Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalənin sonunda mənbə siyahısı var, lakin mətndaxili mənbələr heç və ya kifayət qədər istifadə edilmədiyi üçün bəzi məlumatların mənbəsi bilinmir. |
Audit — əmtəə istehsalı və satışı, xidmət göstərilməsi və iş görülməsi ilə məşğul olan təsərrüfat subyektlərində mühasibat uçotunun dəqiq və dürüst aparılmasının, mühasibat və maliyyə hesabatlarının müstəqil yoxlanılmasıdır. Audit aktivlərin, öhdəliklərin, xüsusi vəsaitlərin və maliyyə nəticələrinin düzgün, bütöv və dəqiq əks etdirilməsini müəyyənləşdirmək məqsədilə qüvvədə olan qanunvericiliyə uyğun surətdə iqtisadi subyektlərin tərtib etdikləri illik maliyyə hesabatlarının müstəqil yoxlanmasını nəzərdə tutur. Auditin əsasını dövlətin, müəssisənin müdriyyətinin və onun sahiblərinin (əmanətçilərin, səhmdarların) qarşılıqlı marağı təşkil edir.
 | |
| Audit | |
|---|---|
| Audit növləri | |
| Daxili audit | |
| Əsas anlayışlar | |
| Auditor | |
| Audit nəzərdən mühasibat uçotu | |
| | |
| Maliyyə nəzarəti | |
| Böyük dördlük | |
Bir sıra ölkələrdə audit dedikdə, müəssisələrin yoxlanılması və onun maliyyə hesabatı haqqında fikir söylənilməsi başa düşülür.
Britaniya Audit Praktikasi Komitəsinin 1989-cu ildə verdiyi tərifə görə, Böyük Britaniyada audit “qüvvədə olan qanunvericiliklə müəyyənləşdirilmiş bütün qaydalara riayət olunmaqla, müəssisənin mühasibat hesabatı barədə peşəkar fikir ifadə etmək məqsədilə həmin hesabatın xüsusi təyin edilmiş auditor tərəfindən müstəqil öyrənilməsi deməkdir.”
Qanuna əsasən ABŞ-də səhmləri qiymətli kağızlar birjasında qiymətləndirilməyə buraxılan bütün səhmdar cəmiyyətlərinin maliyyə fəaliyyəti auditdən keçməlidir.
Qərbdə (ABŞ) auditə verilən ən məqbul təriflərdən biri aşağıdakı kimidir:
Audit (auditing) elə bir prosesdir ki, onun vasitəsilə səlahiyyətli sərbəst işçi kəmiyyətcə qiymətləndirilə bilən və spesfik təsərrüfat sisteminə aid olan informasiyanın müəyyən edilmiş meyarlara uyğunluq dərəcəsini müəyyənləşdirmək və bunu öz rəyində ifadə etmək üçün həmin informasiya haqqındə sübutlar toplayır və onları qiymətləndirir.
Amerika Mühasibat İşi Assosiasiyasının auditin əsas prinsipləri üzrə komitəsi auditə aşağıdakı tərifi vermişdir. “Auditin – iqtisadi hərəkətlər və hadisələr haqqında obyektiv məlumatlar alınmasının və qiymətləndirilməsinin, onların müəyyən meyara uyğunluğu səviyyəsinin müəyyənləşdirilməsinin və nəticələrin əlaqədar istifadəçilərə verilməsinin sistemli prosesidir.” Amerika mütəxəssislərinin qeyd etdikləri kimi audit iqtisadi obyektin (müstəqil təsərrüfat bölməsinin) fəaliyyətinə və vəziyyətinə dair faktların və ya bu cür fəaliyyət və vəziyyət barədə informasiyanın toplanmasından və qiymətləndirilməsindən ibarət olan və müəyyən edilmiş meyarlar əsasında həmin fəaliyyətə keyfiyyət cəhətdən rəy verəcək səlahiyyətli sərbəst şəxs tərəfindən həyata keçirilən fəaliyyət növüdür. Deməli, audit dedikdə, maliyyə hesabatının müstəqil yoxlanması və bu barədə fikir ifadə olunması başa düşülür.
