Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Atabəy parkı hadisəsi (farsca:واقعه باغ اتابک)— əsasən Cənubi Azərbaycandan olan 300 üsyançının ölümünə səbəb olan münaqişə nəzərdə tutulur. 8 avqust 1910-cu ildə baş vermişdir.
| Atabəy parkı hadisəsi | |||
|---|---|---|---|
| İranda etnik və siyasi münaqişə | |||
 Atabəy sarayı | |||
| Tarix | 8 avqust 1910 | ||
| Yeri | Atabəy parkı, Tehran | ||
| Səbəbi | İran mərkəzi hökumətinin Səttar xan və yoldaşlarını silahsızlandırma istəyi | ||
| Nəticəsi | Səttar xan və yoldaşları məğlub edildilər | ||
| Münaqişə tərəfləri | |||
| |||
| Komandan(lar) | |||
| |||
| Tərəflərin qüvvəsi | |||
| |||
| İtkilər | |||
| |||
Məşrutə inqilabında oynadığı rol
Səttar xan Bakıdakı cənubi azərbaycanlıların yaratdığı İctimaiyyun-Amiyyun və ya Sosial Demokrat Partiyası ilə yaxın əlaqələri var idi. Onun məşhurlaşmasının səbəbi Təbrizin Əmirxiz məhəlləsində məşrutə tərəfdarı şəxslərə rəhbərlik edərək üsyan başlatması olmuşdur. 1907-ci ildən etibarən o, üsyançıların rəhbərinə çevrilmişdir. Qacar şahı Məhəmmədəli şah Qacar Məclisi bombardman etdikdən sonra minlərlə ordu ilə məclisin qapadılmasına etiraz edən Təbrizə hücum etdi. Buna cavab olaraq, 1908-ci ilin iyununda Səttar xannı rəhbərliyi altlnda Ali Hərbi Şura yaradıldı. Səttar xan bu şuranın rəhbəri, Bağır xan onun köməkçisi təyin edildi. Əli Müsyö, Hacı Əli və Seyid Haşim bu şuranın üzvü olan digər məşhur şəxslər idilər.
1909-cu ilin aprelində Təbriz üsyançıları royalistləri şəhərdən qovmaq üçün öz qüvvələrinin xeyli hissəsini qurban verdilər. Lakin istəklərinə nail ola bildilər. Səttar xan və Bağır xanın bu döyüşlər zamanı etdiklərini nəzərə alaraq xalq onlara Sərdar-e Milli (Milli General) və Salar-e Milli (Milli Lider) ləqəbləri verdi. Bu, daha sonra Milli Məclisin əmri ilə də təstiqləndi.
Üsyançıların Təbrizdəki qələbəsi bütün imperiya boyunca digər məşrutə tərəfdarlarına təsir etdi. Səttar xanın adına Tehranda, Rəştdə, Qəzvində, İsfahanda və digər şəhərlərdə komitələr yaradıldı. Səttar xanın sürətlə yayılan adı Bəxtiyari tayfa liderlərini də məşrutə tərəfdarları tərəfinə keçməyə məcbur etdi.
Təbrizə hücum edən şah qoşunları məğlub edildikdən və şəhərə rus qoşunu girdikdən sonra Səttar xan və Bağır xan Osmanlı səfirliyində sığınacaq tapdılar. Lakin şah taxtdan endirildikdən sonra Səttar xan və Bağır xan Osmanlı konsulluğundan çıxdılar və Məclis tərəfindən Səttar xan Ərdəbil hakimi təyin edildi. İki ay Ərdəbil hakimi olduqdan sonra Səttar xan vəzifədən istefa verərək Təbrizə geri döndü. Təbrizin yeni təyin edilmiş hakimi Müxbir əl-Səltənə və rus konsulu onun şəhərdə olmasını istəmirdilər. Onların istəyi də Səttar xanla Bağır xanın Təbrizdən Tehrana göndərilməsində mühüm rol oynadı.
