Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Yeprem xan Davityan (1868, Barsum, Yelizavetpol qəzası – 6 may 1912, Kirmanşah ostanı) — inqilabçı, daşnak
| Yeprem xan | |
|---|---|
| Yefrem Davitoviç Davtyan | |
 | |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | Barsum, Yelizavetpol qəzası |
| Vəfat tarixi | |
| Vəfat yeri | Tehran, İran |
| Vəfat səbəbi | döyüşdə ölüm |
| Dəfn yeri | |
| Fəaliyyəti | fədai |
| Partiyası |
|
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Yefrem Davityans (1868-1912) əslən Azərbaycan ermənisi idi. Yelizavetpol quberniyasının Barsum kəndində doğulmuşdu. Gənc yaşlarında Tiflisə köçmüş, daha sonra Osmanlı türklərinə qarşı vuruşan erməni silahlılarına qoşulmuşdu. Sultan hökumətinin tələbi ilə Tiflisdə həbs olunmuşdu. Sibirə, bəzi məlumatlara görə, Saxalinə sürgün edilən Yefrem Davidyan cəza yerindən qaçaraq Təbrizdə və Gilanda daşnak hərəkatının özəklərini yaratmaq üçün partiyanın qərarı ilə 1896-cı ildə İrana gəlmişdi.
Daha sonra Rəştə köçərək, əsasən Qafqazdan mühacirət edən erməni və gürcülərdən ibarət silahlı dəstə yaratmışdı. Məşrutə inqilabı başlanan zaman Təbrizə gəlib Səttar xana qoşulmuş, tezliklə onun etimadını qazanmışdı. Məşrutəçilər sırasında Məhəmmədəli şahın qoşunlarına qarşı hərbi əməliyyatlarda iştirak etmişdi. Rəştdə və İranın bir sıra yerlərində Səttarxan tərəfdarlarını öz sıralarında birləşdirən "Səttar komitəsi" adlı qurumun yaradılmasında fəallıq göstərmişdi.
Lakin Yefrem mövqelərini möhkəmləndirərək Tehranın polis rəisi olandan sonra Səttar xanın əleyhdarlarından birinə çevrilmişdi. 1909-cu ildə Səttar xan və Bağır xanın başçılığı ilə Tehrandakı Təbriz mücahidləri hakimiyyəti xalqın zərərinə çıxarılacaq qərarlardan çəkindirmək üçün silahlarını təhvil verməkdən boyun qaçıranda İkinci İran məclisi onların tərksilah olunmasını Yefrem xana həvalə etmişdi. Üç min nəfərlik hökumət qoşunu ilə Səttar xanın düşərgə saldığı Atabəy parkını mühasirəyə alan Yefrem İran əhalisinin "Sərdari-milli" adlandırdığı milli hərəkat başçısından təslim olmağı tələb etmişdi.
Rədd cavabı aldıqdan sonra bir neçə top və onlarla pulemyotdan Atabəy parkını atəşə tutmaq əmrini vermişdi. İran mənbələrinin məlumatına görə, dörd saat davam edən atışma nəticəsində mücahidlərdən 300 nəfər həlak olmuş, Səttar xan özü isə ayağından ağır yara almışdı. "Sərdari-milli" və tərəfdarları vəziyyətin çıxılmazlığını gördükdən sonra silahı yerə qoymaq qərarına gəlmişdilər. Həyatının sonrakı illərini ev dustağı kimi yaşayan Səttar xan aldığı həmin yaradan vəfat etmişdi. Beləliklə, Yefrem sonralar soydaşları tərəfindən Şimali Azərbaycanda da uğurla həyata keçirilən azərbaycanlılara qarşı soyqırım siyasətinin öncüllərindən biri olmuşdu. Məhz Yefremin türk düşmənçiliyini nəzərdə tutan Sabir onu özlərinə "xan" yapan iranlıların korafəhmliyindən və nadanlığından ürək ağrısı ilə söz açmışdı.
İstər farslar, istərsə də ermənilər indinin özündə də xaos və anarxiya dövrünün "xadimlərindən" olan Yefremi milli qəhrəman sayırlar. Erməni şairi hələ "xalqlar dostluğunun" rəsmi siyasi doktrina sayıldığı sovet dövründə İranda yaranmış dərəbəylik və hakimiyyətsizlikdən istifadə edərək üzvü olduğu Daşnak partiyasının məkrli niyyətlərini həyata keçirmək istəyən soydaşına mədhiyyə yağdıraraq yazırdı: "Şah Abbasların və Ağa Məhəmməd xanların atlarının dırnaqları altında Ermənistan xarabazarlığa dönmüşdü. Yefrem və onun cəsur döyüşçüləri isə Şah Abbasların məzar torpaqlarını öz atlarının nalları altında kül kimi havaya sovuraraq, sülhün, qardaşlığın və bərabərliyin bərpasına səy göstərmişdilər".
S.T.Stepanyanın 2005-ci ildə Sankt-Peterburqda nəşr olunan "Artsax-Qarabağ ensiklopediyası" kitabında isə Yefrem Davtyan Qarabağ ermənilərinin milli qəhrəmanları siyahısına daxil edilmişdir.
Mənbə
- Ənvər Çingizoğlu, Məşrutə ensiklopediyası, Bakı, 2011. 624 səh.
İstinadlar
- http://www.iranicaonline.org/articles/dasnak.
