Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Şəmkir minarəsi — Azərbaycan memarlığının maraqlı nümunələrindən biri.
| Şəmkir minarəsi | |
|---|---|
 Minarənin tərəfindən çəkilmiş təsviri, XIX əsr | |
 | |
| Ölkə |  Azərbaycan |
| Şəhər | Şəmkir |
| Tikilmə tarixi | XI əsrin sonları |
| Üslubu | Arran memarlıq məktəbi |
| Material | kərpic |
| Vəziyyəti | fəaliyyət göstərir[] |
| | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
XI-XIII yüzillərdə qaynaqlarda adı sıx-sıx hallanan Azərbaycan şəhərlərindən olan Şəmkir səyyahların yaddaşında hər şeydən öncə möhkəm qalası və uca və gözəl minarəsi ilə qalmışdır. Ərəb alimlərindən Yaqut əl-Həməvi Şəmkürün Arran ərazisində qala olduğunu qeyd edir, Əbülfida (1273-1331) isə "çox uca və görkəmli" Şəmkir minarəsini heyranlıqla öyür. Azərbaycan memarlıq tarixi üçün də bu əsgi şəhərdənbizə bəlli ən dəyərli abidələr Şəmkir qalası və Şəmkir minarəsidir.
Şəmkir minarəsi Azərbaycan memarlığının şah əsərlərindəndir. Əski şəhər yerində XIX yüzilin ikinci yarısınacan boy-buxunlu biçimi ilə səyyahları, mütəxəssisləri heyrətləndirən bu minarə dağılıb yox olmuş və indi yalnız yazılı təsvirlərdən və rəsmlərdən öyrənilən nadir Azərbaycan abidəsidir.
Şəmkir minarəsi hər şeydən öncə yetkin üslubu, incə nisbətləri və biçim gözəlliyi ilə diqqəti özünə çəkir. Onun tutum – məkan biçimi sadə həndəsi fiqurların – kub, prizma, silindr – üst-üstə ahəngdar düzümünə əsaslanırdı. Bu aydın sadə fiqurlar içərisində azançı artırması – şərəfə bir qədər mürəkkəb biçimi – daha dekorativ həlli ilə seçilirdi. Bütün bunları ötən yüzildə çəkilmiş gözəl realistik rəsmlərdən də aydın görmək olur.
Minarənin quruluş və ölçülərini daha dolğun təsəvvür etmək üçün N. Florovski 1899-cu ildə Peterburqda çap etdirdiyi kitabdakı yazılı təsviri də dəyərlidir. Florovskinin yazdığına görə Gəncə vilayətinin ən dəyərli qədim abidəsi
"...düzənliyin ortasında Şamxor çayının sol sahilində...yüksələn və demək olar 30 verstdən görünən Şamxor qülləsidir. Qüllənin əsası kub biçimlidir və onun eni yeddi arşın eni yeddi arşın, hündürlüyü beş arşındır. Onun üzərində diametri əsasda beş, yuxarıda dörd arşınacan olan dairəvi sütun yüksəlir. Onun üst hissəsi hər tərəfi beş arşın, yuxarıda dörd arşınacan olan dairəvi sütun yüksəlir. Onun st hissəsi hər tərəfi beş arşın olan dördbucaqlı karnizlə dövrələnib, karnizin altında...kufi xətti ilə yazılmış böyük kitabə var. Bu karnizin üstündə hündürlüyü altı sajen, yuxarıda artıq dağılan daa bir dairəvi sütun var. Onun diametri əsasda bir sajendən artıq deyil. Bütün qüllənin isə iyirmi səkkiz sajenəcən hündürlüyü var. Qüllənin ortasında 124 iri, demək olar ki dağılmış dolama pilləkən var ki, onunla qalxmaq xeyli çətindir. Yuxarı hissədə karniz altında da görünür pilləkən varmış...Qüllə kərpicdən qum və xırda daşla qarışdırılmış gəclə tikilib; iş olduqca gözəl və möhkəmdir; sement (məhlul) elə bərkdir ki, kərpiclə tamam birləşib. Zamanın artıq çox yerdən bu gözəl abidəni dağıtdığına heyifsilənmədən baxmaq olmur və hətta qüllənin əyilməsi də aydınca hiss olunur."
Tanınmış alim – memar Cəfər Qiyasi qeyd edir ki, bu dolğun təsvirə görə Şəmkir minarəsinin hündürlüyü 60 m-ə yaxın olmuşdur. Onun kürsüsünün plan ölçüləri 5 X 5 metr, dairəvi gövdəsinin diametri aşağıda dörd metrə, yuxarıda 3 metrə yaxın imiş. Minarə yuxarıdan dövrələmə tağ sıralı fənərlərlə tamamlanmışdır. Bu ayrıntı içərisində çıraq yandırılmaqla minarə geniş Arran çöllərində gecələr mayaka çevrilir, on kilometrlərlə uzaqdan şəhərin, onun dini mərkəzinin yerini bəlliləşdirirdi.