Hadisədən əvvəl
Səttar xanın rəhbərlik etdiyi inqilabçıların Təbrizdə qələbə qazanması Məhəmmədəli şah Qacar və Böyük Britaniya ilə Rusiya imperiyasının narahatlığına səbəb olmuşdu. Səttar xan və Bağır xanı rahatlıqlə ortadan qaldıra bilmək üçün onları Təbrizdən, yəni əsas dayaqlarının olduğu yerdən çıxarmaq lazım idi. 16 mart 1910-cu il tarixli və Böyük Britaniya Xarici İşlər Naziri tərəfindən İrandakı səfir Corc Börliyə göndərilmiş məktubda Səttar və Bağır xanları təcili olaraq Təbrizdən çıxarılmasına nail olmaq əmr edilirdi. Bundan sonra Milli Məclis onlardan Tehrana gəlməyi istədi və onlar da qəbul etdilər. Təbrizdən 300 nəfərlik yoldaşları ilə Tehrana yollnan Səttar xan Bağır xan 3 aprel 1910-cu ildə şəhərə çatdılar və şəhər əhalisi tərəfindən qurtarıcı, qəhrəman kimi qarşılandılar. Bu iki məşrutə qəhrəmanı bütün yol boyu beləcə qəhrəmanlar kimi qarşılanmışdılar - Təbrizdən böyük xalq coşqusu ilə və musiqilərlə yola salınmış, Qəzvində onları məclisin üzvləri qarşılamış, minlərlə insan Tehrandan da kənara çıxaraq Mehrabad yaxınlığında onları gözləmişdi.
Üsyançılar Təbrizə dönməsi gözlənilən Səttar xan və Bağır xanla vidalaşmaq üçün Tehranda yerləşən na toplaşmışdılar. Hökumətin məqsədi Səttar xan və Bağır xanın gəlişini qeyd etmək bəhanəsi ilə Azərbaycana nəzarət etmək və Təbrizdəki mücahidləri tərksilah etmək idi. Səttar xan yoldaşlarının qalması üçün Atabəy bağı (hal-hazırda Rusiya səfirliyinin binasıdır) ayrıldı, Bağır xan və yoldaşları üçün isə Eşrat Abadın verilməsi nəzərdə tutulmuşdu.
Paytaxtın özündə hər iki şəxs Gülüstan sarayında şah və hökumət üzvləri tərəfindən rəsmi qarşılandı. Bir neçə gün yeni hökumətin fəxri qonaqları oldular. Bundan bir neçə gün sonra Səttar xan və Bağır xanı məşrutə inqilabı zamanı formalaşan fraksiyalar öz tərəflərinə çəkməyə çalışdılar. Həmçinin Tehranın qarışıq siyasi mühitini də yetəri qədər bilməyən və bunun siyasi olaraq öhdəsindən gələ bilməyən Səttar və Bağır xanlar çətin vəziyyətə düşdülər. Bu zaman paytaxtda vəziyyət getdikcə daha da pisləşirdi.
Bəzi şəxslər bu pisləşmənin səbəbi kimi ətrafda qeyri-qanuni xeyli silahlı şəxsin olduğu ilə əsaslandırmaqda idilər. parlament azərbaycanlı mücahidləri, mülki döyüşçüləri, Səttar xanın özünü tərkisilah etmək barədə qərar qəbul etdi. Bu qərara bəhanə olaraq və Mirzə Əli Məhəmməd xan Tərbiyətin sui-qəsdləri göstərilirdi. Plana qarşı çıxan başqa bir mücahid hökumətdən qorxaraq Səttar xana və onun yoldaşlarına qoşuldu. O dövrki müharibə və daxili işlər naziri Əliqulu xan Bəxtiyari Səttar xana məktub göndərmişdi:
Məclisdə içdiyiniz anda sadiq olun və tərksilahın ağır nəticələrindən qaçın.
