müraciət daha çox daim narahat, düşünən, axtaran yazıçı dünyasının özəlliyindən irəli gələn bir tələbat kimi də özünü büruzə verirdi. Bu baxımdan o dövrdə yaranmış gündəliklərin ayrıca bir mərhələ şəklində öyrənilməsi xüsusi əhəmiyyət kəsb edir.
Uzun zaman çap üçün nəzərdə tutulmayan gündəliklər yazıçı üçün öz daxili aləmini "canlandırmaq, özünü narahat edən suallardan "yaxa qurtarmaq ücün" yeganə vasitə idi. Gündəliklər, əsasən, çap üçün nəzərdə tutulmur. Lakin məlum olduğu kimi, heç də bütün gündəliklər "sandıq ədəbiyyatına" aid edilə bilməz. Avtokommunikativlik bu yazıların əsas xüsusiyyətlərindəndir. Bir çox müəlliflərin gündəlikləri ölümündən sonra çap olunur. Bəzi müəlliflər isə, özləri öz gündəliklərini çapa təqdim edirlər. Sovet dövründə də bir çox gündəliklər çap olunurdu. Məsələn, İsmayıl Şıxlının "Cəbhə gündəlikləri", Boris Polevoy və Konstantin Simonovun hərbi gündəlikləri ilə yanaşı Korney Çukovskinin, Mixail Prişvinin və başqalarının şəxsi gündəlikləri. Lakin bu əsərlərin çap versiyası əsl variantdan çox fərqlənirdi. Oxucuya dövrün senzurasından keçə biləcək "rəndələnmiş, hamarlanmış" gündəliklər təqdim olunur, zamanın tələbləri ön plana çəkilirdi. Bu səbəbdən də bu gün ilk dəfə nəşr olunan əsərlərlə yanaşı, əvvəllər çap olunmuş nəşrlərə daxil olmayan hissələrə xüsusi diqqət verilir, həmin əsərlərin məruz qaldığı təqib və təsirlərdən bəhs olunur. Bu baxımdan birbaşa oxucuya, müasirlərinə deyil, gələcək nəsillərə ünvanlanmış gündəliklər də mövcuddur.
Sovet dövrü ərzində yazılan gündəlikləri məhz bu növə aid etmək olar. Stalin dövründən bəhs edən, Sovet gerçəkliklərini əks etdirən gündəliklər sadəcə qeydlərdən ibarət deyil, onlar dövrlərini olduğu kimi gələcək nəsillərə çatdırmağa hesablanmış "salnamələrdir". Bu əsərlərdə müəlliflərin şəxsi həyatı, gündəlik problemləri, yaxınları haqqında məlumatlara çox az-az rast gəlirik. Əsas mövzu zaman, sistem və yaradıcı insan qarşıdurmasıdır, yaradıcı insanın gizli yaşantılarının təsviridir. Gündəliklərin, gün sözü ilə əlaqələndirilərək, gündəlik qeydlərindən ibarət bir yazı kimi qiymətləndirilməsinə baxmayaraq, çap üçün nəzərdə tutulmuş gündəliklərdə müəllif qeydləri seçimə məruz qalır, maraq doğuran hadisələrin deyil, bütöv bir dövrün, nəslin həyatındakı mühüm, tipik hadisələrin təsvirinə üstünlük verilir. Burada faktlar kortəbii olaraq qeyd olunmur, əksinə, çox ciddi şəkildə seçilir, gələcək oxucularına dövrün mənzərəsini dolğunluğu ilə təqdim edəcək, zamanın çətinliklərini, dəhşətlərini tam olaraq təsvir etməyə imkan verəcək məqamlar yer alır. Bu yazılarda müəlliflər gündəlik qorxunu, narahatlığı nizamlayaraq, həyatdakı xaosdan azad olmağa çalışır, gündəlik qeydlər əvəzinə düşüncələri, mülahizələri ilə bölüşürlər. Avtobioqrafik əsərlərdə olduğu kimi, burada da müəllif özündən, öz ətrafından bəhs edir, həyatının başqa insanlara məlum olmayan məqamlarına toxunur, lakin gündəliklərdə əhatəli xronotop olmur. Bu baxımdan xatirə ədəbiyyatı ilə gündəlik arasında müəyyən fərqlər var. Məsələn, xatirələrdə bəhs olunan faktlardan müəllifi müəyyən zaman kəsiyinin ayırması; gündəliklərə sinxronluq, xatirələrdə retrospektivlik; hadisələrin süjet xətti üzrə inkişaf etməsi, gündəliklərin isə diskret qeydlərdən ibarət olması kimi xüsusiyyətlər özünü göstərir. Lakin müəllif mühakimələri, düşüncələri yer alan hər yazını da gündəlik adlandırmaq düzgün deyil.