Auditin kifayət qədər böyük tarixi var və müxtəlif tərcümələrdə “o dinləyir” və ya “dinləyici” mənalarını verir. Auditin meydana gəlməsi bilavasitə şirkətləri idarə edənlərin (müdiriyyət, menecer) və onların fəaliyyətlərinə pul qoyanların (mülkiyyətçilər, səhmdarlar, investorlar) mənafelərinin ayrılması ilə bağlıdır. Sonuncular yalnız təşkilatlarının rəhbərlərinin və onların tabeliyindəki mühasiblərin təqdim etdikləri maliyyə informasiyasına etibar edə bilməzlər və etibar etmək istəmirlər. Müxtəlif şirkətlərin tez – tez müflisləşməsi, müdriyyət tərəfindən aldadılma halları maliyyə qoyuluşları riskini xeyli artırır.
Auditin növləri
- Məcburi və təşəbbüslə (könüllü) audit;
- Daxili və kənar audit;
- Təsərrüfat fəaliyyətinin auditi;
- Uyğunluq auditi;
- Maliyyə hesabatının auditi və xüsusi audit;
- Əməliyyat auditi;
- Dövlət orqanlarının tapşırığı ilə məcburi (icbari) audit;
- Auditor xidmətinin başqa növləri.
“Auditor haqqında” AR Qanununda göstərilir ki, audit yoxlanması məcburi və ya könüllü (təsərrüfat subyektlərinin öz təşəbbüsü ilə) ola bilər. Qanunvericiliyə görə öz maliyyə hesabatlarını dərc etdirməli olan təsərrüfat subyektləri üçün, habelə qanunvericilik aktları ilə bilavasitə nəzərəd tutlmuş hallarda və ya səlahiyyətli dövlət orqanlarının müvafiq qərarlarına əsasən (onların sifarişi ilə) həyata keçirilən audit məcburi, digər hallarda isə könüllüdür.
Məcburi audit yoxlanması bilavasitə qanunvericilikdə müəyyənləşdirilmiş hallarda və yadövlət orqanlarının tapşırığı ilə keçirilir. Məcburi auditin həcmi və keçirilmə qaydası qanunvericilik normaları ilə tənzimlənir.
Mövcud qanunvericiliyə görə səhmdar cəmiyyətləri, xarici investisiyalı müəssisələr, banklar və digər kredit təşkilatları, sığorta təşkilatları, məhdud məsuliyyətli cəmiyyətlər, investisiya fondları, maliyyə-sənaye qrupları üzrə audit məcburidir. Bundan əlavə AR Mülki Məcəlləsində göstərilir ki, yekun günədək on iki ay ərzində balans məbləği vədövriyyədən mədaxili müvafiq icra hakimiyyəti orqanının müəyyənləşdirdiyi son mnəbləğdən yüksək olan hər bir hüquqi şəxs, qoşma da daxil olmaqla illik balansı auditor tərəfindən yoxlanılmalıdır.
Təşəbbüslə (könüllü) audit iqtisadi subyektiv qərarı üzrə auditor (auditor firması) ilə müqavilə əsasında həyata keçirilir. Belə yoxlamanın xarakterini və miqyasını sifarişçi müəyyən edir.
Daxili audit idarəetmə nəzarətinin ayrılmaz və mühüm elementidir. Daxili auditə tələbat olnunla əlaqədardır ki, rahbarliyin yuxarı pilləsi təşkilatın və aşağı idarəetmə sturukturların fəaliyyətinə gündəlik nəzarətlə məşğul olmur. daxili audit bu fəaliyyət barədə informasiya verir və menecerlərin hesabatlarının düzgünlüyünü təsdiqləyir. Daxili audit başlıca olaraq ehtiyatların itkisinin qarşısını almaq və müəssisə daxilində zəruri dəyişikliklər aparmaq üçün lazımdır.