İlk öncə danışıqlar aparıldı. Parlamentin qərarından narazı olan mücahidlərin hamısı Atabəy parkında yaşayan Səttar xanın ətrafına toplaşmışdı. Gəlinən ilkin razılaşmaya görə, silahlarını təhvil verəcək olan mücahidlər bunun müqabilində yüksək məbləğdə pul əldə edəcəkdilər. Eyni zamanda, Səttar xan və Bağır xanın tabeliyindəki dəstələr hökumət ordusuna inteqrasiya ediləcəkdi. Lakin bu razılaşma uzun sürmədi, bir sıra iranlının və xarici diplomatik orqan üzvlərinin vasitəçilik etmə cəhdlərinə baxmayaraq, 8 avqust 1910-cu ildə toqquşma meydana çıxdı. Son təslim olma təklifini Səttar xan və tərəfdarları qəbul etmədilər.
Hadisə
Hökumət tərəfindən məşrutə inqilabının qəhrəmanlarından biri olan, eyni zamanda da erməni sol-millətçi təşkilatı Daşnaksütyunun üzvü olmuş, Osmanlıya qarşı üsyanlarda iştirak etmiş Yeprem xanı 300 nəfərlik dəstənin komandanı təyin etdi.Yeprem xan, həmçinin əvvəllər Səttar xanın Təbrizdəki köməkçisi olmuşdu. Hökumət dəstəsi Atabək parkını mühasirəyə alaraq Səttar xana bir neçə dəfə xəbər göndərdi. Təslim olma təklifləri rədd edildikdən sonra onlar toplardan və 60 pulemyotdan istifadə edərək 4 saat içərisində 300 üsyançını qətlə yetirdilər. Səttar xan damın üstünə çıxaraq xilas olmağa çalışdı, lakin Thiri sarayının koridorunda ayağından bıçaqlandı və yerindən tərpənə bilmədi. Bundan qısa müddət sonra hökumət adamları onu ələ keçirdilər və Nəcəfqulu xan Bəxtiyarinin (Samsam Səltənə) evinə gətirdilər. Burada o və yoldaşları məcburi olaraq silahsızlandırıldı.
Nəticə
Səttar xana hadisənin olduğu gündən etibarən Təbrizə getmək qadağan edildi və o, Tehranda qalmağa məcbur edildi. Səttar xan 1914-cü ilin 16 noyabrında, 48 yaşında ikən hadisə zamanı aldığı yara nəticəsində vəfat etdi. O, Tehran yaxınlığındakı Rey şəhərindəki Şah Əbdüləzim türbəsində dəfn edilmişdir. Ölümündən sonra ona çoxlu dastanlar, şeirlər həsr edilmişdir.
Həmçinin bax
İstinadlar
- Shaffer, 2003. səh. 41
- Pistor-Hatam, 2009
- Khazeni, 2009. səh. 172
- Abrahamian, 1982. səh. 107
- Iran Chamber Society. "Sattar Khan". www.iranchamber.com. 2011. 2023-12-04 tarixində . İstifadə tarixi: 4 dekabr 2023.
- "مرگ ستارخان قره داغی، سردار مشروطه (Məşrutə sərdarı Səttar xan Qaradağinin ölümü)". donya-e-eqtesad.com. 2019. 2023-12-04 tarixində . İstifadə tarixi: 4 dekabr 2023.
- خبرگزاری فارس (Fars Xəbər Agentliyi). "روایتی از واقعه پارک اتابک (Atabək parkı hadisəsindən süjet)". www.farsnews.com. İstifadə tarixi: 4 dekabr 2023.[ölü keçid]
- پایگاه خبری. "نگاهی به زندگی و مرگ ستارخان سردار ملی (Səttar Xan Sərdar Mellinin həyat və ölümünə bir baxış)". www.bistonoh.ir. 2 yanvar 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 dekabr 2023.
- Arkun, 1995
- Arkun, 1994
- "چگونگی مرگ ستارخان سردار ملی (Səttar xanın ölümün necə oldu?)". kaffeketab.ir. 31 oktyabr 2015. 2023-05-27 tarixində . İstifadə tarixi: 4 dekabr 2023.
- "جنگ جهانی، مرگ غریبانه ستارخان (Dünya müharibəsi, Səttar xanın qəribə ölümü)". vista.ir. 2019. 2023-12-04 tarixində . İstifadə tarixi: 4 dekabr 2023.
Mənbə
- ARAM ARKUN. DAŠNAK. Encyclopædia Iranica. 1994.
- ARAM ARKUN. EPʿREM KHAN. Encyclopædia Iranica. 1995.
- Brenda Shaffer. Borders and Brethren: Iran and the Challenge of Azerbaijani Identity. MIT Press. 2003.
- Arash Khazeni. Tribes & empire on the margins of nineteenth-century Iran. University of Washington Press. 2009.
- Ervand Abrahamian. Iran Between Two Revolutions. Princeton University Press. 1982. ISBN .
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Atabey parki hadisesi farsca واقعه باغ اتابک esasen Cenubi Azerbaycandan olan 300 usyancinin olumune sebeb olan munaqise nezerde tutulur 8 avqust 1910 cu ilde bas vermisdir Atabey parki hadisesiIranda etnik ve siyasi munaqiseAtabey sarayiTarix 8 avqust 1910Yeri Atabey parki TehranSebebi Iran merkezi hokumetinin Settar xan ve yoldaslarini silahsizlandirma isteyiNeticesi Settar xan ve yoldaslari meglub edildilerMunaqise terefleriTehrandaki merkezi hokumet Azerbaycan usyancilariKomandan lar Yeprem xan Settar xanTereflerin quvvesi1500 ermeni ve bextiyarilerden ibaret 1000 Settar xanin rehberliyinde birlesmis silahlarin musadiresi qerarina etiraz eden mucahidler ItkilerBelli deyil 300Mesrute inqilabinda oynadigi rolSettar xan Bakidaki cenubi azerbaycanlilarin yaratdigi Ictimaiyyun Amiyyun ve ya Sosial Demokrat Partiyasi ile yaxin elaqeleri var idi Onun meshurlasmasinin sebebi Tebrizin Emirxiz mehellesinde mesrute terefdari sexslere rehberlik ederek usyan baslatmasi olmusdur 1907 ci ilden etibaren o usyancilarin rehberine cevrilmisdir Qacar sahi Mehemmedeli sah Qacar Meclisi bombardman etdikden sonra minlerle ordu ile meclisin qapadilmasina etiraz eden Tebrize hucum etdi Buna cavab olaraq 1908 ci ilin iyununda Settar xanni rehberliyi altlnda Ali Herbi Sura yaradildi Settar xan bu suranin rehberi Bagir xan onun komekcisi teyin edildi Eli Musyo Haci Eli ve Seyid Hasim bu suranin uzvu olan diger meshur sexsler idiler 1909 cu ilin aprelinde Tebriz usyancilari royalistleri seherden qovmaq ucun oz quvvelerinin xeyli hissesini qurban verdiler Lakin isteklerine nail ola bildiler Settar xan ve Bagir xanin bu doyusler zamani etdiklerini nezere alaraq xalq onlara Serdar e Milli Milli General ve Salar e Milli Milli Lider leqebleri verdi Bu daha sonra Milli Meclisin emri ile de testiqlendi Usyancilarin Tebrizdeki qelebesi butun imperiya boyunca diger mesrute terefdarlarina tesir etdi Settar xanin adina Tehranda Restde Qezvinde Isfahanda ve diger seherlerde komiteler yaradildi Settar xanin suretle yayilan adi Bextiyari tayfa liderlerini de mesrute terefdarlari terefine kecmeye mecbur etdi Tebrize hucum eden sah qosunlari meglub edildikden ve sehere rus qosunu girdikden sonra Settar xan ve Bagir xan Osmanli sefirliyinde siginacaq tapdilar Lakin sah taxtdan endirildikden sonra Settar xan ve Bagir xan Osmanli konsullugundan cixdilar ve Meclis terefinden Settar xan Erdebil hakimi teyin edildi Iki ay Erdebil hakimi olduqdan sonra Settar xan vezifeden istefa vererek Tebrize geri dondu Tebrizin yeni teyin edilmis hakimi Muxbir el Seltene