Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Kiçik panda, pişik ayısı və ya qırmızı panda (lat. Ailurus fulgens) — Məməlilər sinfinə, fəsiləsinə aid məməli heyvan növü. Yırtıcılar dəstəsinə daxil olan, lakin əsasən bitki ilə qidalanan, iri bir ev pişiyi ölçüsündə olan canlı.
| Kiçik panda | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||||
| XƏTA: parent və rang parametrlərini doldurmaq lazımdır. ???: Kiçik panda | ||||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||||
| ||||||||||||
Adın mənşəyi
Çində bu heyvan haqqında ilk yazılı istinadlar XII-cü əsrə aiddir, ancaq avropalılar bu heyvanla yalnız XIX əsrdə tanış ola bilmişlər. Kiçik panda 1821-ci ildə ingilis koloniyaları ərazisində material toplayan general və təbiətşünas Tomas Hardvik tərəfindən rəsmi olaraq "kəşf" edilmiçdir.
Hardvik bu heyvanı çincə adlarından biri olan "ua" (vah) kimi olaraq adlandırır. Bu həm də heyvanın səslərinin təqlidi idi. Bundan əlavə, çinlilər onu "ho-hu" (huo-hu), nepalllılar isə "punya" (poonya) adlandırırdılar. Punya sonda müasir "panda" sözünə çevrilmişdir.
Bununla birlikdə Hardvik materialları ilə İngiltərəyə qayıtmaqda gecikdi. Fransız təbiətşünası Frederik Küvye yeni növə latınca Ailurus fulgens adını verdi. Bu isə tərcümədə "parlayan pişik" mənasını verir. Ancaq ingilis icmasının qəzəbinə baxmayaraq, təbiətşünasların özləri tərəfindən qəbul edilən qaydaya görə, bir dəfə orqanizmə verilən elmi ad dəyişdirilə bilməz.
Zooloq Maykl Robertsin fikrincə "parlayan" epiteti belə gözəl bir heyvan üçün anlaşılmaz "hha"-dan daha yaxşıdır. Frederik Küvye özü yeni heyvan haqqında bu sözləri demişdir:"gözəl bir məxluq, dörd ayaqlılar arasında ən qəşəngi".
General Hardvikin təklif etdiyi ad qalıcı ola bilmədi. Heyvanın ingiliscə adı kimi "Vah" sözünü bəzən ingilis ədəbiyyatında öz əksini tapsa da, zamanla pandaya çevrildi.
Təsviri
Bədənlərinin uzunluğu təqribən 51–64 sm, quyruları 28–48 sm olur. Erkəklər 3.7–6.2 kq, dişilər 4.2–6.0 kq çəkiyə sahiblənə bilirlər. Bədənləri uzanmış, quyruqları tüklü, başı geniş, qısa iti ağız və kiçik yuvarlaq qulaqlara sahibdirlər. 38 dişi olur. Pəncələr qısa və güclüdür. Pandanın asanlıqla ağaclara dırmaşmağa və onlardan enməsinə xidmət edir.
Kiçik pandalar böyük pandalar kimilər kimi, ön ətraflarında beş adi sıradan ayrılan altıncı barmağa sahibdirlər. Əslində bu biləyin dəyişdirilmiş sesamoid sümüyü olan saxta barmaqdır. Bu anatomik xüsusiyyət, heyvanın ağılla budaqlara dırmaşmasına və nazik bambuk tumurcuqları ilə asanlıqla hərəkətinə imkan verir.
Çin Elmlər Akademiyasının Genetika və Biologiya İnkişafı İnstitutunun alimləri, Böyük Britaniya Senqer İnstitutunun həmkarlarının köməyi ilə bir araşdırma apararaq, böyük və kiçik pandaların 40 milyon il əvvəl yaşamış çox uzaq bir ortaq əcdadına sahib olmasına baxmayaraq, altıncı barmağın onlara miras qalmadığını söylədi. Altıncı barmaq daha sonra ortaya çıxması məlum oldu.