Kənar audit təsərrüfat subyektlərinin mühasibat uçotunun və maliyyə hesabatının düzgünlüyünü qiymətləndirmək məqsədilə auditor formaları və sərbəst auditorlar tərəfindən müqavilə əsasında aparılır. Sərbəst auditorun sərbəstliyi həm qanunvericilik, həm də etik normalarla müəyyənləşdirilir.
Daxili və kənar audit bir-birini tamamlayır və eyni zamanda bir-birindən ciddi surətdə fərqlənir.
Təsərrüfat fəaliyyətinin auditi müəssisənin təsərrüfat fəaliyyətinin müəyyən məqsədlər üçün müntəzəm aparılan təhlilini nəzərdə tutr. Təsərrüfat subyektlərinin auditini bəzən işin və ya inzibati idarəetmənin səmərəliliyinin auditi adlandırırlar. Təsərrüfat fəaliyyətinin auditində müəyyən fəaliyyət növlərinin obyektiv tədqiqi, hər tərəfli təhlili nəzərdə tutulur.
Audit informasiya kommunikasiya sahəsində
İnformatikada audit - toplanan informasiyanın analizidir. Audit operativ (demək olar ki, real vaxtda) və ya dövri (məsələn, gündə bir dəfə) aparıla bilər. Protokollaşdırma və auditin realizə olunması aşağıdakı məqsədləri güdür:
- istifadəçi və administratorların hesabat verməli olmasını təmin etmək;
- informasiya təhlükəsizliyini pozma cəhdlərinin aşkar olunması;
- problemlərin aşkar olunması və analizi üçün informasiyanın təqdim olunması.
"Narıncı kitabda" protokollaşdırma üçün aşağıdakı hadisələr sadalanır: sistemə giriş cəhdləri (uğurlu və uğursuz); sistemdən çıxış; kənar sistemlərə müraciətlər; fayllarla əməliyyatlar (açmaq, bağlamaq, adını dəyişmək, silmək); imtiyazların və digər təhlükəsizlik atributlarının dəyişdirilməsi.
Ədəbiyyat
- İbad Abbasov. Audit. Dərslik. Bakı Biznes Universitetinin nəşriyyatı, Bakı, 530 səh., 2007.
- Əliquliyev R.M., İmamverdiyev Y.N. Rəqəm imzası texnologiyası, Bakı, Elm, 2003. – 132 с.
- Галатенко В.А. Основы информационной безопасности, Москва, 2004. – 264 с.
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqalenin sonunda menbe siyahisi var lakin metndaxili menbeler hec ve ya kifayet qeder istifade edilmediyi ucun bezi melumatlarin menbesi bilinmir Lutfen menbeleri uygun sekilde metnin daxilinde yerlesdirerek meqalenin tekmillesdirilmesine komek edin Audit emtee istehsali ve satisi xidmet gosterilmesi ve is gorulmesi ile mesgul olan teserrufat subyektlerinde muhasibat ucotunun deqiq ve durust aparilmasinin muhasibat ve maliyye hesabatlarinin musteqil yoxlanilmasidir Audit aktivlerin ohdeliklerin xususi vesaitlerin ve maliyye neticelerinin duzgun butov ve deqiq eks etdirilmesini mueyyenlesdirmek meqsedile quvvede olan qanunvericiliye uygun suretde iqtisadi subyektlerin tertib etdikleri illik maliyye hesabatlarinin musteqil yoxlanmasini nezerde tutur Auditin esasini dovletin muessisenin mudriyyetinin ve onun sahiblerinin emanetcilerin sehmdarlarin qarsiliqli maragi teskil edir AuditAudit novleriDaxili audit Kenar audit Vergi auditi Etraf muhit auditi Due diligenceEsas anlayislarAuditor Audit nezerden muhasibat ucotuMaliyye nezaretiBoyuk dordlukKPMGSablon baxredakte Bir sira olkelerde audit dedikde muessiselerin yoxlanilmasi ve onun maliyye hesabati haqqinda fikir soylenilmesi basa dusulur Britaniya Audit Praktikasi Komitesinin 1989 cu ilde verdiyi terife