C. Qiyasi qeyd edir ki, Şəmkir minarəsinin tamamilə bənzərsiz olması, həm də ancaq gözətçi məntəqəsi kimi müdafiə tikilisi olaraq ucaldılması fikrinin elmi əsası yoxdur. Bu abidə bütün göstəriciləri ilə Böyük Səlcuq İmperiyasının müxtəlif şəhərlərində cümə məscidləri yanında ucaldılan və ayrıca dayanan minarə tipinin – mil minarənin bitkin örnəklərindən biridir.
Mil minarələr Səlcuqlu məscidlərinin bir bucağında, çox vaxt şimal bucağında qoyulurdu. Həm də ilk səlcuqlu minarələrinin altlığı kub şəklində olmuşdur. Kərpicdən tikilən və XI əsrdən başlayaraq böyük ərazidə, o sıradan Azərbaycanda geniş yayılan silindr gövdəli minarələr qabarıq kərpic naxışlarla sıx bəzədilirdi. Bu baxımdan Şəmkir minarəsi İsfahan, Savə və başqa şəhərlərdəki Səlcuq minarələrinə görə saya bəzəkli olmuşdur. Zirvəsinin fənər ilə tamamlanması bu çağın Güney Azərbaycan, İran, Anadolu və Orta Asiya minarələri üçün də səciyyəvidir. Savə minarəsinin, Atabəylər Memarlıq Kompleksi və Qarabağlar türbəsindəki minarələrində ilk halda bitməsi şübhə doğurmur.
Tikilmə tarixi XI-XII yüzillərin qovşağına aid edilən Şəmkir minarəsi Səlcuqlar dövrünün mil minarələrindən idi. Sözsüz ki, özü kimi əzəmətli və bitkin memarlıq həlli olan cümə məscidinin, ya da dini kompleksin dominantı imiş. Hər halda orta əsr Şəmkir şəhərinin dini və hətta ola bilsin ki, ticarət mərkəzi də bu minarənin ətrafında olmuşdur.
İstinadlar
- C. Qiyasi – Nizami dövrünün memarlıq abidələri, Bakı, İşıq nəşriyyatı, 1991, səh 51
- C. Qiyasi – Nizami dövrünün memarlıq abidələri, Bakı, İşıq nəşriyyatı, 1991, səh 52
Xarici keçidlər
- Şəmkir Arxeologiyası 2010-03-16 at the Wayback Machine
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Semkir minaresi Azerbaycan memarliginin maraqli numunelerinden biri Semkir minaresiMinarenin terefinden cekilmis tesviri XIX esr40 50 06 sm e 46 07 33 s u Olke AzerbaycanSeher SemkirTikilme tarixi XI esrin sonlariUslubu Arran memarliq mektebiMaterial kerpicVeziyyeti fealiyyet gosterir menbe gosterin Semkir minaresi Vikianbarda elaqeli mediafayllar XI XIII yuzillerde qaynaqlarda adi six six hallanan Azerbaycan seherlerinden olan Semkir seyyahlarin yaddasinda her seyden once mohkem qalasi ve uca ve gozel minaresi ile qalmisdir Ereb alimlerinden Yaqut el Hemevi Semkurun Arran erazisinde qala oldugunu qeyd edir Ebulfida 1273 1331 ise cox uca ve gorkemli Semkir minaresini heyranliqla oyur Azerbaycan memarliq tarixi ucun de bu esgi seherdenbize belli en deyerli abideler Semkir qalasi ve Semkir minaresidir Natiq Ferecullazadenin Semkir yaxinliginda doyus eseri Semkir minaresi Azerbaycan memarliginin sah eserlerindendir Eski seher yerinde XIX yuzilin ikinci yarisinacan boy buxunlu bicimi ile seyyahlari mutexessisleri heyretlendiren bu minare dagilib yox olmus ve indi yalniz yazili tesvirlerden ve resmlerden oyrenilen nadir Azerbaycan abidesidir Semkir minaresi her seyden once yetkin uslubu ince nisbetleri ve bicim gozelliyi ile diqqeti ozune cekir Onun tutum mekan bicimi sade hendesi fiqurlarin kub prizma silindr ust uste ahengdar duzumune esaslanirdi Bu aydin sade fiqurlar icerisinde azanci artirmasi serefe bir qeder murekkeb bicimi daha dekorativ helli ile secilirdi Butun bunlari oten yuzilde cekilmis gozel realistik resmlerden de aydin gormek olur Minarenin qurulus ve olculerini daha dolgun tesevvur etmek ucun N Florovski 1899 cu ilde