Kiçik pandanın xəzi qırmızımtıl sarı rəngdədir. Aşağı nahiyyəsi sar-qırmız-qəhvəyi və ya qara rəngdədir. Tükləri sarı uclara sahibdir. Bu heyvanın əksər vaxtını mamırlar və şibyələrlə örtülmüş ağaclara sərf edir. Bu da öz növbəsində gözəl bir kamuflyajdır.
Həyat tərzi
Kiçik pandalar əsasən gecə həyat tərzi keçirirlər. Gün ərzində çuxurda yatır, qıvrılır və başını quyruğu ilə örtür. Təhlükə halında ağaclara da dırmaşır. Yerdə pandalar yavaş-yavaş və yöndəmsiz hərəkət edirlər, ancaq ağaclara mükəmməl dırmaşırlar. Bunla belə əsasən yerdə qidalanırlar.
Kiçik panda yırtıcılar dəstəsinin nümayəndəsi olsa da, qida rasionunun 95% -i yarpaqlardan və bambuk tumurcuqlarından ibarətdir. Qalan 5% müxtəlif meyvə, giləmeyvə, göbələk, quş yumurtaları və hətta kiçik gəmiricilərdir. Unutmamalıyıq ki, yırtıcılar heyvan mənşəlli qida yeməyini yemədikləri üçün deyil, ayrıca bir dəstə içərisindədirlər. Pandaların diş sistemindəki vəziyyət nisbətən yaxşıdır. Qışda bambuk miqdarı azaldıqda, kiçik panda qida rasionunu giləmeyvə, quş yumurtası, göbələk ilə diversifikasiya etməlidir. Əks halda kifayət qədər qidalı maqddələr ala nilməyəcək. Ancaq yaz və yay aylarında bambuk və yarpaqların miqdarı məhdud olmadıqda, kiçik panda gündə 1,5 kq-dan çox yarpaq və 4 kq bambuk tumurcuqları yeməlidir.
Böyük pandadan fərqli olaraq, kiçik panda qidalanma baxımından çox seçicidir. "Bambuk ayısı" bambukun demək olar ki, bütün hissələrini yeyirsə, kiçik panda tumurcuqları daha cəlbedici hesab erdir. Müşahidələr göstərir ki, kiçik pandalar güün 13 saatını qidalanmaya sərf edir.
Sakit bir vəziyyətdə kiçik pandalar, quşların çırpıltısını xatırladan qısa səslər çıxarır.
Kiçik panda dinc təbiəti ilə fərqlənir və qapalı şəraitə asanlıqla öyrəşir.
Kiçik pandanın ömrü 8–10 ildir. Baxmayaraq ki, bəziləri 15 ilə qədər yaşayır. Qapalı şəraitdə kiçik pandalardan biri 18.5 ilədək yaşaya bilmişdir. Pandalar meşələrdə cüt və ya ailələr şəklində yaşayırlar. Son araşdırmalara görə, dişilərin "şəxsi" ərazisi təxminən 2,5 km², erkəklərdə isə iki qat daha çoxdur.
Çoxalması
Pandalar üçün çütləşmə mövsümü yanvar ayında başlayır. Çütləşmə və doğuş arasında 90 ilə 145 gün vaxt vardır. Bunun yalnız 50 günü embrionun inkişafı üçün zəruridir. Çünki dölün inkişafı konsepsiyadan dərhal sonra başlamır. Ancaq diapoz adlanan olduqca uzun bir müddət sonra başlayır.
Erkəklər nadir hallarda balaların yetişdirilməsində iştirak edir. Çütlüklərdə isə erkəklər bu işdə fəaldırlar.