- Erməni Sovet Ensiklopediyası (erm.). / red. Վ. Համբարձումյան, Կ. Խուդավերդյան Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1974.
- "Aram Arkun. "Eprem Khan", Encyclopedia Iranica, Online Edition". 2019-04-27 tarixində . İstifadə tarixi: 2014-02-10.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Yeprem xan Davityan 1868 Barsum Yelizavetpol qezasi 6 may 1912 Kirmansah ostani inqilabci dasnakYeprem xanYefrem Davitovic DavtyanDogum tarixi 1868Dogum yeri Barsum Yelizavetpol qezasiVefat tarixi 1912Vefat yeri Tehran IranVefat sebebi doyusde olumDefn yeri TehranFealiyyeti fedaiPartiyasi Dasnaksutyun 1896 Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiYefrem Davityans 1868 1912 eslen Azerbaycan ermenisi idi Yelizavetpol quberniyasinin Barsum kendinde dogulmusdu Genc yaslarinda Tiflise kocmus daha sonra Osmanli turklerine qarsi vurusan ermeni silahlilarina qosulmusdu Sultan hokumetinin telebi ile Tiflisde hebs olunmusdu Sibire bezi melumatlara gore Saxaline surgun edilen Yefrem Davidyan ceza yerinden qacaraq Tebrizde ve Gilanda dasnak herekatinin ozeklerini yaratmaq ucun partiyanin qerari ile 1896 ci ilde Irana gelmisdi Daha sonra Reste kocerek esasen Qafqazdan muhaciret eden ermeni ve gurculerden ibaret silahli deste yaratmisdi Mesrute inqilabi baslanan zaman Tebrize gelib Settar xana qosulmus tezlikle onun etimadini qazanmisdi Mesruteciler sirasinda Mehemmedeli sahin qosunlarina qarsi herbi emeliyyatlarda istirak etmisdi Restde ve Iranin bir sira yerlerinde Settarxan terefdarlarini oz siralarinda birlesdiren Settar komitesi adli qurumun yaradilmasinda fealliq gostermisdi Lakin Yefrem movqelerini mohkemlendirerek Tehranin polis reisi olandan sonra Settar xanin eleyhdarlarindan birine cevrilmisdi 1909 cu ilde Settar xan ve Bagir xanin basciligi ile Tehrandaki Tebriz mucahidleri hakimiyyeti xalqin zererine cixarilacaq qerarlardan cekindirmek ucun silahlarini tehvil vermekden boyun qaciranda Ikinci Iran meclisi onlarin terksilah olunmasini Yefrem xana hevale etmisdi Uc min neferlik hokumet qosunu ile Settar xanin duserge saldigi Atabey parkini muhasireye alan Yefrem Iran ehalisinin Serdari milli adlandirdigi milli herekat bascisindan teslim olmagi teleb etmisdi Redd cavabi aldiqdan sonra bir nece top ve onlarla pulemyotdan Atabey parkini atese tutmaq emrini vermisdi Iran menbelerinin melumatina gore dord saat davam eden atisma neticesinde mucahidlerden 300 nefer helak olmus Settar xan ozu ise ayagindan agir yara almisdi Serdari milli ve terefdarlari veziyyetin cixilmazligini gordukden sonra silahi yere qoymaq qerarina gelmisdiler Heyatinin sonraki illerini ev dustagi kimi yasayan Settar xan aldigi hemin yaradan vefat etmisdi Belelikle Yefrem sonralar soydaslari terefinden Simali Azerbaycanda da ugurla heyata kecirilen azerbaycanlilara qarsi soyqirim siyasetinin oncullerinden biri olmusdu Mehz Yefremin turk dusmenciliyini nezerde tutan Sabir onu ozlerine xan yapan iranlilarin korafehmliyinden ve nadanligindan urek agrisi ile soz acmisdi Ister farslar isterse de ermeniler indinin ozunde de xaos ve anarxiya dovrunun xadimlerinden olan Yefremi milli qehreman sayirlar Ermeni sairi hele xalqlar dostlugunun resmi siyasi doktrina sayildigi sovet dovrunde Iranda yaranmis derebeylik ve hakimiyyetsizlikden istifade ederek uzvu oldugu Dasnak partiyasinin mekrli niyyetlerini heyata kecirmek isteyen soydasina medhiyye yagdiraraq yazirdi Sah Abbaslarin ve Aga Mehemmed xanlarin atlarinin dirnaqlari altinda Ermenistan xarabazarliga donmusdu Yefrem ve onun cesur doyusculeri ise Sah Abbaslarin mezar torpaqlarini oz atlarinin nallari altinda kul kimi havaya sovuraraq sulhun qardasligin ve beraberliyin berpasina sey gostermisdiler S T Stepanyanin 2005 ci ilde Sankt Peterburqda nesr olunan Artsax Qarabag ensiklopediyasi kitabinda ise Yefrem Davtyan Qarabag ermenilerinin milli qehremanlari siyahisina daxil edilmisdir MenbeEnver Cingizoglu Mesrute ensiklopediyasi Baki 2011 624 seh Istinadlarhttp www iranicaonline org articles dasnak Ermeni Sovet Ensiklopediyasi erm red Վ Համբարձումյան Կ Խուդավերդյան Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն 1974 Aram Arkun Eprem Khan Encyclopedia Iranica Online Edition 2019 04 27 tarixinde Istifade tarixi 2014 02 10