Bu məqaləni lazımdır. |
Məmməd Səid Hacı Fəqir oğlu Ordubadi (24 mart 1872, Ordubad, Naxçıvan qəzası – 1 may 1950, Bakı) — azərbaycanlı nasir, şair, dramaturq, jurnalist, publisist və tərcüməçi. Azərbaycanın Əməkdar İncəsənət xadimi (1938). "Qılınc və qələm" (1946–1948), "Dumanlı Təbriz" (1933–1948), "" (1940), "" (1938) kimi tarixi romanlarının müəlifidir.
Məmməd Səid Ordubadi | |
---|---|
Doğum tarixi | 24 mart 1872 |
Doğum yeri | |
Vəfat tarixi | 1 may 1950 (78 yaşında) |
Vəfat yeri | |
Dəfn yeri | |
Atası | Fəqir Ordubadi |
Fəaliyyəti | jurnalist, yazıçı, şair, dramaturq |
Əsərlərinin dili | Azərbaycan dili |
Janr | şeir |
Mükafatları | |
Məmməd Səid Ordubadi Vikimənbədə | |
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar |
Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 7 may 2019-cu il tarixli, 211 nömrəli Qərarı ilə Məmməd Səid Ordubadi Azərbaycan Respublikasında əsərləri dövlət varidatı elan edilən müəlliflərin siyahısına daxil edilmişdir.
Həyatı
Şair Fəqir Ordubadinin oğludur.
Fəqirin ailəsi həmişə çətinliklə dolanmışdır. Sonralar gözləri tutulmuş şairin ömrünün son günləri xüsusilə ağır ehtiyac içərisində keçmişdir. Atasının ölümündən sonra 7 yaşlı Məmmədi və bacısını bir müddət əmiləri saxlamış, lakin onun da imkanı olmadığından az sonra Ordubadi iş axtarmalı olmuşdur. O özünün ilk əmək fəaliyyəti haqqında belə yazır:
"Mən Karapet Babayevin fabrikinə girdiyim vaxt on dörd yaşım var idi. Bir il ipək mövsümünü ayda manat yarım maaşla işlədim. Mən bu mövsümün altı ayını çalışıb, altı ayını oxudum".
Ordubadi ilk təhsilini molla yanında, sonra isə Mirzə Baxşı adlı bir müəllimin məktəbində almışdır. Şeir və ədəbiyyat maraqlısı olan Mirzə Baxşı Ordubadinin istedadını və oxumağa böyük həvəsi olduğunu görərək ona daha artıq diqqət verir, hətta ondan təhsil haqqı da almır. Lakin əsl təhsilini Ordubadi dövrünün qabaqcıl maarifpərvərlərindən olan şair Məmməd Tağı Sidqinin açmış olduğu yeni tipli məktəbdə — üsuli-cədid məktəbində alır. Öz dövrunə görə geniş məlumat və dərin bilik sahibi olan Sidqi Ordubadinin müasir dünyəvi elmlərin əsaslarına yiyələnməsində, beynəlxalq ədəbi hadisələr, elm və mədəniyyət yenilikləri ilə tanış olmasında, onun demokratizm və maarifçilik ruhunda tərbiyə almasında mühüm rol oynamışdır.
Məktəbdən kənar vaxtlarını Ordubadi mədrəsəyə gedərək ərəb və fars dillərini, sərf-nəhv və məntiqi öyrənməyə sərf edirdi.
Dördsinifli şəhər məktəbini bitirdikdən sonra daha oxumağa imkanı olmayan Ordubadi biliyini şəxsi mütaliə yolu ilə artırmaqda davam etmiş, eyni zamanda fabrik və zavodlarda çalışaraq ailəsini dolandırmışdır. Əvvəllər siyasi şüuru aydın olmadığından o istismarı və onun səbəblərini hələ dərk etmirsə də, getdikcə istismarçı quruluşun bütün ağırlıqlarını öz üzərində hiss edərək etiraz səsini qaldırmağa başlayır. Bu barədə xatirələrində yazır:
"…Sağlam bədənim var idi, yorğunluq nə olduğunu bilmirdim. Hər kəsdən əvvəl işə gəlib, hər kəsdən də sonra gedirdim. Zavod sahibi Karapet Babayev də "sağ ol" deyə hey fəaliyyətimi tərifləyirdi. Mən də bundan xoşlanırdım, çünki istismarın və istismarçının nə olduğunu bilmirdim. Mən 1901-ci ildən Rzayevin zavodunda çalışırdım. Rzayev çox böyük istismarçı idi. İşi illik olduğundan bütün əziyyətlərə dözməyə məcbur olurduq. Bu barədə mən bir şeir də yazmışdım:
Qorxuruq küləkdən, qorxuruq yeldən,
Ruzumuz asılmış incə bir teldən.
İşə çağırırlar ulduz batmamış,
İşdən buraxmazlar şəhər yatmamış.
Sahibkarların zülm və haqsızlıqlarını fəhlələrə başa salıb etiraz çıxışları təşkil etdiyindən Ordubadi tez-tez işdən qovulur və yeni iş yeri axtarmağa məcbur olurdu. Bu vəziyyət 1907-ci ildə Culfaya köçdüyü zamana qədər davam edir. Culfaya köçməsinə isə onun ədəbi fəaliyyəti səbəb olur.
Yaradıcılığı
Poeziya
Ordubadi ədəbi yaradıcılığa 14–15 yaşlarından başlamışdır. Müəllimləri Mirzə Baxşı və Sidqi onda şeirə, yaradıcılığa olan meyil və həvəsi daha da gücləndirmişdi. Bu barədə o öz xatirələrində deyir:
"Mən şeir demək və yazıçı olmağa heç də həvəslənmirdim. Atamın yazdığı şeirlərin palçıq içərisinə atılması heç də yadımdan çıxmırdı. Bir çox zamanlar anam da buna mane olurdu. Çünki atamın şeir sənətindən nə kimi fəlakətlər çəkdiyi onun gözünün qabağında idi. Lakin məktəb və şeirləşmə işi özüm də hiss etmədiyim bir surətdə məni şeir yazmağa öyrətdi".