Doğuşdan bir az əvvəl dişi bir qaya boşluğunda və ya yarıqda budaq və ya yarpaqlardan yuva qurur. Bu yuvada doğulan kiçik pandaların çəkisi cəmi 100 q olur. Kor və kardır olan bu canlıların rəngləri daha açıq qəhvəyi olur. Adətən 2–3 bala doğurlar. Lakin bəzən dörd balada dolula bilir. Lakin nadir hallarda birdən çox bala yaşamını davam etdirə bilir. Körpələr çox yavaş böyüyür. 18-ci gün gözləri açırlır. Yalnız üç aylıq bir dövrdə yetkin bir fərdin rəngini alır. Bundan sonra yuvanı tərk etməyə və bərk yeməklər yeməyə başlayırlar. Bir az sonra yuvadan ayrılılar. Bir müddət anaları ilə birlikdə yaşayırlar. Buna görə təbiətdəki qırmızı pandalar cüt və ya hətta kiçik qruplarda halında açkar olunurlar. Gənc heyvanlar 18 aylığında yetkinlik yaşına çatırlar. Ancaq fərdlər yalnız 2–3 yaşından başlayaraq yetkin sayılır. Bəzən bütün il boyu anaları ilə qalırlar.
Yarımnövləri
Bu gün mövcud olan kiçik pandanın iki yarımnövü vardır. Birincisi qərb kiçik (qırmızı) pandası (Ailurus fulgens fulgens F. G. Cuvier, 1825) yuxarıda göstərilən bölgənin qərb hissəsində (Nepal, Butan) yaşayır. İkinci yarımnöv Styana kiçik pandası (Ailurus fulgens styani Thomas, 1902) Çinin cənubu və Myanmanın şimalında yaşayır.
Sayı və qapalı şəraitdə saxlanması
Kiçik pandanın arealı çox böyük bir ərazini tutsasına, təbii düşmənlərinin az olsmasına baxmayaraq bu növ Beynəlxalq Qırmızı kitabın siyahısına Nəsli kəsilmə təhlükəsi olanlar statusuna daxil edilmişdir. Növlər nəsli kəsilmək təhlükəsi altına alınmasının səbəbi cəmi 2500 fərd qalması (digər mənbələrə görə təxminən 10.000) ilkə izah edilir. Fakt budur ki, təbiətdəki heyvanların sıxlığı çox aşağıdır və bundan əlavə kiçik pandanın yaşayış yerləri də asanlıqla məhv edilir. Əsas təhlükə meşələrin qırılması, həmçinin Hindistanda və Çinin cənub-qərbində gözəl xəzləri üçün kiçik pandaların ovlanmasıdır. Son 50 ildə Himalay dağlarında kiçikı pandaların sayı 39 % azalıb.
Xoşbəxtlikdən kiçik pandalar qapalı şəraitdə daha taz çoxalırlar. Hal-hazırda bu heyvanların təxminən 350-si dünyada 85 zooparkda saxlanılır və son iki onillikdə eyni sayda bala qapalı şəraitdə alınıb. Bununla belə kiçik pandalarda artım olduqca az olduğundan hələdə Nəsli kəsilmə təhlükəsi olara daxildir. Təbii yaşayış yerlərində onların ölümü çox yüksəkdir.
Hindistanın və Nepalın bəzi bölgələrində kiçik pandalar ev heyvanı kimi saxlanılır. Bu heyvan üçün tamamilə qəbuledilməzdir. Onları zooparklarda da saxlamaq çox çətindir, amma evdə bu, sadəcə mümkün deyil: qırmızı bir panda çox spesifik bir pəhrizə ehtiyac duyur. Yanlış qidalanma ilə bu heyvanlar bağırsaq xəstəliklərindən tez tələf olurlar.
İstinadlar
- Integrated Taxonomic Information System (ing.). 2006.
- Mammal Species of the World (ing.): A Taxonomic and Geographic Reference. / D. E. Wilson, D. M. Reeder 3 Baltimore: JHU Press, 2005. 35, 2142 p.
- A. Melanoleykin. "Что ест панда". National Geographic Rusiya. 2014-10-09. 2018-04-21 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-03-27.
- "Ученые узнали как большая и малая панды отрастили шестой палец". «Милая панда». 2018-03-28 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-03-27.
- Albert C.L.G. Gunther, William Carruthers, and William Francis (redaktor). On the Panda of Sze-chuen by Oldfield Thomas // Annals and Magazines of Natural History. Seventh Series. X. London: Taylor & Francis. 251–252. İstifadə tarixi: 2010-02-18.
