Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Bu məqalənin sonunda mənbə siyahısı var, lakin mətndaxili mənbələr heç və ya kifayət qədər istifadə edilmədiyi üçün bəzi məlumatların mənbəsi bilinmir. |
Maliyyə nəzarəti — təsərrüfat subyektlərinin və rəhbərliyin fəaliyyətinin maliyyə və əlaqəli məsələlərini onun təşkilinin konkret forma və üsullarından istifadə etməklə yoxlamaq üçün tədbirlər və əməliyyatlar məcmusudur.
Mahiyyəti
Maliyyə nəzarəti təsərrüfat subyektlərinin fəaliyyətində maliyyə və onunla əlaqədar olan məsələlərin işlənməsi, həmçinin onun təşkilinin özünəməxsus metodlarının və formalarının dəyişməsi üzrə əməliyyatların məcmusudur. Maliyyə nəzarəti iqtisadiyyatda milli məhsulun natural və dəyər göstəriciləri tarazlığındakı pozuntuları, makro və mikro iqtisadi tənzimləmə prosesində bu və ya digər uyğunsuzluqları aşkara çıxarmaq üçün alət kimi istifadə olunur. Maliyyə nəzarəti sferasına pulun istifadə olunması ilə həyata keçirilən bütün əməliyyatlar daxildir. Bu zaman ilk növbədə maliyyə ehtiyyatlarının formalaşdırılması, həmçinin. fəaliyyətin bütün növləri üzrə pul vəsaitləri fondlarının qarşılıqlı əlaqələri qeyd edilməlidir
Konkret olaraq maliyyə nəzarətinə aşağıdakı istiqamətlər daxildir:
- iqtisadi qanunların tələblərinə nəzarət olunması
- məcmu ictimai məhsulun dəyərinin və milli gəlirin bölgüsü və yenidən bölgüsü
- büdcənin tərtib edilməsi və büdcə nəzarəti
- vergi nəzarəti
Sadalanan istiqamətləri baxımından maliyyə nəzarəti aşağıdakıların düzgünlüyünü əhatə edir:
- dəyər göstəricilərinin formalaşmasının və təsərrüfat subyektlərinin fəaliyyətinin maliyyə nəticələrinin
- büdcənin və büdcədənkənar fondların tərtib olunmasının və icrasının
- qeyri-kommersiyatəşkilatlarınınsmetasınınxərclənməsinin
- büdcə vəsaitlərinin məqsədli istifadəsinin
- vergi ödənişlərinin,vergi ayırmalarının tamlığının və vaxta müvafiqliyinin
D.Q.Çernik maliyyə nəzarətinin mahiyyətini bu qaydada açıqlayır: «Maliyyə nəzarəti maliyyənin nəzarət funksiyasının həyata keçirilməsinin forması kimi çıxış edir. Onun məzmunu və təyinatı təsərrüfat subyektlərinin, sahə (idarə) və ərazi idarəetmə subyektlərinin maliyyə fəaliyyətinin yoxlanılmasından ibarət olur. Maliyyə nəzarəti aşağıdakı vəzifələrin yerinə yetirilməsinə xidmət edir:
- maliyyə vəsaitlərinə olan tələbatlar və vəsaitlərin formalaşması arasında tarazlığın təmin edilməsi;
- dövlət büdcəsi qarşısında maliyyə öhdəliklərinin tam və vaxtında təmin edilməsi;
- müəssisə və təşkilatların pul vəsaitlərindən səmərəli istifadə olunmasına, uçot və hesabat işlərinin düzgün qurulmasına kömək etmək;
- qüvvədə olan qanunvericilik və normativ aktlara riayət olunmasına nəzarəti gücləndirmək;
- müəssisələrin xarici-iqtisadi fəaliyyətində yüksək fəallığa nail olunmasına köməklik etmək
Beləliklə, demək olar ki, maliyyə nəzarəti – xüsusi forma və üsul tətbiq etməklə təsərrüfat və idarəetmə obyektlərinin maliyyə fəaliyyətinin və onunla bağlı əməliyyatların yoxlanması məcmusundan ibarətdir
Məzmunu
Məlumdur ki, maliyyə bir kateqoriya olaraq pul fondlarının yaradılması və istifadəsi, gəlirlərin meydana çıxması ilə bağlı olan bölgü münasibətləridir. Eyni zamanda maliyyənin fəaliyyət göstərməsi istehsal fondlarından səmərəli istifadəni, istehsalın qiymət strukturunu tənzimləyir, yönəldiyi obyektləri stimullaşdırır, nizamlayır və möhkəmləndirir. Maliyyə bölgü kateqoriyası olduğundan onun bölgüdə iştirakı şəksizdir. Maliyyənin bölgü funksiyası ümumi milli məhsulun və milli gəlirin bölgüsü və yenidən bölgüsü prosesini əhatə edir.
