Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Yusupovlar— Rusiya tarixində tanınmış soylardan biri.
| Yusupovlar | |
|---|---|
 | |
| Titul | Boyar |
| Əcdadı | |
| Mənşəyi | Noğay knyazı |
| Təbəəliyi | Qazan xanlığı, Rusiya imperiyası |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Soyun yaranması
1549-cu ildə çar İvan Qroznı nüfuzuna və sözünə bərk güvəndiyi Pyotr Turgenevi (yazıçı İ. Turgenevin ulu babası) Astarxana noqay şahzadəsi Yusup Musa oğlunun yanına danışığa göndərdi ki, desin çar Kazan üzərinə böyük hücuma hazırlaşır, qoy Yusup Mirzə Kazan xanına kömək etməsin. Yusup elçini ağır sözlərlə təhqir edib geri göndərmişdi.
Noqaylar köçəri türk xalqıdır və Noqay Ordasına — feodal dövlət quruluşuna daxil idi. Qızıl Orda parçalandıqdan sonra Volqadan İrtışadək olan çöllərdə məskun idilər. Rus mədəni və ictimai mühitində məşhur olan varlı və nüfuzlu knyaz Yusupovlar noqay əsillidirlər.
…Sovet hakimiyyətinin ilk çağlarında (1918) Moskva və Peterburqda varlıların evlərində, malikanələrində, sarayların həyətlərində qazıntı aparmağa girişmişdilər. Tapılan dəfinələr dərhal xaricə satılmağa göndərilir, aclıq çəkən Rusiyaya ərzaq alınırdı. Çünki, qaçanlar özlərindən başqa bir şey aparmaq iqtidarında deyildilər. Təkcə Yusupovun sarayı qazılanda 200 kqdan artıq daş-qaş əldə etdilər. Qızılı aparmağa isə yük maşını lazım oldu. Bunların bəziləri çar sarayındakı qiymətli əşyalarla bir sifariş verilmişdi (Məsələn, çar ailəsinin pasxa yumurtaları və s. kimi) Yusupovların yaşadıqları hər yerdə – saraylar dəbdəbəsi hökm sürürdü.
Knyaz Yusupovların Moskva altında Arxangelskdəki sarayı əsil sənət abidəsidir. İndi muzey kimi fəaliyyət göstərən evindən Napoleon Moskvaya doğru irəliləyəndə knyaz qiymətli kolleksiyasını, daha doğrusu, qürurunu Həştərxana (köhnə payaxta, dədə-baba yurduna!) daşıtdırır.
Volqa və İrtış arasında böyük ərazilərdə yerləşən noqay ordasına sultan Termes hakimlik edirdi. Sultan Termes Baba Tüklesin üçüncü oğlu idi. Bu şərəfli ailənin kökü islamın ilk illərinə gedib dayanırdı. Belə ki, Məhəmməd peyğəmbər Əleyhis-səlamın qayınatası Əbubəkrin Baba Tüklesin 16-cı arxa dönəmi olduğu söylənilməkdədir.
Sultan Termesin oğlu Yedigey tarixin parlaq şəxsiyyətlərindəndir. O, Əmir Teymurun sərkərdəsi idi.
1339-cu ildə də məşhur Vorskla çayı üzərində Yedigey Litva knyazı Vitovtı məğlub etdi. Yedigeyin Rusa (dövlət və xalq mənasında) təsəvvürə gəlməz xidməti bunlardır. Sonra Yedigey Kırımın hakimi olmuşdur. Bu zamandan güclü Kırım (ordası) çiçəklənməyə başlayır. Yedigeyin nəvəsi Musa Mirzə idi.