- . www.iucnredlist.org. 2012-06-03 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-01-12.
Xarici keçidlər
- "Kiçik panda Brema ensiklopediyasında". www.povodok.ru (rus). 2017-11-19 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-01-12.
- "BBC — Wildfacts". archive.is. Archived from the original on 2012-12-23. İstifadə tarixi: 2019-01-12.
- "Animal Info". www.animalinfo.org. İstifadə tarixi: 2019-01-12.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Kicik panda pisik ayisi ve ya qirmizi panda lat Ailurus fulgens Memeliler sinfine fesilesine aid memeli heyvan novu Yirticilar destesine daxil olan lakin esasen bitki ile qidalanan iri bir ev pisiyi olcusunde olan canli Kicik pandaElmi tesnifatXETA parent ve rang parametrlerini doldurmaq lazimdir Kicik pandaBeynelxalq elmi adiAilurus fulgens F Cuvier 1825 Sekil axtarisiITIS 621846NCBI 9649EOL 327984FW 157499Adin menseyiCinde bu heyvan haqqinda ilk yazili istinadlar XII cu esre aiddir ancaq avropalilar bu heyvanla yalniz XIX esrde tanis ola bilmisler Kicik panda 1821 ci ilde ingilis koloniyalari erazisinde material toplayan general ve tebietsunas Tomas Hardvik terefinden resmi olaraq kesf edilmicdir Niderland Rotterdamdaki bir zoorpark Hardvik bu heyvani cince adlarindan biri olan ua vah kimi olaraq adlandirir Bu hem de heyvanin seslerinin teqlidi idi Bundan elave cinliler onu ho hu huo hu nepalllilar ise punya poonya adlandirirdilar Punya sonda muasir panda sozune cevrilmisdir Bununla birlikde Hardvik materiallari ile Ingiltereye qayitmaqda gecikdi Fransiz tebietsunasi Frederik Kuvye yeni nove latinca Ailurus fulgens adini verdi Bu ise tercumede parlayan pisik menasini verir Ancaq ingilis icmasinin qezebine baxmayaraq tebietsunaslarin ozleri terefinden qebul edilen qaydaya gore bir defe orqanizme verilen elmi ad deyisdirile bilmez Zooloq Maykl Robertsin fikrince parlayan epiteti bele gozel bir heyvan ucun anlasilmaz hha dan daha yaxsidir Frederik Kuvye ozu yeni heyvan haqqinda bu sozleri demisdir gozel bir mexluq dord ayaqlilar arasinda en qesengi General Hardvikin teklif etdiyi ad qalici ola bilmedi Heyvanin ingilisce adi kimi Vah sozunu bezen ingilis edebiyyatinda oz eksini tapsa da zamanla pandaya cevrildi TesviriBedenlerinin uzunlugu teqriben 51 64 sm quyrulari 28 48 sm olur Erkekler 3 7 6 2 kq disiler 4 2 6 0 kq cekiye sahiblene bilirler Bedenleri uzanmis quyruqlari tuklu basi genis qisa iti agiz ve kicik yuvarlaq qulaqlara sahibdirler 38 disi olur Penceler qisa ve gucludur Pandanin asanliqla agaclara dirmasmaga ve onlardan enmesine xidmet edir Kicik pandalar boyuk pandalar kimiler kimi on etraflarinda bes adi siradan ayrilan altinci barmaga sahibdirler Eslinde bu bileyin deyisdirilmis sesamoid sumuyu olan saxta barmaqdir Bu anatomik xususiyyet heyvanin agilla budaqlara dirmasmasina ve nazik bambuk tumurcuqlari ile asanliqla hereketine imkan verir Cin Elmler Akademiyasinin Genetika ve Biologiya Inkisafi Institutunun alimleri Boyuk Britaniya Senqer Institutunun hemkarlarinin komeyi ile bir arasdirma apararaq boyuk ve kicik pandalarin 40 milyon il evvel yasamis cox uzaq bir ortaq ecdadina sahib olmasina baxmayaraq