Aşiqanə parçalardan ibarət olan ilk şeirlərini Ordubadi Azərbaycan və fars dillərində yazmışdır. Bu ilk şeirlərə nümunə kimi aşağıdakı parçanı göstərmək olar:
Əzizim, hicri-qəmin aşiqə müsibət olur,
O sərv qamətini kerməsəm qiyamət olur.
Səfay-i-gülşənə çıxma, xəzanə görsənmə,
O gül camalı qızıl gül görüb xəcalət olur.
1903-cü ildə "Şərqi-Rus" qəzetində Ordubadinin qəzetin nəşrə başlanmasını alqışlayan şeri çap olunur. Bu, şairin mətbuatda çıxan ilk əsəri idi. Şerinin dərc olunması onu ardıcıl olaraq dövri mətbuatda çıxış etməyə həvəsləndirir. Xüsusilə 1905-ci il inqalabından sonra mətbuat səhifələrində onun imzasına tez-tez rast gəlmək olur. İnqilabdan ruhlanan şairin yaradıcılığında yeni dövr başlayır. O, azadlığa, mütləqiyyət üsuli-idarəsi ilə mübarizəyə çağıran əsərlər yazır. Cəhalət və nadanlıq əleyhinə yazdığı "Ədəbiyyat" adlı ilk mətbu şeri Tbilisidə çıxan "Şərqi-Rus" qəzetinin 13 iyul 1903-cü il tarixli 31-ci sayında dərc olunmuşdur. 1906-cı ildə Tbilisidə "Qəflət", 1907-ci ildə isə "Vətən və hürriyyət" adlı şer kitabları çap edilmişdir. 1906-cı ilin aprelindən nəşrə başlayan "Molla Nəsrəddin" jurnalı gələcək ədibin yaradıcılıq inkişafına böyük təsir göstərmişdir. Ordubadinin "Politika aləmindən" adlı felyetonu jurnalın 2 iyun 1906-cı il tarixli 9-cu sayında çap edilmiş, beləliklə, o, jurnalın əsas əməkdaşlarından biri olmuşdur. O, Bakıda çıxan "İrşad", "Səda", "Sədayi-həqq", "Tərəqqi", "Tazə həyat" və s. qəzetlərdə, "Tuti", "Babayi-Əmir" jurnallarında da yaxından iştirak edirdi.
1906-cı ildə şairin "Qəflət", 1907-ci ildə isə "Vətən və hürriyyət" adlı şeir kitabçaları çapdan çıxır. Hər iki kitabda müəllifin maarifçi fikirləri öz əksini tapmışdır.
Molla Nəsrəddin
Ordubadinin istər ədəbi yaradıcılığında, istərsə də muhərrirlik fəaliyyətində "Molla Nəsrəddin" jurnalının böyük müsbət rolu olmuşdur. 25 il öz yazıları ilə jurnalda əməkdaşlıq etmiş yazıçının ilk yaradıçılığının realizm və demokratizm istiqamətində inkişaf etməsində, dünyagörüşündəki bəzi ziddiyyətlərdən azad olmasında jurnalın köməyi çox böyük idi.
1905-ci il inqilabından sonra Ordubadinin həyatında ədəbi yaradıcılığı mühüm rol oynamağa başlayır. "Əsərlərim artdıqca, xüsusən "Molla Nəsrəddin" məcmuəsindəki iştirakını sıxlaşdıqca düşmənlərim də artırdı" — deyə Ordubadi Culfaya köçməsinin səbəbini belə izah edir. Vəziyyət doğrudan da, belə idi. Dini, mövhumatı, ayrı-ayrı molla, seyid və başqa cəhalətpərəstləri tənqid etdiyindən qatı mövhumat yuvası olan o zamankı Ordubadda yaşamaq şair üçün çox çətinləşmişdi. Buna görə də o, Culfaya köçməyə məcbur olmuşdu.
İran inqilabı
Culfa mühiti Ordubadinnn həyatına bir sıra yeniliklər gətirir. O, İran inqilabına kömək edən təşkilatın üzvləri ilə tanış olur və inqilabda iştirak edir, sosial-demokrat təşkilatı "Hümmət"in Culfa təşkilatına daxil olur. İran inqilabında iştirakı ədibə bir çox əsərlər yazmaq üçün mövzu verir. Xatirələrində ədib yazır:
"Biz İran inqilabına çox əhəmiyyət verirdik. Mən inqilabın gedişi ilə çox yaxşı tanış idim. Bu inqilabdan başqa, bir nəticə gözləmirdim. Mən bu inqilabdan ancaq torpaq məsələsinin həll olunması, maarifin irəli getməsi, bir də qadınların açıq gəzməsini gözləyirdim. Bu təsir altında olaraq iki əsər yazdım: birisi "Nisvani islam", digəri isə "Bədbəxt milyonçu, yaxud Rzaqulu firənkiməab".
Sürgün
Ədəbi və inqilabi fəaliyyəti genişləndikcə hökumət dairələrinin Ordubadiyə qarşı şübhələri də artırdı. Nəhayət 1914-cü ilin yanvarında ədib həbsə alınaraq Saritsin şəhərinə sürgün edilir. Sürgün illəri ədib üçün olduqca ağır keçmişdir. Qışın ən şiddətli soyuqlarında yatabla uzaq yol getməsi, həbsxanadan-həbsxanaya aparılması, aclıq, dözülməz sürgün həyatı onun səhhətini pozmuşdu. Buna baxmayaraq, imkan tapan kimi Ordubadi vətəndəki dostları ilə əlaqə yaradaraq yazdığı yeni əsərlərini çap etdirməyə müvəffəq olurdu.
1914-cü ildə Bakıda ədibin "Bədbəxt milyonçu" və "Əndəlisin son günləri, yaxud Qrenadanın təslimi" əsərləri çapdan çıxır, daha sonra "Babayi-Əmir", "Tuti", "Qardaş köməyi" və s. jurnal və qəzetlərin səhifəlrrində şeir və felyetonları dərc olunur.