Peterburqda cap etdirdiyi kitabdaki yazili tesviri de deyerlidir Florovskinin yazdigina gore Gence vilayetinin en deyerli qedim abidesi duzenliyin ortasinda Samxor cayinin sol sahilinde yukselen ve demek olar 30 verstden gorunen Samxor qullesidir Qullenin esasi kub bicimlidir ve onun eni yeddi arsin eni yeddi arsin hundurluyu bes arsindir Onun uzerinde diametri esasda bes yuxarida dord arsinacan olan dairevi sutun yukselir Onun ust hissesi her terefi bes arsin yuxarida dord arsinacan olan dairevi sutun yukselir Onun st hissesi her terefi bes arsin olan dordbucaqli karnizle dovrelenib karnizin altinda kufi xetti ile yazilmis boyuk kitabe var Bu karnizin ustunde hundurluyu alti sajen yuxarida artiq dagilan daa bir dairevi sutun var Onun diametri esasda bir sajenden artiq deyil Butun qullenin ise iyirmi sekkiz sajenecen hundurluyu var Qullenin ortasinda 124 iri demek olar ki dagilmis dolama pilleken var ki onunla qalxmaq xeyli cetindir Yuxari hissede karniz altinda da gorunur pilleken varmis Qulle kerpicden qum ve xirda dasla qarisdirilmis gecle tikilib is olduqca gozel ve mohkemdir sement mehlul ele berkdir ki kerpicle tamam birlesib Zamanin artiq cox yerden bu gozel abideni dagitdigina heyifsilenmeden baxmaq olmur ve hetta qullenin eyilmesi de aydinca hiss olunur Taninmis alim memar Cefer Qiyasi qeyd edir ki bu dolgun tesvire gore Semkir minaresinin hundurluyu 60 m e yaxin olmusdur Onun kursusunun plan olculeri 5 X 5 metr dairevi govdesinin diametri asagida dord metre yuxarida 3 metre yaxin imis Minare yuxaridan dovreleme tag sirali fenerlerle tamamlanmisdir Bu ayrinti icerisinde ciraq yandirilmaqla minare genis Arran collerinde geceler mayaka cevrilir on kilometrlerle uzaqdan seherin onun dini merkezinin yerini bellilesdirirdi C Qiyasi qeyd edir ki Semkir minaresinin tamamile benzersiz olmasi hem de ancaq gozetci menteqesi kimi mudafie tikilisi olaraq ucaldilmasi fikrinin elmi esasi yoxdur Bu abide butun gostericileri ile Boyuk Selcuq Imperiyasinin muxtelif seherlerinde cume mescidleri yaninda ucaldilan ve ayrica dayanan minare tipinin mil minarenin bitkin orneklerinden biridir Mil minareler Selcuqlu mescidlerinin bir bucaginda cox vaxt simal bucaginda qoyulurdu Hem de ilk selcuqlu minarelerinin altligi kub seklinde olmusdur Kerpicden tikilen ve XI esrden baslayaraq boyuk erazide o siradan Azerbaycanda genis yayilan silindr govdeli minareler qabariq kerpic naxislarla six bezedilirdi Bu baximdan Semkir minaresi Isfahan Save ve basqa seherlerdeki Selcuq minarelerine gore saya bezekli olmusdur Zirvesinin fener ile tamamlanmasi bu cagin Guney Azerbaycan Iran Anadolu ve Orta Asiya minareleri ucun de seciyyevidir Save minaresinin Atabeyler Memarliq Kompleksi ve Qarabaglar turbesindeki minarelerinde ilk halda bitmesi subhe dogurmur Tikilme tarixi XI XII yuzillerin qovsagina aid edilen Semkir minaresi Selcuqlar dovrunun mil minarelerinden idi Sozsuz ki ozu kimi ezemetli ve bitkin memarliq helli olan cume mescidinin ya da dini kompleksin dominanti imis Her halda orta esr Semkir seherinin dini ve hetta ola bilsin ki ticaret merkezi de bu minarenin etrafinda olmusdur IstinadlarC Qiyasi Nizami dovrunun memarliq abideleri Baki Isiq nesriyyati 1991 seh 51 C Qiyasi Nizami dovrunun memarliq abideleri Baki Isiq nesriyyati 1991 seh 52Xarici kecidlerSemkir Arxeologiyasi 2010 03 16 at the Wayback Machine