Onun böyük oğlu Yusup gələcəkdə knyaz Yusupovlar nəslinin əsasını qoyacaqdı. Yusup mirzənin 4 qızı var idi, onlar 4 padşaha ərə getmişdi – Kazan, Kırım, Həştərxan və Sibir xanlarına, Sibir xanı cəsarətli və şücaətli da Xan Bikəsi Yusupun qızı idi. Kazanın sultanı, sonuncu hakimi Suyum Bikə 1520-ci ildə doğulmuşdu. 12 yaşı olanda Kazan xan Yenalaya ərə verilir, Yenalay döyüşdə öldürüldükdə Kazandan uzaqlaşdırılmış Səfa Gərayı taxt-taca dəvət edirlər, Suyum Bikə onunla evlənir. Onların yeganə oğlu Ötemiş Gəray bu nigahdan doğulur. Ġvan Qroznının Kazana hücumları güclənir, Səfa Gəray döyüşlərdə həlak olur. Ötəmiş Gəray xan seçilsə də, Suyum Bikə azyaşlı oğlunun yerinə hakimlik etməlidir. İndi Kazanın müdafiəsinə Xan Bikə özü başçılıq edir. O, müdafiəni elə aparır ki, moskvalılar şəhərin hücumla alınmasını qeyri-mümkün sanırlar. Sərkərdə knyaz Kurbski qala divarları altından lağım atmağı təklif edir. Bu fikir təqdir olunur. Qoşun yıxılan divarların üstündən şəhərə daxil olur. Deyirlər, Suyum Bikə özü hərbi libasda şəxsən döyüşlərdə iştirak edirmiş.
Rus knyazları nəsli olan Yusupovlar sülaləsinin banisi şahzadə Yusupun doğum tarixi bəlli olmasa da 1554-cü ildə öldüyü məlumdur. Yusupun hər iki oğlunu İbray (İbrahim) mirzəni və İl mirzəni əmiləri İsmayıl (atalarının qatili) 1565-ci ildə Moskvaya göndərdi. Onlar İvan Qroznı sarayına yaxınlaşsalar da din inanclarına müxalif heç bir addım atmadılar. Bu tarixdən başlayaraq bu nəsil ta Romanovlar xanədanının süqutuna qədər Rusiyada iri hərbi və diplomatik xidmətlərdə bulunaraq saray əyanları mövqeyinə sahib olmuşdular.
Yusupovlar nazirlik və kollegiyalara rəhbərlik etmiş, Senat və Dövlət Duması üzvləri seçilmişlər. İl mirzə şahzadə Fyodr İvanoviçin (çar İvan Qroznının oğlu) əmri ilə Volqa boyunda Romanov (Romanov – Borisqlebsk) və Tutayev şəhərlərini və qəzasını (Yaroslav vilayəti) onlara udel torpaqları olaraq (tam ixtiyarlı) verilib adlarına bağlanan mülkiyyətə sahib oldu. Romanov – Borisqlebsk adı ilə tanınan bu şəhər sonradan tikilmiş kilsələrlə dolu olsa da məscidlərin xarabalıqları indi də durmaqdadır.
Mənbələrdən göründüyü kimi, Yusupun oğlanları rus dövlətinin idarəsində iştirak edirlər; 1580-ci ildə İl Mirzə Yusupov Boris Qodunovla bərabər Moskva dövləti ordusunu idarə edirdi. Ailə hələ də öz dinlərinə sədaqətlə qalmaqda idi. İl Mirzənin oğlu Söyüş mirzə də (Sevinc mirzə) (…?-1656) dinindən əl çəkmədi, Yusupovlardan birinci olaraq Söyüş mirzənin oğlu Əbdül mirzə 1670-ci ildə xristianlığı qəbul edib, Dmitri adını götürdü. Bunun özünün həm ağlamalı, həm də gülməli tarixi vardır. Belə ki, Yusup mirzənin nəticəsi Əbdül Söyüş mirzə oğlu çar Fyodr Alekseyeviçin (çar böyük qardaşı) vaxtında pəhriz günlərində qaz ətini yemiş, bu günlərdə qonağı olan patriarxı da yedirtmişdi. Bu ləzzətli qaz ətini balıq bilib yeyən ruhani ata həqiqəti bilib pərt olmuş, onların provaslavlığa sataşdıqlarını, nəhayət, bu dövlət adamlarının indiyədək niyə müsəlmançılıqda qaldığından qısqanaraq bunu çarın nəzərinə çatdırır. Hiddətlənən çar onların provaslavlığa hörmət etmədiklərini görüb var-dövlətini müsadirə etdirir. Üç gün, üç gecə Əbdül mirzə fikirləşir. Nəhayət, mal-mülk imandan şirin çıxır: o xaçlanmağı qərara alır. Lakin ulu babası Yusup mirzənin şərəfli adını heç nəylə əvəz etmək istəmir, özünə soyadı saxlayır. İndi artıq o belə adlanır: Dmitri Seyuşoviç Yusupov – Knyajevo (Lakin onun oğlu Qriqori Dmitriyeviç I Pyotrun yanında xidmət edərkən Pyotr onun familiyasının sadəcə Yusupov yazılmağına əmr verir).