Bolşevik mətbuatı
Sürgündən Ordubadi 1917-ci il fevral inqilabı nəticəsində azad olur. Tezliklə bolşevik təşkilatları ilə əlaqəyə girərək o, inqilabi fəaliyyətini davam etdirir. 1918-ci ildə Kommunist partiyası sıralarına daxil olan yazıçı Həştərxanda çalışan Azərbaycan bolşeviklərinin dəvəti ilə Həştərxana gələrək orada "Hümmət" qəzetində əməkdaşlıq edir. "Hümmət" səhifələrində Ordubadinin şeir və məqalələri, "Bolşevizm və aləmi-islam" adlı iri publisistik əsəri dərc olunur. 1920-ci ildə Ordubadi XI ordunun sırasında Dağıstana gəlir, orada mətbəələrin milliləşdirilməsində, poliqrafiya bazasının yaradılmasında fəal iştirak edir, "Qırmızı Dağıstan" qəzetini nəşr etdirir, sonra isə Azərbaycana gəlir.
1920-ci ilin mayında Bakıya gələn ədib böyük bir sevinc və "enerji ilə ədəbi-ictimai işə qoşularaq maarif və mədəniyyətin müxtəlif sahələrində çalışır. Xüsusən mətbuat sahəsində onun böyuk fəaliyyət göstərdiyini qeyd etmək lazımdır. "Əxbar", "Kommunist", "Maarif işçisi", "Yeni yol", "Molla Nəsrəddin", "Şərq qadını" kimi qəzet və jurnalların nəşrində Ordubadinin əməyi çox idi. O zamanlar yenicə təşkil olunmuş "Tənqid-Təbliğ" teatrında da Ordubadi fəal çalışırdı. O, teatr üçün günün mühüm məsələlərinə dair kupletlər, kiçik təbliği pyeslər yazırdı.
Ümumiyyətlə 20-ci illər Ordubadi fəaliyyətinin ən qaynar, dolğun illəridir. Bu illərdə o, dini, mövhumatı tənqid edən onlarla əsər — şeir, felyeton, məqalə və kitab yazır. "Məhərrəmlik və rövzəxanlıq" (1924), "Qurban bayramı bidəti" (1925), "Kərbəla hadisələrinin mənşəi" (1925), "Məhərrəmlik və mədəvi inqilab" (1929) kimi ateistik mövzuda yazdığı bir sıra əsərləri mövhumatla mübarizədə mühüm rol oynayır.
20-ci illərdə Ordubadinin lirik və satirik şeirlərdən, tərcümə və poemalardan ibarət bir neçə şeir kitabı da nəşr edilmişdir, "Şe'rlər", "Leninə", "Analıq", "Köhnə adamlar" "Mənim şe'rlərim" və başqa kitablarının nəşri Ordubadinin şeir və bədii tərcümə sahəsində də ardıcıl çalışdığını göstərir.
Bu dövrdə ədəbiyyatın demək olar ki, bütün janrlarında yazıb yaradan sənətkar, mövzusu müasir həyatdan alınmış bir neçə dram əsəri də qələmə alır. Onun müvəffəqiyyətlə tamaşaya qoyulan "Sabotajniklər", "Dinçilər", "Oktyabr inqilabı" va başqa pyesləri bu dövrün məhsuludur.
Yaradıcılığının məhsuldar dövrü
Böyük Vətən müharibəsi illərində qocalığına və səhhətinin pozulmasına baxmayaraq vətənpərvər yazıçı, öz qələm yoldaşları ilə birlikdə yorulmadan çalışır, radio və mətbuatda faşizm əleyhinə əsərləri ilə çıxış edir, sovet adamlarının rəşadət, vətənpərvərlik kimi yüksək keyfiyyətlərini alqışlayan yeni-yeni əsərlər yazır. "Gənc çekistlər", "Kiçik şəhər", "Serjant İvanov adına körpələr evi" kimi roman və hekayələr, "Maral", "İntizar çəkənlər" pyesləri həmin dövrdə yazılmışdır. "XII əsr Azərbaycan ədəbiyyatı və onun klassik Şərq ədəbiyyatına təsiri" əsəri ciddi tədqiqatın məhsuludur. Bütün bunlarla bərabər, o, Azərbaycan ədəbiyyatında tarixi roman janrının banisi kimi şöhrət tapmışdır. O, 20-ci illərdən əvvəl yazmağa başladığı dörd cildlik "Dumanlı Təbriz" (1933–1948) roman-epopeyası ilə Azərbaycan ədəbiyatında bu janrın əsasını qoymuşdur. Nizami Gəncəvi dövründən bəhs edən "Qılınc və qələm" (1946–1948) romanında ədib dahi şairin obrazını, o dövrün ictimai-siyasi mənzərəsini yaratmışdır. Onun "Döyüşən şəhər" (1938), "Gizli Bakı" (1940) tarixi romanları da var.
M. S. Ordubadinin "Həyatım və mühitim" əsəri təkcə ədibin həyatı və yaradıcılığı haqqında deyil, dövr haqqında geniş məlumat verən bir əsər kimi qiymətlidir və M. S. Ordubadinin geniş bilik sahibi olduğunu təsdiq edir.
Topluda ikinci əsər "Qanlı sənələr"dir. 1905–06-cı illərdə Qafqazda, xüsusən Azərbaycanda ermənilərin törətdiyi qanlı hadisələri M. S. Ordubadi özünün canlı müşahidələri və 245 müxbir məktubu əsasında tarixi faktlara əsaslanaraq qələmə almışdır.