Lidiya Ginzburq çox vacib bir fərqə diqqət yönəldir: "Gündəlik yazan kortəbii irəliləyir, o nə öz həyatı, nə də yaxınlarının taleyindən xəbərdar deyil. Burada təsadüfi və dəqiqləşməmiş hadisələr yer alan yüksələn dinamika hakimdir. Romana isə qanunauyğunluğa və qiymətləndirməyə xas retrospektiv dinamika xasdır". Əslində, yazıçıların gündəliklərə üz tutmalarına səbəb onların insana, həyata inamları, daha dəqiq desək, etibar etmələridir. Bu yazıçılar gələcək nəsillər qarşısında özlərinə bəraət qazanmağa, yaşananları olduğu kimi çatdırmağa çalışmışlar.
Xəlil Rza Ulutürk 32 ildən artıq müddət ərzində gündəlik yazmış, ictimai-siyasi və ədəbi-mədəni həyatın ən mürəkkəb və məsuliyyətli məqamlarını əks etdirmişdir. Bu yazılar tam şəkildə olmasa da qismən oxucuların ixtiyarına verilmiş, 1998-2007-ci illər ərzində bu gündəliklərin qeydləri əsasında müəllifin bir neçə elmi-tarixi memuarı çap olunmuşdur.
İstinadlar
- Həsənova L. Dövrün ədəbi salnamələri - yazıçı gündəlikləri. 525-ci qəzet. 17 sentyabr, 2015. səh. 8.
Ədəbiyyat
Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası. VI cild. Bakı. 1982. səh. 121.
 | Ədəbiyyat ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Gunluk bura istiqametlendirir Diger istifade formalari ucun Gunluk deqiqlesdirme sehifesine baxin Gundelik ve ya gunluk bir sexsin ve ya kollektivin heyatinda bas veren hadiseleri gunbegun eks etdiren yazi kitabcasi xatire defteri Xatire edebiyyatindan ferqli olaraq gundelikde deqiq tarix gosterilir Ilk defe XVII esrde Ingilterede genis yayilmisdir HaqqindaGundelikler tarixi tarixi bioqrafik ve ya tarixi medeni bedii sened kimi muhum ehemiyyete malikdir Ceyms Kukun elmi gundeliyi Vilhelm Karlovic Kuxelbekerin lisey gundeliyi Valter Skott Stendal Taras Sevcenko Lev Nikolayevic Tolstoy ve basqalarinin gundelikleri Qehremanin gundeliyi seklinde yazilmis bedii eserler de var Bele eserlerde qehremanin heyati ile bagli en muhum hadiseler onun daxili alemi dusunceleri hiss ve heyecanlari birnci sexsin dilinden neql edilir Meselen Ivan Turgenevin Artiq adamin gundeliyi Mixail Saltikov Sedrinin Ucqardan gelmis adamin Peterburq gundeliyi Mixail Yuryevic Lermontovun Zemanemizin qehremani povestinde Pecorinin jurnali Resad Nuri Guntekinin Caliqusu romaninda Feridenin gundeliyi ve s Azerbaycan yazicilarindan Mehdi Huseyn Eziz Serif ve basqalarinin gundelikleri cap olunmusdur Kecen esrde bir cox siyasi ve sosial sarsintilara meruz qalan xalqlarin edebiyyat tarixlerinin tam menzeresinin yaradilmasinda gundeliklerin rolu boyukdur Bu sebebden de bu gun ictimaiyyete teqdim edilen yazici gundelikleri cox ehemiyyetlidir Gundeliklere muraciet esasen tarixin murekkeb kesmekesli dovrlerinde daha intensiv xarakter alir Musteqillikden sonra 90 ci illerden baslayaraq bir cox gundelikler isiq uzu gordu ki bunlara ictimai siyasi mezmunlu gundelikler herbi gundelikler yazici gundelikleri aiddir Onlarin arasinda yazici gundelikleri xususi yer tutur Yusif Vezir Cemenzeminlinin Suleyman Rehimovun Bextiyar Vahabzadenin Kelenter Kelenterlinin gundeliklerinden parcalar Xelil Rzanin gundelikleri esasinda cap olunmus elmi tarixi memuarlari bu qebildendir XususiyyetleriHer bir dovrun gundeliklerinin oz spesifik xususiyyetleri var Sovet dovrunde edebi prosese hakim olmus dovlet nezareti qati senzura rejimi gundelik janrina muracieti artirmisdi Gundeliye muraciet daha cox daim narahat dusunen axtaran yazici dunyasinin ozelliyinden ireli gelen bir telebat kimi de ozunu buruze verirdi Bu baximdan o dovrde yaranmis gundeliklerin ayrica bir merhele seklinde oyrenilmesi xususi ehemiyyet kesb edir Uzun zaman cap ucun nezerde tutulmayan gundelikler yazici ucun oz daxili alemini canlandirmaq ozunu narahat eden suallardan yaxa qurtarmaq ucun yegane vasite idi Gundelikler esasen cap ucun nezerde tutulmur Lakin melum oldugu kimi hec de butun gundelikler sandiq edebiyyatina aid edile