altinci barmagin onlara miras qalmadigini soyledi Altinci barmaq daha sonra ortaya cixmasi melum oldu Kicik pandanin xezi qirmizimtil sari rengdedir Asagi nahiyyesi sar qirmiz qehveyi ve ya qara rengdedir Tukleri sari uclara sahibdir Bu heyvanin ekser vaxtini mamirlar ve sibyelerle ortulmus agaclara serf edir Bu da oz novbesinde gozel bir kamuflyajdir Heyat terziKicik pandalar esasen gece heyat terzi kecirirler Gun erzinde cuxurda yatir qivrilir ve basini quyrugu ile ortur Tehluke halinda agaclara da dirmasir Yerde pandalar yavas yavas ve yondemsiz hereket edirler ancaq agaclara mukemmel dirmasirlar Bunla bele esasen yerde qidalanirlar Kicik panda bambuk yeyerken Kicik panda yirticilar destesinin numayendesi olsa da qida rasionunun 95 i yarpaqlardan ve bambuk tumurcuqlarindan ibaretdir Qalan 5 muxtelif meyve gilemeyve gobelek qus yumurtalari ve hetta kicik gemiricilerdir Unutmamaliyiq ki yirticilar heyvan menselli qida yemeyini yemedikleri ucun deyil ayrica bir deste icerisindedirler Pandalarin dis sistemindeki veziyyet nisbeten yaxsidir Qisda bambuk miqdari azaldiqda kicik panda qida rasionunu gilemeyve qus yumurtasi gobelek ile diversifikasiya etmelidir Eks halda kifayet qeder qidali maqddeler ala nilmeyecek Ancaq yaz ve yay aylarinda bambuk ve yarpaqlarin miqdari mehdud olmadiqda kicik panda gunde 1 5 kq dan cox yarpaq ve 4 kq bambuk tumurcuqlari yemelidir kicik panda bir agacdan enerken Boyuk pandadan ferqli olaraq kicik panda qidalanma baximindan cox secicidir Bambuk ayisi bambukun demek olar ki butun hisselerini yeyirse kicik panda tumurcuqlari daha celbedici hesab erdir Musahideler gosterir ki kicik pandalar guun 13 saatini qidalanmaya serf edir source source Kicik pandanin cixardigi sesler Sakit bir veziyyetde kicik pandalar quslarin cirpiltisini xatirladan qisa sesler cixarir Kicik panda dinc tebieti ile ferqlenir ve qapali seraite asanliqla oyresir Kicik pandanin omru 8 10 ildir Baxmayaraq ki bezileri 15 ile qeder yasayir Qapali seraitde kicik pandalardan biri 18 5 iledek yasaya bilmisdir Pandalar meselerde cut ve ya aileler seklinde yasayirlar Son arasdirmalara gore disilerin sexsi erazisi texminen 2 5 km erkeklerde ise iki qat daha coxdur Kicik pandanin balalari oynayarkenCoxalmasiPandalar ucun cutlesme movsumu yanvar ayinda baslayir Cutlesme ve dogus arasinda 90 ile 145 gun vaxt vardir Bunun yalniz 50 gunu embrionun inkisafi ucun zeruridir Cunki dolun inkisafi konsepsiyadan derhal sonra baslamir Ancaq diapoz adlanan olduqca uzun bir muddet sonra baslayir Erkekler nadir hallarda balalarin yetisdirilmesinde istirak edir Cutluklerde ise erkekler bu isde fealdirlar Dogusdan bir az evvel disi bir qaya boslugunda ve ya yariqda budaq ve ya yarpaqlardan yuva qurur Bu yuvada dogulan kicik pandalarin cekisi cemi 100 q olur Kor ve kardir olan bu canlilarin rengleri daha aciq qehveyi olur Adeten 2 3 bala dogurlar Lakin bezen dord balada dolula bilir Lakin nadir hallarda birden cox bala yasamini davam etdire bilir Korpeler cox yavas boyuyur 18 ci gun gozleri acirlir Yalniz uc ayliq bir dovrde yetkin bir ferdin rengini alir Bundan sonra yuvani terk etmeye ve berk yemekler