"Qanlı sənələr"dən bəlli olur ki, müəllif ilk öncə Bakıda "İrşad", "Təzə həyat" qəzetlərində bu hadisələrə dair yazdığı məqalələrdə qərəzsiz məlumat vermişdir. Müəllif "Mən çox fəxr edirəm ki, hər cür fitnəkar məqsədlərdən uzaq, hər növ şəxsi qərəzdən kənar olan məktublar alıb bu məcmuədə dərc etdim (Allah hamısından razı olsun). Ümidvaram, bitərəfanə yazılmış bu sadə və mükəmməl tarixinə müsəlman və ermənilərin hörmətli yazıçıları islah nəzəri ilə yanaşıb, saf ürək, pak qəlb, salim vicdanı ilə qəbul edib, onu başıuca edəcəklər. Əslində mən yazıçı deyiləm. Fəqət, zərrənin dünyanı işıqlandıran günəşə olan nisbəti qəbilindən möhtərəm yazıçıların arxasınca sürünürəm. Bunu da bütün Qafqaz millətləri bilməlidir: mənim bu əsəri yazmaqdan məqsədim millətimizi məsuliyyətdən qurtarmaq, insanpərvər kimi tanıtmaq, həmçinin erməni qonşuları məsul tutmaq, vəhşi və insaniyyətdən uzaq bir varlıq kimi nişan vermək də deyil. Bəs nədir? Mənim məqsədim müsəlman və ermənilərin iki il ərzində törətdikləri səhv və xətalarını söyləməkdir… Bəlkə, onların və bizim bu xətalardan ötrü təəssüfə layiq bir halda gələcək qarşısında xəcalət çəkəcəyimizi deyib durmaqdır".
Müharibədən sonrakı illərdə Ordubadidə muasir mövzulara meyl daha çox nəzərə çarpır. Müharibə illərində sovet adamlarının ön və arxa cəbhədə göstərdikləri qəhrəmanlıqlara həsr olunmuş "Təzə adam" romanı və Sumqayıt tikintisindən bəhs edən "Böyuk quruluşda" adlı dramı müharibədən sonra qələmə aldığı əsərlərdəndir.
1907-ci ildən Culfaya köçən Ordubadi bu illərdə ədəbi fəaliyyətini davam etdirməklə yanaşı, Cənubi Azərbaycanda Səttarxanın rəhbərliyi altında başlayan azadlıq hərəkatı ilə də yaxından maraqlanırdı. O, həmin illərdə "Molla Nəsrəddin" jurnalında, Bakıda nəşr olunan qəzetlərdə İran həyatına dair çoxlu felyeton, şer və digər yazılarla çıxış etmişdir. Ədib həmin illərdə "İki cocuğun Avropaya səyahəti" (1908), "Bədbəxt milyonçu, yaxud Rzaquluxan firəngiməab" (1914) romanlarını çap etdirmişdir. Həmin əsərlərdə maarifçilik ideyaları təbliğ olunur. 1911-ci ildə Bakıda milyonçu Murtuza Muxtarovun maddi köməkliyi ilə Haşım bəy Vəzirovun "Səda" mətbəəsində nəşr edilən "Qanlı sənələr" adlı kitabında müəllif real faktlar və sənədlər əsasında 1905–1906-cı illərdə çar hökumətinin himayəsi və erməni daşnaksütyun partiyasının fitvası ilə törədilən milli qırğın faciəsini qələmə almışdır. 10-cu illərdə "Baği-şah, yaxud Tehran faciəsi" (1910), "Əndəlisin son günləri, yaxud Qrenadanın təslimi" (1914) pyeslərini də çap etdirmişdir. 1915-ci ilin yanvarında Culfada həbs olunaraq, Saritsına (indiki Volqoqrad) sürgün edilən ədib burada kommunistlərlə yaxınlaşmış, 1918-ci ildə Kommunist partiyası sıralarına girmişdir. O, 1920-ci il mayın əvvəlində Bakıya gələrək, "Əxbar" qəzeti redaktorunun müavini, bir qədər sonra isə redaktoru olmuşdur. 1925–1928-ci illərdə "Yeni yol" qəzetinin redaktoru, bir müddət "Molla Nəsrəddin" jurnalının müdiri vəzifələrində işləmişdir. 1920-ci ildən daha məhsuldar işləyən ədib şer, felyeton, publisistik məqalələr yazmış, tərcüməçiliklə məşğul olmuş, şer kitabları çap etdirmiş, "Koroğlu", "Nərgiz", "Nizami" operalarının, "Beş manatlıq gəlin", "Ürək çalanlar" musiqili komediyalarının librettosunu, "Dumanlı Təbriz" pyesini yazmış, həmçinin Nizami Gəncəvi, Füzuli, Molla Pənah Vaqif, Mirzə Ələkbər Sabir və başqaları haqqında məqalələr dərc etdirmişdir.
Əsərləri müxtəlif dillərə tərcümə edilmişdir. Azərbaycan SSR Ali Sovetinin (1–3-cü çağırış) deputatı seçilmiş, Lenin ordeni və "Şərəf nişanı" ordeni ilə təltif olunmuşdur. Azərbaycanda bir sıra küçəyə, mədəni-maarif müəssisəsinə Ordubadinin adı verilmiş, Ordubadda və Bakıda ev-muzeyi yaradılmış, Naxçıvanda büstü qoyulmuşdur.
M. S. Ordubadi uzun sürən xəstəlikdən sonra 1 may 1950-ci ildə Bakıda vəfat etmişdir.
Əsərləri
- Ordubadi M. S. Qanlı illər
- Ordubadi M. S. "Qılınc və qələm" romanı. I hissə
- Ordubadi M. S. "Qılınc və qələm" romanı. II hissə
- Ordubadi M. S. Dumanlı Təbriz (roman). 1-ci kitab
Başqa dillərə tərcümə olunmuş kitabları
- 2024-cü ildə Özbəkistandakı Heydər Əliyev adına Azərbaycan Mədəniyyət Mərkəzinin layihəsi ilə tanınmış Azərbaycan yazıçısı Məmməd Səid Ordubadinin "Qılınc və qələm" tarixi romanı özbək dilində nəşr olunub.
Librettosunu yazdığı musiqi əsərləri
- Nərgiz (opera) (1935)
- Koroğlu (opera) (1937) — birgə
- Nizami (opera) (1948)
- tərcüməsi (1943) — Əfrasiyab Bədəlbəyli ilə birgə
- Səid Rüstəmovun "Beş manatlıq gəlin" musiqili komediyası
- Fikrət Əmirovun "Ürək çalanlar" operettası
İstinadlar
- """Əsərlərin dövlət varidatı elan edilməsi Qaydaları"nın və "Əsərləri dövlət varidatı elan edilən müəlliflərin və dövlət varidatı elan edilən filmlərin Siyahısı"nın təsdiq edilməsi haqqında" [[Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabineti]]nin 7 may 2019-cu il tarixli, 211 nömrəli Qərarı" (az.). nk.gov.az. 2019-05-11. 2020-11-24 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-05-13.