Əgər maliyyənin mühüm funksiyası kimi bölgü funksiyasını qəbul ediriksə, deməli bu vaxt nəzarət də olmalıdır.Hara? Nə üçün?Nə qədər? Çünki bölgü kortəbii yaxud özbaşına aparılmır. Maliyyənin nəzarət funksiyası milli iqtisadiyyatda maliyyə nəzarətinin həyata keçirilməsinin elmi və nəzəri əsaslarını təşkil edir. Nəzarət funksiyası bölgü və yenidən bölgü münasibətlərini, pul fondlarının yaradılması və istifadəsini əhatə edir. Maliyyənin nəzarət funksiyasının təcrübədə reallaşması forması maliyyə nəzarəti hesab edilir. O, maliyyə nəzarətinin məzmununu və təyinatını müəyyən edir. Nəzarətin məzmunu, istiqaməti məhsuldar qüvvələrin inkişaf səviyyəsindən və cəmiyyətin istehsal münasibətlərindən asılı olaraq dəyişir Aşağıda təqdim olunan təriflər maliyyə nəzarətinin məzmununa münasibətdəki fərqləri əks etdirir.
İ.A. Belobjetskinin fikrincə: «Maliyyə-təsərrüfat nəzarəti altında nəzarət funksiyaları verilmiş dövlət orqanlarının və ictimai orqanların müəssisə, birlik, idarə, təşkilat və maddi istehsal və qeyri-istehsal sahələri bölmələrinin maliyyə-təsərrüfat fəaliyyətinə, həmin fəaliyyətin iqtisadi səmərəliliyini obyektiv qiymətləndirmək, təsərrüfat və maliyyə əməliyyatlarının qanuniliyini, mötəbərliliyini və məqsədəmüvafiqliyini, mülkiyyətin qorunub saxlanılmasını təyin etmək, istehsalın səmərəliliyini yüksəltməyin və dövlət büdcəsi gəlirlərinin artırılmasının təsərrüfatdaxili ehtiyatlarını aşkara çıxarmaq məqsədilə nəzarət sistemi kimi başa düşülməlidir»
U.Y.Danilevski maliyyə nəzarətinin tərifini belə ifadə etmişdir: «İqtisadiyyatın, istehsalın idarə olunmasının ümumi mexanizminin mühüm funksiyalarından biri və ayrılmaz tərkib hissəsi olmaq etibarilə, maliyyə nəzarəti maliyyə, kredit və istehsal göstəricilərini əhatə edir. Nəzarət sferasına istehsal, bölgü, pul, mal-material dəyərlilərinin pul ifadəsində dövriyyəsi və istehlakı daxil edilir» Deməli, maliyyə nəzarəti təsərrüfatçlıq mexanizminin zəruri ünsürü olmaq etibarı ilə dəyər xarakterinə malikdir. Maliyyə nəzarəti nəzarətin digər növlərindən fərqli olaraq, ictimai təkrar istehsalın bütün sahələrində təzahür edir və maliyyə nəticələrinin qəbul edilməsi mərhələsi də daxil olmaqla, maliyyə fondlarının bütün hərəkət prosesini müşayiət edir.
Bölgü prosesi mərhələsində maliyyə nəzarətinin vəzifəsi ictimai məhsuldan cəmiyyətin müxtəlif tələbatlarını ödəmək üçün istifadə olunmasını yoxlamaqdan ibarətdir.Bu zaman yoxlanılır
- istehsala sərf olunmuş vəsaitlərin yerinin doldurulması
- yeni yaradılmış məhsulun bazar münasibətlərinə uyğun tərzdə bölüşdürülməsi
Maliyyə nəzarəti bölgü mərhələsindəaşağı¬dakı¬¬lara nəzarət edir
- dövlət büdcəsinə vəsaitlərin ayrılmasına
- sosial sığortaya
- ictimai yığım və istehlak fondlarının bərpasına və zənginləşdirilməsinə
- əməyin kəmiyyətinə və keyfiyyətinə uyğun şəkildə vəsaitlərin sərf olunmasına
İctimai məhsul mübadiləsi mərhələsində maliyyə nəzarəti aşağıdakıları əhatə edir:
- bazarın mallarla təchiz edilməsi yolu ilə xalq təsərrüfatının material-texniki vasitələrlə təmin olunmasını və əhalinin xalq istehlakı mallarına olan alıcılıq tələbatının ödənilməsini
- müqavilə münasibətlərini
Təkrar istehsal prosesinin sonuncu mərhələsində - istehlak mərhələsində maliyyə nəzarəti əsasən istehsal istehlakı, yəni istehsal fondlarının bərpası və genişləndirilməsi və ictimai tələbatın ödənilməsi ilə bağlı olan əməliyyatları yoxlayır. Şəxsi istehlakda maliyyə nəzarəti cəmiyyət üzvlərinin maddi və mənəvi tələbatlarının ödənilməsindəki uyğunsuzluqları, habelə şəxsi tələbatların ödənilməsi prosesində normativ hüquqi aktların pozulmasından irəli gələn ziddiyyətləri aşkara çıxarır.
Predmeti
Maliyyə nəzarətinin predmeti sözün geniş mənasında, həmtəkrar istehsalın bütün mərhələlərini və idarəetmənin səviyyələrini və həm də sözün qısa mənasında, yəni dövlət büdcəsini əks etdirir. Birinci halda maliyyə nəzarətinin predmeti cəmiyyətdə istehsal münasibətlərini əks etdirən iqtisadi subyektlərin istehsal, bölgü və məhsul mübadiləsi prosesində əmələ gələn maliyyəsidir. İkinci halda maliyyə nəzarətinin predmeti dövlət büdcəsinin həm onun formalaşması mərhələsində, həm də onun bölüşdürülməsi və istifadəsi mərhələlərində konsalidasiya olunmuş vəsaitləridir.
- maliyyə nəzarətinin predmeti
- maliyyə göstəriciləri
- mənfəət
- əlavə dəyər vergisi
- bütün növ gəlirlər
- mayadəyəri
Obyekti
Maliyyə nəzarətinin obyekti təsərrüfat subyektlərinin maliyyə resurslarının yaradılması və istifadəsi zamanı yaranan pul münasibətləri və yenidən bölgü prosesidir. Maliyyə yoxlamasında dəyər göstəriciləri yoxlanılır. Maliyyə nəzarətinin obyektinin müəyyən edilməsi mübahisəli məsələlərdən biridir. S.P.Opyonişev və V.A.Jukov qeyd edirlər ki, dövlət maliyyə nəzarətinin mahiyəti və yeri haqqında danışarkən onun həyata keçirilməsində müəssisə, təşkilat, bank, səhmdar cəmiyyətləri və s. yəni sahibkarlıq edən subyektlərin rolunun araşdırılmasına ehtiyac duyulur.Və bu səviyyədə dövlət maliyyə nəzarəti maliyyə-təsərrüfat nəzarətini də həyata keçirir, yəni o, təkcə sırf maliyyə deyil, hətta bəzi hallarda vergi hesablanmasının düzgünlüyünü, istehsalatın səmərəliliyini və büdcə vəsaitlərinin istifadə səmərəliliyini müəyyən etmək üçün təsərrüfat fəaliyyətini də əhatə edir.
Bununla bağlı maliyyə nəzarətinin obyekti təsərrüfat prosesləri kompleksi, maddi istehsal və qeyri istehsal sahələrinin pul münasibətləri olur. Maliyyə nəzarətinin, qeyd olunan anlamda həyata keçirilməsinin iki aspekti ön plana çəkilir
- birincisi, pul vəsaitlərinin və maddi dəyərlilərin qorunmasının, qeydiyyat və hesabat məlumatlarının etibarlılığının təmin olunması, dövlət maliyyə qanunvericiliyinə riayət edilməsi
- ikincisi, müəssisələrin fəaliyyətinin düzgün qiymətləndirilməsi, istehsalın fasiləsizliyinin və təsərrüfatçılığın səmərəliliyinin yüksəldilməsi imkanlarının aşkar edilməsi
Başqa sözlə desək, maliyyə nəzarətinin obyekti büdcə vəsaitlərinin tam səfərbər edilməsi ilə əlaqədar ərazi, sosial və sahə baxımından, milli gəlirin bir hissəsinin yenidən bölüşdürülməsi və dövlətin öz funksiyasını yerinə yetirməsi məqsədi ilə onun səmərəli istifadə olunması üçün, hüquqi və fiziki şəxslər arasında yaranan pul münasibətləridir S.V.Stepaşin “Dövlət maliyyə nəzarəti” əsərində maliyyə nəzarətinin obyekti kimi milli gəlirin istehsalı, bölüşdürülməsi və onun səmərəli istifadəsinə dair, bir tərəfdən dövlət, digər tərəfdən hüquqi və fiziki şəxslər arasında yaranan münasibətlər kimi müəyyən edir.
Maliyyə nəzarətinin obyekti həyata keçirilməsi pulla qiymətləndirilən nəzarət altında olan subyektiv fəaliyyətdir. Nəticə etibarilə pulla dəyərləndirilməsi mümkün olmayan fəaliyyət maliyyə nəzarəti obyekti ola bilməz. Lakin digər sahələrin nəzarət obyekti ola bilər, o cümlədən, sanitar, texnoloji və s. Bəzi mütəxəssislər obyektlərin daha da detallaşdırılmış siyahisini təqdim edirlər. Məsələn, A.V.Nesterovun fikrincə yoxlama obyektinə aşağıdakılar aid ola bilər:
- əraziyə və otaqlara baxış keçirilməsi məhsulun qeydiyyata alınması, qeydiyyata alma və hesabat sisteminin yoxlanılması, maliyyə-təsərrüfat fəaliyyətinin təftiş olunmasının müəyyən edilməsi və ya keçirilməsi yolu ilə öyrənilə bilən hüquqi şəxslərin və ya fərdi sahibkarların təsərrüfat və ya digər fəaliyyəti;
- istehsal, istismar, saxlanma, daşınma, realizə edilmə və köhnəlmə prosesləri;
- yoxlanılmasına və tədqiqinə məruz qala bilən əşyalar, məsələn, məhsul, tullantılar, ətraf mühitin təbii nümunələri;
- şəxsi yoxlamaya və yaxud fərdi yoxlamaya məruz qala bilən subyektlər, məsələn, fiziki və yaxud vəzifəli şəxs;
- qanunla nəzərdə tutulan digər obyektlər
Məsələn gömrük nəzarəti bu obyektlərin yoxlanmasını nəzərdə tutur: gömrük məqsədləri üçün lazım olan sənəd və məlumatlar; şəxsi yoxlama və sorğu keçirilmə subyektlər yoxlaması, qeydə alınası əmtəə və nəqliyyat vasitələri; yoxlama, qeydiyyata alma və hesabat sistemləri; gömrük tərəfindən yoxlanılması nəzərdə tutur: gömrük məqsədləri üçün lazım olan sənəd və məlumatlar; şəxsi yoxlama və sorğu keçirilməsi subyektlər; yoxlanılası, qeydə alınası əmtəə və nəqliyyat vasiltələri; yoxlama, qeydiyyata alma və hesabat sistemləri; gömrük tərəfindən yoxlanılası əmtəə və nəqliyyat vasitələri yerləşə bilən ərazi, otaqlar və digər yerlər, yaxud da ki baxış keçirmə yolu ilə, yaxud Rusiyanın qanunvericiliyində nəzərdə tutulan digər fəaliyyət fəaliyyət formaları, həyata keçirilə bilər. Nəticədə qeyd etmək olar ki, maliyyə nəzarətinin obyekti maliyyə ehtiyatları formalaşarkən və onlardan istifadə edilərkən meydana gələn pul-bölgü prosesləridir.
Onları aşağıdakı kimi qruplaşdırmaq olar:
- İstehsal biznesi və xidmət sahəsindəki maliyyə münasibətləri
- Qeyri-maddi istehsal sahəsindəki maliyyə münasibətləri
- Hökumətin mərkəzləşdirilmiş pul fondlarının yaradılması və onlardan istifadə ilə bağlı olan maliyyə prosesləri
Elementləri
S.P.Openışev və V.A.Jukov ümumdövlət maliyyə nəzarətinin aşağıdakı elementlərini təklif edir:
- nəzarət subyekti (kim nəzarət edir)
- nəzarət obyekti (kimi yoxlayırlar)
- nəzarət predmeti (nə yoxlayırlar)
- nəzarət prinsipi
- nəzarət metodu (metodikası)
- nəzarət texnikası və texnologiyası
- nəzarət nəticəsində qəbul edilmiş qərar
- nəzarətin səmərəliliyinin qiymətləndirilməsi
Ümumilikdə , maliyyə nəzarət sisteminin elementləri aşağıdakılardır
- idarəedici subyektlər
- nəzarətedici subyektlər
- nəzarət olunan subyektlər
- nəzarət obyekti
- nəzarət mexanizmi
Bu sistemdə daha mürəkkəb element nəzarət mexanizmidir. Nəzarət mexznizmi nəzarət funksiyasını yerinə yetirməyə imkan verən fəaliyyətdən ibarətdir. Buraya :
- Nəzarətin predmetinin müəyyənləşdirilməsi
- Nəzarət metodu və vasitəsinin müəyyən edilməsi
- Nəzarət subyektinin səlahiyyətinin müəyyən edilməsi
- Nəzarət prosesinin həyata keçirilməsi
- Nəzarətin nəticələrinin qiymətləndirilməsi daxildir.
Nəzarət mexanizminin elementlərinin çoxu (nəzarət prosesinin həyata keçirilməsindən başqa) idarəedən subyektin səlahiyyətinə daxildir. Deməli, maliyyə nəzarətinin əsas elementləri dedikdə planlaşdırma və proqnozlaşdırma və nəzarətin özü də başa düşülür. Bu elementlər idarəetmənin əsas funksiyasıdır. Onların köməkliyi ilə xüsusi mülkiyyətin formalaşmasında və milli iqtisadiyyatın inkişafında proporsiyaları müəyyənləşdirir, iqtisadi inkişafın istiqamətlərini proqnozlaşdırır və onların səmərəliliyini artırır. Planlaşdırmanı, ilkin planlaşdırmaya, yoxlama aparılacaq təsərrüfat subyekti haqqında məlumatların toplanmasına, biznes və təsərrüfat daxili riskə qiymət verməklə hüquqi öhdəlikləri müəyyən etmək, ümumi nəzarət planının və nəzarət proqramının hazırlanması və s.
Ədəbiyyat
- М. В. Мельник, А. С. Пантелеев, А. Л. Звездин. Ревизия и контроль : учебник. Москва: КНОРУС. 2006. 11–91. ISBN .
- Малолетко А. Н. Контроль и ревизия : учеб. пособие. Москва: КНОРУС. 2006. 30–75. ISBN .
- Бровкина Н. Д. Контроль и ревизия : учеб. пособие. Москва: ИНФРА-М. 2007. 11–32. ISBN .
- Контроль и ревизия : учебник для среднего профессионального образования. Москва: Экономистъ. М. В. Мельник. 2007. 15–62. ISBN .
- Соколов Б. Н., Рукин В. В. Системы внутреннего контроля (организация, методика, практика). Москва: Экономика. 2007. 5–9. ISBN .
- Судебная бухгалтерия: Учебник. Москва: Юридическая литература. С. П. Голубятников. 1998. 266–271. ISBN .
- Бюджетная система России. Москва: ЮНИТИ-ДАНА. Г. Б. Поляк. 2007. 663–672. ISBN .
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Bu meqalenin sonunda menbe siyahisi var lakin metndaxili menbeler hec ve ya kifayet qeder istifade edilmediyi ucun bezi melumatlarin menbesi bilinmir Lutfen menbeleri uygun sekilde metnin daxilinde yerlesdirerek meqalenin tekmillesdirilmesine komek edin Maliyye nezareti teserrufat subyektlerinin ve rehberliyin fealiyyetinin maliyye ve elaqeli meselelerini onun teskilinin konkret forma ve usullarindan istifade etmekle yoxlamaq ucun tedbirler ve emeliyyatlar mecmusudur MahiyyetiMaliyye nezareti teserrufat subyektlerinin fealiyyetinde maliyye ve onunla elaqedar olan meselelerin islenmesi hemcinin onun teskilinin ozunemexsus metodlarinin ve formalarinin deyismesi uzre emeliyyatlarin mecmusudur Maliyye nezareti iqtisadiyyatda milli mehsulun natural ve deyer gostericileri tarazligindaki pozuntulari makro ve mikro iqtisadi tenzimleme prosesinde bu ve ya diger uygunsuzluqlari askara cixarmaq ucun alet kimi istifade olunur Maliyye nezareti sferasina pulun istifade olunmasi ile heyata kecirilen butun emeliyyatlar daxildir Bu zaman ilk novbede maliyye ehtiyyatlarinin formalasdirilmasi hemcinin fealiyyetin butun novleri uzre pul vesaitleri fondlarinin qarsiliqli elaqeleri qeyd edilmelidir Konkret olaraq maliyye nezaretine asagidaki istiqametler daxildir iqtisadi qanunlarin teleblerine nezaret olunmasi mecmu ictimai mehsulun deyerinin ve milli gelirin bolgusu ve yeniden bolgusu budcenin tertib edilmesi ve budce nezareti vergi nezareti Sadalanan istiqametleri baximindan maliyye nezareti asagidakilarin duzgunluyunu ehate edir deyer gostericilerinin formalasmasinin ve teserrufat subyektlerinin fealiyyetinin maliyye neticelerinin budcenin ve budcedenkenar fondlarin tertib olunmasinin ve icrasinin qeyri kommersiyateskilatlarininsmetasininxerclenmesinin budce vesaitlerinin meqsedli istifadesinin vergi odenislerinin vergi ayirmalarinin tamliginin ve vaxta muvafiqliyinin D Q Cernik maliyye nezaretinin mahiyyetini bu qaydada aciqlayir Maliyye nezareti maliyyenin nezaret funksiyasinin heyata kecirilmesinin formasi kimi cixis edir Onun mezmunu ve teyinati teserrufat subyektlerinin sahe idare ve erazi idareetme subyektlerinin maliyye fealiyyetinin yoxlanilmasindan ibaret olur Maliyye nezareti asagidaki vezifelerin yerine yetirilmesine xidmet edir maliyye vesaitlerine olan telebatlar ve vesaitlerin formalasmasi arasinda tarazligin temin edilmesi dovlet budcesi qarsisinda maliyye ohdeliklerinin tam ve vaxtinda temin edilmesi muessise ve teskilatlarin pul vesaitlerinden semereli istifade olunmasina ucot ve hesabat islerinin duzgun qurulmasina komek etmek quvvede olan qanunvericilik ve normativ aktlara riayet olunmasina nezareti guclendirmek muessiselerin xarici iqtisadi fealiyyetinde yuksek fealliga nail olunmasina komeklik etmek Belelikle demek olar ki maliyye nezareti xususi forma ve usul tetbiq etmekle teserrufat ve idareetme obyektlerinin maliyye fealiyyetinin ve onunla bagli emeliyyatlarin yoxlanmasi mecmusundan ibaretdirMezmunuMelumdur ki maliyye bir kateqoriya olaraq pul fondlarinin yaradilmasi ve istifadesi gelirlerin meydana cixmasi ile bagli olan bolgu munasibetleridir Eyni zamanda maliyyenin fealiyyet gostermesi istehsal fondlarindan semereli istifadeni istehsalin qiymet strukturunu tenzimleyir yoneldiyi obyektleri stimullasdirir nizamlayir ve mohkemlendirir Maliyye bolgu kateqoriyasi oldugundan onun bolgude istiraki seksizdir Maliyyenin bolgu funksiyasi umumi milli mehsulun ve milli gelirin bolgusu ve yeniden bolgusu prosesini ehate edir Eger maliyyenin muhum funksiyasi kimi bolgu funksiyasini qebul edirikse demeli bu vaxt nezaret de olmalidir Hara Ne ucun Ne qeder Cunki bolgu kortebii yaxud ozbasina aparilmir Maliyyenin nezaret funksiyasi milli iqtisadiyyatda maliyye nezaretinin heyata kecirilmesinin elmi ve nezeri esaslarini teskil edir Nezaret funksiyasi bolgu ve yeniden bolgu munasibetlerini pul fondlarinin yaradilmasi ve istifadesini ehate edir Maliyyenin nezaret funksiyasinin tecrubede reallasmasi formasi maliyye nezareti hesab edilir O maliyye nezaretinin mezmununu ve teyinatini mueyyen edir Nezaretin mezmunu istiqameti mehsuldar quvvelerin inkisaf seviyyesinden ve cemiyyetin istehsal munasibetlerinden asili olaraq deyisir Asagida teqdim olunan terifler maliyye nezaretinin mezmununa munasibetdeki ferqleri eks etdirir I A Belobjetskinin fikrince Maliyye teserrufat nezareti altinda nezaret funksiyalari verilmis dovlet orqanlarinin ve ictimai orqanlarin muessise birlik idare teskilat ve maddi istehsal ve qeyri istehsal saheleri bolmelerinin maliyye teserrufat fealiyyetine hemin fealiyyetin iqtisadi semereliliyini obyektiv qiymetlendirmek teserrufat ve maliyye emeliyyatlarinin qanuniliyini moteberliliyini ve meqsedemuvafiqliyini mulkiyyetin qorunub saxlanilmasini teyin etmek istehsalin semereliliyini yukseltmeyin ve dovlet budcesi gelirlerinin artirilmasinin teserrufatdaxili ehtiyatlarini askara cixarmaq meqsedile nezaret sistemi kimi basa dusulmelidir U Y Danilevski maliyye nezaretinin terifini bele ifade etmisdir Iqtisadiyyatin istehsalin idare olunmasinin umumi mexanizminin muhum funksiyalarindan biri ve ayrilmaz terkib hissesi olmaq etibarile maliyye nezareti maliyye kredit ve istehsal gostericilerini ehate edir Nezaret sferasina istehsal bolgu pul mal material deyerlilerinin pul ifadesinde dovriyyesi ve istehlaki daxil edilir Demeli maliyye nezareti teserrufatcliq mexanizminin zeruri unsuru olmaq etibari ile deyer xarakterine malikdir Maliyye nezareti nezaretin diger novlerinden ferqli olaraq ictimai tekrar istehsalin butun sahelerinde tezahur edir ve maliyye neticelerinin qebul edilmesi merhelesi de daxil olmaqla maliyye fondlarinin butun hereket prosesini musayiet edir Bolgu prosesi merhelesinde maliyye nezaretinin vezifesi ictimai mehsuldan cemiyyetin muxtelif telebatlarini odemek ucun istifade olunmasini yoxlamaqdan ibaretdir Bu zaman yoxlanilir istehsala serf olunmus vesaitlerin yerinin doldurulmasi yeni yaradilmis mehsulun bazar munasibetlerine uygun terzde bolusdurulmesi Maliyye nezareti bolgu merhelesindeasagi daki lara nezaret edir dovlet budcesine vesaitlerin ayrilmasina sosial sigortaya ictimai yigim ve istehlak fondlarinin berpasina ve zenginlesdirilmesine emeyin kemiyyetine ve keyfiyyetine uygun sekilde vesaitlerin serf olunmasina Ictimai mehsul mubadilesi merhelesinde maliyye nezareti asagidakilari ehate edir bazarin mallarla techiz edilmesi yolu ile xalq teserrufatinin material texniki vasitelerle temin olunmasini ve ehalinin xalq istehlaki mallarina olan aliciliq telebatinin odenilmesini muqavile munasibetlerini Tekrar istehsal prosesinin sonuncu merhelesinde istehlak merhelesinde maliyye nezareti esasen istehsal istehlaki yeni istehsal fondlarinin berpasi ve genislendirilmesi ve ictimai telebatin odenilmesi ile bagli olan emeliyyatlari yoxlayir Sexsi istehlakda maliyye nezareti cemiyyet uzvlerinin maddi ve menevi telebatlarinin odenilmesindeki uygunsuzluqlari habele sexsi telebatlarin odenilmesi prosesinde normativ huquqi aktlarin pozulmasindan ireli gelen ziddiyyetleri askara cixarir PredmetiMaliyye nezaretinin predmeti sozun genis menasinda hemtekrar istehsalin butun merhelelerini ve idareetmenin seviyyelerini ve hem de sozun qisa menasinda yeni dovlet budcesini eks etdirir Birinci halda maliyye nezaretinin predmeti cemiyyetde istehsal munasibetlerini eks etdiren iqtisadi subyektlerin istehsal bolgu ve mehsul mubadilesi prosesinde emele gelen maliyyesidir Ikinci halda maliyye nezaretinin predmeti dovlet budcesinin hem onun formalasmasi merhelesinde hem de onun bolusdurulmesi ve istifadesi merhelelerinde konsalidasiya olunmus vesaitleridir maliyye nezaretinin predmeti maliyye gostericileri menfeet elave deyer vergisi butun nov gelirler mayadeyeriObyektiMaliyye nezaretinin obyekti teserrufat subyektlerinin maliyye resurslarinin yaradilmasi ve istifadesi zamani yaranan pul munasibetleri ve yeniden bolgu prosesidir Maliyye yoxlamasinda deyer gostericileri yoxlanilir Maliyye nezaretinin obyektinin mueyyen edilmesi mubahiseli meselelerden biridir S P Opyonisev ve V A Jukov qeyd edirler ki dovlet maliyye nezaretinin mahiyeti ve yeri haqqinda danisarken onun heyata kecirilmesinde muessise teskilat bank sehmdar cemiyyetleri ve s yeni sahibkarliq eden subyektlerin rolunun arasdirilmasina ehtiyac duyulur Ve bu seviyyede dovlet maliyye nezareti maliyye teserrufat nezaretini de heyata kecirir yeni o tekce sirf maliyye deyil hetta bezi hallarda vergi hesablanmasinin duzgunluyunu istehsalatin semereliliyini ve budce vesaitlerinin istifade semereliliyini mueyyen etmek ucun teserrufat fealiyyetini de ehate edir Bununla bagli maliyye nezaretinin obyekti teserrufat prosesleri kompleksi maddi istehsal ve qeyri istehsal sahelerinin pul munasibetleri olur Maliyye nezaretinin qeyd olunan anlamda heyata kecirilmesinin iki aspekti on plana cekilir birincisi pul vesaitlerinin ve maddi deyerlilerin qorunmasinin qeydiyyat ve hesabat melumatlarinin etibarliliginin temin olunmasi dovlet maliyye qanunvericiliyine riayet edilmesi ikincisi muessiselerin fealiyyetinin duzgun qiymetlendirilmesi istehsalin fasilesizliyinin ve teserrufatciligin semereliliyinin yukseldilmesi imkanlarinin askar edilmesi Basqa sozle desek maliyye nezaretinin obyekti budce vesaitlerinin tam seferber edilmesi ile elaqedar erazi sosial ve sahe baximindan milli gelirin bir hissesinin yeniden bolusdurulmesi ve dovletin oz funksiyasini yerine yetirmesi meqsedi ile onun semereli istifade olunmasi ucun huquqi ve fiziki sexsler arasinda yaranan pul munasibetleridir S V Stepasin Dovlet maliyye nezareti eserinde maliyye nezaretinin obyekti kimi milli gelirin istehsali bolusdurulmesi ve onun semereli istifadesine dair bir terefden dovlet diger terefden huquqi ve fiziki sexsler arasinda yaranan munasibetler kimi mueyyen edir Maliyye nezaretinin obyekti heyata kecirilmesi pulla qiymetlendirilen nezaret altinda olan subyektiv fealiyyetdir Netice etibarile pulla deyerlendirilmesi mumkun olmayan fealiyyet maliyye nezareti obyekti ola bilmez Lakin diger sahelerin nezaret obyekti ola biler o cumleden sanitar texnoloji ve s Bezi mutexessisler obyektlerin daha da detallasdirilmis siyahisini teqdim edirler Meselen A V Nesterovun fikrince yoxlama obyektine asagidakilar aid ola biler eraziye ve otaqlara baxis kecirilmesi mehsulun qeydiyyata alinmasi qeydiyyata alma ve hesabat sisteminin yoxlanilmasi maliyye teserrufat fealiyyetinin teftis olunmasinin mueyyen edilmesi ve ya kecirilmesi yolu ile oyrenile bilen huquqi sexslerin ve ya ferdi sahibkarlarin teserrufat ve ya diger fealiyyeti istehsal istismar saxlanma dasinma realize edilme ve kohnelme prosesleri yoxlanilmasina ve tedqiqine meruz qala bilen esyalar meselen mehsul tullantilar etraf muhitin tebii numuneleri sexsi yoxlamaya ve yaxud ferdi yoxlamaya meruz qala bilen subyektler meselen fiziki ve yaxud vezifeli sexs qanunla nezerde tutulan diger obyektler Meselen gomruk nezareti bu obyektlerin yoxlanmasini nezerde tutur gomruk meqsedleri ucun lazim olan sened ve melumatlar sexsi yoxlama ve sorgu kecirilme subyektler yoxlamasi qeyde alinasi emtee ve neqliyyat vasiteleri yoxlama qeydiyyata alma ve hesabat sistemleri gomruk terefinden yoxlanilmasi nezerde tutur gomruk meqsedleri ucun lazim olan sened ve melumatlar sexsi yoxlama ve sorgu kecirilmesi subyektler yoxlanilasi qeyde alinasi emtee ve neqliyyat vasilteleri yoxlama qeydiyyata alma ve hesabat sistemleri gomruk terefinden yoxlanilasi emtee ve neqliyyat vasiteleri yerlese bilen erazi otaqlar ve diger yerler yaxud da ki baxis kecirme yolu ile yaxud Rusiyanin qanunvericiliyinde nezerde tutulan diger fealiyyet fealiyyet formalari heyata kecirile biler Neticede qeyd etmek olar ki maliyye nezaretinin obyekti maliyye ehtiyatlari formalasarken ve onlardan istifade edilerken meydana gelen pul bolgu prosesleridir Onlari asagidaki kimi qruplasdirmaq olar Istehsal biznesi ve xidmet sahesindeki maliyye munasibetleri Qeyri maddi istehsal sahesindeki maliyye munasibetleri Hokumetin merkezlesdirilmis pul fondlarinin yaradilmasi ve onlardan istifade ile bagli olan maliyye prosesleriElementleriS P Openisev ve V A Jukov umumdovlet maliyye nezaretinin asagidaki elementlerini teklif edir nezaret subyekti kim nezaret edir nezaret obyekti kimi yoxlayirlar nezaret predmeti ne yoxlayirlar nezaret prinsipi nezaret metodu metodikasi nezaret texnikasi ve texnologiyasi nezaret neticesinde qebul edilmis qerar nezaretin semereliliyinin qiymetlendirilmesi Umumilikde maliyye nezaret sisteminin elementleri asagidakilardir idareedici subyektler nezaretedici subyektler nezaret olunan subyektler nezaret obyekti nezaret mexanizmi Bu sistemde daha murekkeb element nezaret mexanizmidir Nezaret mexznizmi nezaret funksiyasini yerine yetirmeye imkan veren fealiyyetden ibaretdir Buraya Nezaretin predmetinin mueyyenlesdirilmesi Nezaret metodu ve vasitesinin mueyyen edilmesi Nezaret subyektinin selahiyyetinin mueyyen edilmesi Nezaret prosesinin heyata kecirilmesi Nezaretin neticelerinin qiymetlendirilmesi daxildir Nezaret mexanizminin elementlerinin coxu nezaret prosesinin heyata kecirilmesinden basqa idareeden subyektin selahiyyetine daxildir Demeli maliyye nezaretinin esas elementleri dedikde planlasdirma ve proqnozlasdirma ve nezaretin ozu de basa dusulur Bu elementler idareetmenin esas funksiyasidir Onlarin komekliyi ile xususi mulkiyyetin formalasmasinda ve milli iqtisadiyyatin inkisafinda proporsiyalari mueyyenlesdirir iqtisadi inkisafin istiqametlerini proqnozlasdirir ve onlarin semereliliyini artirir Planlasdirmani ilkin planlasdirmaya yoxlama aparilacaq teserrufat subyekti haqqinda melumatlarin toplanmasina biznes ve teserrufat daxili riske qiymet vermekle huquqi ohdelikleri mueyyen etmek umumi nezaret planinin ve nezaret proqraminin hazirlanmasi ve s EdebiyyatM V Melnik A S Panteleev A L Zvezdin Reviziya i kontrol uchebnik Moskva KNORUS 2006 11 91 ISBN 978 5 85971 641 8 Maloletko A N Kontrol i reviziya ucheb posobie Moskva KNORUS 2006 30 75 ISBN 5 85971 433 5 Brovkina N D Kontrol i reviziya ucheb posobie Moskva INFRA M 2007 11 32 ISBN 978 5 16 003022 7 Kontrol i reviziya uchebnik dlya srednego professionalnogo obrazovaniya Moskva Ekonomist M V Melnik 2007 15 62 ISBN 5 98118 196 6 Sokolov B N Rukin V V Sistemy vnutrennego kontrolya organizaciya metodika praktika Moskva Ekonomika 2007 5 9 ISBN 978 5 282 02725 9 Sudebnaya buhgalteriya Uchebnik Moskva Yuridicheskaya literatura S P Golubyatnikov 1998 266 271 ISBN 5 7260 0903 7 Byudzhetnaya sistema Rossii Moskva YuNITI DANA G B Polyak 2007 663 672 ISBN 5 238 01110 5 Xarici kecidler