Knyaz xaçlanma ərəfəsində yuxu görür: "sən ulularının dini inancına xəyanət etdin, etiqadını dəyişdin, sənin nəslin görsə-görsə bir oğul görəcək… Nəhayət, nəslin qız övladınla kəsiləcək". Bu röya ömrü boyu onun yadından çıxmadı. Ailədə bu qarğış nəsilbənəsil ötürülürdü.
Xatirəsi
Soyun məşhur nümayəndələri
Dmitri Seyuşoviç Yusupov özü kimi türk əsilli knyajna Tatyana Korkodinovaya evlənir. Moskvanm qubernatoru şöhrətli knyaz Yusupov Boris Qriqoryeviç onun nəvəsidir. Onun oğlu Nikolay Borisoviç Yusupov (1750–1831) Rusiyanın ən varlı əyanı idi. Rusiyada elə bir əyalət yox idi ki, orada onun mülkü olmasın. Puşkin onların paytaxtdakı və Moskva altındakı sarayında dəfələrlə olmuşdur. Onun Şərqsayağı saldırdığı qızılgül bağçası şairi necə riqqətə gətirmişdisə də bağçanı o sonra "Ruslan və Lüdmila" poemasının proloqunda vəsf etmişdir.
Qalereya
Mənbə
- Баскаков Н.А. Русские фамилии тюркского происхождения, Баку, Язычы, 1992.
- Minaxanım Təkləli, Türk əsilli ruslar, Bakı, Nurlar, 2010, II nəşr.
Xarici keçidlər
![image]()
Vikianbarda Yusupovlar ilə əlaqəli mediafayllar var.- http://www.yusupov.org/drevo.html
 | Soylarla əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. Etdiyiniz redaktələri mənbə və istinadlarla əsaslandırmağı unutmayın. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Yusupovlar Rusiya tarixinde taninmis soylardan biri YusupovlarTitul BoyarEcdadiMenseyi Nogay knyaziTebeeliyi Qazan xanligi Rusiya imperiyasi Vikianbarda elaqeli mediafayllarSoyun yaranmasi1549 cu ilde car Ivan Qrozni nufuzuna ve sozune berk guvendiyi Pyotr Turgenevi yazici I Turgenevin ulu babasi Astarxana noqay sahzadesi Yusup Musa oglunun yanina danisiga gonderdi ki desin car Kazan uzerine boyuk hucuma hazirlasir qoy Yusup Mirze Kazan xanina komek etmesin Yusup elcini agir sozlerle tehqir edib geri gondermisdi Noqaylar koceri turk xalqidir ve Noqay Ordasina feodal dovlet qurulusuna daxil idi Qizil Orda parcalandiqdan sonra Volqadan Irtisadek olan collerde meskun idiler Rus medeni ve ictimai muhitinde meshur olan varli ve nufuzlu knyaz Yusupovlar noqay esillidirler Sovet hakimiyyetinin ilk caglarinda 1918 Moskva ve Peterburqda varlilarin evlerinde malikanelerinde saraylarin heyetlerinde qazinti aparmaga girismisdiler Tapilan defineler derhal xarice satilmaga gonderilir acliq ceken Rusiyaya erzaq alinirdi Cunki qacanlar ozlerinden basqa bir sey aparmaq iqtidarinda deyildiler Tekce Yusupovun sarayi qazilanda 200 kqdan artiq das qas elde etdiler Qizili aparmaga ise yuk masini lazim oldu Bunlarin bezileri car sarayindaki qiymetli esyalarla bir sifaris verilmisdi Meselen car ailesinin pasxa yumurtalari ve s kimi Yusupovlarin yasadiqlari her yerde saraylar debdebesi hokm sururdu Knyaz Yusupovlarin Moskva altinda Arxangelskdeki sarayi esil senet abidesidir Indi muzey kimi fealiyyet gosteren evinden Napoleon Moskvaya dogru irelileyende knyaz qiymetli kolleksiyasini daha dogrusu qururunu Hesterxana kohne payaxta dede baba yurduna dasitdirir Volqa ve Irtis arasinda boyuk erazilerde yerlesen noqay ordasina sultan Termes hakimlik edirdi Sultan Termes Baba Tuklesin ucuncu oglu idi Bu serefli ailenin koku islamin ilk illerine gedib dayanirdi Bele ki Mehemmed peygember Eleyhis selamin qayinatasi Ebubekrin Baba Tuklesin 16 ci arxa donemi oldugu soylenilmekdedir Sultan Termesin oglu Yedigey tarixin parlaq sexsiyyetlerindendir O Emir Teymurun serkerdesi idi 1339 cu ilde de meshur Vorskla cayi uzerinde Yedigey Litva knyazi Vitovti meglub etdi Yedigeyin Rusa dovlet ve xalq menasinda tesevvure gelmez xidmeti bunlardir Sonra Yedigey Kirimin hakimi olmusdur Bu zamandan guclu Kirim ordasi ciceklenmeye baslayir Yedigeyin nevesi Musa Mirze idi Onun boyuk oglu Yusup gelecekde knyaz Yusupovlar neslinin esasini qoyacaqdi Yusup mirzenin 4 qizi var idi onlar 4 padsaha ere getmisdi Kazan Kirim Hesterxan ve Sibir xanlarina Sibir xani cesaretli ve sucaetli da Xan Bikesi Yusupun qizi idi Kazanin sultani sonuncu hakimi Suyum Bike 1520 ci ilde dogulmusdu 12 yasi olanda Kazan xan Yenalaya ere verilir Yenalay doyusde olduruldukde Kazandan uzaqlasdirilmis Sefa Gerayi taxt taca devet edirler Suyum Bike onunla evlenir Onlarin yegane oglu Otemis Geray bu nigahdan dogulur Ġvan Qrozninin Kazana hucumlari guclenir Sefa Geray doyuslerde helak olur Otemis Geray xan secilse de Suyum Bike azyasli oglunun yerine hakimlik etmelidir Indi Kazanin mudafiesine Xan Bike ozu basciliq edir O mudafieni ele aparir ki moskvalilar seherin hucumla alinmasini qeyri mumkun sanirlar Serkerde knyaz Kurbski qala divarlari altindan lagim atmagi teklif edir Bu fikir teqdir olunur Qosun yixilan divarlarin ustunden sehere daxil olur Deyirler Suyum Bike ozu herbi libasda sexsen doyuslerde istirak edirmis Rus knyazlari nesli olan Yusupovlar sulalesinin banisi sahzade Yusupun dogum tarixi belli olmasa da 1554 cu ilde olduyu melumdur Yusupun her iki oglunu Ibray Ibrahim mirzeni ve Il mirzeni emileri Ismayil atalarinin qatili 1565 ci ilde Moskvaya gonderdi Onlar Ivan Qrozni sarayina yaxinlassalar da din inanclarina muxalif hec bir addim atmadilar Bu tarixden baslayaraq bu nesil ta Romanovlar xanedaninin suqutuna qeder Rusiyada iri herbi ve diplomatik xidmetlerde bulunaraq saray eyanlari movqeyine sahib olmusdular Yusupovlar nazirlik ve kollegiyalara rehberlik etmis Senat ve Dovlet Dumasi uzvleri secilmisler Il mirze sahzade Fyodr Ivanovicin car Ivan Qrozninin oglu emri ile Volqa boyunda Romanov Romanov Borisqlebsk ve Tutayev seherlerini ve qezasini Yaroslav vilayeti onlara udel torpaqlari olaraq tam ixtiyarli verilib