- "Sinifdənxaric tədbirlər zamanı tarixi şəxsiyyətlərə dair materialların öyrənilməsi". Afaq Qasımova. Yeniyetmələrin tarixi şəxsiyyətlərin nümunəsində tərbiyə edilməsi. Bakı: Nurlan, 2006. — səh. 124.
- Yusif Talıbov, Fərahim Sadıqov, Sərdar Quliyev. Azərbaycanda məktəb və pedaqoji fikir tarixi. Bakı: Ünsiyyət, 2000. — səh. 492.
- Məmməd Səid Ordubadinin "Qılınc və qələm" tarixi romanı özbək dilində nəşr olunub
Mənbə
- Naxçıvanın görkəmli şəxsiyyətləri — Məmməd Səid Ordubadi
- Kamal Camalov. Mollanəsrəddinçilərin maarifçilik ideyaları. Bakı: Elm və təhsil, 2015.
Xarici keçidlər
- Tarixdən ibrət…yaxud M. S. Ordubadinin ilk dramları haqqında [ölü keçid]
- Vətənə sevgi, vətənə bağlılıq mollanəsrəddinçi Məmməd Səid Ordubadi yaradıcılığında
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu adin diger istifade formalari ucun bax Ordubadi Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Memmed Seid Haci Feqir oglu Ordubadi 24 mart 1872 Ordubad Naxcivan qezasi 1 may 1950 Baki azerbaycanli nasir sair dramaturq jurnalist publisist ve tercumeci Azerbaycanin Emekdar Incesenet xadimi 1938 Qilinc ve qelem 1946 1948 Dumanli Tebriz 1933 1948 Gizli Baki 1940 Doyusen seher 1938 kimi tarixi romanlarinin muelifidir Memmed Seid OrdubadiDogum tarixi 24 mart 1872 1872 03 24 Dogum yeri Ordubad Naxcivan qezasi Irevan quberniyasi Rusiya imperiyasiVefat tarixi 1 may 1950 1950 05 01 78 yasinda Vefat yeri Baki Azerbaycan SSR SSRIDefn yeri Fexri XiyabanAtasi Feqir OrdubadiFealiyyeti jurnalist yazici sair dramaturqEserlerinin dili Azerbaycan diliJanr seirMukafatlariMemmed Seid Ordubadi Vikimenbede Vikianbarda elaqeli mediafayllar Azerbaycan Respublikasi Nazirler Kabinetinin 7 may 2019 cu il tarixli 211 nomreli Qerari ile Memmed Seid Ordubadi Azerbaycan Respublikasinda eserleri dovlet varidati elan edilen muelliflerin siyahisina daxil edilmisdir HeyatiSair Feqir Ordubadinin ogludur Feqirin ailesi hemise cetinlikle dolanmisdir Sonralar gozleri tutulmus sairin omrunun son gunleri xususile agir ehtiyac icerisinde kecmisdir Atasinin olumunden sonra 7 yasli Memmedi ve bacisini bir muddet emileri saxlamis lakin onun da imkani olmadigindan az sonra Ordubadi is axtarmali olmusdur O ozunun ilk emek fealiyyeti haqqinda bele yazir Men Karapet Babayevin fabrikine girdiyim vaxt on dord yasim var idi Bir il ipek movsumunu ayda manat yarim maasla isledim Men bu movsumun alti ayini calisib alti ayini oxudum Ordubadi ilk tehsilini molla yaninda sonra ise Mirze Baxsi adli bir muellimin mektebinde almisdir Seir ve edebiyyat maraqlisi olan Mirze Baxsi Ordubadinin istedadini ve oxumaga boyuk hevesi oldugunu gorerek ona daha artiq diqqet verir hetta ondan tehsil haqqi da almir Lakin esl tehsilini Ordubadi dovrunun qabaqcil maarifperverlerinden olan sair Memmed Tagi Sidqinin acmis oldugu yeni tipli mektebde usuli cedid mektebinde alir Oz dovrune gore genis melumat ve derin bilik sahibi olan Sidqi Ordubadinin muasir dunyevi elmlerin esaslarina yiyelenmesinde beynelxalq edebi hadiseler elm ve medeniyyet yenilikleri ile tanis olmasinda onun demokratizm ve maarifcilik ruhunda terbiye almasinda muhum rol oynamisdir Mektebden kenar vaxtlarini Ordubadi medreseye gederek ereb ve fars dillerini serf nehv ve mentiqi oyrenmeye serf edirdi Dordsinifli seher mektebini bitirdikden sonra daha oxumaga imkani olmayan Ordubadi biliyini sexsi mutalie yolu ile artirmaqda davam etmis eyni zamanda fabrik ve zavodlarda calisaraq ailesini dolandirmisdir Evveller siyasi suuru aydin olmadigindan o istismari ve onun sebeblerini hele derk etmirse de getdikce istismarci qurulusun butun agirliqlarini oz uzerinde hiss ederek etiraz sesini qaldirmaga baslayir Bu barede xatirelerinde yazir Saglam bedenim var idi yorgunluq ne oldugunu bilmirdim Her kesden evvel ise gelib her kesden de sonra gedirdim Zavod sahibi Karapet Babayev de sag ol deye hey fealiyyetimi terifleyirdi Men de bundan xoslanirdim cunki istismarin ve istismarcinin ne oldugunu bilmirdim Men 1901 ci ilden Rzayevin zavodunda calisirdim Rzayev cox boyuk istismarci idi Isi illik oldugundan butun eziyyetlere dozmeye mecbur olurduq Bu barede men bir seir de yazmisdim Qorxuruq kulekden qorxuruq yelden Ruzumuz asilmis ince bir telden Ise cagirirlar ulduz batmamis Isden buraxmazlar seher yatmamis Sahibkarlarin zulm ve haqsizliqlarini fehlelere basa salib etiraz cixislari teskil etdiyinden Ordubadi tez tez isden qovulur ve yeni is yeri axtarmaga mecbur olurdu Bu veziyyet 1907 ci ilde Culfaya kocduyu zamana qeder davam edir Culfaya kocmesine ise onun edebi fealiyyeti sebeb olur YaradiciligiPoeziya Ordubadi edebi yaradiciliga 14 15 yaslarindan baslamisdir Muellimleri Mirze Baxsi ve Sidqi onda seire yaradiciliga olan meyil ve hevesi daha da guclendirmisdi Bu barede o oz xatirelerinde deyir Men seir demek ve yazici olmaga hec de heveslenmirdim Atamin yazdigi seirlerin palciq icerisine atilmasi hec de yadimdan cixmirdi Bir cox zamanlar anam da buna mane olurdu Cunki atamin seir senetinden ne kimi felaketler cekdiyi onun gozunun qabaginda idi Lakin mekteb ve seirlesme isi ozum de hiss etmediyim bir suretde meni seir yazmaga oyretdi Asiqane parcalardan ibaret olan ilk seirlerini Ordubadi Azerbaycan ve fars dillerinde yazmisdir Bu ilk seirlere numune kimi asagidaki parcani gostermek olar Ezizim hicri qemin asiqe musibet olur O serv qametini kermesem qiyamet olur Sefay i gulsene cixma xezane gorsenme O gul camali qizil gul gorub xecalet olur 1903 cu ilde Serqi Rus qezetinde Ordubadinin qezetin nesre baslanmasini alqislayan seri cap olunur Bu sairin metbuatda cixan ilk eseri idi Serinin derc olunmasi onu ardicil olaraq dovri metbuatda cixis etmeye heveslendirir Xususile 1905 ci il inqalabindan sonra metbuat sehifelerinde onun imzasina tez tez rast gelmek olur Inqilabdan ruhlanan sairin yaradiciliginda yeni dovr baslayir O azadliga mutleqiyyet usuli idaresi ile mubarizeye cagiran eserler yazir Cehalet ve nadanliq eleyhine yazdigi Edebiyyat adli ilk metbu seri Tbiliside cixan Serqi Rus qezetinin 13 iyul 1903 cu il tarixli 31 ci sayinda derc olunmusdur 1906 ci ilde Tbiliside Qeflet 1907 ci ilde ise Veten ve hurriyyet adli ser kitablari cap edilmisdir 1906 ci ilin aprelinden nesre baslayan Molla Nesreddin jurnali gelecek edibin yaradiciliq inkisafina boyuk tesir gostermisdir Ordubadinin Politika aleminden adli felyetonu jurnalin 2 iyun 1906 ci il tarixli 9 cu sayinda cap edilmis belelikle o jurnalin esas emekdaslarindan biri olmusdur O Bakida cixan Irsad Seda Sedayi heqq Tereqqi Taze heyat ve s qezetlerde Tuti Babayi Emir jurnallarinda da yaxindan istirak edirdi 1906 ci ilde sairin Qeflet 1907 ci ilde ise Veten ve hurriyyet adli seir kitabcalari capdan cixir Her iki kitabda muellifin maarifci fikirleri oz eksini tapmisdir Molla Nesreddin Ordubadinin ister edebi yaradiciliginda isterse de muherrirlik fealiyyetinde Molla Nesreddin jurnalinin boyuk musbet rolu olmusdur 25 il oz yazilari ile jurnalda emekdasliq etmis yazicinin ilk yaradiciliginin realizm ve demokratizm istiqametinde inkisaf etmesinde dunyagorusundeki bezi ziddiyyetlerden azad olmasinda jurnalin komeyi cox boyuk idi 1905 ci il inqilabindan sonra Ordubadinin heyatinda edebi yaradiciligi muhum rol oynamaga baslayir Eserlerim artdiqca xususen Molla Nesreddin mecmuesindeki istirakini sixlasdiqca dusmenlerim de artirdi deye Ordubadi Culfaya kocmesinin sebebini bele izah edir Veziyyet dogrudan da bele idi Dini movhumati ayri ayri molla seyid ve basqa cehaletperestleri tenqid etdiyinden qati movhumat yuvasi olan o zamanki Ordubadda yasamaq sair ucun cox cetinlesmisdi Buna gore de o Culfaya kocmeye mecbur olmusdu Iran inqilabi Culfa muhiti Ordubadinnn heyatina bir sira yenilikler getirir O Iran inqilabina komek eden teskilatin uzvleri ile tanis olur ve inqilabda istirak edir sosial demokrat teskilati Hummet in Culfa teskilatina daxil olur Iran inqilabinda istiraki edibe bir cox eserler yazmaq ucun movzu verir Xatirelerinde edib yazir Biz Iran inqilabina cox ehemiyyet verirdik Men inqilabin gedisi ile cox yaxsi tanis idim Bu inqilabdan basqa bir netice gozlemirdim Men bu inqilabdan ancaq torpaq meselesinin hell olunmasi maarifin ireli getmesi bir de qadinlarin aciq gezmesini gozleyirdim Bu tesir altinda olaraq iki eser yazdim birisi Nisvani islam digeri ise Bedbext milyoncu yaxud Rzaqulu firenkimeab Surgun Edebi ve inqilabi fealiyyeti genislendikce hokumet dairelerinin Ordubadiye qarsi subheleri de artirdi Nehayet 1914 cu ilin yanvarinda edib hebse alinaraq Saritsin seherine surgun edilir Surgun illeri edib ucun olduqca agir kecmisdir Qisin en siddetli soyuqlarinda yatabla uzaq yol getmesi hebsxanadan hebsxanaya aparilmasi acliq dozulmez surgun heyati onun sehhetini pozmusdu Buna baxmayaraq imkan tapan kimi Ordubadi vetendeki dostlari ile elaqe yaradaraq yazdigi yeni eserlerini cap etdirmeye muveffeq olurdu 1914 cu ilde Bakida edibin Bedbext milyoncu ve Endelisin son gunleri yaxud Qrenadanin teslimi eserleri capdan cixir daha sonra Babayi Emir Tuti Qardas komeyi ve s jurnal ve qezetlerin sehifelrrinde seir ve felyetonlari derc