gore Boyuk Britaniyada audit quvvede olan qanunvericilikle mueyyenlesdirilmis butun qaydalara riayet olunmaqla muessisenin muhasibat hesabati barede pesekar fikir ifade etmek meqsedile hemin hesabatin xususi teyin edilmis auditor terefinden musteqil oyrenilmesi demekdir Qanuna esasen ABS de sehmleri qiymetli kagizlar birjasinda qiymetlendirilmeye buraxilan butun sehmdar cemiyyetlerinin maliyye fealiyyeti auditden kecmelidir Qerbde ABS audite verilen en meqbul teriflerden biri asagidaki kimidir Audit auditing ele bir prosesdir ki onun vasitesile selahiyyetli serbest isci kemiyyetce qiymetlendirile bilen ve spesfik teserrufat sistemine aid olan informasiyanin mueyyen edilmis meyarlara uygunluq derecesini mueyyenlesdirmek ve bunu oz reyinde ifade etmek ucun hemin informasiya haqqinde subutlar toplayir ve onlari qiymetlendirir Amerika Muhasibat Isi Assosiasiyasinin auditin esas prinsipleri uzre komitesi audite asagidaki terifi vermisdir Auditin iqtisadi hereketler ve hadiseler haqqinda obyektiv melumatlar alinmasinin ve qiymetlendirilmesinin onlarin mueyyen meyara uygunlugu seviyyesinin mueyyenlesdirilmesinin ve neticelerin elaqedar istifadecilere verilmesinin sistemli prosesidir Amerika mutexessislerinin qeyd etdikleri kimi audit iqtisadi obyektin musteqil teserrufat bolmesinin fealiyyetine ve veziyyetine dair faktlarin ve ya bu cur fealiyyet ve veziyyet barede informasiyanin toplanmasindan ve qiymetlendirilmesinden ibaret olan ve mueyyen edilmis meyarlar esasinda hemin fealiyyete keyfiyyet cehetden rey verecek selahiyyetli serbest sexs terefinden heyata kecirilen fealiyyet novudur Demeli audit dedikde maliyye hesabatinin musteqil yoxlanmasi ve bu barede fikir ifade olunmasi basa dusulur Auditin kifayet qeder boyuk tarixi var ve muxtelif tercumelerde o dinleyir ve ya dinleyici menalarini verir Auditin meydana gelmesi bilavasite sirketleri idare edenlerin mudiriyyet menecer ve onlarin fealiyyetlerine pul qoyanlarin mulkiyyetciler sehmdarlar investorlar menafelerinin ayrilmasi ile baglidir Sonuncular yalniz teskilatlarinin rehberlerinin ve onlarin tabeliyindeki muhasiblerin teqdim etdikleri maliyye informasiyasina etibar ede bilmezler ve etibar etmek istemirler Muxtelif sirketlerin tez tez muflislesmesi mudriyyet terefinden aldadilma hallari maliyye qoyuluslari riskini xeyli artirir Auditin novleriMecburi ve tesebbusle konullu audit Daxili ve kenar audit Teserrufat fealiyyetinin auditi Uygunluq auditi Maliyye hesabatinin auditi ve xususi audit Emeliyyat auditi Dovlet orqanlarinin tapsirigi ile mecburi icbari audit Auditor xidmetinin basqa novleri Auditor haqqinda AR Qanununda gosterilir ki audit yoxlanmasi mecburi ve ya konullu teserrufat subyektlerinin oz tesebbusu ile ola biler Qanunvericiliye gore oz maliyye hesabatlarini derc etdirmeli olan teserrufat subyektleri ucun habele qanunvericilik aktlari ile bilavasite nezered tutlmus hallarda ve ya selahiyyetli dovlet orqanlarinin muvafiq qerarlarina esasen onlarin sifarisi ile heyata kecirilen audit mecburi diger hallarda ise konulludur Mecburi audit yoxlanmasi bilavasite qanunvericilikde mueyyenlesdirilmis hallarda ve yadovlet