ve rus konsulu onun seherde olmasini istemirdiler Onlarin isteyi de Settar xanla Bagir xanin Tebrizden Tehrana gonderilmesinde muhum rol oynadi Settar xan ve Bagir xanHadiseden evvelSettar xanin rehberlik etdiyi inqilabcilarin Tebrizde qelebe qazanmasi Mehemmedeli sah Qacar ve Boyuk Britaniya ile Rusiya imperiyasinin narahatligina sebeb olmusdu Settar xan ve Bagir xani rahatliqle ortadan qaldira bilmek ucun onlari Tebrizden yeni esas dayaqlarinin oldugu yerden cixarmaq lazim idi 16 mart 1910 cu il tarixli ve Boyuk Britaniya Xarici Isler Naziri terefinden Irandaki sefir Corc Borliye gonderilmis mektubda Settar ve Bagir xanlari tecili olaraq Tebrizden cixarilmasina nail olmaq emr edilirdi Bundan sonra Milli Meclis onlardan Tehrana gelmeyi istedi ve onlar da qebul etdiler Tebrizden 300 neferlik yoldaslari ile Tehrana yollnan Settar xan Bagir xan 3 aprel 1910 cu ilde sehere catdilar ve seher ehalisi terefinden qurtarici qehreman kimi qarsilandilar Bu iki mesrute qehremani butun yol boyu belece qehremanlar kimi qarsilanmisdilar Tebrizden boyuk xalq cosqusu ile ve musiqilerle yola salinmis Qezvinde onlari meclisin uzvleri qarsilamis minlerle insan Tehrandan da kenara cixaraq Mehrabad yaxinliginda onlari gozlemisdi Usyancilar Tebrize donmesi gozlenilen Settar xan ve Bagir xanla vidalasmaq ucun Tehranda yerlesen na toplasmisdilar Hokumetin meqsedi Settar xan ve Bagir xanin gelisini qeyd etmek behanesi ile Azerbaycana nezaret etmek ve Tebrizdeki mucahidleri terksilah etmek idi Settar xan yoldaslarinin qalmasi ucun Atabey bagi hal hazirda Rusiya sefirliyinin binasidir ayrildi Bagir xan ve yoldaslari ucun ise Esrat Abadin verilmesi nezerde tutulmusdu Paytaxtin ozunde her iki sexs Gulustan sarayinda sah ve hokumet uzvleri terefinden resmi qarsilandi Bir nece gun yeni hokumetin fexri qonaqlari oldular Bundan bir nece gun sonra Settar xan ve Bagir xani mesrute inqilabi zamani formalasan fraksiyalar oz tereflerine cekmeye calisdilar Hemcinin Tehranin qarisiq siyasi muhitini de yeteri qeder bilmeyen ve bunun siyasi olaraq ohdesinden gele bilmeyen Settar ve Bagir xanlar cetin veziyyete dusduler Bu zaman paytaxtda veziyyet getdikce daha da pislesirdi Bezi sexsler bu pislesmenin sebebi kimi etrafda qeyri qanuni xeyli silahli sexsin oldugu ile esaslandirmaqda idiler parlament azerbaycanli mucahidleri mulki doyusculeri Settar xanin ozunu terkisilah etmek barede qerar qebul etdi Bu qerara behane olaraq ve Mirze Eli Mehemmed xan Terbiyetin sui qesdleri gosterilirdi Plana qarsi cixan basqa bir mucahid hokumetden qorxaraq Settar xana ve onun yoldaslarina qosuldu O dovrki muharibe ve daxili isler naziri Eliqulu xan Bextiyari Settar xana mektub gondermisdi Meclisde icdiyiniz anda sadiq olun ve terksilahin agir neticelerinden qacin Ilk once danisiqlar aparildi Parlamentin qerarindan narazi olan mucahidlerin hamisi Atabey parkinda yasayan Settar xanin etrafina toplasmisdi Gelinen ilkin razilasmaya gore silahlarini tehvil verecek olan mucahidler bunun muqabilinde yuksek meblegde pul elde edecekdiler Eyni