olunur Bolsevik metbuati Surgunden Ordubadi 1917 ci il fevral inqilabi neticesinde azad olur Tezlikle bolsevik teskilatlari ile elaqeye girerek o inqilabi fealiyyetini davam etdirir 1918 ci ilde Kommunist partiyasi siralarina daxil olan yazici Hesterxanda calisan Azerbaycan bolseviklerinin deveti ile Hesterxana gelerek orada Hummet qezetinde emekdasliq edir Hummet sehifelerinde Ordubadinin seir ve meqaleleri Bolsevizm ve alemi islam adli iri publisistik eseri derc olunur 1920 ci ilde Ordubadi XI ordunun sirasinda Dagistana gelir orada metbeelerin millilesdirilmesinde poliqrafiya bazasinin yaradilmasinda feal istirak edir Qirmizi Dagistan qezetini nesr etdirir sonra ise Azerbaycana gelir 1920 ci ilin mayinda Bakiya gelen edib boyuk bir sevinc ve enerji ile edebi ictimai ise qosularaq maarif ve medeniyyetin muxtelif sahelerinde calisir Xususen metbuat sahesinde onun boyuk fealiyyet gosterdiyini qeyd etmek lazimdir Exbar Kommunist Maarif iscisi Yeni yol Molla Nesreddin Serq qadini kimi qezet ve jurnallarin nesrinde Ordubadinin emeyi cox idi O zamanlar yenice teskil olunmus Tenqid Teblig teatrinda da Ordubadi feal calisirdi O teatr ucun gunun muhum meselelerine dair kupletler kicik tebligi pyesler yazirdi Umumiyyetle 20 ci iller Ordubadi fealiyyetinin en qaynar dolgun illeridir Bu illerde o dini movhumati tenqid eden onlarla eser seir felyeton meqale ve kitab yazir Meherremlik ve rovzexanliq 1924 Qurban bayrami bideti 1925 Kerbela hadiselerinin mensei 1925 Meherremlik ve medevi inqilab 1929 kimi ateistik movzuda yazdigi bir sira eserleri movhumatla mubarizede muhum rol oynayir 20 ci illerde Ordubadinin lirik ve satirik seirlerden tercume ve poemalardan ibaret bir nece seir kitabi da nesr edilmisdir Se rler Lenine Analiq Kohne adamlar Menim se rlerim ve basqa kitablarinin nesri Ordubadinin seir ve bedii tercume sahesinde de ardicil calisdigini gosterir Bu dovrde edebiyyatin demek olar ki butun janrlarinda yazib yaradan senetkar movzusu muasir heyatdan alinmis bir nece dram eseri de qeleme alir Onun muveffeqiyyetle tamasaya qoyulan Sabotajnikler Dinciler Oktyabr inqilabi va basqa pyesleri bu dovrun mehsuludur Yaradiciliginin mehsuldar dovru Boyuk Veten muharibesi illerinde qocaligina ve sehhetinin pozulmasina baxmayaraq vetenperver yazici oz qelem yoldaslari ile birlikde yorulmadan calisir radio ve metbuatda fasizm eleyhine eserleri ile cixis edir sovet adamlarinin resadet vetenperverlik kimi yuksek keyfiyyetlerini alqislayan yeni yeni eserler yazir Genc cekistler Kicik seher Serjant Ivanov adina korpeler evi kimi roman ve hekayeler Maral Intizar cekenler pyesleri hemin dovrde yazilmisdir XII esr Azerbaycan edebiyyati ve onun klassik Serq edebiyyatina tesiri eseri ciddi tedqiqatin mehsuludur Butun bunlarla beraber o Azerbaycan edebiyyatinda tarixi roman janrinin banisi kimi sohret tapmisdir O 20 ci illerden evvel yazmaga basladigi dord cildlik Dumanli Tebriz 1933 1948 roman epopeyasi ile Azerbaycan edebiyatinda bu janrin esasini qoymusdur Nizami Gencevi dovrunden behs eden Qilinc ve qelem 1946 1948 romaninda edib dahi sairin obrazini o dovrun ictimai siyasi menzeresini yaratmisdir Onun Doyusen seher 1938 Gizli Baki 1940 tarixi romanlari da var M S Ordubadinin Heyatim ve muhitim eseri tekce edibin heyati ve yaradiciligi haqqinda deyil dovr haqqinda genis melumat veren bir eser kimi qiymetlidir ve M S Ordubadinin genis bilik sahibi oldugunu tesdiq edir Topluda ikinci eser Qanli seneler dir 1905 06 ci illerde Qafqazda xususen Azerbaycanda ermenilerin toretdiyi qanli hadiseleri M S Ordubadi ozunun canli musahideleri ve 245 muxbir mektubu esasinda tarixi faktlara esaslanaraq qeleme almisdir Qanli seneler den belli olur ki muellif ilk once Bakida Irsad Teze heyat qezetlerinde bu hadiselere dair yazdigi meqalelerde qerezsiz melumat vermisdir Muellif Men cox fexr edirem ki her cur fitnekar meqsedlerden uzaq her nov sexsi qerezden kenar olan mektublar alib bu mecmuede derc etdim Allah hamisindan razi olsun Umidvaram biterefane yazilmis bu sade ve mukemmel tarixine muselman ve ermenilerin hormetli yazicilari islah nezeri ile yanasib saf urek pak qelb salim vicdani ile qebul edib onu basiuca edecekler Eslinde men yazici deyilem Feqet zerrenin dunyani isiqlandiran gunese olan nisbeti qebilinden mohterem yazicilarin arxasinca surunurem Bunu da butun Qafqaz milletleri bilmelidir menim bu eseri yazmaqdan meqsedim milletimizi mesuliyyetden qurtarmaq insanperver kimi tanitmaq hemcinin ermeni qonsulari mesul tutmaq vehsi ve insaniyyetden uzaq bir varliq