bilmez Avtokommunikativlik bu yazilarin esas xususiyyetlerindendir Bir cox muelliflerin gundelikleri olumunden sonra cap olunur Bezi muellifler ise ozleri oz gundeliklerini capa teqdim edirler Sovet dovrunde de bir cox gundelikler cap olunurdu Meselen Ismayil Sixlinin Cebhe gundelikleri Boris Polevoy ve Konstantin Simonovun herbi gundelikleri ile yanasi Korney Cukovskinin Mixail Prisvinin ve basqalarinin sexsi gundelikleri Lakin bu eserlerin cap versiyasi esl variantdan cox ferqlenirdi Oxucuya dovrun senzurasindan kece bilecek rendelenmis hamarlanmis gundelikler teqdim olunur zamanin telebleri on plana cekilirdi Bu sebebden de bu gun ilk defe nesr olunan eserlerle yanasi evveller cap olunmus nesrlere daxil olmayan hisselere xususi diqqet verilir hemin eserlerin meruz qaldigi teqib ve tesirlerden behs olunur Bu baximdan birbasa oxucuya muasirlerine deyil gelecek nesillere unvanlanmis gundelikler de movcuddur Sovet dovru erzinde yazilan gundelikleri mehz bu nove aid etmek olar Stalin dovrunden behs eden Sovet gercekliklerini eks etdiren gundelikler sadece qeydlerden ibaret deyil onlar dovrlerini oldugu kimi gelecek nesillere catdirmaga hesablanmis salnamelerdir Bu eserlerde muelliflerin sexsi heyati gundelik problemleri yaxinlari haqqinda melumatlara cox az az rast gelirik Esas movzu zaman sistem ve yaradici insan qarsidurmasidir yaradici insanin gizli yasantilarinin tesviridir Gundeliklerin gun sozu ile elaqelendirilerek gundelik qeydlerinden ibaret bir yazi kimi qiymetlendirilmesine baxmayaraq cap ucun nezerde tutulmus gundeliklerde muellif qeydleri secime meruz qalir maraq doguran hadiselerin deyil butov bir dovrun neslin heyatindaki muhum tipik hadiselerin tesvirine ustunluk verilir Burada faktlar kortebii olaraq qeyd olunmur eksine cox ciddi sekilde secilir gelecek oxucularina dovrun menzeresini dolgunlugu ile teqdim edecek zamanin cetinliklerini dehsetlerini tam olaraq tesvir etmeye imkan verecek meqamlar yer alir Bu yazilarda muellifler gundelik qorxunu narahatligi nizamlayaraq heyatdaki xaosdan azad olmaga calisir gundelik qeydler evezine dusunceleri mulahizeleri ile bolusurler Avtobioqrafik eserlerde oldugu kimi burada da muellif ozunden oz etrafindan behs edir heyatinin basqa insanlara melum olmayan meqamlarina toxunur lakin gundeliklerde ehateli xronotop olmur Bu baximdan xatire edebiyyati ile gundelik arasinda mueyyen ferqler var Meselen xatirelerde behs olunan faktlardan muellifi mueyyen zaman kesiyinin ayirmasi gundeliklere sinxronluq xatirelerde retrospektivlik hadiselerin sujet xetti uzre inkisaf etmesi gundeliklerin ise diskret qeydlerden ibaret olmasi kimi xususiyyetler ozunu gosterir Lakin muellif muhakimeleri dusunceleri yer alan her yazini da gundelik adlandirmaq duzgun deyil Lidiya Ginzburq cox vacib bir ferqe diqqet yoneldir Gundelik yazan kortebii irelileyir o ne oz heyati ne de yaxinlarinin taleyinden xeberdar deyil Burada tesadufi ve deqiqlesmemis hadiseler yer alan yukselen dinamika hakimdir Romana ise qanunauygunluga ve qiymetlendirmeye xas retrospektiv dinamika xasdir Eslinde yazicilarin gundeliklere uz tutmalarina sebeb onlarin insana heyata inamlari daha deqiq desek etibar etmeleridir Bu yazicilar gelecek nesiller qarsisinda ozlerine beraet qazanmaga yasananlari oldugu kimi catdirmaga calismislar Xelil Rza Uluturk 32 ilden artiq muddet erzinde gundelik yazmis ictimai siyasi ve edebi medeni heyatin en murekkeb ve mesuliyyetli meqamlarini eks etdirmisdir Bu yazilar tam sekilde olmasa da qismen oxucularin ixtiyarina verilmis 1998 2007 ci iller erzinde bu gundeliklerin qeydleri esasinda muellifin bir nece elmi tarixi memuari cap olunmusdur IstinadlarHesenova L Dovrun edebi salnameleri yazici gundelikleri 525 ci qezet 17 sentyabr 2015 seh 8 EdebiyyatAzerbaycan Sovet Ensiklopediyasi VI cild Baki 1982 seh 121 Edebiyyat ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin