Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Zəngəzur silsiləsi və ya Zəngəzur dağları — Cənubi Qafqazda, Azərbaycan və ərazisində dağ silsiləsi. Şimalda Tərtərçay və Arpaçayın yuxarı axınlarından başlayaraq Araz çayına qədər uzanır. Uzunluğu 130 km-dir.
| Zəngəzur dağ silsiləsi | |
|---|---|
 | |
| Ümumi məlumatlar | |
| Dağ sistemi | Kiçik Qafqaz |
| Dağ silsiləsi | Kiçik Qafqaz |
| Mütləq hündürlüyü | 3904 m |
| Hündür zirvəsi | Qapıcıq dağı |
| Yerləşməsi | |
| Ölkələr | |
| | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Dağ silsiləsinin çox hissəsi sıldırım yamaclıdır. Əlvan metallara zəngin mürəkkəb geoloji quruluşa malikdir.
Ümumi məlumat
Ümumiyyətlə, Naxçıvan MR-in ərazisində əsas üstünlük təşkil edən iki iri oroqrafik vahid vardır:
Orta hündürlüyü 3200 metrə çatan Zəngəzur silsiləsi Kiçik Qafqazın bütün silsilələrindən yüksəkdir. Onun ən yüksək zirvəsi olan Qapıcıq (3906 metr) eyni zamanda Kiçik Qafqazın Azərbaycan Respublikası ərazisində ən yüksək zirvədir. Qapıcıq zirvəsi 3865 metr hündürlüyə malik olan daim qar xəttindən də yüksəyə qalxır. Zəngəzur silsiləsi həm də Kiçik Qafqazın böyük silsilələrindən biri olub, Naxçıvan MR ilə Ermənistan arasında təbii sərhəd təşkil edir. Cənub-şərq istiqamətində tədricən ucalaraq Qapıcıq dağında öz maksimumuna çatan silsilə Qapıcıqdan cənuba doğru yenidən alçalmağa başlayır. Soyuq dağdan (3161 metr) cənubda 12-13 kilometrlik məsafədə sıldırım pillələr şəklində kəskin surətdə alçalaraq uçurumlu, qayalı yamaclarla Arazın yatağına enir. Zəngəzur silsiləsində bir neçə zirvənin yüksəkliyi 3500 metrdən (, Dəvə boynu, Qazangöl dağı, , Yağlıdərə, Sarıdərə, Şıxyurdu), bir neçə zirvənin yüksəkliyi isə 3000 metrdən (Ağdaban, Salvartı, Camal, Aracı, Dəmirli dağ, Əyri dağ, Soyuq dağ və s.) artıqdır. Burada aşırımların mütləq yüksəkliyi 2340 metrlə 3700 metr arasında dəyişir.
Zəngəzur silsiləsini mütləq yüksəkliyinin dəyişməsinə və parçalanmasına görə üç yerə bölmək olar:
Salvartı dağı
Salvartı dağı Ağdaban dağı ilə Gədik aşırımı arasındadır. Salvartı dağının orta yüksəkliyi 3000 metrə qədər olub, bəzi yerlərdə suayrıcı ilə hamarlanmışdır. Qədim buzlaq izləri, xüsusilə, təknəvari dərələr burada çox inkişaf tapmışdır. Salvartı dağının şərq yamacı qərb yamacına nisbətən bir qədər az parçalanmışdır. Bu hissədən qərbə Gömür, Toğlu qaya, Davaxh, Keçili və başqa qollar ayrılır.
Qapıcıq dağı
Zəngəzur silsiləsinin ikinci hissəsi Qapıcıqdır. O, Dəmirli dağla Soyuq dağ arasındakı ərazini əhatə edir. Mütləq yüksəkliyi 3400 metr ilə 3900 metr arasında tərəddüd edən bu sahə Zəngəzur silsiləsinin ən uca hissəsidir. Burada çoxlu zirvələr, uçurumlu yamaclar, dar suayrıcıları və qayalıqlar vardır. Geniş və dərin təknəvari dərələr, iri garlar, moren çöküntüləri burada tez-tez nəzərə çarpır. Silsilənin hər iki yamacı çox şiddətli surətdə parçalanmışdır. Ona görə də şərq yamacındakı qıfvari dərin su hövzələri “divarlarının” mailliyi 40-60 dərəcədən artıq olub, bəzən 80-90 dərəcəyə çatır. Kəskin fiziki aşınmadan yaranan süxurlar yamacların ətəklərinə toplanmışdır. Zəngəzur silsiləsinin Qapıcıq hissəsindən qərbə doğru Qırxlardağ, Dəvəboynu, Daşbaşı, Şıxyurdu və digər qollar uzanır.
Soyuq dağ
Zəngəzur silsiləsinin sonuncu - üçüncü hissəsi Soyuq dağdır. O, 2000-3000 metr mütləq yüksəklik arasında tərəddüd edir. Bu hissə 12 kilometrlik bir məsafədə həm cənub, həm də qərb istiqamətində alçalır. Burada uçurumlu yamaclar, dar suayrıcıları var. Aşınmış süxurlar çox geniş yayılmışdır. Soyuq dağda qədim buzlaq relyefi azalır və relyefin alçalması ilə əlaqədar olaraq yox dərəcəsinə çatır. Yamaclarda olan uçurumların nisbi yüksəkliyi 200-500 metr arasında tərəddüd edir. Əsas silsilənin Soyuqbulaq hissəsindən cənub-qərbə iki qol ayrılır. Onlardan hər biri əlavə şaxələrə bölünmüşdür. Bu qollar üçün ən səciyyəvi cəhət suayrıclarının darlığı, yamacların dik və uçurumlu olması və nəhayət onların 5-6 kilometr məsafədə 3000 metrdən 600-800 metrə enməsidir. Qayalı yamacların ətəyinə və çay dərələrinin dibinə toplanan çoxlu aşınma materialları sel əmələ gəlməsi üçün əlverişli şərait yaradır.
Geoloji quruluşu
Zəngəzur silsiləsi şimal-qərb hissədə (Naxçıvan MR daxilində) neogen dövrünün effuziv süxurlarından, mərkəz hissədə paleogen dövrünün vulkanik mənşəli süxurlarından, cənub-şərq hissədə isə yuxarı oliqosen-miosenə qədər əmələ gəlmiş süxurlarından, mərkəz hissədə paleogen dövrünün vulkanik mənşəli süxurlarından, cənub-şərq hissədə isə yuxarı oliqosen-miosenə qədər əmələ gəlmiş süxurlardan təşkil olunmuşdur.
Həmçinin bax
İstinadlar
- Səfərəli Babayev. Naxçıvan Muxtar Respublikasının coğrafiyası. Elm-1999
- Naxçıvan Ensiklopediyası. II cild (Təkmilləşdirilmiş və yenidən işlənmiş ikinci nəşr). Naxçıvan: AMEA Naxçıvan bölməsi. V. Y. Talıbov. 2005. səh. 245. ISBN .
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Zengezur silsilesi ve ya Zengezur daglari Cenubi Qafqazda Azerbaycan ve erazisinde dag silsilesi Simalda Tertercay ve Arpacayin yuxari axinlarindan baslayaraq Araz cayina qeder uzanir Uzunlugu 130 km dir Zengezur dag silsilesiUmumi melumatlarDag sistemi Kicik QafqazDag silsilesi Kicik QafqazMutleq hundurluyu 3904 mHundur zirvesi Qapiciq dagiYerlesmesi39 09 sm e 45 59 s u Olkeler Azerbaycan ErmenistanZengezur dag silsilesi Vikianbarda elaqeli mediafayllar Dag silsilesinin cox hissesi sildirim yamaclidir Elvan metallara zengin murekkeb geoloji qurulusa malikdir Umumi melumatUmumiyyetle Naxcivan MR in erazisinde esas ustunluk teskil eden iki iri oroqrafik vahid vardir Zengezur silsilesi Dereleyez silsilesi Orta hundurluyu 3200 metre catan Zengezur silsilesi Kicik Qafqazin butun silsilelerinden yuksekdir Onun en yuksek zirvesi olan Qapiciq 3906 metr eyni zamanda Kicik Qafqazin Azerbaycan Respublikasi erazisinde en yuksek zirvedir Qapiciq zirvesi 3865 metr hundurluye malik olan daim qar xettinden de yukseye qalxir Zengezur silsilesi hem de Kicik Qafqazin boyuk silsilelerinden biri olub Naxcivan MR ile Ermenistan arasinda tebii serhed teskil edir Cenub serq istiqametinde tedricen ucalaraq Qapiciq daginda oz maksimumuna catan silsile Qapiciqdan cenuba dogru yeniden alcalmaga baslayir Soyuq dagdan 3161 metr cenubda 12 13 kilometrlik mesafede sildirim pilleler seklinde keskin suretde alcalaraq ucurumlu qayali yamaclarla Arazin yatagina enir Zengezur silsilesinde bir nece zirvenin yuksekliyi 3500 metrden Deve boynu Qazangol dagi Yaglidere Saridere Sixyurdu bir nece zirvenin yuksekliyi ise 3000 metrden Agdaban Salvarti Camal Araci Demirli dag Eyri dag Soyuq dag ve s artiqdir Burada asirimlarin mutleq yuksekliyi 2340 metrle 3700 metr arasinda deyisir Zengezur silsilesini mutleq yuksekliyinin deyismesine ve parcalanmasina gore uc yere bolmek olar Salvarti dagi Qapiciq Soyuq dagSalvarti dagiSalvarti dagi Agdaban dagi ile Gedik asirimi arasindadir Salvarti daginin orta yuksekliyi 3000 metre qeder olub bezi yerlerde suayrici ile hamarlanmisdir Qedim buzlaq izleri xususile teknevari dereler burada cox inkisaf tapmisdir Salvarti daginin serq yamaci qerb yamacina nisbeten bir qeder az parcalanmisdir Bu hisseden qerbe Gomur Toglu qaya Davaxh Kecili ve basqa qollar ayrilir Qapiciq dagiZengezur silsilesinin ikinci hissesi Qapiciqdir O Demirli dagla Soyuq dag arasindaki erazini ehate edir Mutleq yuksekliyi 3400 metr ile 3900 metr arasinda tereddud eden bu sahe Zengezur silsilesinin en uca hissesidir Burada coxlu zirveler ucurumlu yamaclar dar suayricilari ve qayaliqlar vardir Genis ve derin teknevari dereler iri garlar moren cokuntuleri burada tez tez nezere carpir Silsilenin her iki yamaci cox siddetli suretde parcalanmisdir Ona gore de serq yamacindaki qifvari derin su hovzeleri divarlarinin mailliyi 40 60 dereceden artiq olub bezen 80 90 dereceye catir Keskin fiziki asinmadan yaranan suxurlar yamaclarin eteklerine toplanmisdir Zengezur silsilesinin Qapiciq hissesinden qerbe dogru Qirxlardag Deveboynu Dasbasi Sixyurdu ve diger qollar uzanir Soyuq dagZengezur silsilesinin sonuncu ucuncu hissesi Soyuq dagdir O 2000 3000 metr mutleq yukseklik arasinda tereddud edir Bu hisse 12 kilometrlik bir mesafede hem cenub hem de qerb istiqametinde alcalir Burada ucurumlu yamaclar dar suayricilari var Asinmis suxurlar cox genis yayilmisdir Soyuq dagda qedim buzlaq relyefi azalir ve relyefin alcalmasi ile elaqedar olaraq yox derecesine catir Yamaclarda olan ucurumlarin nisbi yuksekliyi 200 500 metr arasinda tereddud edir Esas silsilenin Soyuqbulaq hissesinden cenub qerbe iki qol ayrilir Onlardan her biri elave saxelere bolunmusdur Bu qollar ucun en seciyyevi cehet suayriclarinin darligi yamaclarin dik ve ucurumlu olmasi ve nehayet onlarin 5 6 kilometr mesafede 3000 metrden 600 800 metre enmesidir Qayali yamaclarin eteyine ve cay derelerinin dibine toplanan coxlu asinma materiallari sel emele gelmesi ucun elverisli serait yaradir Geoloji qurulusuZengezur silsilesi simal qerb hissede Naxcivan MR daxilinde neogen dovrunun effuziv suxurlarindan merkez hissede paleogen dovrunun vulkanik menseli suxurlarindan cenub serq hissede ise yuxari oliqosen miosene qeder emele gelmis suxurlarindan merkez hissede paleogen dovrunun vulkanik menseli suxurlarindan cenub serq hissede ise yuxari oliqosen miosene qeder emele gelmis suxurlardan teskil olunmusdur Hemcinin baxZengezur Milli Parki Salvarti dagi QapiciqIstinadlarSefereli Babayev Naxcivan Muxtar Respublikasinin cografiyasi Elm 1999 Naxcivan Ensiklopediyasi II cild Tekmillesdirilmis ve yeniden islenmis ikinci nesr Naxcivan AMEA Naxcivan bolmesi V Y Talibov 2005 seh 245 ISBN 5 8066 1468 9