kimi nisan vermek de deyil Bes nedir Menim meqsedim muselman ve ermenilerin iki il erzinde toretdikleri sehv ve xetalarini soylemekdir Belke onlarin ve bizim bu xetalardan otru teessufe layiq bir halda gelecek qarsisinda xecalet cekeceyimizi deyib durmaqdir Muharibeden sonraki illerde Ordubadide muasir movzulara meyl daha cox nezere carpir Muharibe illerinde sovet adamlarinin on ve arxa cebhede gosterdikleri qehremanliqlara hesr olunmus Teze adam romani ve Sumqayit tikintisinden behs eden Boyuk qurulusda adli drami muharibeden sonra qeleme aldigi eserlerdendir 1907 ci ilden Culfaya kocen Ordubadi bu illerde edebi fealiyyetini davam etdirmekle yanasi Cenubi Azerbaycanda Settarxanin rehberliyi altinda baslayan azadliq herekati ile de yaxindan maraqlanirdi O hemin illerde Molla Nesreddin jurnalinda Bakida nesr olunan qezetlerde Iran heyatina dair coxlu felyeton ser ve diger yazilarla cixis etmisdir Edib hemin illerde Iki cocugun Avropaya seyaheti 1908 Bedbext milyoncu yaxud Rzaquluxan firengimeab 1914 romanlarini cap etdirmisdir Hemin eserlerde maarifcilik ideyalari teblig olunur 1911 ci ilde Bakida milyoncu Murtuza Muxtarovun maddi komekliyi ile Hasim bey Vezirovun Seda metbeesinde nesr edilen Qanli seneler adli kitabinda muellif real faktlar ve senedler esasinda 1905 1906 ci illerde car hokumetinin himayesi ve ermeni dasnaksutyun partiyasinin fitvasi ile toredilen milli qirgin faciesini qeleme almisdir 10 cu illerde Bagi sah yaxud Tehran faciesi 1910 Endelisin son gunleri yaxud Qrenadanin teslimi 1914 pyeslerini de cap etdirmisdir 1915 ci ilin yanvarinda Culfada hebs olunaraq Saritsina indiki Volqoqrad surgun edilen edib burada kommunistlerle yaxinlasmis 1918 ci ilde Kommunist partiyasi siralarina girmisdir O 1920 ci il mayin evvelinde Bakiya gelerek Exbar qezeti redaktorunun muavini bir qeder sonra ise redaktoru olmusdur 1925 1928 ci illerde Yeni yol qezetinin redaktoru bir muddet Molla Nesreddin jurnalinin mudiri vezifelerinde islemisdir 1920 ci ilden daha mehsuldar isleyen edib ser felyeton publisistik meqaleler yazmis tercumecilikle mesgul olmus ser kitablari cap etdirmis Koroglu Nergiz Nizami operalarinin Bes manatliq gelin Urek calanlar musiqili komediyalarinin librettosunu Dumanli Tebriz pyesini yazmis hemcinin Nizami Gencevi Fuzuli Molla Penah Vaqif Mirze Elekber Sabir ve basqalari haqqinda meqaleler derc etdirmisdir Eserleri muxtelif dillere tercume edilmisdir Azerbaycan SSR Ali Sovetinin 1 3 cu cagiris deputati secilmis Lenin ordeni ve Seref nisani ordeni ile teltif olunmusdur Azerbaycanda bir sira kuceye medeni maarif muessisesine Ordubadinin adi verilmis Ordubadda ve Bakida ev muzeyi yaradilmis Naxcivanda bustu qoyulmusdur M S Ordubadi uzun suren xestelikden sonra 1 may 1950 ci ilde Bakida vefat etmisdir EserleriOrdubadi M S Qanli iller Ordubadi M S Qilinc ve qelem romani I hisse Ordubadi M S Qilinc ve qelem romani II hisse Ordubadi M S Dumanli Tebriz roman 1 ci kitabBasqa dillere tercume olunmus kitablari 2024 cu ilde Ozbekistandaki Heyder Eliyev adina Azerbaycan Medeniyyet Merkezinin layihesi ile taninmis Azerbaycan yazicisi Memmed Seid Ordubadinin Qilinc ve qelem tarixi romani ozbek dilinde nesr olunub Librettosunu yazdigi musiqi eserleriNergiz opera 1935 Koroglu opera 1937 birge Nizami opera 1948 tercumesi 1943 Efrasiyab Bedelbeyli ile birge Seid Rustemovun Bes manatliq gelin musiqili komediyasi Fikret Emirovun Urek calanlar operettasiIstinadlar Eserlerin dovlet varidati elan edilmesi Qaydalari nin ve Eserleri dovlet varidati elan edilen muelliflerin ve dovlet varidati elan edilen filmlerin Siyahisi nin tesdiq edilmesi haqqinda Azerbaycan Respublikasi Nazirler Kabineti nin 7 may 2019 cu il tarixli 211 nomreli Qerari az nk gov az 2019 05 11 2020 11 24 tarixinde Istifade tarixi 2019 05 13 Sinifdenxaric tedbirler zamani tarixi sexsiyyetlere dair materiallarin oyrenilmesi Afaq Qasimova Yeniyetmelerin tarixi sexsiyyetlerin numunesinde terbiye edilmesi Baki Nurlan 2006 seh 124 Yusif Talibov Ferahim Sadiqov Serdar Quliyev Azerbaycanda mekteb ve pedaqoji fikir tarixi Baki Unsiyyet 2000 seh 492 Memmed Seid Ordubadinin Qilinc ve qelem tarixi romani ozbek dilinde nesr olunubMenbeNaxcivanin gorkemli sexsiyyetleri Memmed Seid Ordubadi Kamal Camalov Mollanesreddincilerin maarifcilik ideyalari Baki Elm ve tehsil 2015 Xarici kecidlerTarixden ibret yaxud M S Ordubadinin ilk dramlari haqqinda olu kecid Vetene sevgi vetene bagliliq mollanesreddinci Memmed Seid Ordubadi yaradiciligindaHemcinin baxMemmed Seid Ordubadinin ev muzeyi