orqanlarinin tapsirigi ile kecirilir Mecburi auditin hecmi ve kecirilme qaydasi qanunvericilik normalari ile tenzimlenir Movcud qanunvericiliye gore sehmdar cemiyyetleri xarici investisiyali muessiseler banklar ve diger kredit teskilatlari sigorta teskilatlari mehdud mesuliyyetli cemiyyetler investisiya fondlari maliyye senaye qruplari uzre audit mecburidir Bundan elave AR Mulki Mecellesinde gosterilir ki yekun gunedek on iki ay erzinde balans meblegi vedovriyyeden medaxili muvafiq icra hakimiyyeti orqaninin mueyyenlesdirdiyi son mneblegden yuksek olan her bir huquqi sexs qosma da daxil olmaqla illik balansi auditor terefinden yoxlanilmalidir Tesebbusle konullu audit iqtisadi subyektiv qerari uzre auditor auditor firmasi ile muqavile esasinda heyata kecirilir Bele yoxlamanin xarakterini ve miqyasini sifarisci mueyyen edir Daxili audit idareetme nezaretinin ayrilmaz ve muhum elementidir Daxili audite telebat olnunla elaqedardir ki rahbarliyin yuxari pillesi teskilatin ve asagi idareetme sturukturlarin fealiyyetine gundelik nezaretle mesgul olmur daxili audit bu fealiyyet barede informasiya verir ve menecerlerin hesabatlarinin duzgunluyunu tesdiqleyir Daxili audit baslica olaraq ehtiyatlarin itkisinin qarsisini almaq ve muessise daxilinde zeruri deyisiklikler aparmaq ucun lazimdir Kenar audit teserrufat subyektlerinin muhasibat ucotunun ve maliyye hesabatinin duzgunluyunu qiymetlendirmek meqsedile auditor formalari ve serbest auditorlar terefinden muqavile esasinda aparilir Serbest auditorun serbestliyi hem qanunvericilik hem de etik normalarla mueyyenlesdirilir Daxili ve kenar audit bir birini tamamlayir ve eyni zamanda bir birinden ciddi suretde ferqlenir Teserrufat fealiyyetinin auditi muessisenin teserrufat fealiyyetinin mueyyen meqsedler ucun muntezem aparilan tehlilini nezerde tutr Teserrufat subyektlerinin auditini bezen isin ve ya inzibati idareetmenin semereliliyinin auditi adlandirirlar Teserrufat fealiyyetinin auditinde mueyyen fealiyyet novlerinin obyektiv tedqiqi her terefli tehlili nezerde tutulur Audit informasiya kommunikasiya sahesindeInformatikada audit toplanan informasiyanin analizidir Audit operativ demek olar ki real vaxtda ve ya dovri meselen gunde bir defe aparila biler Protokollasdirma ve auditin realize olunmasi asagidaki meqsedleri gudur istifadeci ve administratorlarin hesabat vermeli olmasini temin etmek informasiya tehlukesizliyini pozma cehdlerinin askar olunmasi problemlerin askar olunmasi ve analizi ucun informasiyanin teqdim olunmasi Narinci kitabda protokollasdirma ucun asagidaki hadiseler sadalanir sisteme giris cehdleri ugurlu ve ugursuz sistemden cixis kenar sistemlere muracietler fayllarla emeliyyatlar acmaq baglamaq adini deyismek silmek imtiyazlarin ve diger tehlukesizlik atributlarinin deyisdirilmesi EdebiyyatIbad Abbasov Audit Derslik Baki Biznes Universitetinin nesriyyati Baki 530 seh 2007 Eliquliyev R M Imamverdiyev Y N Reqem imzasi texnologiyasi Baki Elm 2003 132 s Galatenko V A Osnovy informacionnoj bezopasnosti Moskva 2004 264 s Hemcinin baxKriptoqrafiya Identifikasiya Autentikasiya Informasiya tehlukesizliyiXarici kecidler