zamanda Settar xan ve Bagir xanin tabeliyindeki desteler hokumet ordusuna inteqrasiya edilecekdi Lakin bu razilasma uzun surmedi bir sira iranlinin ve xarici diplomatik orqan uzvlerinin vasitecilik etme cehdlerine baxmayaraq 8 avqust 1910 cu ilde toqqusma meydana cixdi Son teslim olma teklifini Settar xan ve terefdarlari qebul etmediler Settar xan tufengi ileHadiseHokumet terefinden mesrute inqilabinin qehremanlarindan biri olan eyni zamanda da ermeni sol milletci teskilati Dasnaksutyunun uzvu olmus Osmanliya qarsi usyanlarda istirak etmis Yeprem xani 300 neferlik destenin komandani teyin etdi Yeprem xan hemcinin evveller Settar xanin Tebrizdeki komekcisi olmusdu Hokumet destesi Atabek parkini muhasireye alaraq Settar xana bir nece defe xeber gonderdi Teslim olma teklifleri redd edildikden sonra onlar toplardan ve 60 pulemyotdan istifade ederek 4 saat icerisinde 300 usyancini qetle yetirdiler Settar xan damin ustune cixaraq xilas olmaga calisdi lakin Thiri sarayinin koridorunda ayagindan bicaqlandi ve yerinden terpene bilmedi Bundan qisa muddet sonra hokumet adamlari onu ele kecirdiler ve Necefqulu xan Bextiyarinin Samsam Seltene evine getirdiler Burada o ve yoldaslari mecburi olaraq silahsizlandirildi NeticeSettar xana hadisenin oldugu gunden etibaren Tebrize getmek qadagan edildi ve o Tehranda qalmaga mecbur edildi Settar xan 1914 cu ilin 16 noyabrinda 48 yasinda iken hadise zamani aldigi yara neticesinde vefat etdi O Tehran yaxinligindaki Rey seherindeki Sah Ebdulezim turbesinde defn edilmisdir Olumunden sonra ona coxlu dastanlar seirler hesr edilmisdir Hemcinin baxSettarxan Mesrute inqilabiIstinadlarShaffer 2003 seh 41 Pistor Hatam 2009 Khazeni 2009 seh 172 Abrahamian 1982 seh 107 Iran Chamber Society Sattar Khan www iranchamber com 2011 2023 12 04 tarixinde Istifade tarixi 4 dekabr 2023 مرگ ستارخان قره داغی سردار مشروطه Mesrute serdari Settar xan Qaradaginin olumu donya e eqtesad com 2019 2023 12 04 tarixinde Istifade tarixi 4 dekabr 2023 خبرگزاری فارس Fars Xeber Agentliyi روایتی از واقعه پارک اتابک Atabek parki hadisesinden sujet www farsnews com Istifade tarixi 4 dekabr 2023 olu kecid پایگاه خبری نگاهی به زندگی و مرگ ستارخان سردار ملی Settar Xan Serdar Mellinin heyat ve olumune bir baxis www bistonoh ir 2 yanvar 2022 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 4 dekabr 2023 Arkun 1995 Arkun 1994 چگونگی مرگ ستارخان سردار ملی Settar xanin olumun nece oldu kaffeketab ir 31 oktyabr 2015 2023 05 27 tarixinde Istifade tarixi 4 dekabr 2023 جنگ جهانی مرگ غریبانه ستارخان Dunya muharibesi Settar xanin qeribe olumu vista ir 2019 2023 12 04 tarixinde Istifade tarixi 4 dekabr 2023 MenbeARAM ARKUN DASNAK Encyclopaedia Iranica 1994 ARAM ARKUN EPʿREM KHAN Encyclopaedia Iranica 1995 Brenda Shaffer Borders and Brethren Iran and the Challenge of Azerbaijani Identity MIT Press 2003 Arash Khazeni Tribes amp empire on the margins of nineteenth century Iran University of Washington Press 2009 Ervand Abrahamian Iran Between Two Revolutions Princeton University Press 1982 ISBN 0 691 10134 5