adlarina baglanan mulkiyyete sahib oldu Romanov Borisqlebsk adi ile taninan bu seher sonradan tikilmis kilselerle dolu olsa da mescidlerin xarabaliqlari indi de durmaqdadir Menbelerden gorunduyu kimi Yusupun oglanlari rus dovletinin idaresinde istirak edirler 1580 ci ilde Il Mirze Yusupov Boris Qodunovla beraber Moskva dovleti ordusunu idare edirdi Aile hele de oz dinlerine sedaqetle qalmaqda idi Il Mirzenin oglu Soyus mirze de Sevinc mirze 1656 dininden el cekmedi Yusupovlardan birinci olaraq Soyus mirzenin oglu Ebdul mirze 1670 ci ilde xristianligi qebul edib Dmitri adini goturdu Bunun ozunun hem aglamali hem de gulmeli tarixi vardir Bele ki Yusup mirzenin neticesi Ebdul Soyus mirze oglu car Fyodr Alekseyevicin car boyuk qardasi vaxtinda pehriz gunlerinde qaz etini yemis bu gunlerde qonagi olan patriarxi da yedirtmisdi Bu lezzetli qaz etini baliq bilib yeyen ruhani ata heqiqeti bilib pert olmus onlarin provaslavliga satasdiqlarini nehayet bu dovlet adamlarinin indiyedek niye muselmanciliqda qaldigindan qisqanaraq bunu carin nezerine catdirir Hiddetlenen car onlarin provaslavliga hormet etmediklerini gorub var dovletini musadire etdirir Uc gun uc gece Ebdul mirze fikirlesir Nehayet mal mulk imandan sirin cixir o xaclanmagi qerara alir Lakin ulu babasi Yusup mirzenin serefli adini hec neyle evez etmek istemir ozune soyadi saxlayir Indi artiq o bele adlanir Dmitri Seyusovic Yusupov Knyajevo Lakin onun oglu Qriqori Dmitriyevic I Pyotrun yaninda xidmet ederken Pyotr onun familiyasinin sadece Yusupov yazilmagina emr verir Knyaz xaclanma erefesinde yuxu gorur sen ulularinin dini inancina xeyanet etdin etiqadini deyisdin senin neslin gorse gorse bir ogul gorecek Nehayet neslin qiz ovladinla kesilecek Bu roya omru boyu onun yadindan cixmadi Ailede bu qargis nesilbenesil oturulurdu XatiresiSoyun meshur numayendeleriRasputin Yusupovlarla Dmitri Seyusovic Yusupov ozu kimi turk esilli knyajna Tatyana Korkodinovaya evlenir Moskvanm qubernatoru sohretli knyaz Yusupov Boris Qriqoryevic onun nevesidir Onun oglu Nikolay Borisovic Yusupov 1750 1831 Rusiyanin en varli eyani idi Rusiyada ele bir eyalet yox idi ki orada onun mulku olmasin Puskin onlarin paytaxtdaki ve Moskva altindaki sarayinda defelerle olmusdur Onun Serqsayagi saldirdigi qizilgul bagcasi sairi nece riqqete getirmisdise de bagcani o sonra Ruslan ve Ludmila poemasinin proloqunda vesf etmisdir QalereyaMenbeBaskakov N A Russkie familii tyurkskogo proishozhdeniya Baku Yazychy 1992 Minaxanim Tekleli Turk esilli ruslar Baki Nurlar 2010 II nesr Xarici kecidlerVikianbarda Yusupovlar ile elaqeli mediafayllar var http www yusupov org drevo html Soylarla elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin Etdiyiniz redakteleri menbe ve istinadlarla esaslandirmagi unutmayin