yemeye baslayirlar Bir az sonra yuvadan ayrililar Bir muddet analari ile birlikde yasayirlar Buna gore tebietdeki qirmizi pandalar cut ve ya hetta kicik qruplarda halinda ackar olunurlar Genc heyvanlar 18 ayliginda yetkinlik yasina catirlar Ancaq ferdler yalniz 2 3 yasindan baslayaraq yetkin sayilir Bezen butun il boyu analari ile qalirlar YarimnovleriBu gun movcud olan kicik pandanin iki yarimnovu vardir Birincisi qerb kicik qirmizi pandasi Ailurus fulgens fulgens F G Cuvier 1825 yuxarida gosterilen bolgenin qerb hissesinde Nepal Butan yasayir Ikinci yarimnov Styana kicik pandasi Ailurus fulgens styani Thomas 1902 Cinin cenubu ve Myanmanin simalinda yasayir Sayi ve qapali seraitde saxlanmasiMunhen zooparkiQuds zooparki Kicik pandanin areali cox boyuk bir erazini tutsasina tebii dusmenlerinin az olsmasina baxmayaraq bu nov Beynelxalq Qirmizi kitabin siyahisina Nesli kesilme tehlukesi olanlar statusuna daxil edilmisdir Novler nesli kesilmek tehlukesi altina alinmasinin sebebi cemi 2500 ferd qalmasi diger menbelere gore texminen 10 000 ilke izah edilir Fakt budur ki tebietdeki heyvanlarin sixligi cox asagidir ve bundan elave kicik pandanin yasayis yerleri de asanliqla mehv edilir Esas tehluke meselerin qirilmasi hemcinin Hindistanda ve Cinin cenub qerbinde gozel xezleri ucun kicik pandalarin ovlanmasidir Son 50 ilde Himalay daglarinda kiciki pandalarin sayi 39 azalib Xosbextlikden kicik pandalar qapali seraitde daha taz coxalirlar Hal hazirda bu heyvanlarin texminen 350 si dunyada 85 zooparkda saxlanilir ve son iki onillikde eyni sayda bala qapali seraitde alinib Bununla bele kicik pandalarda artim olduqca az oldugundan helede Nesli kesilme tehlukesi olara daxildir Tebii yasayis yerlerinde onlarin olumu cox yuksekdir Hindistanin ve Nepalin bezi bolgelerinde kicik pandalar ev heyvani kimi saxlanilir Bu heyvan ucun tamamile qebuledilmezdir Onlari zooparklarda da saxlamaq cox cetindir amma evde bu sadece mumkun deyil qirmizi bir panda cox spesifik bir pehrize ehtiyac duyur Yanlis qidalanma ile bu heyvanlar bagirsaq xesteliklerinden tez telef olurlar IstinadlarIntegrated Taxonomic Information System ing 2006 Mammal Species of the World ing A Taxonomic and Geographic Reference D E Wilson D M Reeder 3 Baltimore JHU Press 2005 35 2142 p ISBN 978 0 8018 8221 0 A Melanoleykin Chto est panda National Geographic Rusiya 2014 10 09 2018 04 21 tarixinde Istifade tarixi 2018 03 27 Uchenye uznali kak bolshaya i malaya pandy otrastili shestoj palec Milaya panda 2018 03 28 tarixinde Istifade tarixi 2018 03 27 Albert C L G Gunther William Carruthers and William Francis redaktor On the Panda of Sze chuen by Oldfield Thomas Annals and Magazines of Natural History Seventh Series X London Taylor amp Francis 251 252 Istifade tarixi 2010 02 18 www iucnredlist org 2012 06 03 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2019 01 12 Xarici kecidler Kicik panda Brema ensiklopediyasinda www povodok ru rus 2017 11 19 tarixinde Istifade tarixi 2019 01 12 BBC Wildfacts archive is Archived from the original on 2012 12 23 Istifade tarixi 2019 01 12 Animal Info www animalinfo org Istifade tarixi 2019 01 12